2. ÇİN’İN İHRACAT GELİŞİMİ VE BELİRLEYİCİLERİ
2.4. Çin’in Yeni Dönem İhracat Stratejisi
2005 yılında Çin’de resmi otoriteler tarafından ihracat ve yüksek sabit sermaye yatırımlarına dayalı büyüme modelinin miladının dolduğu ve bunun ekonomide yapısal sorunlara yol açmasından ötürü dengeli ve sürdürülebilir yeni bir büyüme stratejisine geçilmesi gerektiği belirtilmiştir. 2008-2009 döneminde yaşanan kriz nedeniyle büyümenin yavaşlamaya başlaması, iç tüketim odaklı ve sürdürülebilir büyümeyi sağlayacak yeni büyüme stratejisi uygulamasını hızlandırmıştır. Çin’de önümüzdeki dönemde ihracatın nasıl bir seyir izleyeceği; ekonomik ve sanayi üretim yapısının yeni dönemde uygulanacak reformlarla nasıl şekilleneceğine bağlı görülmektedir.
2006-2010 yıllarını kapsayan 11. ve 2011-2015 yıllarını kapsayan 12. Beş Yıllık Kalkınma Planlarında; iç talebin artırılması, gelir eşitsizliğinin düşürülmesi, enerjinin
208 OECD, 2012b:80 209 OECD, 2012b:82 210 a.g.e.:78-79
88 88
etkin kullanımın geliştirilmesi, çevre kirliliğinin azaltılması, yasal hakların genişletilmesi ve ekonomide derinliğin sağlanması konularına öncelik verilmiştir. Ayrıca üretimde teknolojik kapasitenin artırılarak yerli katma değerin geliştirilmesi amaçlanmaktadır.211 Hali hazırda 2015 yılı sonuna kadar uygulanacak olan 12. Beş Yıllık Kalkınma Planında Çin’in ihracatını şekillendirecek politika öncelikleri aşağıda özetlenmiştir.
Çin’de ekonomik yapının dengeli ve istikrarlı hale getirilmesi öncelikli konulardan biri olmuş ancak 2008 yılından sonra yaşanan küresel krizin etkisiyle bu sürecin daha da hızlandırılması kararlaştırılmıştır. Buna yönelik olarak “İçsel ve Sağlıklı Büyüme” temalı olarak hazırlanan 12. Beş Yıllık Kalkınma Planı 2011 yılında kabul edilmiştir. Planda genel olarak büyümenin kaynağının ihracat ve yatırımdan iç tüketime kaydırılması amaçlanırken bunu gerçekleştirmek için üç temel alana odaklanılmıştır. Bunlar; ekonominin yeniden yapılandırılması, sosyal adaletin
geliştirilmesi ve çevrenin korunması olmuştur.212
Çin’in sanayi sektörü dönüşümüne yönelik politikaları aynı zamanda ülkenin ihraç ürünlerini de şekillendireceğinden içinde bulunduğu plan döneminde imalat sanayiine yönelik politikalar önemli görülmüştür. Planda sanayi politikaları ekonomik dönüşümün sağlanması açısından en temel araçlardan biri olarak görülürken temel olarak sağlık, enerji ve teknoloji olmak üzere üç sektör üzerinde odaklanılmıştır. Ayrıca sanayiinin modernleşmesini ve teknolojik kalkınmasını sağlaması amacıyla 7 stratejik endüstri seçilmiştir. DYY’lerin seçilen endüstrilere yönelmesi teşvik edilirken aynı zamanda bu endüstrilerin gelişimi için 2,1 trilyon dolara kadar kamu harcaması yapılması izni verilmiştir.213 Plan dâhilinde Çin’in modern sanayii yapısının temel omurgasını oluşturması beklenen 7 stratejik sektör hedefi ve geçiş aşamaları şu şekildedir:214
Enerji tasarrufu ve çevrenin korunması: Enerji kullanımında etkinliğin artırılması amacıyla Ar-Ge çalışmalarının yapılması, geri dönüşüm alanında
211 Morrison, 2014:31-32 212 APCO Worldwide, 2010:1-2 213 Morrison, 2014:32
89 89
Ar-Ge çalışmalarının ve doğa ile uyumlu ürünlerin üretiminin hızlandırılması,
Yeni nesil bilgi teknolojileri: Yeni nesil mobil iletişim araçlarında Ar-Ge çalışmalarının geliştirilmesi, telekomünikasyon, yayıncılık ve internet ağları alanlarındaki teknolojik kapasitenin gelişmiş ekonomilerin seviyelerine yükseltilmesi, ileri teknolojili yazılımlar ve dijital teknolojiler alanında kayda değer gelişim sağlanması,
Biyoteknoloji: Biyoloji ve tıp mühendisliği alanında üretim yapılması ve Ar- Ge çalışmalarının hızlandırılması,
Yüksek teknolojili teçhizat imalatı: Havacılık endüstrisinin geliştirilmesi ve bu sektördeki teçhizat üretimine odaklanılması, uzay ve uydu alanında Ar- Ge çalışmalarının geliştirilmesi, su altı teçhizat mühendisliğinin geliştirilmesi,
Yeni enerji kaynakları: Yeni nesil nükleer teknoloji alanında araştırmaların yapılması ve nükleer reaktörlerin geliştirilmesi, güneş paneli teknolojilerinin ülkede yaygınlaştırılması, foto termal ve rüzgâr enerjisi teknolojilerinin ve teçhizatlarının geliştirilmesi,
Üretim için yeni ara malları: Yarı iletken aydınlatma gereçleri, nadir elementler, özel camlar, yüksek performanslı kaplama gibi yeni üretim materyallerinin geliştirilmesi,
Yeni nesil enerjiye uygun araçlar: Hibrid araçların üretimi ve kullanımının yaygınlaştırılması ve buna uygun motor bataryalarının çekirdek teknolojilerinde ilerleme kaydedilmesi ile düşük emisyonlu araç teknolojisi alanında Ar-Ge çalışmalarının yapılması olarak sıralanmıştır.
