Çalışmanın tamamı toplam sekiz bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın, Giriş bölümünü takip eden ikinci bölümünde Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verileri ve kuşak bileşenleri doğal nüfus projeksiyonu tekniği kullanılarak ülke ve ilçe düzeyinde doğal nüfus projeksiyonları gerçekleştirilmiştir. Elde edilen ilçe düzeyi doğal nüfus projeksiyonu değerlerinin toplamı İzmir ili, il bütünü değerlerini oluşturmaktadır. İzmir Bölge Planı’nın plan yılı olan 2023 yılı için, yaş grupları ve cinsiyete göre ülke bütünü için ve İzmir ilçelerinin tamamı için doğal nüfus tahmini yapılmıştır.
Çalışmanın üçüncü bölümünde, TÜİK tarafından tekli klasifikasyon olarak adlandırılan ve 10 ana sektörü kapsayan düzeyde, sektörel işgücü projeksiyonları gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda, ülke düzeyinde plan yılı olan 2023 yılını da kapsayacak şekilde sektörel işgücü tahmini yapılmıştır. Ülke düzeyindeki bu tahmin değerler, ilçe düzeyinde uygulanan (1) sabit pay, (2) sabit büyüme ve (3) değişken pay tekniklerinde kullanılmıştır. Başka bir ifade ile, çalışma kapsamında ilçe düzeyinde sektörel işgücü tahminleri üç farklı yaklaşım kullanılarak hesaplanmıştır. Bu üç yaklaşım, ilçe düzeyinde üç farklı büyüme senaryosunun yansıması olarak da değerlendirilebilir.
Çalışmanın dördüncü bölümünde, ilçe düzeyinde bağımlılık oranı ve kentli nüfus oranı, çoklu regrasyon tekniği ile tahmin edilmiştir. Tahmin edilen bu iki fonksiyon daha sonra ilçe düzeyinde, plan yılı olan 2023 için işgücüne bağlı toplam nüfusun tahmin edilmesinde kullanılmıştır. İlçe düzeyinde tahmin edilen toplam nüfus verisi 2011 yılı için gözlemlenen ADNKS nüfus verisi ile karşılaştırılarak, ilçe düzeyinde işgücü sayısını “en iyi açıklayan model”ler tespit edilmiştir. Bu modeller ile elde edilen tahminler ve ADNKS nüfus verisi kullanılarak hesaplanan hata payları ile işgücü projeksiyonlarının “düzeltme”si gerçekleştirilmiştir. İlçe düzeyinde “düzeltilmiş” işgücü tahminleri kullanılarak, ilçe düzeyi işgücüne bağlı toplam nüfus değerleri tekrardan tahmin edilmiştir. Hesaplanan işgücüne bağlı toplam nüfus değerlerinden, doğal nüfus projeksiyon değerleri çıkartılarak ilçe düzeyinde net göç değerleri tahmin edilmiştir. Başka bir ifade ile bu bölümde nüfus ve işgücü projeksiyonlarının düzeltmesi yapılmış ve işgücüne bağlı net göç değerleri tahmin edilmiştir.
Çalışmanın beşinci bölümü ise ilçe düzeyinde ekonomik-temel analizine ayrılmıştır. Bu kapsamda gözlemlenen 2000 yılı ve tahmin edilen 2023 yılı için işgücü sayıları kullanılarak yer seçimi (lokasyon katsayısı, LQ) analizi ile ilçe düzeyinde temel sektörler tespit edilmiştir.
Tespit edilen temel sektörlerde yerel/temel işgücü ayrıştırması gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler ile gözlemlenen 2000 yılı ve tahmin edilen 2023 yılı için baz çarpanı değerleri bulunmuştur.
