COGRAFYA 20('2. Prof. Dr. Füsun ÜSTEL. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Şehi r ve Bölge Planlama Bölümü. Sinan TÜRKYILMAZ

(1)

~1 _TUSIAD ^TÜRK SANAYİCİLERİ VE İŞADAMLARI DERNEGİ

COGRAFYA

20('2

Prof. Dr. Füsun ÜSTEL

Yayın Yönetmeni

Marmara Üniversitesi Fransızca Kamu Yönetimi Bölümü

Yrd. Doç. Dr. Engin AK\ K

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakurn ... i

Doç. Dr. Rahmi Nurhan ÇELİK İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi

Dilek DURGUN AY

Tt Hakanlığı

Prof. Dr. Edh m ELDEM

Boğaziçi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi

Lütfi ELVı\.N Devlet Planlama Teşkilatı

Umut ERGEZER

Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği

Serhat GÜVENÇ

İstanbul Bilgi Üniversitesi

noç. Dr. Oğuz IŞIK

Orta Doğu Teknik Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü

Yrd. Doç. Dr. Muharrem KESİK İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi

Tuba Akıncılar ONMUŞ Galatasaray Üniversitesi Ekonomi Bölümü

Doç. Dr. Mihriban ÖZBAŞARAN 'hı•l Üniversites' Edebiyat Fakültesi

him TOLUNAY uzel Yüzyıl Işıl Okulları

Sinan TÜRKYILMAZ

Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü

Arahk2002

(Yayın No. TÜSIAD-T/2002/11-330)

Meşrutiyet Caddesi, No.74 80050 Tepebaşı/İstanbul Telefon: (212) 249 54 48 - 249 07 23 • Telefax: (212) 249 13 50

(2)

İçindekiler DONYA

1 Dünya: Jeopolitik ve Kültürel Gezegen

Miras: Sömürge Döneminden Siyasal Parçalanma Dönemine Harita: Bugünkü Jeopolitik Dünya, Belirsizlikler ve Bölünmeler

1 ^Günümüz

Dünyasının Jeopolitiği A. Parçalanmış ve Tedirgin Bir Siyasal Dünya B. Yeni Bir Dünya Düzenine Doğru mu?

Harita: Diller Mozaiği

Harita: Dünyadaki Dinler

2 ^Büyük

Uygarlık Alanları Sorgulanıyor

mu?

A. Başlıca Kültür Alanları

B. Dünya Kültürünün Gerçekleri ve Sınırları

Kroki: Harita Okuma

Kroki: Dünyadaki Dinsel Alanlar

Yöntem: Çağımızın Çatışmaları, Yeni Jeopolitik Riskler

Kompozisyon: Başlıca Jeokültürel Alanlar, Süreklilikler ve Değişimler

2 ^Dünya: Eşitsizlikler ^ve Farklı Gelişme Kutuplan============

Miras: Dünkü ve Bugünkü Göçler Dünyanın İşleyişini Açıklıyor mu?

Harita: Dünyadaki Demografik Zıtlıklar

Harita: Dünyadaki Gelişme Eşitsizlikleri

1 ^Dünyadaki

Gelişme Eşitsizlikleri A. Parçalanmış ve Tedirgin Bir Siyasal Dünya

B. Kuzey - Güney Eşitsizliklerinin Azalmasına Doğru

C. Uluslararası Göçler

Harita: 20. Yüzyılın Sonunda Dünya Mekanının Örgütlenmesi

2

^Dünyanın

Jeoekonomik Örgütlenmesi

A. Küreselleşmenin Aktörleri ve İtici Güçleri B. Çokmerkezli ve Metropolleşmiş Bir Dünya Harita: Dünyadaki Taşımacılık Ağları

11

13

14 16

18 18 20 22 24

26 26 28 30 32 34 36

39

40 42 44

48 48 50 52 54

56 56 58 60

(3)

3 ^Birbirine

^Bağımlı

^Topraklar

llJııı-A. Giderek Daha Fazla Açılan Ticari İlişkiler Dünyası

B. Ticari İlişki Yerleri ve Araçları

... C. Uluslararası Turizm, Dünya Ekonomik Sisteminin Yansıması mı?

Belge incelemesi: Dünyadaki Petrol Akımlarının Oluşturduğu Riskler Nelerdir?

