Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB)

Bakanlık, Türkiye’deki çalışma ve sosyal güvenlik konularından sorumlu ana kurumdur. Bakanlık ilk olarak, 27 Mayıs 1934 tarihinde yürürlüğe giren 2450 sayılı Kanun uyarınca Ekonomi Bakanlığı bünyesinde İş ve İşçiler Bürosu olarak kurulmuştur. Bir devlet bakanlığı olarak ise, 22 Haziran 1945 tarih ve 4763 sayılı Kanun ile Çalışma Bakanlığı adı altında kurulmuştur. 1974 yılında Sosyal Güvenlik Bakanlığı kurulmuş ve Sosyal Sigortalar Kurumunu bünyesine almıştır. 1974’ten bu yana kurulan bazı hükumetlerde Çalışma Bakanlığı ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı iki ayrı bakanlık olarak temsil edilirken, bazı hükumetlerde yalnız bir bakanlık kurulmuştur. 1983 yılında, iki bakanlık Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı başlığı altında tek bir bakanlık çatısı altında birleştirilmiştir.

Bakanlığın 2003 yılındaki yeniden yapılanması sırasında, üç sigorta sistemi (Sosyal Sigortalar Kurumu, Emekli Sandığı ve serbest meslek mensuplarının (“kendi nam ve hesabına çalışanların”) sigorta sistemi Bağ-Kur) tek bir şemsiye altında toplanarak Sosyal Güvenlik Kurumu kurulmuştur. İş Sağlığı ve Güvenliği Müdürlüğü de, aynı yıl Genel Müdürlük seviyesine yükseltilmiştir.

Bakanlığın görevi “çalışma hayatını düzenlemek ve denetlemek, çalışma barışını sağlamak, istihdamı arttıracak ve sosyal güvenliği yaygınlaştıracak tedbirler almak, toplum refahının artmasına katkı sağlamak ve yurtdışında çalışan vatandaşlarımızın çalışma hayatı ile ilgili hak ve menfaatlerini korumak” olarak tanımlanmıştır.

Bakanlığın dört ana hizmet birimi vardır:

● Çalışma Genel Müdürlüğü

● Dış İlişkiler ve Yurtdışı İşçi Hizmetleri Genel Müdürlüğü

● İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü

● Avrupa Birliği ve Mali Yardımlar Dairesi Başkanlığı

İş sağlığı ve güvenliği ile en yakından ilgili diğer iki yapı ise İş Teftiş Kurulu (“Danışma ve Denetim Birimleri” altında düzenlenmiştir) ve Sosyal Güvenlik Kurumudur (Bakanlığın “İlgili Kuruluşları” başlığı altında düzenlenmiştir). Bakanlığın teşkilat şeması Şekil 2.1’de görülebilir.

17 Şekil 2.1. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının teşkilat şeması

2014 yılı itibariyle bakanlık bünyesinde toplam 2473 personel çalışmaktadır, bakanlığın yıllık bütçesi 32,805,482,580 TL dir (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Yıllık Rapor, 2014;

http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/ShowProperty/WLP%20Repository/sgb/dosyalar/2014faaliyet).

Bakanlığın iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili ana bileşenleri aşağıdaki gibidir:

• Çalışma Genel Müdürlüğü: Bu Genel Müdürlük 1967 yılında kurulmuştur. Genel Müdürlüğün esas görevi çalışanlarla işverenler arasındaki ilişkileri düzenlemek ve iki taraf arasında uzlaşma sağlamaktır. Genel Müdürlüğün mensupları mevzuat hazırlama prosedürüne ve Toplu Pazarlık toplantılarına dâhil olurlar. 2014 yılı itibariyle Genel Müdürlükte 269 kişi çalışmaktadır ve 2014 yılı bütçesi 14,450,081 TL dir .

(http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/cgm.portal?page=mudurluk&id=2 ).

• İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM): İSGGM 1945 yılında “İşçi Güvenliği ve Sağlığı Birimi” olarak kurulmuş; daha sonra 2003 yılında bir Genel Müdürlük olarak yeniden yapılandırılmıştır. Haziran 2015 sonu itibariyle, Genel Müdürlükte 202 İSG uzman ve İSG uzman

18 yardımcısı, 7 hekim ve 58 teknik personel olmak üzere toplam olarak 421 kişi çalışmaktadır.