Çalışmanın altıncı bölümünde, İzmir ili ilçe düzeyinde demografik, sosyal ve mekânsal göstergeler ile sektörel işgücü sayısı, işgücüne bağlı toplam nüfus, net göç ve ekonomik-temel analizler ve üst ölçekli planlarda öngörülen arazi kullanım kararlarına ilişkin analizlerden elde edilen niceliksel veriler kullanılarak; ilçe düzeyinde, klasik istatistik ve mekânsal istatistik yöntemleri uygulanarak demografik, sosyal ve mekânsal değişkenler ile nüfus, işgücü ve üst ölçekli plan kararlarına bağlı mekânsal analizler gerçekleştirilmiştir. Bu analizler ile ilçe düzeyinde demografik, sosyal, mekânsal göstergeler ile nüfus ve işgücü analizlerinden elde edilen tahminler kullanılarak küme, merkez ve alt bölge tespitine yönelik hiyerarşik kümelenme analizleri gerçekleştirilmiştir. Hiyerarşik kümelenme analizlerinden elde edilen
mekansal dağılımı incelenmiştir. Bu bölüm kapsamında ayrıca, ilçelerin yürürlükteki imar planlarında öngörülmüş olan arazi kullanım türleri açısından benzerlik ve farklılıkların belirlenebilmesi amacıyla üst ölçekli planlarda öngörülmüş olan 34 farklı arazi kullanım türü, 6 ana kentsel arazi kullanım türü başlığı altında toplanmış ve bu arazi kullanım türlerinin mekansal merkezi eğilimi ve yayılımı mekansal istatistik yöntemleri ile incelenmiştir.
Çalışmanın bu bölümünde son olarak, çalışmada elde edilen ilçe düzeyindeki tüm nüfus, işgücü, mekânsal, sosyal, ekonomik ve plan kararlarına ilişkin değişkenler kullanılarak bir gruplama çalışması yapılmıştır. Bu çalışma, diğer tüm gruplama ve hiyerarşik kümelenme çalışmalarını kapsayıcı nitelikte olması nedeni ile, planlama sürecinde bir sentez çalışması olarak da görülebilir. Ancak bu çalışma, kapsayıcı olmasının yanında, diğer küme analizi ve gruplama çalışmalarından başka bir açıdan daha ayrılmaktadır. Sentez gruplama çalışmasında kullanılan değişken sayısı 48’dir. Bu nedenle çalışma kapsamında hassasiyet analizi (sensitivity analysis) gerçekleştirilmiş ve grup sayısı 2 ve 9 arasında değiştiği durumlarda gruplamaların (kümelerin) nasıl olduğu incelenmiştir.
Çalışmanın yedinci bölümünde ise, İzmir ili ilçe düzeyinde nüfus büyüklükleri ve ilçeler arasındaki ulaşım süreleri dikkate alınarak mekansal etkileşim büyüklükleri hesaplanmıştır.
2011 ve 2023 yıllarına ilişkin nüfus büyüklükleri ile bu yıllara ilişkin mevcut ve planlanan ulaşım ağı dikkate alınarak hesaplanan mekânsal etkileşime ilişkin çalışmalarının temelini yer çekimi modeli (gravity model) oluşturmaktadır. Bu bölümde son olarak, 2011 ve 2023 yılları arasında İzmir ili ilçe düzeyinde nüfusa bağlı mekânsal etkileşim büyüklüklerindeki değişimin oranı tahmin edilmiştir.
Çalışmanın son bölümü, çalışma kapsamında tamamlanmış olan analizlerin genel değerlendirmesine ayrılmıştır. Bu değerlendirmede temel hedef; elde edilen analiz sonuçlarından, bölge planı yapılması aşamasında nasıl yararlanılabileceğine ilişkin ipuçları sunmaktır.
Bölüm 1 Giriş
Bu rapor, Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi ile İzmir Kalkınma Ajansı (İZKA) işbirliği ile başlatılan İzmir İli Bölge Planı Hazırlanmasına Yönelik Fonksiyonel Bölge ve Alt Bölgelerin ve Bölgelerarası İlişkilerin Tespiti çalışmasının ikinci aşamasına ait olarak hazırlanmıştır. Bu aşamanın tarifi, İzmir ili bütününde, ilçe ölçeğinde nüfus ve işgücü projeksiyonları ile fonksiyonel bölge, küme ve alt bölgelerin ve bölgelerarası ilişkilerin tespitine yönelik mekânsal analizler içeren çalışma aşamasıdır.