Kroki: Dünyadaki Merkez ve Çevreler

Kompozisyon: Uluslararası Ticaretteki Büyüme ve Dünya Mekanının Örgütlenmesi Üzerindeki Sonuçları

AVRUPA

3 Avrupa: Yeniden Örgütlenmekte Olan Jeopolitik Bir Mekô _ n -=======

Harita: Avrupa: Kendisi Küçük, Dünyadaki Önemi Büyük Bir Kıta Dünden Bugüne: Küreselleşme ve Süreklilikler

Harita: Avrupa: Yeniden Örgütlenmekte Olan Jeopolitik Bir Mekan Harita: Avrupa: Yeryüzündeki Üçüncü Büyük Nüfus Odağı Harita: Avrupa'nın Yer Şekilleri ve Jeolojik Yapısı

Harita: Avrupa' daki İklim Ortamlarının Çeşitliliği

1 Avrupa Nedir?

11Jııı-A. Yayılmacı Avrupa' dan Rekabetçi Avrupa' ya

11Jııı-B. Avrupa: Kültürel Bir Mekan mı?

Belge incelemesi: Avrupa: Kültürel Bir Gerçek

2 Avrupa: Yeniden Örgütlenmekte Olan Bir Mekôn

11Jııı-A. Miras ve Yeniden Düzenleme

11Jııı-B. Avrupa Mekanının Örgütlenmesi

Harita: Avrupa Birliği, Değişken Geometrili Bir Mekan

3 ^Avrupa

Birliği: Barış

ve

Karşılıklı ilişkiler Mekônı

... A. Avrupa'nın İnşasından Batışın İnşasına

1Jı-B. Çok Yönlü Ticari İlişkilerle Örgütlenen Avrupa Mekanı Durum incelemesi: Avrupa: Barışı Karşılıklı İlişkiler Üzerine Kurmak

4 ^Avrupa

Mekônındaki Dönüşümler

11Jııı-A. Ortak Tarım Politikası: Büyük Dönüşümlerin Kaynağı

11Jııı-B. İşbirliği, Avrupa Mekanındaki Birlikteliği Güçlendiriyor

Durum incelemesi: Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası (OTP)

62 62

64

66 68 70

72

75

77 78 80 82 84 86 88

90 90 90 92

94 94 94

96

98 98 98 100

102

104

(4)

5 ^Avrupa

^Birliği:

Güçlüklerle

Karşı Karşıya

Bir Merkez

... A. Avrupa Birliği, Çekici Bir Mekan

B. Güçlükler Karşısındaki Avrupa Birliği

Durum incelemesi: Avrupa Birliği'ndeki Bölgesel Eşitsizlikler Yöntem: Avrupa'nın Dünyadaki Gücü

Yöntem: Avrupa Birliği, Birbiriyle Çelişen Mekanlar

TORKIYE

4 Türkiye: Yeni Bir Jeopolitik Bölgesel Güç

Odağı

- Anadolu'nun Kültür ve Yerleşme Coğrafyası

-=~==~~~~~~~~=----===

1 2

3

4

5 Tarih Öncesi Dönemlerden Hellenistik Öncesine

... A. Anadolu'nun Tarih Öncesi Çağları

... B. Anadolu'nun Tarih Çağları Yazıyla Başlıyor

Hellenistik ve Roma Dönemleri (M.Ö. 334 - 330)

... A. Anadolu' da Hellenistik Dönem (M.Ö. 334-30)

B. Anadolu' da Roma Egemenliği (M.Ö. 30-330)

Anadolu

Ortaçağı:

Bizans (330 -1453)

... A. Roma İmparatorluğu'nun Ağırlık Merkezi Anadolu' ya Kayıyor

... B. Coğrafyanın Belirleyiciliği

Selçuklular

Zamanında

Anadolu ( 1071 - 1308)

. ... A. Anadolu Selçukluları'nda Devletin Oluşum Süreci

... B. Anadolu Selçuklu Devleti'nde Ekonomik Yapılanma

Osmanlı

Döneminde

Yerleşim

ve

Kentleşme

(1299 - 1922)

... A. Erken Dönem Osmanlı Tarihinde Kentleşme (14.-16. Yüzyıl)

B. Olgunluk Dönemi: Gelişen Kentler (16.-18. Yüzyıl)

... C. Hızlı Değişim Dönemi: Modernleşme Kentleri Etkiliyor (18.-20. Yüzyıl) Durum incelemesi: Konstantinopolis -İstanbul: Siyasal Gücün Merkezi

Durum incelemesi: Konstantinopolis -İstanbul: Dinsel Gücün Merkezi Durum incelemesi: Konstantinopolis -İstanbul: Ekonomik Gücün Merkezi

106 106 106 108 110 112

115

117

118

118 118 124

130 130 132

136 136 138

144 144 146

152 152 154 158 164 166 168

(5)

