RÖNESANS KENTLERİ (15-16 yüzyıllar) Prof. Dr. Zeynep Enlil Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü

(1)

RÖNESANS KENTLERİ

(15-16 yüzyıllar)

Prof. Dr. Zeynep Enlil Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü

(2)

ORTAÇAĞ KENTİNİN ÇÖZÜLÜŞÜ

• 15 ila 19 yüzyıllar arasında Avrupa da toplumların ve kentlerin yapısında köklü dönüşümlere neden olan

2 Dönem:

- RÖNESANS (15-16. yy) - BAROK (17-18. yy)

• Sanayi kentinin ve modern kavramların kökleri bu dönemlerdeki dönüşümlerde yatıyor.

• 17. yüzyıla kadar toplumsal ve mekansal etkileri yaygın ve somut değil

Bazı tarihçilere göre:

NEO-KLASİK KENT (1450-1750)

(3)

ORTAÇAĞ KENTİNİN ÇÖZÜLÜŞÜ

• Ancak 17. yüzyıldan itibaren bu dinamiklerin somut etkileri etkileri görülüyor

• Ortaçağın toplumsal ve kentsel sistemi çözülüyor; yerini yeni oluşumlara terk ediyor

• 15. yy. dan başlayarak sanayi öncesi toplumları

temelinden sarsan ve sonrasında tüm Avrupa yı saran RÖNESANS ın kökleri 15. yy. İtalya sının politik,

ekonomik ve kültürel dünyasında

• Bu yüzyılda dönüşümün hem sonucu hem nedeni olan

bazı olgular var:

(4)

ORTAÇAĞ KENTİNİN ÇÖZÜLÜŞÜ

1) Pusulanın keşfi Uzun mesafe yolculukları;

Amerikanın keşfi; deniz aşırı ticaret; yeni besin ve hammade kaynakları

2) Barutun keşfi Savaş teknolojisi değişiyor;

Eski kent surları işe yaramaz oluyor

3) Matbaanın keşfi Rönesansın entellektüel devrimi

yaygınlaşıyor

(5)

RÖNESANS KENTLERİ

(15-16 yüzyıllar)

Tüm bunlar toplumda Ortaçağdan başlayıp Rönesansı hazırlayan köklü dönüşümlerin yüzeysel kanıtları:

DÖNÜŞÜMLER:

1. Yeni bir ekonomik yapı

2. Yeni bir politik düzen

3. Yeni bir dünya görüşü

(6)

RÖNESANS - TEMEL DÖNÜŞÜMLER

1. Yeni bir ekonomik yapı oluşmaya başlıyor:

Ø Pusula uzun mesafeli yolculukları mümkün kılıyor Ø Amerika nın keşfi

Kolumbus - 1492

Ø Seyahat edilen mesafelerin artması ve ticaretin giderek canlanmasıyla para ekonomisine geçiş hızlanıyor

Ø Pazar yerleri yerlerini kalıcı dükkanlara bırakıyor

Ø Ticaret yerel olmaktan çıkıyor; dünya ekonomisi oluşmaya başlıyor Ø Ortaçağ kenti giderek dünya ekonomisinin parçası oluyor

Ticaret yolları değişiyor

Zengin kaynaklar ile ekonomi güçleniyor

Avrupa ya altın ve gümüş akıyor (Önce İspanya, daha sonra İngiltere ve diğer batı Avrupa ülkelerine)

Kentli yurttaşlar soylulardan daha zengin hale geliyorlar

M E R K A N T A L İ S T D Ö N E M

(7)

Ticaret, özellikle uzun mesafeli ticaret, kapital birikiminin en önemli aracı haline geliyor

Ticari kapitalizm gelişiyor.

(İlk olarak 16. yy. sonlarında İngilte- re de ortaya çıkan MERKANTALİZM Bkz. ing. merchant )

Ticaret burjuvazisi geliştikçe

loncalar zayıflıyor Üretim araçları el değiştiriyor

Manifaktür (küçük üretim⁾

16. yy dan itibaren kapital birikim süreçlerini hızlandırıyor; modern anlamda sanayi kapitalinin ve işçi- işveren ilişkilerinin oluşmasının ön koşullarını yaratıyor.

