Çevre Muhasebesinin Muhasebe Bilgisi Türleri ile Etkile ş im

Çevre Koruma Kurumu (US Environmental Protection Agency- EPA)’nun raporunda, çevre muhasebesi kavramı muhasebe bilgi türleri ile kullanım alanı boyutlarında incelenmiştir:161

Ülkemizde “Devlet Muhasebesi” olarak adlandırılan “Ulusal Gelir

Muhasebesi”nde çevre muhasebesi; kazanılan veya kaybedilen doğal kaynakların gayri safi yurt içi ürün değeri olarak yer alır.162 _{Bu muhasebenin odak noktası kamu}

olup, dışa dönük muhasebedir. Dış çevreye yönelik dış raporlama yapar.

Ulusal gelir muhasebesi makro ekonomik bir ölçüdür. Gayri Safi Milli Hasıla buna iyi bir örnektir. Gayri Safi Milli Hasıla ekonomideki ürün ve hizmetlerin akışının bir ölçüsüdür ve genellikle toplumumuzun ekonomik refahının bir göstergesi olarak

160_{Şule Kasapoğlu, Belediyelerde Çevre Muhasebesi Uygulaması, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans}

Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, 2003, s.65.

161 _{EPA; Environmental Protection Agency Design for the Environment Program Environmental}

Accounting Project, 1995, p. 4.

162 _{Gwyne Rogers and Jan Kristof, “Reducing Operational and Product Costs Through Environmental}

49

düşünülür. Çevre muhasebesi; ülkenin hem yenilenebilen, hem de yenilenemeyen doğal kaynaklarının tüketimini ifade etmek için, fiziksel ya da parasal birimleri kullanabilir. Bu bağlamda, çevre muhasebesi “Doğal Kaynaklar Muhasebesi” olarak da adlandırılır.163 _{Makro ekonomik seviyede çevre muhasebesi ulusal gelir}

muhasebesi yoluyla, ürün ya da hizmetlerin akışı ya da doğal kaynaklar muhasebesi yoluyla yenilenebilir ve yenilenemeyen kaynakların akışını hesaplayabilir.164

Finansal muhasebenin odak noktası işletme olup, dışa dönük muhasebe türüdür. Dış çevreye finansal dış raporlama yapar. Bilindiği üzere finansal muhasebenin çıktıları finansal tablolardır.

Finansal muhasebede çevre muhasebesi, işletmenin çevresel kaynak kullanımları ve çevresel yükümlülüklerine ilişkin bilgilerin hazırlanması ve ilgi gruplarına iletilmesini sağlayarak;165 _{materyallerin, çevresel maliyetlerinden, finansal}

ve çevresel sorumlulukların halka raporlanmasında rol oynar.166

Finansal muhasebeden farklı olarak, yönetimsel muhasebe uygulamaları ve sistemleri işletmelerin ihtiyaçlarına göre farklılık arz eder. Yönetimsel muhasebe içe dönük muhasebe bilgisi türü olup, iç çevreye iç raporlama yapar.

Yönetimsel muhasebe, çok sayıda işletme kararının alınmasında, bir işletmenin yöneticileri tarafından hazırlanan maliyet ve performans verisinin kullanımını sağlar. Çevre muhasebesi de işletme kararlarında ve faaliyetlerinde çevresel maliyetler ve performans hakkında verinin kullanımına dikkati çeker. Finansal muhasebe veri tabanındaki verilerden yönetim muhasebesine veri sunmakta ve yönetim muhasebesi de gereksinimlerine uygun olarak verileri işleyerek bilgiye dönüştürmektedir. Çevre muhasebesi de çevresel maliyetlerin saptanarak ürünlere dağıtılmasını ve çevresel performansla ilgili verinin kullanılmasını sağlamaktadır.167

Maliyet muhasebesi ile çevre muhasebesi arasındaki ilişki, toplam ve birim maliyetlerin hesaplanması noktasında kesişmektedir. Günümüz muhasebesinde çevresel kaynak ve maliyetler ya hiç hesaba katılmamakta ya da işletmenin diğer faaliyetleriyle beraber dağınık ve karışık bir şekilde muhasebeleştirilmektedir. Hiç hesaba katılmayanlar “sosyal maliyet” adıyla nitelendirilmekte, fabrika bacalarından çıkan zehirli gazlar, atık kimyasal maddeler ve sular buna örnek olarak

163 _{EPA, p. 4.}

164 _{Karen Shapiro, Mark Stoughton, Robert Graff and Linda Feng, Healty Hospitals: Environmental}

Improvements Through Environmental Accounting, Vol:82, 2000, p. 4.