2011-2015 dönemini kapsayan 12. Beş Yıllık Kalkınma Planında öne çıkan diğer önemli hususlar şunlardır:215
215 APCO Worldwide, 2010:3-11
90 90
11. Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde büyüme hedefi yüzde 7,5 iken, yeni plan döneminde bu oran yüzde 7 olarak belirlenmiştir. Büyüme hedefinin düşülmesinin gerekçesi olarak merkezi hükümetin büyümeyi destekleyici harcamalarının düşürülmesi, büyümenin niceliksel olmasından ziyade niteliksel olmasının hedeflenmesi ve ekonominin yatırım ve ihracata olan bağımlılığının azaltılması gösterilmiştir.
Teknolojiye dayalı kalkınma hamlesi için belirlenen 7 stratejik endüstrinin 2015 yılına kadar ekonomik büyümeye katkılarının yüzde 2’den yüzde 8’e ve 2020 yılında ise yüzde 15 düzeyine yükseltilmesi hedeflenmiştir. Yurtiçi tüketimin artırılması planın temel hedeflerinden biri olmuş ve bunun
için asgari ücretlerin her yıl en az yüzde 13 oranında artırılması hedeflenmiştir. Bunun yanında sosyal refahın tabana yayılması ve sosyal güvenlik ağının genişletilmesi yoluyla iç tüketimin artırılması hedeflenmektedir.
Hizmetler sektörü gelişiminin hızlandırılması amaçlanmıştır. Plan dönemi içerisinde hizmetler sektörünün GYSH içindeki payının yüzde 43’den yüzde 47 seviyesine çıkarılması hedeflenmiştir.
Modern tarım, ileri teknolojili ve çevreyle dost endüstri alanlarına DYY’lerin yatırım yapmaları teşvik edilmiştir.
Kıyı bölgelerinin yüksek teknolojili ürün ve hizmetlerin üretildiği ve geliştirildiği bir laboratuvara dönüştürülmesi amaçlanmıştır.
Hızlı tren ve otoyol ağlarının geliştirilmesi ve şehirleşme oranının yüzde 47,5’den yüzde 51 seviyesine yükseltilmesi hedeflenmektedir.
Ar-Ge harcamaların GSYH’ya oranının yüzde 2,2 ve 10 bin insana düşen ortalama patent sayısının 3,3 düzeyine yükseltilmesi amaçlanmıştır. Düşük gelirli ailelerin barınma ihtiyacının giderilmesine yönelik 36 milyon
91 91
12. Beş Yıllık Kalkınma Planının yanı sıra 2006 yılında Orta ve Uzun Dönemli Ulusal Bilimsel ve Teknolojik Kalkınma Programı216 (2006-2020) kabul edilmiştir. Bu program dahilinde 2020 yılına kadar Çin’in yenilik alanında önemli bir merkez haline gelmesi ve 2050 yılında ise yenilik alanında dünyanın lideri olması hedeflenmektedir. 2020 yılına kadar gerçekleşmesi öngörülen temel hedefler şunlardır:217
Bilimsel ve teknolojik gelişimin ülke kalkınmasına olan katkısını yüzde 60 veya daha üst seviyelere çıkarmak,
Ülkenin hali hazırda yüzde 50 seviyesinde olan yabancı teknolojiye bağımlılığını yüzde 30 seviyelerine düşürmek,
Ar-Ge alanında yapılan harcama oranını GSYH’nin yüzde 2,5 seviyesine yükseltmek ve Ar-Ge’de öncelikli alanlar olarak uzay programları, imalat sanayi gelişimi, yenilenebilir enerji, bilgisayar ve yaşam bilimlerine odaklanmak.
Çin’de teknoloji odaklı bir sanayi yapısının kurulmaya çalışılması, büyümenin kaynaklarının değiştirilmesi, ulusal rekabetin genişletilmeye çalışılması, ülkenin yabancı teknolojiye olan bağımlılığının azaltılması ve yerli katma değerin artırılması “Çin’de üretildi” (Made in China) modelinden “Çin’de geliştirildi” (Innovated in China) modeline geçişin sağlanmasına yönelik aşamalar olmuştur.218 Genel olarak 12. Beş Yıllık Kalkınma Planı dönemindeki reform çalışmaları ekonomik etkinliğin ve rekabetin artırılmasını hedeflerken, reformlar hedefleri bakımından 1978 yılındaki reform süreciyle kıyaslanabilecek düzeyde önemli bir gelişme olarak görülmektedir.219
216 Bu program enerji, su, mineral kaynaklar, çevre, tarım, imalat sanayi, iletişim, ulaşım, bilgi ve modern endüstriler, nüfus, sağlık, ulusal savunma, şehirleşme gibi temel alanları ve öncelikli konuları içermektedir. Bu rapor aynı zamanda 16 özel proje ve 8 öncü teknolojinin genel hatlarını içermektedir. 217 Ministry of Science and Technology of the People´s Republic of China, Erişim Tarihi: 15.06.2014 http://www.most.gov.cn/eng/pressroom/200507/t20050706_22978.htm
218 Morrison, 2014:33 219 Morrison, 2014:34
9292
3. TÜRKİYE’NİN İHRACAT GELİŞİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