Çeşitlilik

Bilgiye ulaşımın hızlı ve kolay olduğu 21. yüzyılda kütüphanelerin kalitesi, mekân organizasyonu ve verdiği hizmete bağlı olarak kullanıcıların kullanımı değişiklik göstermektedir. Kütüphanelerin bilgi ve kültürel gelişmelere ev sahipliği yapan; herhangi bir ayrımın gözetilmediği, esnek kuralların olduğu, samimi, rahat ve kahve havasında üçüncü mekân olması beklenmektedir (Demir, 2019). Şekil 4.5’te ifade edildiği gibi kütüphaneler 20. yüzyıla kadar depolama ve daha sonra ise depolamaya ek olarak okuma mekanı sunan bir yer olarak karşımıza çıkmıştır. Ancak 20. yüzyıldan günümüze kadar kütüphanelerde çeşitli mekânlar oluşmaya başlamıştır. Yeni nesil kütüphanelerde teknolojik, eğitim ve kültürel alandaki gelişmelere bağlı olarak kullanıcıların almak istedikleri hizmetlerin farklılaşması, yeni işlevlerin ortaya çıkmasını sağlamış ve kütüphaneler kullanıcılar arasında etkileşimin yaşandığı öğrenim merkezlerine geçiş yapmıştır (Orsdel, 2010). Bu doğrultuda mekân büyüklükleri incelendiğinde ise; depolama alanının küçüldüğü, kullanıcının yoğun kullandığı okuma, çalışma ve sosyal mekânların ise gelişim gösterdiği anlaşılmaktadır.

Antik Çağ - 20. yüzyıl 20. yüzyıl 21. yüzyıl Depolama alanı Okuma alanı Araştırma ve öğrenme merkezi

Şekil 4.5. Kütüphanelerin Evrimi (Orsdel’in (2010) çalışmasından ve yapılan literatür araştırmalarından yararlanarak hazırlanmıştır.)

Günümüzde kullanıcıların gereksinimlerinin değiştiği ve bu doğrultuda kütüphane binalarından beklentilerinin farklılaştığı görülmektedir. Aynı zamanda kullanıcıların birbirlerinden farklı araştırma, öğrenme ve üretme yollarına yönelmesi kütüphanelerde farklı mekân ve medya seçeneklerinin oluşmasına neden olmuştur (McDonald, 2006). Lanke (2013) yüksek sese bir veya iki oda sınırı ile izin veren sessiz kütüphane binalarının günümüzde sessiz ve yüksek sesli mekânları bir arada bulundurduğunu ifade etmektedir

depolama okuma alanı okuma alanı depolama depolama okuma alanı sosyal mekânlar sosyal

(Watson, 2017). Kütüphane binalarında kullanıcılardan bazıları bireysel ve sessiz bir çalışma ortamına ihtiyaç duyarken; günümüzde çoğunluğu grup çalışması ya da tekli çalışmalar için sesli, birbirleriyle iletişim kurabilecekleri, kahve içerek ya da müzik dinleyerek çalışabilecekleri ve vakit geçirebilecekleri sosyal mekânlara talep artmaktadır.

Öğrenme biçiminin değişmesi ile öğrenme alanları esnek mekânlar olmasına ek olarak kısmen ya da tamamen sınırlandırmalar ile kullanıcının ihtiyacına göre farklılaşmıştır.Kütüphanelerde çeşitli bireysel çalışma alanları, çok kişinin oturabileceği masalar, rahat oturma alanları, çalışma odaları gibi fazla çeşitte kullanıcılar için oturma yerleri bulunmaktadır. Kullanıcılardan bir kısmı “karel” adı verilen tek kişilik çalışma yerlerinde, özelleşmiş ekranların bulunduğu, işitsel ve görsel açıdan mahremiyet sağlayan çeşitli donatı elemanlarına sahip mekânları tercih ederken; bir kısmı ise çok kişili serbest mekânları tercih etmektedir (Şekil 4.6) (McDonald, 2006). Şekil 4.6.a.’da görüldüğü gibi kullanıcıların işlerine odaklanmalarını sağlamak amacıyla görsel olarak kısmen sınırların koyulduğu, manzaraya ve doğal aydınlatmaya yönlendirmenin sağlandığı bireysel çalışma alanları oluşturulmuştur. Şekil 4.6.b.’de verilen örnek kütüphanede ise bireysel çalışma alanlarının yanı sıra kullanıcıların çevresi ile işitsel ve görsel etkileşim kurarken bir yandan işini yapabileceği rahat oturma elemanlarına sahip alanlar tasarlanmıştır.

