1
HEMŞİRELİK
2 HEMŞİRELİK TARİHİ VE ETİK-HEY 143
Dersin Haftası: 12 Hafta
Dersin Öğr. Üyesinin Adı: Öğr. Gör. Bahar KANBUR E-Posta:bnkanbur@gelişim.edu.tr Telefon: 212 422 70 00 - 407 Bölüm Adı
DersinAdı
Geçen Ders Hakkında
THD ne Göre Hemşireler İçin Etik İlke ve Sorumlulukları
3
Pazartesi/18.30-20.00
4 2 Kredi
Pazartesi / 18.30-20.00 https://gbs.gelisim.edu.tr/ders-detay-5-51-11011-1
B Blok-Sağlım Bilimleri Yüksekokulu Ders Günü v e Saati
Görüşme Gün v e Saatleri
Dersin Öğretim Üyesinin Konumu Dersin Kredisi
GBS Linki DERSBİLGİLERİ
Haftalık Akış
Meslek Tarihi ve Etik Eğitiminin Amaç ve Hedefleri, Temel Kavramlar ve Kazanımlar - İlkçağlarda Sağlık Bakım Uygulamaları
Ortaçağ ve Dinlerin Sağlık Bakım Uygulamalarına Etkisi Florence Nightingaleve Hemşireliğe Etkileri Türkiye’de Hemşireliğin Gelişimi Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Hemşirelik Eğitimi Türkiye’de ve Dünya’da Öncü Hemşireler Ulusal Ve Uluslararası Hemşirelik Kuruluşları Hemşirelik ve Meslek Özelliği Ahlak, Etik ve Deontoloji Kavramları ICN, ANA Hemşirelik Etik Kodları THD ne Göre Hemşireler İçin Etik İlke ve Sorumlulukları Etik Karar Verme
Etik Uygulama Alanları
Temel Hukuki Kavramlar Ve Hemşirelikte Yasal Düzenlemeler
5
Haftalık Öğrenim Kazanımları
Ahlaki ve etik ikilemler Etik karar vermeye etki eden faktörler Etik karar verme modelini bilir
6
ETİK KARAR VERME
ETİK KARAR VERME
• Hemşireler hasta bakımında bir çok ahlaki durum ile karşı karşıya kalırlar.
• Sağlık bakım sisteminde görev alan kişiler her gün yaşamı ve ölümü etkileyen etik kararlar verirler.
• Araştırma, hemşirelerin neredeyse %50’sinin ahlaki stres nedeniyle görev yerlerinden uzaklaştığını göstermiştir.
• Bilgilendiren, cesur ve etik karar verme süreçlerine katılan hemşirelerin, işlerinden daha memnuniyet duyduklarını bilmekteyiz
• Mevcut durum ile istenilen durum arasındaki farklılık anlamına gelmektedir.
• Kişisel veya mesleki açıdan bakıldığında rutin problemler önemlidir ancak ahlaksal kapsamı çok düşüktür.
• Ahlaki problemler, rutin problemlerden farklıdır. İyi, kötü, zarar, yarar -meli/-malı, doğru, yanlış gibi değer ifadeleriyle tanımladığımız insana dair hikâyelerdir. Ahlaki problemler önemlidir ve basit çözümlerin genellikle ye. terli olmadığı görülmektedir.
• İkilem, eşit derecede istenmeyen ve birbirini dışlayan, yani çelişen iki seçenek arasında seçim yapılmasını gerektiren bir problemdir.
• İkilemler genellikle yeterli bir çözüme ulaşmama eğilimindedir.
Ahlaki/Etik İkilemler
Yönetici açık bir pozisyon için çalışan aramaktadır ve iki aday vardır. Adaylardan biri kurumda uzun yıllardır çalışmaktadır, güvenilir sadıktır. Çalışması her zaman tatmin edici olmuştur ama nadiren mükemmeliyete ulaşmaktadır. İkinci aday yeni bir çalışandır, başarılıdır ancak mesleğinde kendini kanıtlamış değildir.
• Sağlık çalışanları, örneğin hangi hastanın yoğun bakım yatağına yatırılacağı konusu gündeme geldiğinde, bu tip bir ikilemle karşı karşıya kalabilirler. Kararı neye göre vermeliler; kimin daha çok hak ettiğine göre mi, kimin daha önce geldiğine göre mi, kimin ödeme yapabileceği göz önünde bulundurularak mı yoksa en yüksek yaşama şansının hangi hastanın olduğu düşünülerek mi? Çelişkiler farklı kişiler tarafından farklı şekilde
Ahlaki/Etik İkilemler Etik ikilemle yüzleşme
• Söz konusu durum sizde nasıl bir çelişki yaratır?
• Her bir duruma yaklaşımınız ne olurdu?
• Neden bu yaklaşımı seçerdiniz?