Genel Müdürlüğün 2014 yıllık bütçesi 17,395,588 TL dir.

İSGGM’nin temel görevleri arasında:

● İSG ile ilgili ulusal politikaları belirlemek ve programları hazırlamak

● Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarla işbirliği ve koordinasyonu sağlamak

● İş sağlığı ve güvenliği konularında, mevzuatın uygulanmasını sağlamak ve mevzuat çalışması yapmak

● Standart çalışmaları yapmak; normlar hazırlamak ve geliştirmek; ölçüm, değerlendirme, teknik kontrol, eğitim, danışmanlık, uzmanlık gibi faaliyetleri yürütmek ve bu tür faaliyetler yürüten kuruluşları yetkilendirmek

● Kişisel koruyucu donanımların piyasa gözetim ve denetimini gerçekleştirmek

● İş kazaları ile meslek hastalıklarının önlenmesi için iş sağlığı ve güvenliğinin hayata geçirilmesini sağlamak yer alır.

Bu görevleri yerine getirebilmesi için, İSGGM’nin üç Genel Müdür Yardımcısının gözetiminde çalışan 6 Daire Başkanlığı vardır:

● İş Güvenliği Daire Başkanlığı

● Piyasa Gözetim ve Denetim Dairesi Başkanlığı

● Politika ve Strateji Daire Başkanlığı

● Yetkilendirme Dairesi Başkanlığı

● Eğitim, Tanıtım ve Organizasyon Daire Başkanlığı

● Yönetim Hizmetleri Daire Başkanlığı

İSGGM aynı zamanda işyeri hekimleri, diğer sağlık personeli ve iş güvenliği uzmanlarının yetkilendirilmesinden de sorumludur. İş sağlığı ve güvenliği profesyonelleriyle bu alanda aktif çalışanlara ilişkin her türlü kayıt Genel Müdürlük tarafından tutulur. Ayrıca, Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinin (OSGB) teşkilat ve görevleri de Genel Müdürlük tarafından koordine edilir. İş sağlığı ve güvenliği profesyonellerine ve birimlerine ilişkin tüm veriler, İSG KATİP adını taşıyan bir iş sağlığı ve güvenliği kayıt, takip ve izleme programında tutulur. Veriler, İş Teftiş Kurulu ile de paylaşılır.

 İş Teftiş Kurulu: İşyerindeki tehlikelerin önlenmesi ve çalışanların sağlığının korunması amacıyla işyerindeki tehlikelerin izlenmesi ve mevzuata uyulmasını sağlayan iş teftişi, Bakanlığın en temel görev ve sorumluluklarından biridir. Kurul doğrudan Bakan’a bağlıdır ve teftişlerin planlamasından ve gerçekleştirilmesinden sorumludur. Kurulda çalışan toplam müfettiş sayısı 2014 yılı itibariyle 1005 olup 2014 yılı için Kurula ayrılan bütçe ise 80,304,932 TL dir. (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Yıllık Rapor, 2014;

http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/ShowProperty/WLP%20Repository/

sgb/dosyalar/2014faaliyet ). Kurul hakkında daha ayrıntılı bilgiler Bölüm 3’te verilmiştir.

 Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK): Sosyal Güvenlik Kurumu, mali ve idari haklarıyla Bakanlığın ilgili bir kuruluşudur. Türkiye Anayasasının 60. Maddesi uyarınca “herkesin sosyal güvenlik hakkı vardır”. 60. Madde aynı zamanda devlete sosyal güvenliğin sağlanması için gerekli tedbirleri alma ve teşkilatları kurma görevini verir. Sosyal Güvenlik Kurumu 2006 yılında, 5502 sayılı kanunla kurulmuştur. Kanunla, geçmişteki sosyal sigorta sistemleri (Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK), Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu (Bağ-Kur) ve Emekli Sandığı) tek bir şemsiye altında birleştirilerek Sosyal Güvenlik

19 Kurumu kurulmuştur. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (No. 5510) Sosyal Güvenlik Sisteminin uygulanmasına dair ayrıntıları içerir. SGK ile ilgili ayrıntılı bilgiler Bölüm 9’da yer almaktadır .

