Çalışma Süreleri

İşletmeciler ile ücretsiz aile işçileri 1 yıllık dönemde üretimin devam ettiği süre boyunca çalışmaktadırlar. Bu süre 4-12 ay arasında değişmektedir. İşçiler açısından durum işçinin daimi statüde mi yoksa yevmiyeli olarak mı çalıştığına bağlıdır. Daimi işçilerin bir bölümü üretimin neredeyse yılın 12 ayı devam ettiği işletmelerde çalışmakta, iki üretim dönemi arasında kalan yaz mevsiminin son döneminde sadece birkaç hafta gibi kısa bir süreyi çalışmadan geçirmektedirler. Üretimin yaklaşık 10-11 ay devam ettiği işletmelerde çalışan daimi işçiler ise üretime ara verilen süre boyunca çalışmaya ara vermektedirler.

Yevmiyeli işçiler açısından ise durum oldukça değişkendir. Bu statüdeki işçilerin aylık çalışma süresi 3 ile 26 gün arasında değişmektedir. Bireyin sağlık durumu, aile yapısı (ailenin geliri, çocuk sayısı, çocukların yaşları, ev işlerine yardımcı olabilecek diğer aile üyelerinin varlığı gibi), iş bulma potansiyeli, çalışma bölgesinin yakınlığı, işverenin kim olduğu, yapılacak işin niteliği, işle ilgili bilgi düzeyi, bireyin kaç gün çalışacağını belirleyen etkenlerdendir.

39

Çalışanların haftalık çalışma süreleri statülerine göre farklılık göstermektedir. İşletmeciler ve ücretsiz aile işçileri yapılması gereken işler olduğu sürece hafta tatili yapmadan çalışmaya devam etmektedirler. Daimi işçiler olağanüstü bir durum olmadığı sürece haftada 1 gün izin kullanmakta, yevmiyeli işçilerden çalışma gücüne ve iş bulma potansiyeline sahip olanlar, haftanın 5-6 gününü çalışarak, 1 ya da 2 gününü dinlenmek amacıyla çalışmadan geçirmektedirler. Çalışma arzusunda olduğu sürece iş bulma olanağı olmayan bazı yevmiyeli işçilerin, iş bulabildikleri sürece, 2 haftaya kadar hafta tatili yapmadan aralıksız çalıştıklarına da rastlanmıştır.

Günlük çalışma süresinin işgücünün yaşına, sağlık durumuna, yaptığı işin niteliğine bağlı olarak değişmesi gerekmektedir. Sera üretiminde ise çalışanların günlük çalışma sürelerinin öncelikle statülerine bağlı olarak değiştiği görülmektedir. İşletmeciler ve ücretsiz aile işçileri açısından günlük çalışma süresini etkileyen statü haricinde faktörler de bulunmaktadır. İşletme büyüklüğü, iş yoğunluğu, ailenin gelir düzeyi, bireylerin ekonomik kaygıları, aile yapısı, çocuk sayısı ve yaşları, bireylerin sağlık durumu ve sağlığa önem verme düzeyleri bu faktörler arasında yer almaktadır.

Araştırmada bireylerin sağlıklarına verdikleri değerin de gün içerisinde çalışıp çalışmamaya karar vermede oldukça önemli bir faktör olduğu saptanmıştır. Bireyin sağlığına verdiği değer elde edeceği gelire verdiği değerden fazla ise, birey sağlığının olumsuz yönde etkilendiğini veya etkileneceğini hissettiği noktada çalışmayı bırakmayı tercih etmektedir. Tersi durumda ise, birey kendini zorlayarak ve şikayetlerini göz ardı ederek çalışmaya devam etmektedir.

Araştırmaya katılanların %68,1’i günde ortalama 7-9 saat arasında çalışmaktadırlar. Günlük ortalama çalışma süresi işletmeci ve ücretsiz aile işçilerinde 1- 12 saat arasında değişmekte, işlerin yoğun olduğu dönemlerde 18 saate kadar çıkabilmektedir. İşçiler açısından durum değerlendirildiğinde çalışma süresinin 7-11 saat arasında değiştiği, %92,5’inin 8-9 saat çalıştığı saptanmıştır. İşçiler açısından günlük çalışma süresinin örtülü bir şekilde bir kurala bağlı olduğunu söylemek mümkündür. Yapılan ki-kare analizi sonuçlarına göre, çalışma statüsü ile çalışma saatleri arasında ilişki bulunmaktadır (Çizelge 4.4).

Çizelge 4.4 Çalışma statüsüne göre günlük ortalama çalışma süresi Çalışma

Statüsü 1-4 saat 5-8 saat 9-12 saat Ort. çal. Süre

(saat) Sayı Oran (%) Sayı Oran (%) Sayı Oran (%) İşletmeci 13 22,0 26 44,1 20 33,9 6,8 Ücretsiz aile işçisi 6 13,3 24 53,4 15 33,3 7,5 İşçi - - 28 70,0 12 30,0 8,4 Toplam 19 13,2 78 54,2 47 32,6 7,4 X2_{=11,86 SD=4 P<0,05}

Yevmiyelilerin yaklaşık 8 saat çalışacakları ve ücretlerini bu süre üzerinden alacakları işverenler tarafından kabul edilmiştir. Günlük çalışma süresine ilaveten yaklaşık 1-2 saat çalışmakla tamamlanabilecek bir işin bulunması ya da işin aciliyetinin olması durumunda, işçiler fazla çalışma yapmakta, işveren de bu fazla çalışmanın karşılığını ödemektedir. Yapılan ödeme, işçinin 1 tam saat ücreti üzerinden ve zamlı

40

şekilde hesaplanan bir meblağ olmayıp, çalışılan fazla süreye karşılık gelebilecek yaklaşık bir rakam olmaktadır.