• Kendi yaşadığınız bir ahlaki ikilem durumunu düşünün ve sizin için neden bir ikilem teşkil ettiğini tanımlayın.
Etki Eden Faktörler
• Etki eden faktörler bir bilinmezlik hissi yaratır ve etik problemlerin karmaşıklığını daha da arttırırlar.
• Etik karar verme süreçlerinde hastanın tıbbi durumuna ek olarak göz önünde durulması gereken etki eden faktörler:
• Yeterli delillerin bulunmaması nedeniyle, öngörülebilirliğin olmaması anlamına gelmektedir.
Belirsizlik
Erişkin bir Yahova şahidinin yaşamı tehdit edici bir şekilde yaralanmış olduğunu düşünelim. Kadın karar verme kapasitesine sahiptir ve kan ve ya kan ürünlerini kabul etmemekte fakat cerrahi müdahaleyi kabul etmektedir. Ameliyat sırasında ise ciddi boyutta kanama meydana gelir. Bilinci yerinde olmadığından artık
karar verme kapasitesi yoktur. Yehova Şahidi olmayan eşi, hekimin kan transfüzyonu yapmasını ister.
Hekimler ve hemşireler hastanın otonom kararına saygı duyar; buna rağmen, yarar sağlama ilkesi doğrultusunda kan transfüzyonu talimatını verirler. Kan transfüzyonu olmaksızın kadının hayatta kalacağından
emin olsalar karar vermeleri elbette ki daha kolay olacaktır fakat geleceği öngörememektedirler.
• Bağlam, kişinin yaşamındaki kendine özgü koşulları içerir.
• Bağlam, kişinin yaşadığı dünyayı tanımlar-kültür, gelir, ev, ilişkiler, ulaşım, din ve diğer her şey.
• Kişinin yaşam bağlamı hakkında bilgi edindikçe hastayı birey olarak anlayabilirsiniz.
• Hastanın hayat hakkındaki planlarını ve hastalıktan önce nasıl bir insan olduğunu öğrenirsiniz.
Bağlam
• Bazen bir etik problem hakkında seçim yaparken kendilerine özgü güçlü tercihleri bulunan birden fazla söz sahibi ile ilgilenme sorunu ile karşı karşıya kalırız.
• Böyle bir durum söz konusu olduğunda kilit bilgiler gizleniyor ya da çarpıtılıyor olabilir.
Birden Fazla Söz Sahibinin Bulunması
• Gerçek ya da algılanan güç dengesizliği, gerçek ve açık görüş beyanını önleyerek karar verme sürecini etkiler.
• Sağlık kuruluşlarında güç dengesizliğinin üstesinden gelme amaçlı çeşitli mekanizmalar mevcuttur.
• Hemşireler, bazen hastaların arzularını anlama adına en iyi konumda olmakla birlikte tam yetki hekimlerde olabilir.
Güç Dengesizliği
Kadın hamiledir ve fetüste ciddi malformasyon söz konusudur ve yaşama şansı düşüktür. Doğum öncesinde çift, yaşam kurtarıcı durdurmaya yönelik zor kararı bulunması vermiştir. Hastane gerekmektedir. politikasına Çocuk göre doğduktan doğumda bir çocuk hekiminin hazır hemen sonra çocuk hekimi çocuğu yenidoğan yoğun bakım birimine götürerek resüsitasyon girişimlerini başlatır.
Hemşirelere resüsitasyona devam talimatı verir ve ebeveynlerinin bebeği görmelerini kısıtlar. Bebek kısa bir re hayatta kalır. Güçlü din etkisi nedeniyle hekim burada söz sahibi haline gelmiştir. Bu durum gerek sağlık uzmanları, gerekse hekim ve ebeveynler arasında gerilimlere yol açar.
• Hasta bakımı ortamının dışından gelen etkiler sıklıkla kararları etkiler.
• Örneğin, terminal dönemdeki hasta için en iyi seçimin ötanazi olduğuna inansanız bile kurumsal ve rasyonel standartlar ve kanunlar bunu yasaklar.
• Özellikle hareket planı konusunda bir anlaşmazlık var ise, mahkeme müdahale eder.
Dış Değişkenler
Belirli acil durumlarda, istediğiniz derecede düşünme fırsatı bulamadan karar vermek zorunda kalırsınız. Bu durum, ölümün an meselesi olduğu zamanlarda söz konusu olabilir.
Bu gibi vakalarda hızlı karar verememe, seçim yapma ile temelde aynıdır, zira sonucu doğrudan etkiler.
Acil bir durumla karşılaştığınızda mümkün olduğunca çok sayıda katılımcıyı bir araya getirerek bilinen faktörleri tartışın.
ACİLİYET
İlgili veri bulunmadığında ve geleceğin belirsiz olduğu anlarda karar vermek zordur.