 İş Sağlığı ve Güvenliği Araştırma ve Geliştirme Enstitüsü (İSGÜM): İSGGM’ye bağlı bir kurumdur. Eski adıyla İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi olan İSGÜM 1968 yılında UNDP ile ILO’nun mali ve teknik desteğiyle kurulmuştur. 2015 yılında Enstitü olmuştur (ve adı değiştirilmiştir). İSGÜM’ün temel görevleri arasında iş teftiş kuruluna, ayrıca talep üzerine işyerlerine de laboratuvar desteği vermek yer alır. İSG laboratuvarlarının uyacağı standartları belirler ve bu laboratuvarları yetkilendirir. Ayrıca İSGÜM farklı gruplara da eğitim ve danışmanlık hizmeti sunar. 2010 yılında Enstitü bünyesinde toplam 177 personel görevliydi;

söz konusu personelin 121’i Ankara’daki merkez laboratuvarda, geri kalanı ise çeşitli illerdeki bölge laboratuvarlarında çalışmaktadır. Çalışanların 24’ü profesyonel teknik personeldir.

İSGÜM’ün yıllık bütçesi, 2014 yılı için 7,962,438 TL idi. Enstitü hakkında ayrıntılı bilgiye Bölüm 8’den erişilebilir.

 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi (ÇASGEM): Bu merkez, Bakanlığın bir bağlı kuruluşu olarak 1955 yılında “Yakın ve Orta Doğu Çalışma Enstitüsü” adı altında kurulmuştur. Enstitünün amacı iş sağlığı ve güvenliği, sosyal güvenlik alanlarında çalışan yetkililere eğitim vermek ve çalışanlarla işverenler arasındaki çalışma ilişkilerini korumaktı.

Enstitü bu amaçla çeşitli eğitim programları ve konferanslar düzenlemiş, eğitim materyalleri geliştirmiştir. 2003 yılında ise, Enstitünün adı değiştirildi. Merkez, aynı zamanda araştırma faaliyetleri yürütür ve çalışma hayatı, sosyal güvenlik, işveren-işçi ilişkileri, vb. konularda seminerler düzenler. Merkez, 2013 yılında yarısı kurum içi eğitim programları olmak üzere toplam 299 eğitim programı düzenledi. Merkez; meslek hastalıkları, tarım işlerinde sağlık ve güvenlik, engellilere yönelik istihdam politikaları ve işyerlerinde sosyal diyalog gibi çeşitli konularda kitaplar yayınladı. ÇASGEM, 2013 yılında ülkenin çeşitli illerinde, farklı sektörlerde çalışan 9000’i aşkın kişiye ücretsiz iş sağlığı ve güvenliği eğitimi sağladı. İşyeri hekimleri ile iş güvenliği uzmanlarının gördüğü eğitim programlarının yetkilendirilmesi sorumluluğu 2003’te çıkan İş Kanunu ile Bakanlığa aktarıldığından, ÇASGEM üniversiteler ve Bakanlığın ilgili daireleriyle işbirliği içinde bu programları hazırlamaktadır. 2013 yılında, bu sertifika programlarına toplam 731 iş sağlığı ve güvenliği profesyoneli katılım sağladı. ÇASGEM iş sağlığı ve güvenliği alanında çeşitli çalıştaylar düzenler. 2013 yılında düzenlenen çalıştaylar iş sağlığı ve güvenliği eğitim yöntemleri, meslek hastalıkları, meslek okulları ve teknik okullar ile engellilerin istihdamı konularına yönelik olmuştur. 2013 yılında ÇASGEM tarafından gençlerin istihdamı ile ilgili bir sempozyum düzenlenmiş; ÇASGEM’den bir katılımcı da sosyal haklar ile ilgili uluslararası bir sempozyuma katılmıştır. 2013 yılında ÇASGEM, işyerinde sosyal diyalog, iş kazalarının önlenmesi, engelli dostu istihdam politikaları, tarım işlerinde güvenli çalışma uygulamaları ve benzeri konularda bir dizi kitap ve uzman raporu yayınlamıştır. 2014 yılı itibariyle Merkezde, çoğu eğitim uzmanı olmak üzere, 66 profesyonel ve idari personel görevliydi. 2014 yıllık bütçesi ise 4,441,701 TL idi.