İşletmeci ve ücretsiz aile işçilerinin çalışma saatleri işçilere göre oldukça esnektir. İşletmeciler ve ücretsiz aile işçileri, yapılması planlanan işlerin gün içerisinde hangi saatte yapılması daha uygun ise veya kendileri için hangi saatler daha müsaitse, o saatlerde çalışmakta, günlük toplam çalışma sürelerini günün farklı zaman dilimlerine dağıtabilmektedirler. İşçiler ise çalışmaya sabah belli bir saatte başlamakta, akşam da yine günlük çalışma sürelerini doldurduktan sonra işi bırakmaktadırlar. Örneğin, hava sıcaklığının çok yüksek olduğu günlerde, işletmeciler ve ücretsiz aile işçileri güneş doğmadan seraya girmekte, öğle saatinden önce çalışmayı bırakmakta, hava sıcaklığının düşüş gösterdiği akşam üzeri saatlerinde tekrar çalışmaya başlamaktadırlar. İşçiler ise sabah çalışmaya başlamakta, gün ortası molasından sonra çalışmaya devam etmektedirler. Sıcak yaz günlerinde gün ortası saatlerinde normalden daha uzun bir süre mola vermektedirler ancak, bu süre akşam üzeri saatlerine kadar sarkmamaktadır. Bunun istisnalarına aynı köy içerisinde yevmiyeye gidenlerde rastlanmaktadır. İşçilerin evlerine ulaşımlarının kolay olduğu ve çalışma saatlerini esnek tutabildikleri durumlarda, işçiler de işletmeci ve ücretsiz aile işçileri gibi ve onların istedikleri doğrultuda günlük çalışma sürelerini günün farklı saatlerinde çalışarak tamamlayabilmektedirler.

İşletme genişliği arttıkça ve çalışan işgücü sayısı arttıkça, işletmeciler hangi işlerin ne ölçüde yapıldığını kontrol etmeye, sonraki ihtiyaçları tespit ederek işleri organize etmeye daha fazla zaman ayırmak durumunda kaldıkları için, günlük çalışma sürelerinin daha az bir bölümünde seradaki diğer işleri (bağlama, dolama, hasat vb) fiilen yapabilmektedirler. Ailelerin gelir düzeyi yükseldikçe, ekonomik kaygıları azaldıkça bireyler daha az çalışmakta, daha çok işçi istihdam etme yoluna gitmektedirler.

Bulguların ortaya koyduğu gibi işletmeci ve ücretsiz aile işçilerinin günlük çalışma süreleri genellikle işçilerden uzundur. İşçilerin günlük çalışma saatlerinin sınırlandırılmış olması olumlu bir durumdur. Ancak bu saatlerin olması gerekenden uzun olup olmadığı yapılan işin niteliğine bağlı olarak değişmektedir. Uygun olmayan vücut pozisyonlarında ya da çok dikkat isteyen, kaza ihtimali yüksek olan işlerde çalışılması durumunda 8-9 saatlik günlük çalışma süresi, olması gerekenden uzun bir süredir. Bunun yanı sıra, bireyin bir haftalık zaman diliminde kesintisiz olarak 24 saatten kısa olmayan bir süre dinlenmesi gerekmektedir. Oysa bu üretim dalı, hafta tatili yapılmasına çok müsait olmayan bir daldır. Daimi işçiler ile yevmiyeli işçilerin bir bölümü haricindeki çalışanlar, düzenli olarak hafta tatili yapamamaktadırlar.

Uzun saatler ve hafta tatili yapılmadan çalışılıyor olması, vücudun yorgun düşmesine neden olmaktadır. Yorgunluğun sinir sistemini ve duyu organlarını etkilemesine bağlı olarak hastalanma riski, dikkatin eksilmesi sonucunda kaza geçirme ihtimali artmaktadır. Yorgun bireyin verimliliği düşmekte, aynı zamanda iş tatmini azalmaktadır. Yorgunluk hissinin uzun bir dönem boyunca devam etmesi ruh sağlığını da olumsuz yönde etkilemektedir. Bütün bunlara ek olarak bireylerin sosyal hayatları da sekteye uğramakta, tüm yaşantı ev ve işten ibaret olmaktadır.

41

Kadın çalışanlar açısından daha da ciddi bir durum söz konusudur. Akbulut’a (1996) göre; ev işleri, fizyoloji ve ergonomi yönünden ağır iş sayılabilmektedir. Prof. Grandjean’in araştırmalarına göre ev işleri enerji sarfı bakımından tarım işçilerinin durumuna yakındır (Akbulut 1996). Bu üretim dalında çalışan kadınlar iş saatleri dışındaki zaman diliminde kendilerine evle ilgili yüklenen görevleri de aksatmadan yürütmek durumunda kaldıklarından, günlük çalışma süreleri uzarken, dinlenme süreleri kısalmaktadır.