165 _{EPA, p. 4.} 166 _{EPA, p. 4.} 167 _{EPA, p. 6.}

50

verilebilmektedir. Sosyal maliyetlerin hiç hesaba katılmaması bazı çıkar guruplarının baskısı sonucu gerçekleşse de, işletmenin sosyal sorumluluk amacı ile bağdaşmamaktadır.168

Vergi muhasebesi ile çevre muhasebesi arasındaki ilişkiye bakıldığında, çevre malları, üzerine vergi koymak ile daha önce sahip olmadıkları değere kavuşacaklar, bu fiyat mekanizması ile çevre mallarını kullanmak ile tüm topluma ödetilen maliyetler, özel maliyet durumuna gelerek içselleştirilmiş olacaklardır.169

Hukuki tartışmalarda çevrenin mali yükümlülük konusu olamayacağı yönünde görüşler olmasına karşın, yeniden üretilemez nitelikte olan çevrenin ve doğal kaynakların kendisinin değil, ekonomik amaçlı kullanımının vergilendirilmesi ile ekonomik olarak etkili olabileceği sonucuna ulaşılmıştır.170

Çevre muhasebesi, geleneksel muhasebe yaklaşımına göre yöneticilerin alacakları önemli çevresel maliyet ya da etkileri ile ilgili kararlarda bir gösterge olmaktadır. Çevre muhasebesinin amacı, karar vericilere daha doğru ve daha kapsamlı bilgi sağlamaktır. Böylece hem organizasyonel etki hem de çevresel etki üzerine daha etkin kararlar alınacaktır. Çoğu toplumsal çevresel maliyetin üretilen mal ya da hizmetin doğru bir şekilde maliyetlendirilmesinde kullanılmadığı tartışma konusu olmaktadır.171

Maliyet muhasebesinin çevre muhasebesi ile ilişkisi daha çok birim mamul maliyetlerinin hesaplanmasında ortaya çıkmaktadır. Çevresel maliyetler hiçbir hesaplamaya katılmamakta ya da Genel Üretim Maliyetleri içinde kaybolmaktadır. Maliyetleri dikkate alırken stratejik olarak hem çevresel açıdan hem de maliyet açısından işletmelere üstünlük sağlayacak doğru ve ilişkili uygulamaların yapılması tercih konusu olmalıdır.172

İşletmelerde ortaya çıkan çevresel maliyetlerin mamullere doğru bir şekilde yüklenmesinde kullanılacak olan bazı yöntemler söz konusudur. Gerçekleşen maliyetler bazen direkt olarak ölçülebilirken bazı maliyetler ise endirekt değerleme yaklaşımına göre belirlenebilmektedir.

168 _{Taşdemir, s.52.}

169 _{Muhsin Çelik, “Çevreye Duyarlı Muhasebe”, MUFAD Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı: 33,}

Ocak 2007, s. 160.

170 _{Ali Değirmendereli, Mali Yükümlülüklerin Çevresel Amaçlar İçin Kullanılması ve Ekolojik Vergi}

Reformu, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2002, ss. 89-92.

171 _{Murat Esmeray ve Şükran Güngör Tanç, “Çevresel Maliyetlerin Mamullere Yüklenmesinde}

Kullanılan Dağıtım Anahtarlarının Seçiminde Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve Bir Uygulama”, Süleyman

Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 2, 2009, s.245.

51

Çevre muhasebenin ortaya çıkışı ve tarihsel gelişim sürecinde nasıl bir akış

izlediğini incelemek yerinde olacaktır.