Çevre Temizlik Vergisi

Çevre korumaya yönelik alınan vergilerin en başında çevre temizlik vergisi gelmektedir. Bu vergi 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’na 15.07.1993 tarih ve 3914 sayılı Yasa ile eklenen mükerrer 44. üncü madde ile düzenlenmiş, daha sonra 1.1.2004 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile değiştirilmiştir. Bu değişikliğe göre, 2464 sayılı kanunun 44. maddesinde, belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde bulunan ve belediyelerin çevre temizlik hizmetinden yararlanan konut, iş yeri ve diğer şekillerde kullanılan binaların çevre temizlik vergisine tabi olduğu belirtilmiştir.

“Çöp vergisi” olarak da tanımlanan çevre temizlik vergisi yerel yönetim kuruluşlarına gelir sağlamaktadır(Akdoğan, 2013: 617). Konutlara ait çevre temizlik vergisi, su tüketim miktarı esas alınarak metreküp başına hesaplanmaktadır. Büyükşehirlerde 24 kuruş, diğer yerlerde 19 kuruş olarak hesaplanan vergi, işyerleri ve diğer şekilde kullanılan binalara ait çevre temizlik vergisi belirlenen tarifeye göre alınmaktadır (gib.gov.tr, 25.02.2014).

Çevre temizlik vergisinin mükellefi, binaları kullanandır ve mükellefiyet binanın kullanımı ile başlamaktadır. Çevre temizlik vergisi temeli “kullanan öder” prensibine dayanmaktadır. Kullandıkları konutların su aboneliğine sahip olan şahıs ya da kurumlar, aynı zamanda çevre temizlik vergisinin mükellefidirler ve adlarına su bedeli ile birlikte tahakkuk eden çevre temizlik vergisini ödemekle yükümlüdürler(Şenyüz vd., 2013: 340).

Çevre temizlik vergisinde istisna ve muafiyetler de geniş yer tutmaktadır. Genel ve katma bütçeli idareler, il özel idareleri, belediyeler, köyler, bunların kuracakları birlikler, darülaceze ve benzeri kuruluşlar ve üniversiteler tarafından münhasıran hizmetlerinde kullanılan binalar, Kızılay Genel Merkezi ile şubeleri ve kampları, Kredi ve Yurtlar Kurumuna ait öğrenci yurtları (6518 sayılı Kanunun 12 nci maddesiyle eklenen ibare. Yürürlük; 19.02.2014), korumalı işyerleri ile umuma açık ibadet yerleri, karşılıklı olmak şartıyla elçilik ve konsolosluk hizmetlerinde

kullanılanlarla elçilerin ikametine mahsus olan binalar, milletlerarası kuruluşlar ve bunların temsilcilikleri tarafından kullanılan binalar ile bunların eklentileri çevre temizlik vergisine tâbi değildir(gib.gov.tr, 26.02.2014).

İş yeri ve diğer şekillerde kullanılan binalara ait çevre temizlik vergisi 01.01.2014 tarihinden itibaren büyükşehir belediyelerinde ve büyükşehir belediyesi dışındaki belediyelerde aşağıdaki şekilde uygulanacaktır.

Tablo 2

Büyükşehir Belediyeleri Dışındaki Belediyelerde Uygulanacak Yıllık Vergi Tutarları

Bina Grupları

Bina Dereceleri ve Yıllık Vergi Tutarları(TL)

1.Derece 2.Derece 3.Derece 4.Derece 5.Derece

1.Grup _{2.300 1.800 1.500 1.200 1.000} 2.Grup _{1.500 1.100 890 700 600} 3.Grup _{1.000 770 600 480 380} 4.Grup _{480 380 290 230 180} 5.Grup _{290 230 160 150 120} 6.Grup _{150 120 80 70 50} 7.Grup _{50 40 29 24 19} Kaynak: http://www.gib.gov.tr/index.php?id=1028,25.04.2014

Belediye Gelirleri Kanununun mükerrer 44. Maddesine göre büyükşehirlerde çevre temizlik vergisi % 25 artırımlı uygulanır; belirlenen tutarlar her yıl yeniden değerleme oranında artırılır ve bu tutarların belirlenmesinde, vergi tutarlarının yüzde beşini aşmayan kesirlerin dikkate alınmayacağı hüküm altına alınmıştır.

Tablo 3

Büyükşehir Belediyelerinde Uygulanacak Yıllık Vergi Tutarları

Bina Grupları

Bina Dereceleri ve Yıllık Vergi Tutarları(TL)

1.Derece 2.Derece 3.Derece 4.Derece 5.Derece

1.Grup _{2.875 2.250 1.875 1.500 1.250} 2.Grup _{1.875 1.375 1.112 875 750} 3.Grup _{1250 962 750 600 475} 4.Grup _{600 475 362 287 225} 5.Grup _{362 287 200 187 150} 6.Grup _{187 150 100 87 62} 7.Grup _{62 50 36 30 23} Kaynak: http://www.gib.gov.tr/index.php?id=1028,25.04.2014

Tablodan anlaşıldığı üzere vergi tutarlarının bina grup ve derecelerine göre belirlenmesi mükelleflerin suyu düşük veya yüksek oranlarda tüketmelerine etki etmeyecektir. Nitekim bu durum çevre temizlik vergisinin su tüketimini azaltmaya yönelik olmadığı eleştirilerini doğurmuştur(Şahin,1999:130). Zira su tüketiminin bilinçli kullanımla azaltılması çevrenin korunmasının yanında doğal kaynakların korunması ve sürdürülebilmesi açısından da önemlidir(Yıldız, 2006, 115).

