Çalışma Yaşamında Cinsiyete Dayalı Ayrımcılık Alanları

Yaygın toplumsal cinsiyet rolleri beklentileri, değişmekte olan bireysel ve toplumsal gereksinimlere halen tam anlamıyla cevap vermemektedir, çünkü bu beklentiler büyük ölçüde gelenekseldir. Günümüz koşullarında halen geleneksel rol beklentileriyle hareket edilmesi, cinsiyete dayalı ayrımcılık yapılmasına yol açmaktadır. Cinsiyete dayalı ayrımcılık çalışma yaşamıyla ilintili olarak, temelde aşağıda belirtilen aşamalarda karşımıza çıkmaktadır.

2.3.1 Mesleklere Yönlendirmede Ayrımcılık

Mesleklere yönlendirilme doğal olarak çocukluk yaşlarında başlamaktadır. Eğitim görebilen kesimlerde meslek seçimi konusunda aile tarafından doğrudan bir yönlendirme olmasa da bir yandan kadının ailedeki rolünün içselleştirilmesi, öte yandan iş ortamı ve koşulları sonucu kadın ve erkek mesleklerinde bir ayrışma söz konusudur.

Alt sosyoekonomik sınıf mensupları arasında kızlarının öğretmen olmasını isteyenler ağırlıklıdır. Genel saygınlığının ve çocukları eğitme rolünün yani ev kadınlığının uzantısı gibi görülmesi yanı sıra tatil olanakları ve mesai saatleri de bu tercihte etkilidir.57

Çalışma hayatındaki konumlarda da durum benzerdir. Ders kitaplarında müdürlerin tümüyle erkek olarak gösterilmesi kadınların iyi yönetici olamayacağı ön yargısıyla bağlantılandırılmıştır.

Türk toplumunun geneline bakıldığında ayrımcı değerler hâkimdir, ancak kadınların ev dışında çalışmalarına yönelik yerleşik bir kabul de vardır.58

2.3.2 Örgütsel Kaynak Ve Olanakların Paylaştırılmasında Cinsiyete Dayalı Ayrımcılık

Kadınların örgütler içinde varlığı artmakla birlikte onlara halen büyük ölçüde erkeklerden farklı koşullar veya ortamlar sunulmaktadır. Birbirine denk veya aynı pozisyonlarda bulunan kadın ve erkek örgütsel rolleri çeşitli yönleriyle farklılaşabilmektedir. Örneğin iş seyahatleri daha çok erkeklerden beklenirken, ailesel yaşamı için sorun yaratmaması açısından kadınlardan istenmez. Ayrıca çeşitli örgütlerde kadın yöneticilere daha az özerklik, daha ufak bütçe, daha az sayıda ast, daha ziyade kadın ast verilebilmektedir. Bir çalışanın terfisi performans değerlendirilmesiyle belirlenir. Ancak özellikle erkek mesleğinde bulunan kadının objektif performans düzeyi aynı çalışma ortamındaki bir erkeğinki ile aynı olsa bile, aynı değerlendirilmemektedir. Örgütlerde kadın başarısı şans, başarısızlığı ise yeteneksizlikle açıklama eğilimi vardır. Aynı durum erkeklerde ise başarı yetenekle, başarısızlık şanssızlıkla açıklanmaktadır. Bir kadının performansı yeterli olsa bile anlık düşünülmekte ve hep aynı düzeyde kalmayacağı şeklinde davranılmaktadır.59

58 _{T.C.Başbakanlık Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü, ‘Cinsiyete Dayalı Ayrımcılık Türkiye’de}

Eğitim Sektörü Örneği’, Cem Web Ofset, Ankara, 1999, s.7–8

Yöneticilik pozisyonlarında kadınların temsil ettiği yüzdeler, gelişmiş ülkelerde bile halen oldukça düşük düzeylerde olmakla birlikte, çeşitli araştırmacılar, kadınların günümüzün hiyerarşiden uzaklaşan, daha yatay örgütlerinde, sosyalleşme biçimlerinin onlara getirdiği avantajla yöneticilikte erkeklerden daha başarılı olabildikleri ileri sürülmektedir.60