Kentlerde ekonomik canlanma Nüfus artışı, kötü yaşam koşulları

Londra:

1600 yılı nüfusu 200.000 1650 yılı nüfusu 400.000 1750 yılı nüfusu 675.000 1800 yılı nüfusu 900.000

Tüm bunların sonucunda:

Paris:

1600 yılı nüfusu 400.000 1650 yılı nüfusu 500.000 1800 yılı nüfusu 550.000

(8)

RÖNESANS - TEMEL DÖNÜŞÜMLER

2. Yeni bir politik düzen oluşmaya başlıyor:

Ø Feodal Ortaçağ Avrupa sının özerk şehir devletleri giderek güçlenen bir merkezi otoritenin etkisi altına girmeye başlıyor:

• Kentlerarası rekabet ve pazarları ele geçirme çabası

• Mal ve para dolaşımını garanti altına almak için merkezi bir otoritenin koruyuculuğuna gereksinim

Ø Ancak, henüz Barok anlamda bir özerkliği yitiriş yok:

• Mutlak monarşiler henüz tam oluşmamış

• Tüccar sınıf güçlendikçe feodal beylerin etkisi azalıyor

• Giderek ticari kapitalizm gelişiyor, feodalizm yıkılıyor

• Merkezi otoritenin güçlendiği

• Ulus devletlerin oluşmaya başladığı Bir GEÇİŞ dönemi yaşanıyor

(9)

RÖNESANS - TEMEL DÖNÜŞÜMLER

3. Yeni bir dünya görüşü oluşmaya başlıyor:

Ø Kadercilikten akılcılığa

• İnsanlar artık kendilerini, kendileri dışındaki koşulların boyunduruğunda görmüyorlar

• Bu pasif tutum yerine akıl yoluyla dünyayı anlayıp,

kadere hükmedebilecekleri kendilerine güvenli bir tutum Ø Kilisenin pozitif bilimler üzerinde kurduğu hakimiyet ve yasaklar

zayıflıyor, giderek çözülüyor

Ø Pozitif bilimlerde ilerlemeler (tıp, Euclid geometrisi, matematiksel perspektif vb. gelişmeler)

A K L I N G Ü C Ü

AYDINLANMA

Toplumun belirli kesimlerinde dönüşümleri gözlemlenen aydınlanma süreci 18. yy. ın başlarına kadar siyasi erk ve kilise tarafından asla tam olarak gerçekleşemedi. Bilim adamları (zındıklar) kilisede yargılanıyor.

17. yy.da Francis BACON ile İngiltere de başlayan ve

sonrasında Hobbes ve Locke ile süren Aydınlanma Süreci, esas etkilerini Fransa da gösteriyor.

Oradan tüm dünyaya yayılıyor

(10)

RÖNESANS - TEMEL DÖNÜŞÜMLER

• Sadece tepki verme değil,

• Eyleme geçme

• İLERLEME

• Mükemmeliyete erişme

Ortaçağ toplumunun

maddi ve manevi koşulları değiştikçe

onların ürünleri olan kentleri biçimlendiren faktörler de değişiyor

isteğinin göstergeleri

(11)

RÖNESANS KENTLERİ

(15-16 yüzyıllar)

• Rönesans BİLİM ÇAĞI olmanın yanısıra SANAT ÇAĞI

• Klasik Antik Çağın sanat eserleri ve mimarisi inceleniyor:

Ø Mimaride:

• oranlar,

• boyutlar,

• elemanlar

Ø Geliştirilen bu teoriler, kurallar kentlerde uygulanıyor:

• Ortaçağın kendiliğinden, organik bir biçimde ortaya çıkan kentsel formuna ve estetiğine karşın

• Rönesans ta bilinçli bir düzen yaratma ve belli bir estetik anlayışa ulaşma çabası

İrdeleniyor, bilgiler sistematize ediliyor, Rasyonel bağlar kurularak,

Mimari bir dil oluşturuluyor.

(12)

RÖNESANS KENTLERİ

(15-16 yüzyıllar)

• Kentler bütün parçaların bir arada düşünüldüğü, koordine edilerek tasarlandığı bir sanat eseri olark düşünülüyor

İDEAL KENT ŞEMALARI

İdeal kent ideal toplum, ideal insan

(13)

RÖNESANS KENTLERİ

(15-16 yüzyıllar)

• Bu şemalara Leon Batista ALBERTİ nin çalışmaları temel oluşturmuştur.

• ALBERTİ ye göre:

- Kentler muntazam, rasyonel bir plana ve mimariye sahip olmalı - Kent çevresi dairesel (radyal) formda olmalı

- Meydanlardan ışınsal yollar

- Bina yüksekliklerinde eşitlik gözetilmeli

- Yollar düz bir aks halinde uzanmalı ve önemli bir yapı ile sonlanmalı (VİSTA)

Perspektif tekerlekli araçlar

(estetik) (fonksiyonel)

(14)

RÖNESANS KENTLERİ

(15-16 yüzyıllar)

- Kent içinde açık alanlar, meydanlar yer almalı (meydanlar

simetrik ve görkemli olmalı, çevresindeki yapılarla bütün olmalı)

- Merkezde kamu binaları yer almalı Kent hava almalı

(Estetik / fonksiyonel)