Araştırma kapsamında, İzmir İli bütününde ilçelerin nüfus ve sektörel işgücü büyüklükleri, bağlantıları ve birbirleriyle ilişkileri ortaya konacak, fonksiyonel alt bölgelerin ve merkezlerin belirlenmesine yönelik analizler yapılmıştır. Araştırmanın coğrafi düzeyi İzmir İl sınırları içindeki ilçelerdir. Bu çerçevede elde edilecek veri ile nüfus ve işgücü projeksiyonları yapılması hedeflenmiştir. Daha sonra, kümelenmelere bağlı olarak potansiyellerin ortaya konması ve nihayet alt bölgeler ve bölgeler arası ilişkilerin modellenmesi hedeflenmektedir.
Bütün bu çalışmaların İZKA tarafından gerçekleştirilecek olan İzmir Bölge Planı için önemli bir karar destek paketi olacağı düşünülmektedir.
Çalışmanın tamamı, ilk bölüm giriş, son bölüm de genel değerlendirme olmak üzere toplam sekiz bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın, Giriş bölümünü takip eden ikinci bölümünde Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verileri ve kuşak bileşenleri doğal nüfus projeksiyonu tekniği kullanılarak ülke ve ilçe düzeyinde doğal nüfus projeksiyonları gerçekleştirilmiştir. Elde edilen ilçe düzeyi doğal nüfus projeksiyonu değerlerinin toplamı İzmir ili, il bütünü değerlerini oluşturmaktadır. İzmir Bölge Planı’nın plan yılı olan 2023 yılı için, yaş grupları ve cinsiyete göre ülke bütünü için ve İzmir ilçelerinin tamamı için doğal nüfus tahmini yapılmıştır.
Çalışmanın üçüncü bölümünde, TÜİK tarafından tekli klasifikasyon olarak adlandırılan ve 10 ana sektörü kapsayan düzeyde, sektörel işgücü projeksiyonları gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda, ülke düzeyinde plan yılı olan 2023 yılını da kapsayacak şekilde sektörel işgücü tahmini yapılmıştır. Ülke düzeyindeki bu tahmin değerler, ilçe düzeyinde uygulanan (1) sabit pay, (2) sabit büyüme ve (3) değişken pay tekniklerinde kullanılmıştır. Başka bir ifade ile, çalışma kapsamında ilçe düzeyinde sektörel işgücü tahminleri üç farklı yaklaşım kullanılarak hesaplanmıştır. Bu üç yaklaşım, ilçe düzeyinde üç farklı büyüme senaryosunun yansıması olarak da değerlendirilebilir. Bu yaklaşımlarda, ilçelerden resmi yazı ile temin edilmiş olan işgücüne etki etmesi beklenen yatırım kararları da dikkate alınmıştır.
Çalışmanın dördüncü bölümünde, ilçe düzeyinde bağımlılık oranı ve kentli nüfus oranı, çoklu regrasyon tekniği ile tahmin edilmiştir. Tahmin edilen bu iki fonksiyon daha sonra ilçe düzeyinde, plan yılı olan 2023 için işgücüne bağlı toplam nüfusun tahmin edilmesinde kullanılmıştır. İlçe düzeyinde tahmin edilen toplam nüfus verisi 2011 yılı için gözlemlenen ADNKS nüfus verisi ile karşılaştırılarak, ilçe düzeyinde işgücü sayısını “en iyi açıklayan model”ler tespit edilmiştir. Bu modeller ile elde edilen tahminler ve Adrese Dayalı Nüfus
işgücüne bağlı toplam nüfus değerlerinden, doğal nüfus projeksiyon değerleri çıkartılarak ilçe düzeyinde net göç değerleri tahmin edilmiştir. Başka bir ifade ile bu bölümde nüfus ve işgücü projeksiyonlarının düzeltmesi yapılmış ve işgücüne bağlı net göç değerleri tahmin edilmiştir.
Çalışmanın beşinci bölümü ise ilçe düzeyinde ekonomik-temel analizine ayrılmıştır. Bu kapsamda gözlemlenen 2000 yılı ve tahmin edilen 2023 yılı için işgücü sayıları kullanılarak yer seçimi (lokasyon katsayısı, LQ) analizi ile ilçe düzeyinde temel sektörler tespit edilmiştir.
Tespit edilen temel sektörlerde yerel/temel işgücü ayrıştırması gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler ile gözlemlenen 2000 yılı ve tahmin edilen 2023 yılı için baz çarpanı değerleri bulunmuştur.