- Fiziki, Beşeri ve Ekonomik Coğrafya

===========---""=======

6 7 8 9

Yükselen Bir Bölgesel Güç

..,,. A. Osmanlı Devleti, Avrupa Devletler Sistemine Eklemleniyor

..,,. B. Avrupa Uyumunun Sonu: Yeni Yüzyıl, Yeni Sistem ve Yeni Ülke

..,,. C. Türkiye Cumhuriyeti: Avrupa ile Yeni İlişkiler Başlıyor

..,,. D. Avrupa ile Bağlar Pekişiyor

..,,. E. Süper Güçlerin Rekabetindeki Yumuşama, İlişkileri Çeşitlendiriyor

..,,. F. Soğuk Savaş'ın Bitişi Yeni İşbirliği Arayışlarını Getiriyor

.... G. Küreselleşme ve Türkiye'nin Yeni Jeopolitiği: Yeni Komşular, Yeni Olanaklar

.... H. Avrupa' ya Eklemlenmenin Son Aşaması Avrupa Birliği Üyeliği mi?

..,. I. Yeni Bir Dünya Kurulurken Türkiye'nin Yönü (Yeni Alt Bölüm)

Coğrafi Konum ve Fiziki Yapı A. Türkiye'nin Coğrafi Konumu

.... B. Türkiye'nin Fiziki Coğrafyası

..,,. C. Türkiye, Tektonik Yapısı Nedeniyle Bir Deprem Ülkesi

Nüfus Yapısı ve Demografi

..,,. A. Dünyanın En Yüksek Nüfuslu Ülkelerind.en Biri

.... B. Türkiye Nüfusunun Yapısı ve Sosyo-Ekonomik Farklılıklar

..,,. C. Türkiye Nüfusunun Hareketleri

Kent ve Kentleşme

.... A. Kent ve Kentleşme: Çok Boyutlu Bir Olgu

.... B. Türkiye Kentleşmesi 1990'larda Yeni Bir Döneme Giriyor

10

^Çevre

Sorunları

11

.... A. Dünyayı Gelecek Kuşaklara Nasıl Bırakacağız?

.... B. Türkiye'yi Gelecek Kuşaklardan Ödünç Aldık

.... C. Çevresel Sorunlar Uluslararası Toplumun Gündeminde

Turizm Coğrafyası

.,.. A. Dünyadaki Her Dokuz Kişiden Birini İstihdam Eden Sektör

B. Bir Turizm Ülkesi Olarak Türkiye

C. Turizm: Türk Ekonomisinin Umut Sektörü

170

170 170 170 172 174 176 176 178 182 186

192 192 194 202

204 204 208 212

214 214 216

222 222 224 226

228 228 228 232

(6)

- 12

Türkiye Ekonomisi

.... A. Ekonomik Büyüme ve Kalkınma Eşanlamlı Değildir

.... B. Gelir Ekonominin Büyüklüğünü, Gelir Dağılımı ise Eşitsizliklerin Boyutunu Gösteriyor

.... C İşsizlik Tarım Dışı Sektörlerde Önemli Bir Sorun

... D. Gerçek Ücretlerin Seyri Ekonomik Kriz Dönemleri ile İlişkili

.... E. Ekonominin Seyrini Etkileyen Sektörler

.,.. E Gelir Düzeyi, Tüketim Kalıplarını Belirliyor

.,.. G. Türk Sanayiinde Şirketler ve Yatırımlar

H. Devletin Ekonomideki Rolü Değişme Sürecinde L Kronik Dengesizlikler: Bütçe ve Dış Ticaret Açıkları

J.

Türkiye Dünya Ekonomisinin Neresinde?

13

^Bölgesel

^Gelişme

(Yeni Bölüm)

.,.. A. Türkiye' de Bölgesel Gelişme: Yeni Bir Kalkınma Yaklaşımı

B. Türkiye' de Bölgesel Çelişme Politikaları

C Avrupa Birliği'nde Bölgesel Gelişme

D. Bölgesel Gelişmede Yeni Yaklaşımlar

Yöntem: Kentleşme, Türkiye' de Ülke Geneline Yayılmakta Yöntem: Türkiye ve Avrupa: Zamanla Gelişen Bir Bütünleşme

Yöntem: Türkiye' de Sismik Risklerle Mücadele

Yöntem: Türkiye' de İl ve İlçelerin Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (Yeni Yöntem)

Yöntem: Türkiye' de İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırılması (Yeni Yöntem)

Dizin