Çin’de Tekstil

Bir Güneydoğu Asya ülkesi olan Çin Güney Kore, kuzeyinde Moğolistan, güneyinde Hindistan doğusunda ise büyük okyanus ile çevrili bir konumda yer almakta ve Çin

tarihi oldukça mühim bir geçmişe sahip olduğu bilinmektedir. 114 _{Tarihin ilk}

çağlarından itibaren Çin İmparatorluğu Türkler ile birlikte yakın coğrafyayı paylaştıkları için Türk tarihi açısından da önemli kaynaklara sahiptir. Çin’de kuşkusuz tekstil ürünleri arasında ilk olarak ipek tartışmasız öneme sahiptir. İpek kelimesi ip kelimesinden türeyerek Türk lehçelerinde yibek, yifek, çipek şeklinde de

kullanılmıştır.115

İpeğin buluşunu ise sarı hükümdarın bir efsaneye göre karısı başka bir efsaneye göre eşi olan Si-ling-shi saray bahçesinde gezerken dikkatini bir ipek böceği çeker onun hareketlerini incelemeye başlar, ardından tırtılın ipi örme şeklinden ilham alarak

112 _{Deighton, 41.}

113 _{Yıldırım, Antik Dönemde…, 189.}

114_{Nesligül Kanber, Çin Uygarlığı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal}

Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2015, 2.

115_{Nebi Bozkurt, İpek, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, Cilt 22, İstanbul: Diyanet Vakfı}

31 insanlar bu ipi çıkrıklara sararak örerlerse daha güzel bir sonuç çıkacağı fikri gelir ve

bunu uygular ilk ipek dokuması gerçekleşerek tarihe geçer.116

Böylece Çin ipeğinin buluşunu keşfederler. Bu efsaneye karşın Eberhard ise başka bir efsaneden söz eder bu efsaneye göre ipek dokumacılığı Shu Ülkesi krallarından

birinin ipek böceğinden yaratıldığı söylenmektedir. 117 İpek Böceğinin

tanrısallaştığından bahsedilmektedir.

İpek lifinin yapısı diğer pamuk, keten, yünden oldukça farklı olup daha sağlam ve

kolay dokunması bu life ‘Cennetten gelen’ anlamında bahsetmelerini sağlamıştır.118

Çin’de üretilen ipek Çinliler için oldukça kutsal sayılmaktadır. İpek üretimi oldukça artış göstermiş, fakat ipeğin yapımının ve ana unsurunun saklanması için her türlü önlemi alarak bu kurallara uymayanları ağır cezalarla hatta ölümle bile

cezalandırmıştır.119

Ağır kurallar çerçevesinde korunan ipek üretimi sadece Çin’de üretilmek istendiği ve başka toplumlara yayılmasını önlemek istedikleri için böyle bir yol izlemleri muhtemeldir. Çin ipek üretimini uzun bir süre tekel olarak devam ettirmiş ve daha sonra bu üretim arttıkça Hindistan, Orta Asya ve Avrupa’ya ipek satmaya başlayarak

ipek ticaretini M.S. ilk yüzyılda başlatmıştır.120 İpek Yolu’nun ana güzergâhları

Çin’den başlayarak Orta Asya’yı takip eder Türklerin de bu yolda etkinliği vardır ve ardından İran üzerinden Mezopotamya’ya ve Akdeniz kıyısından Antakya sur

limanlarına bağlanan yoldur.121 _{İpek Yolu üzerindeki uğrak yerlerden olan Orta Asya}

ve Mezopotamya’da ipeğin pek çok üründe kullanılmasının sebebi bu yollar üzerinde oluşudur şüphesiz. İpek Yolu adı sadece Avrupalıların kullandığı bir tabirdir Çinliler

bu yola hiçbir zaman ipek Yolu dememiştir.122 İpek ticareti yapan toplumlar bu yolda

çoğunlukla ipek içerikli mallar satıldığı için bu adı vermiş olabilirler.

116 _{Helmut Uhlig, İpek Yolu, 1.Basım, İstanbul: Okyanus Yayınları, 2000, 18-19.} 117 _{Uhlig, 19.}

118 _{Rıza Atav, Osman Namırtı, 113.} 119 _{Rıza Atav, Osman Namırtı, 113.} 120 _{Rıza Atav, Osman Namırtı, 113.} 121 _{Bozkurt, İpek, 361.}

122 _{Yaşar Bedirhan, Orta Çağda İpek Yolu Hâkimiyeti ve Türk Yurtları, Basılmamış Yüksek}

32 İlk çağlardan itibaren binlerce kervanlarla Asya’nın ipek tekstil ürünleri, şalları, halıları gibi pek çok ürünleri batıya taşınmış ve hem maddi hem de manevi pek çok

alışveriş söz konusu olmuştur.123 _{İpek yolunda sadece Çin kumaşları satılmamıştır.}