Çevre temizlik vergisinde indirimli oran uygulanması da söz konusudur. Buna göre 2464 sayılı Kanunun mükerrer 44 üncü maddesinin on ikinci fıkrasında, "Bakanlar Kurulu; beşinci fıkradaki tarifede yer alan bina gruplarını belirlemeye ve bu maddenin dördüncü ve beşinci fıkralarında yer alan tutarları yöreler, belediyelerin nüfusları ve bina grupları itibarıyla ayrı ayrı dörtte birine kadar indirmeye veya yarısına kadar artırmaya yetkilidir." hükmü yer almaktadır. Bu hükmün verdiği yetkiye dayanılarak yayımlanan 2005/9817 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının7 nci maddesine göre; konut, işyeri ve diğer şekilde kullanılan binalar için belirtilen tutarlar, büyükşehir belediye sınırları içinde bulunanlar hariç olmak üzere kalkınmada öncelikli yörelerdeki belediyeler ile nüfusu 5000'den az olan belediyelerde % 50 indirimli olarak uygulanacaktır.

Buna göre, kalkınmada öncelikli yörelerdeki belediyeler ile nüfusu 5000'den az olan belediyelerde bulunan konutlara ait çevre temizlik vergisi su tüketim miktarı esas

alınmak suretiyle metreküp başına 9 Kuruş olarak hesaplanacak; işyeri ve diğer şekillerde kullanılan binalara ait çevre temizlik vergisi tutarları ise aşağıdaki tarifeye göre hesaplanacaktır.

Tablo 4

Bina Dereceleri Yıllık Vergi Tutarları

Bina Grupları

Bina Dereceleri ve Yıllık Vergi Tutarları(TL)

1.Derece 2.Derece 3.Derece 4.Derece 5.Derece

1.Grup 1.150 900 750 600 500 2.Grup 750 550 445 350 300 3.Grup 500 385 300 240 190 4.Grup 240 190 145 115 90 5.Grup 145 115 80 75 60 6.Grup 75 60 40 35 25 7.Grup 25 20 14 12 9 Kaynak: http://www.ivdb.gov.tr/mukellef/pratikbilgiler.php,25.04.2014

Su ihtiyacını belediyenin hizmetleri dışındaki bir tesisten sağlayan ve belediyenin sunmuş olduğu çevre temizlik hizmetinden yararlanan konutlara ilişkin çevre temizlik vergisi, indirimli oran tarifesinin yedinci grubunun belediye meclisince belirlenecek derecesi üzerinden hesaplanır(Akdoğan, 2013: 617).

Su tüketim miktarı esas alınmak suretiyle hesaplanan çevre temizlik vergisi, su faturasında ayrıca gösterilmek suretiyle tahakkuk etmiş sayılır. Bu suretle tahakkuk eden vergi, su tüketim bedeli ile birlikte belediyelerce tahsil edilmektedir. Tahsil edilen verginin zamanında ilgili belediyeye yatırılmaması halinde, ilgili idarelerin yatırmaya mecbur oldukları vergi ve gecikme zammı 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre tahsil edilir.

İş yeri ve diğer şekillerde kullanılan konutlara ait çevre temizlik vergisi, belediyeler tarafından binaların derecelerine göre her yılın ocak ayında yıllık tutarları itibarıyla tahakkuk etmiş sayılır. Tahakkuk eden vergi her yıl emlak vergisinin taksit süreleri olan birincisi Mart-Nisan-Mayıs ve ikincisi Kasım Ayında olmak üzere ödenir(Tekin, 2011: 273).

Belediyeler tarafından toplanan bu vergi gelirlerinin %10’u Çevre Bakanlığı Merkez Saydamlık Hesabına aktarılırken %20’si çöp imha tesislerinin kurulup işletilmesi için harcanmaktadır. Geriye kalan vergi gelirlerinin ise çevre temizliği amacıyla kullanımı zorunlu kılınmıştır. Bu toplanan gelirlerle belediyeler şu anda katı atık toplama/imha işinin ancak %25’ini karşılayabilmektedirler(Jamali, 2007: 324).

Türkiye’de kirlilikle mücadele ve çevrenin korunmasına yönelik alınan tek vergi çevre temizlik vergisi olmasına rağmen alınan verginin bu amaca hizmet ettiği söylenemez. Çevre temizlik vergisi incelendiğinde mükellefleri çevreye duyarlı davranmaya yönlendirmediği ve bünyesinde yönlendirici herhangi bir unsur taşımadığı görülmektedir. Yönlendirici unsurdan kasıt, mükelleflerin bu vergiyle birlikte davranışlarını değiştirmeleridir. Bu düzenlemede ödenecek verginin miktarı binanın sınıfına göre hesaplandığından mükellefin davranışına yönelik değişiklik söz konusu olamamaktadır. Örneğin, mükellef katı atık miktarını azaltsa da aynı bina derecesine sahip diğer kişilerle aynı vergiyi ödeyecektir. Bu da çevre temizlik vergisinin, çevrenin korunması amacından çok yerel yönetimlere gelir sağlaması amacı taşıdığını göstermektedir(Değirmendereli, 2003: 119-120).