Çalışmada Kullanılan Atasözlerinin Alındığı Kaynaklar

1. Velet İZBUDAK: Atalar Sözü (1936), İstanbul: Devlet Basımevi, 83 s.

Velet İzbudak, eserin ön söz kısmında atasözlerinin öneminden bahseder. Yazar eseri, 1934 yılında İstanbul Fatih Kitapsarayı’nda tıbba ait bir yazmanın sonuna eklenmiş olarak bulur ve atasözlerini bugünkü dile çevirerek hazırlar. Kitapta toplam 698 atasözü yer alır. Eser atasözü ile ilgili ilk eserler arasında yer alması açısından önem taşır. Dîvânü Lûgati’t-Türk’ten alınan atasözleri yanında romen rakamları konularak belirtilmiştir. Bilinmeyen kelimeler dipnot ile belirtilerek açıklanmıştır. Atasözleri hem orijinal şekilde hem de günümüzdeki şekli ile verilmiştir. Kitabın sonunda sözlük ve tıpkıbasımı yer alır.

2. Selim Nüzhet GERÇEK: Atalar Sözü (1939), İstanbul: Kanaat Yayınları, 202 s.

Atalar Sözü kitabı, 1939 yılında İstanbul’da Kanaat Kitabevi tarafından yayımlanmıştır. Eser, Mukaddime ve Bibliyografya, Atalar Sözü ve Atalar Sözü Değerinde Sözler ve Savlar şeklinde bölümlere ayrılmıştır. Mukaddime ve Bibliyografya kısmı Selim Nüzhet Gerçek

tarafından hazırlanmıştır. Kitap içerisinde yer alan atasözleri ve deyimler ayrı olarak gösterilmiştir. Yazar metinleri alfabetik sıraya göre vermiştir.

3. Ferit BİRTEK: En Eski Türk Savları (1944), Ankara: Alâeddin Kral Basımevi,

122 s.

Ferit Birtek, kitabın başında, eserde geçen atasözlerinin Dîvânü Lûgati’t-Türk’ün tercümesinden derlediğini belirtmiştir. Yazar kitabın başında Dîvânü Lûgati’t-Türk ve müellifi hakkında bilgilere yer vermiştir. Eserin 1944 yılına ait baskısı incelenmiştir. Ferit Birtek, atasözlerini konulara göre ayırmıştır. Bu başlıklar, “Dil, Söz”, “Soy, Huy”, “Din, İnanç”, “Sevgi”, “İyilik”, “Kötülük” vd. şeklinde devam eder. Girişte bu şekilde sınıflandırmasının amacının hatırlamayı kolaylaştırmak için olduğunu belirtir. Derleme esnasında şu yolu izlemiştir: Toplanan 291 atasözü arasında yakın anlam içerenleri 30 konu başlığı altında sıralamıştır. Yazar, atasözlerinin çeviri kısmı için Besim Atalay’ın, Dîvânü Lûgati’t-Türk tercümesinden yararlandığını belirtmiştir. Her atasözünün başında sıra numarası yer alır. Metinlerin sonuna, Besim Atalay’ın yaptığı Dîvânü Lûgati’t-Türk tercümesinde geçen atasözlerinin bulunduğu cilt, sayfa ve satır numarasına göre eklenmiştir. Kitabın sonunda dil bakımından inceleyenlere kolaylık olsun diye sözlük ve gramer özeti de yer almaktadır.

4. Mustafa Nihat ÖZÖN: Türk Ata Sözleri (1958), İstanbul: İnkılap Kitabevi, 340 s.

Yazar, kitabın başında Birkaç Söz başlığı altında atasözü hakkında kısa tarif yaparak bu sözlerin değerini belirtmek adına çeşitli fikirlerini öne sürmüştür. Bu kitapta o ana kadar çıkmış olan belli başlı atasözü kitaplarındaki atasözleri genel itibariyle toplanmıştır. Atasözleri alfabetik sıraya göre verilmiştir. Kitapta toplam 8600 adet atasözü yer alır.

5. Aydın OY: Tarih Boyunca Türk Atasözleri (1972), İstanbul: Türkiye İş Bankası

Kültür Yayınları, 397 s.

Yazar kitabın başlangıcında on beş yıla yakın bir emeğin sonucunda hazırlanıp sunulduğunu belirtmiştir. Kitapta yer alan ana bölümler: “İnceleme”, “Eski Kaynaklarımızda Atasözleri”, “Türkiye Türkçesi Dışında Türk Atasözlerinden Örnekler”, “Türkiye Türkçesi İle Günümüzde Kullanılan Atasözleri”, “Sözlük” ve “Atasözleri Bibliyografyası” şeklindedir. “İnceleme” kısmından sonra atasözleri hakkında genel bilgilere ve dikkat çeken hususlar konu başlıkları dâhilinde belirtilmiştir.

6. İsmail Hilmi SOYKUT: Türk Atalar Sözü Hazinesi (1974), İstanbul: Ülker

Yayınları, 496 s.