Sembolik / ulaşılabilirlik (sembolik / fonksiyonel)

(15)

RÖNESANS KENTLERİ

(15-16 yüzyıllar)

• ALBERTİ bu ilkeleri somutlaştırmamış; dondurulmuş reçeteler olarak sunmamış

• Bu ilkeler Rönesansın daha ileri evrelerinde değişmez kurallar olarak ele alınmış;

• Bu ilkeler doğrultusunda İDEAL KENT şemaları oluşturulmuş:

- Albrect Dürer - Cataneo

- Maggi - Filarete

Teoride kalmış ; Uygulanmamış

(16)

İdeal Kent şemaları

(17)

Filarete nin İdeal Kenti Sforzinda

(18)

Rönesans ta gerçekleşen tek uygulama:

Scamozzi nin İdeal Kent planı

PALMA NOVA

(19)

PALMA NOVA, Venedik yakınları (Scamozzi)

(20)

RÖNESANS KENTLERİ (15-16 yüzyıllar)

• Rönesans ın şehirciliğe katkısı uygulamada değil teoride

• Önerilen İdeal Kent Biçimde değil nitelikte şemalarının önemi (formdan ziyade altında

yatan düşünce)

Kent ilk kez bir BÜTÜN olarak ele alınıp, kentsel elemanların koordinasyonu

düşünülüyor

Uygulama PARÇACIL

(21)

RÖNESANS KENTLERİ

(15-16 yüzyıllar)

• PARÇACIL UYGULAMALAR:

Ø Düzgün Yol Aksları (Perspektif) Ø Meydanlar:

• tüm fiziksel elemanlar koordine edilerek (Mimari, mekan, yer döşemeleri, heykeller vs...)

• düzgün, tanımlı alanlar

• birbirleri ile bağlantılı olarak tasarlanıyor Ø Izgara sistem

Ø Kent surları

• Değişen savaş teknolojisi (barut)

• Karmaşık sistem

• Hem bilim, hem de sanat

• Pahalı sistem

• Yenilemesi zor kent içi yoğunlaşma

(22)

Teatro Olympico, Vincenza 1585

(23)

Floransa

(24)

Strada Pia, Rome

(25)

Antwerp 1635

(26)

Amsterdam 1649

(27)

İdeal Kent Planlarının uygulanmama nedenleri:

• Politik yaptırım gücü ve ekonomik kaynakların yetersiz olması

Ø Merkezileşen otorite henüz büyük çaplı projeleri gerçekleştirecek denli siyasal ve ekonomik güce erişmemiş

• Statik planlar olması Biçimsel Yaklaşım

Ø İçinde yer alacak yaşamdan, kent bünyesinden bağımsız düşünülmüş:

• doğal veriler

• kültürel veriler,

• insan gereksinimleri

Bu planlara girdi alınmamış

(28)

• Rönesans ın kent tasarımına ilişkin yaklaşımları ancak parçacıl biçimde uygulanabilmiş.

Ø Ortaçağ dokusu yarılarak düz yollar açılmış Ø Meydanlar düzenlenmiş

• Bunların kent ölçeğinde koordinasyonu mümkün olmamış

• Rönesans döneminin geniş kapsamlı projeler olarak

uygulanması ise Barok dönemde

(29)

Papa Sixtus V Planı,

Roma nın Hristiyanlığın merkezi olarak planlanması (1585 – 1590)

(30)

(31)

Piazza del Poppolo, Roma

(32)

(33)

Piazza del Popolo, Roma

(34)

Piazza Navona

(35)

(36)

Piazza Navona

(37)

Place Royal (Place des Vosges)Paris

(38)

(39)

Place Royal (Place des Vosges), Paris

(40)

(41)

(42)

(43)

Covent Garden, Londra

(44)

Santa Domingo, 1506

İndies Kanunlarına göre planlanmış İspanyol Kolonisi

(45)

(46)

RÖNESANS KENTLERİ (15-16 yüzyıllar)

ÖZET:

• Rönesans ta kentler ilk defa bir 2 ve 3 boyutlu bütün olarak görülüyor

• Geometri, matematik, sanat karışımı formalist bir yaklaşım egemen

• Biçimsel bir mükemmeliyete erşilmeye çalışılırken kentlerin içindeki yaşam kalitesi göz ardı ediliyor

• Rönesans teorileri Barok monark tarafından uygulama alanı buluyor.

• 17. yy ile birlikte Batı dünyası Barok mutlakiyetçiliğinin toplumsal, politik ve ekonomik atmosferine giriyor.

• Böyle bir sponsorluk altında büyük çaplı planlama ve tasarım projelerini hayata geçirmek mümkün olabiliyor.