a) Delft Teknoloji Üniversitesi Kütüphanesi “karel” Alanı (Url 5)

b) Seattle Halk Kütüphanesi Serbest Mekânı (Url 6) Şekil 4.6. Kütüphanelerde Bulunan Çeşitli Oturma Alanları

Günümüzde insanlar iletişimlerini çoğunlukla konuşarak sağlamaktadır. Kullanıcılar eğitim ve öğretim faaliyetlerini, yaşıtları ile veya daha geniş konuşma ve tartışma imkânı sunan teknolojiyi kullanarak dijital kaynaklar ve materyaller ile yürütmektedir. Bu durum kütüphanelerde üretim amaçlı yeni mekânların oluşmasına dolayısıyla kütüphane mekânlarının çeşitlenmesine neden olmaktadır. 21. yüzyıl kütüphanelerinde dijital üretim laboratuvarları, restoranlar, prova odaları, konser alanları

ve çok büyük lobi gibi bu zamana kadar görülmeyen eğitim ve etkinlik alanları ortaya çıkmıştır (Peitx, 2017). Ayrıca yeni nesil kütüphanelere öğrenci destek merkezleri, kafe, kitap mağazaları mekân organizasyonuna dâhil edilmektedir. Geleneksel kütüphanelerden farklı olarak günümüz kütüphanelerinde kullanıcılar için “buluşma yeri” anlayışına sahip öğrenme kafeleri oluşmaya başlamıştır (Boone, 2004). Öğrenim kafeleri kullanıcılar arasında etkileşimin sağlandığı sosyal bir ortamda öğrenme eylemini gerçekleştirmeye yardımcı olmak için her türlü teknolojik ekipmana sahip mekânlar olarak bilinmektedir (Şekil 4.7). Teknolojinin kendini sürekli yenilediği bu çağda öğrenim kafelerinin gelecekte de işlevini yerine getirebilmesi için esnek plan anlayışına göre tasarlanması gerekmektedir.

Şekil 4.7. Glasgow Caledonian Üniversitesi Saltire Merkezi Öğrenme Kafesi (Url 7)

Kütüphanelerin iç mekânında insanlar arasında sosyal bir bağ oluşturmak için ev ortamı oluşturulmalıdır. Açık plan anlayışına sahip mekânlarda aydınlatma, zemin ve renk farklılıkları, gürültü ve sıcaklık seviyeleri kullanılarak çeşitlilik sağlanabilir (McDonald, 2006). Kütüphanelerde farklı işlevleri birbirinden mobilya yerleşimi ve kullanılan teknolojik, işitsel, görsel unsurları kullanarak ayrıştırmanın yanı sıra sınırlı bölgeler oluşturmak veya katlara ayırmak da yaygın hale gelmektedir. (JISC’den akt. McDonald, 2006). Bilgi teknolojisi için gerekli ekipmanlar, konferans, sunum ve sergi mekânlarına ayrılan alanların büyüklüğü de zaman içerisinde artış göstermektedir.

Kütüphanelerin üreticilere destek olması, teşvik etmesi, kendini tanıtması, cesaret vermesi ve mekânlarını değişikliğe göre düzenlemesi gerekmektedir (Watson, 2017). Bu şekilde kendini sürekli kendini yenilemesi kütüphane binalarının hem günümüzde hem de gelecekte ayakta durmasını sağlayacaktır.