Yazar, ön sözde kitabın konusunu belirtmiştir. Kitap toplam altı bölümden oluşur. İlk üç bölümde atasözlerinin nitelikleri çeşitli yönlerden ele alınmış ve deyimlerle olan ilişkileri ve farkları belirtilmeye çalışılmıştır. Birinci bölüm kendi arasında üç bahse ayrılmıştır. İlkinde atasözlerinin kısa tarihi, ikincisinde atasözlerinde hikmet ve nükte, son bahsinde o zamana kadar yayımlanmış temel atasözü kitapları hakkında ve atasözlerinde geçen kelimelerin bölgelere göre değişen özellikleri hakkında bilgilere yer verilmiştir. İkinci bölüm iki bahse ayrılmıştır. Bunlar atasözlerinde kavram ve şekil özellikleri şeklindedir. Üçüncü bölümde atasözü ve deyimler arasındaki ilişki ve farklardan bahsedilmiştir. Dördüncü bölümden itibaren de atasözleri kendi aralarında alfabetik sırasıyla verilmiştir. Bu bölümde ilk olarak atasözlerinin kavramlarına göre tasnifi yapılmıştır. İkinci bahiste temsili atasözlerinden örneklere yer verilmiştir. Üçüncü bahiste halk şiirlerinde geçen atasözlerinden örneklere yer verilmiştir. Dördüncü bahiste aydın zümre şiirlerinde geçen atasözlerinden örnekler verilmiştir. Örneğin, Muhibbî, Zâti, Şeyhülislam Yahya, Şeyh Galib, Nâbî, İzzet Molla vd. Beşinci bahiste Büyüklerin Sözleri başlığı altında atasözlerinden örnekler verilmiştir. Örneğin, Şinasi, Ebuzziya Tevfik, Ahmet Vefik Paşa, Dehri Dilçin vd. Beşinci bölümde ana kaynaklarda atasözleri olarak gösterilmiş deyimler yer almıştır. Altıncı bölümde kavramlara göre tasnifi yapılan atasözlerinin indeksi ve bibliyografya yer almıştır. Son olarak da kavramlara göre tasnifi yapılan atasözlerinin numara sırası ve yazar adına göre fihristi yer vermiştir. Kitapta atasözü bakımından başyapıtlar olarak temel eserlerdeki atasözleri ele alınmıştır. İl, ilçe ve köylerde derlenen atasözleri üzerinde durulmuştur. Aynı kavramı ifade edip farklı kelimelerle birbirinden farklı biçimde ifadelendirilip atasözlerini ayrı ayrı vermiştir.

7. Feridun Fazıl TÜLBENTÇİ: Türk Ata Sözleri ve Deyimleri (1977), İstanbul:

İnkılâp Kitabevi, 581 s.

Kitabın ilk sayfalarında atasözünün tarihi ve bibliyografyası bulunur. Atasözünün ilk olarak kaçıncı yüzyılda ve hangi eserde karşımıza çıktığı hakkında önemli notlar yer almaktadır. Bu kitapta yazar, Durub-i Emsâl (Ali Emîrî Efendi), Dîvânü Lûgati’t-Türk (Kâşgarlı Mahmud), Durub-i Emsâl Osmaniyye (Şinasi), Lehçe-i Osmanî (Ahmet Vefik Paşa), Durub-i Emsâl-yazana (Kadı Mehmet Emin Ayanî), Atalarsözü (Tanıtan: Velet Çelebi), Büyük Türk Lûgati (Hüseyin Kâzım Kadri), Türkî Durub-i Emsâl, Ukud-ül Hal fi Tercüme-i Emsâl (Ahmet Nazif), Durub-i Emsâl-i Türkiyye (Tekezade Sait), Türkçe Sözlük (Türk Dil Kurumu),

Manzume-i Durub-i Emsâl (Edirneli Hıfzı ve Vacit), İstanbul Folkloru (M. Halit Bayrı) eserlerindeki atasözlerini derleyerek vermiştir. Atasözleri metin olarak yer alıp açıklamaları verilmemiştir. Deyim ve atasözleri bir arada verilmiştir. Toplam da 17440 metin yer alır.

8. Ömer Asım AKSOY: Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I (1988), İstanbul: İnkılâp

Kitabevi, 486 s.

Kitap, iki bölümden oluşur. İlk Bölümünde, Atasözleri ve Deyimlerin biçim, kavram, tamamlayıcı özellikleri açıklanarak genel tanım yapılmıştır. Sonrasında kalıplaşmış başka sözlere de yer vermiştir. Eleştiriler kısmında çeşitli atasözü kitaplarının eksik görülen veya dikkat çeken bazı noktaları eleştirilmiştir. İkinci Bölümde “Atasözleri Sözlüğü” adında atasözü metinleri alfabetik olarak açıklamalarıyla verilmiştir. Toplam 2667 atasözü metni yer alır.

9. İskender PALA: Atasözleri Sözlüğü (2002), İstanbul: Leyla ile Mecnun Yayınları,

297 s.

Yazar, eserin başında atasözü tanımı vermiş ve atasözlerinin özellikleri hususuna değinmiştir. Eserde atasözleri alfabetik sırayla ve açıklamalarıyla birlikte yer almıştır. Eserin editörlüğünü, Emine Eroğlu yapmıştır. Ön söz kısmında atasözü metinlerini işlerken seçici davrandığını ve daha çok bilinen atasözlerini işlediğini belirtmiştir.

10. Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler (BAAD) (2016), Ankara: Türk Dil

Kurumu Yayınları, 494 s.

Eser, 2016 yılında iki cildin birleştirilmesi ile sunulmuştur. Eserde derleme yapılan yerler metinlerin yan tarafında verilmiştir. Kitabın girişinde şehirler alfabetik olarak sıralanarak alt kısımlarına derleyicilerin adları ve gönderdiği atasözü numarasıyla verilmiştir. Kitabın ilk baskısındaki atasözleri ve deyimlerin bir kısmı duyulduğu gibi yazıya aktarılmıştır. Son baskısında edebî bir dil ile uygun hâle getirilmiştir. Kitabın son baskısında ilk iki kitapta yer alan birbirine anlamca yakın ancak farklı yörelere ait sözler birleştirilerek verilmeye çalışılmıştır. Eserin 2016 baskısında 11462 atasözü ve deyim yer alır. Kitabın sonunda da sözlüğe yer verilmiştir.