2.3.3 Çalışma Yaşamında Cinsiyete Dayalı Ayrımcılığın Nedenleri

Günümüzde iş yerlerinde cinsiyete dayalı ayrımcılık değil, cinsiyete dayalı ayrımcılığın neden olduğu tartışılmaktadır. Bu nedenler arasında kadını çevreleyen toplumsal değerlerin yanı sıra; örgüt kültürü, örgütlerdeki iktidar savaşı da ağırlıkla yer almaktadır. Ancak ayrımcılık konusunda en çok üzerinde durulan, kadınlara mal edilen içsel özellikler olmuştur. Toplumun tümünde olduğu gibi örgüt yapısında da erkeklerin gerçek gücü ellerinde tuttukları bilinmektedir. Kadınlara karşı direnişin temelinde şunlar olduğu söylenebilir: Toplumsal bilimlerin pek çok alanında olduğu gibi örgüt ve yönetim bilimlerinde de konular cinsiyete karşı yansız işlenmektedir. Eğer taraflar arasında eşitlik yok ve varmış gibi davranılıyorsa, eşitsizliğin daha da derinleşmesine neden olur.61

İş yerindeki ayrımcılık uygulamasında işlerin yatay ve dikey olarak ayrışması, başka bir değişle kadın işi-erkek işi ayrımı kadınların yükselmelerinde önemli bir engel oluşturmaktadır. Bunun yanında örgüt içindeki uygulamalarda, bürokrasinin işleyişinde üst yönetimde erkeklerin bulunması nedeniyle kadınların kendilerine hamilik edecek kişi bulamamalarında sistem erkek üstünlüğüne çalışmaktadır.

60 _{GÜNEY, A.g.e. , s.335}

Cinsiyete dayalı ayrımcılığı besleyen etmenlerden biri de kadınlara mal edilen olumsuzluklardır. Kadınlar erkeklerden farklı oldukları ve bu nedenle çalışma yaşamının ve özellikle de etkili yönetim gereklerini karşılamada yetersiz kaldıkları ileri sürülmektedir.

Kadın çalışanlar, kendilerini evde yapılan üretime bağlayan ve evden uzaklaşmalarını engelleyen toplumsal ve kültürel kurallar ve önyargılarla mücadele etmek durumunda kalmaktadırlar. Böylece kadın çalışma yaşamında, görevi ile aile yaşamını bağdaştırma, evdeki ve dışarıdaki rolü arasında uyum sağlama sorunuyla karşı karşıya gelmektedir. Ancak bu noktada, iş gücü piyasasında yer alan kadın iş gücünü nitelikli ve niteliksiz olarak ikiye ayırmakta yarar vardır.62

Niteliksiz kadın işgücü, çalışma yaşamında kendine ayrılan alanda ve kendisine verilenlerle yetinerek çalışmaktadır. Nesnel koşullarda belirli ölçülerde onun ikincil konumlarda razı olmasını destekler durumdadır. Niteliksiz işgücünde kadının genel ve mesleki eğitim düzeyleri düşüktür. Bu kadınların çalışma yaşamında, parasal gelir sağlamadan başka bir amacı da pek olmamaktadır. İşle ilgili beklentileri düşüktür.63

Nitelikli kadın işgücüne gelince, bu kadınlar toplumsallaşma süreci içinde çağdaş alt kültürle beslenmişlerdir. Ailede ve okulda aldıkları eğitim bakımından toplumca geçerli sayılan kadınlık rollerinden çok, meslek yönlerine öncelik vermişlerdir. Nitelikli kadın işgücü gerek genel, gerekse mesleki eğitim açısından donanımlıdır. Kendini mesleğe yönelik olarak koşullandırmış ve güdelemiştir. Mesleki yönlerine önem verirler. Doyurucu maddi olanakların yanında, kendini

62 _{y.a.g.e. , s.20} 63 _{y.a.g.e. , s.22}

işinde yükselmeye güdülemiştir. Çalışma yaşamı onun için geçici bir dönemle tanımlanamaz.64

Artık günümüz Türkiye’sinde, kadın çalışanın sorunu yasalarla kendisine bazı hakların tanımlanmasında değil, yasalarla kendisine tanınan haklardan ne ölçüde yararlandığındadır. Bu bakımdan kadınların toplumdaki konumlarına, mesleklerine ve çalışma yaşamlarına bakış açıları önem kazanmaktadır.