İpek tekstili ile ilgili olan ipekten dokunmuş halılar ya da geniş renkli uzun şallar gibi ipek içerikli farklı şekillerde ürünler satılmıştır. Çin sarayından İpek Yoluyla ihraç edilen ürünler ipekli dokumalar, kabartmalı ipek kumaşlar, kâğıt ve her türlü

süs eşyalarıdır.124

Kumaş tekniği olarak bulunan kalıntılarda İpek Yolunun sona erdiği yer olan Fırat Nehri’nin güneybatısında yer alan bir ticaret şehri olan Palmyra’daki türbelerde Çinlilere ait yün ve ipek kalıntılarına rastlanmış ve bu kumaşlara ‘Han Dokuması ’ adı verişmiştir ve bu dokumalar; kalın ve iki taraflıdır bir yüzünde çiçek detayları

bulunur kumaşın arka yüzü ise parlak ve incedir.125 _{Çin ipeğinin en önemli tekstil}

özelliğinden ve diğer elyaflardan ayıran özelliği ise kumaşın parlak ve çok yumuşak bir yapıya sahip olmasıdır.

Çin tarihinin Shang Sülaleleri Devrinde yalnızca ipek böceği iplerinden değil başka

tırtıl liflerinden ve ipekten başka kendir gibi liflerden de dokumacılık yapılmıştır.126

Çin’de kullanılan tekstil ürünleri içerisinde ipek dışında bitkisel elyaf temelli tekstil ürünleri de dokunmaktaydı. Çin’de yetişen kenevir liflerinden Çinliler kendilerine tekstil ürünleri üretebilmekteydi.

Çin’de halı dokumacılığı da yapılmaktaydı Çinliler önceden çuhadan127 halılar

yapıyorlardı daha sonra Moğollar sayesinde halı dokumayı da öğrenmişlerdir.128

Yünden dokuma tekniği ile halı dokumasını öğrenen Çinlilerin başka toplumlarla etkileşim halinde oldukları da anlaşılmaktadır. M.Ö. II. yüzyılda Çin’de ipek elbiseler üretilmekteydi. Bu ipek elbiseleri giymek lüks olarak adlandırılıp ve toplum

123 _{Bedirhan, 1.} 124 _{Bedirhan, 32.} 125 _{Bedirhan, 44.}

126 _{Wolfram Eberhard, Çin Tarihi, 1. Basım, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1947, 29.} 127_{Çuha: Tüysüz, ince, sık dokunmuş yün kumaş.}

33

içerisinde statü olarak köylülerin ipek elbise giymeleri yasaklanmıştır.129İpek Çin

toplumu içerisinde daha çok saraylı ve üst statüye sahip zümre tarafından giyilmekteydi.

Çin’de insanların tarlada çalışmak için giydikleri elbiseleri, farklı kumaşla fakat aynı

şekillerde şehirlerde de giydikleri görülmektedir. 130 _{Çin kültüründe insanlar}

genellikle aynı tarz kıyafet giymekteydiler. Giymiş oldukları bu kıyafetler sadece kullanılan kumaş kalitesine göre farklılık gösterdiği için kaliteli ve zengin kumaşların daha çok saraylılar tarafından giyildiği görülmekteydi.

Giydikleri kıyafetler genellikle etekli olmakla birlikte ata binerken de bu elbiseleri giyer, giydikleri etekli elbiseleri kemerlerle sabitlerler öyle ki Çin kemerleri oldukça

ünlüdür.131 _{Kemer özellikle etekli elbiselerde, elbiseyi sabitlemek ve üzerine eşya}

asmak içindir. Çinliler elbise giymeyi Hunlar ile etkileşime geçtikten sonra oldukça

azaltmışlar onlarda Türkler gibi pantolon giymeye başlamışlardır.132 _{Çin halkının öz}

kıyafetleri uzun kumaşlı giyimler yerine at üzerinde binişi kolaylaştıran pantolon ve

ceket tarzı giyim unsurları etkileşim neticesinde görülmeye başlanmıştır.133

Çin toplumunda giyim unsurları için genellikle ipek ve pamuk elyafı kullanılarak elbiseler dikilirdi, kıyafet giyim biçimlerinde genellikle dini unsurların etkisi görülmekte özellikle Budizm’i benimsemiş bölgelerde deriden yapılmış kıyafet ve

ayakkabının kullanılması imkânsızdı.134 _{Budizm inancı gereği hayvansal ürünler}

tüketmeyen ve bunların kullanımını da hoş görmedikleri için bu bölgelerde yaşanan din toplumun sosyal ve kültürel hayatını oldukça etkilemiştir.

129 _{Mahmut Tezcan, İpek Yolu’nun İran Güzergâhı Ve İpek Yolu Ticaretine İran Engellemesi,}

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Cilt 1, Sayı 3, 2014, 97.

130 _{Ögel, Türk Kültür Tarihine Giriş 5, 1.} 131 _{Ögel, Türk Kültür Tarihine Giriş 5, 2.} 132 _{Ögel, Türk Kültür Tarihine Giriş 5, 101.}

133 _{Bahaeddin Ögel, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi I, 1. Basım, Ankara: Türk Tarih Kurumu}

Yayınları, 2015, 46.

34

İKİNCİ BÖLÜM

BOZKIR KÜLTÜRÜNDE TEKSTİL ÜRÜNLERİ VE KULLANIM