Çalışmanın altıncı bölümünde, İzmir ili ilçe düzeyinde demografik, sosyal ve mekânsal göstergeler ile sektörel işgücü sayısı, işgücüne bağlı toplam nüfus, net göç ve ekonomik-temel analizler ve üst ölçekli planlarda öngörülen arazi kullanım kararlarına ilişkin analizlerden elde edilen niceliksel veriler kullanılarak; ilçe düzeyinde, klasik istatistik ve mekânsal istatistik yöntemleri uygulanarak demografik, sosyal ve mekânsal değişkenler ile nüfus, işgücü ve üst ölçekli plan kararlarına bağlı mekânsal analizler gerçekleştirilmiştir. Bu analizler ile ilçe düzeyinde demografik, sosyal, mekânsal göstergeler ile nüfus ve işgücü analizlerinden elde edilen tahminler kullanılarak küme, merkez ve alt bölge tespitine yönelik hiyerarşik kümelenme analizleri gerçekleştirilmiştir. Hiyerarşik kümelenme analizlerinden elde edilen benzemezlik matrisleri kullanılarak dendrogramlar oluşturulmuş ve bu dendrogramlar haritalaştırılmıştır. Çalışma kapsamında ayrıca, mekansal istatistik yöntemleri kullanılarak sektörel temel işgücü dağılımının merkezi eğilimi ve yayılımı ölçülerek, temel sektörlerin mekansal dağılımı incelenmiştir. Bu bölüm kapsamında ayrıca, ilçelerin yürürlükteki imar planlarında öngörülmüş olan arazi kullanım türleri açısından benzerlik ve farklılıkların belirlenebilmesi amacıyla üst ölçekli planlarda öngörülmüş olan 34 farklı arazi kullanım türü, 6 ana kentsel arazi kullanım türü başlığı altında toplanmış ve bu arazi kullanım türlerinin mekansal merkezi eğilimi ve yayılımı mekansal istatistik yöntemleri ile incelenmiştir.
Çalışmanın bu bölümünde son olarak, çalışmada elde edilen ilçe düzeyindeki tüm nüfus, işgücü, mekânsal, sosyal, ekonomik ve plan kararlarına ilişkin değişkenler kullanılarak bir gruplama çalışması yapılmıştır. Bu çalışma, diğer tüm gruplama ve hiyerarşik kümelenme çalışmalarını kapsayıcı nitelikte olması nedeni ile, planlama sürecinde bir sentez çalışması olarak da görülebilir. Ancak bu çalışma, kapsayıcı olmasının yanında, diğer küme analizi ve gruplama çalışmalarından başka bir açıdan daha ayrılmaktadır. Sentez gruplama çalışmasında kullanılan değişken sayısı 48’dir. Bu nedenle çalışma kapsamında hassasiyet analizi (sensitivity analysis) gerçekleştirilmiş ve grup sayısı 2 ve 9 arasında değiştiği durumlarda gruplamaların (kümelerin) nasıl olduğu incelenmiştir.
Çalışmanın yedinci bölümünde ise, İzmir ili ilçe düzeyinde nüfus büyüklükleri ve ilçeler arasındaki ulaşım süreleri dikkate alınarak mekansal etkileşim büyüklükleri hesaplanmıştır.
2011 ve 2023 yıllarına ilişkin nüfus büyüklükleri ile bu yıllara ilişkin mevcut ve planlanan ulaşım ağı dikkate alınarak hesaplanan mekânsal etkileşime ilişkin çalışmalarının temelini yer çekimi modeli oluşturmaktadır. Bu bölümde son olarak, 2011 ve 2023 yılları arasında İzmir ili ilçe düzeyinde nüfusa bağlı mekânsal etkileşim büyüklüklerindeki değişimin oranı tahmin edilmiştir.
Çalışmanın son bölümü, çalışma kapsamında tamamlanmış olan analizlerin genel değerlendirmesine ayrılmıştır. Bu değerlendirmede temel hedef; elde edilen analiz sonuçlarından, bölge planı yapılması aşamasında nasıl yararlanılabileceğine ilişkin ipuçları sunmaktır.