Günümüzde birçok etik bilimcisi yaşam desteğini durdurmanın en baştan uygulamamak ile aynı olduğu konuşunda hemfikirdir. Bu nedenle daha mantıklı bir kararın verilebileceği zamana kadar yaşamı sürdürmeyi seçebilirsiniz.
Seçiminizin o andaki en iyi seçim olduğunu bilin.
ACİLİYET
• Hemşireler olarak karar verme açısından sıklıkla hemşirelik sürecini kullanırız.
• Gerek mantıksal düşünme gerekse sezgisel bilginin kullanıldığı hemşirelik süreci, hemşirelik uygulamaları için sistematik bir yöntem sunan hassas bir eylemdir.
• Hemşirelik süreci hemşirelik uygulamalarını yönlendirir, hemşirelik bakımını standardize eder ve hemşireler arasında uyum sağlar
Hemşirelik Süreci ve Etik Karar Verme
Etik Kararlara Yaklaşım
• Ne yazık ki araştırmamız birçok hemşirenin etik karar verme sürecine diğerleri ile eşit oranda katılmaya hazır olmadıklarını göstermektedir
• İnandırıcı ve istikrarlı ahlaki kararlar verebilmek için karar verme sürecinin sosyolojisi, tarihi ve ahlak felsefesinin temelleri hakkında bilgi sahibi olmalısınız.
Etkin karar vericinin olumlu özellikleri
Ahlaki bütünlük Hassasiyet, şefkat ve önemseme
Sorumluluk Güçlendirme
Sabır ve
ETİK KARAR VERME MODELİ
Problemi Açıkça Tanımlayın
• Söz konusu istenmeyen durum nedir?
• İstenilen durum (amaç) nedir?
Veri Toplayın
• Bu durumun etik bir ikilem olmasını sağlayan nedir? Çelişen zorunluluklar, ilkeler, görevler, haklar, bağlılıklar, değerler ve inançlar var mı?
• En önemli hususlar nedir?
• Bilgi eksiklikleri nedir?
• Anahtar katılımcılar kimler?
Karar vermek açısından yasal yetkiye kim sahiptir?
Katılımcıların uzlaştığı ve çeliştiği konular nelerdir?
Kim, nasıl etkileniyor? Her bir birey için en önemli husus nedir?
Hangi duyguların etkisi var?
En çok etkilenen kişinin yeterlik düzeyi nedir?
Katılımcıların hakları, görevleri, yetkisi, bağlamı ve becerileri neler?
Katılımcıların ahlaki perspektifleri ve ahlaki gelişim düzeyleri nedir?
Hangi kültürel faktörler önemlidir?
•Tartışmalarda şekillenen potansiyel stratejiler nedir?
Stratejileri Araştırın
• Veri toplama sürecinde ortaya çıkan her bir stratejinin riskleri ve faydaları nedir?
• Her bir stratejinin etkilenen kişilerin yaşam tarzlarına ve değerlerine uyumu nasıl? Her bir strateji kapsamında göz önünde bulundurulması gereken profesyonel, kurumsal ve yasal hususlar neler?
• Katılımcılardan biri veya hepsi için kabul edilemez alternatifler hangileridir?
• Alternatif stratejilerin ağırlıkları ve öncelikleri nelerdir?
Stratejileri Uygulayın
• Zor kararı uygulamak için yetki verilebilir.
• Daha az kabul edilebilir alternatifleri bir kenara bırakacağınız konusunda kendinize söz verin.
• Bu süreçte yer alan duygulara karşı dikkatli olun.
Sonuçları Değerlendirin
• Etik ikilemler çözüldü mü?
• Faaliyet sonucunda başka ikilemler ortaya çıktı mı?
• Süreç, katılımcı kişileri etkiledi mi?
• Başka faaliyetler gerekiyor mu?
ETİK KARAR VERME MODELİ
Otuz beşli yaşlarda bir çift, birkaç başarısız yapay döllenme denemesinden sonra ikinci çocuklarını beklemektedir. 28'nci haftadaki rutin ultrasonografi sırasında hekim fetüsün unansefalik olduğunu fark Hekim unansefalinin çok ciddi bir rahatsızlık olduğunu ve herhangi bir standart tedavisinin olmadığını dile getirir. Bebeğin prognozunun son derece kötü olduğunu ve doğumu takiben birkaç saat ile birkaç gün içinde ölümün meydana geleceğini çifte söyler. Bebeğin beyninin, kafatasının ve kafa derisinin büyük kısmının olmadığını belirtir. Bebeğin önbeyin ve serebrumu (beynin düşünme ve koordinasyondan sorumlu bölümü) olmayacaktır. Bebek sakat olacak ve beyin dokusu muhtemelen açıkta olacaktır. Bebek büyük ihtimalle kör, sağır ve bilinçsiz olacak ve ağrıyı hissedemeyecektir. Çift bu aşamada gebeliği sonlandırma veya doğumu gerçekleştirme seçenekleri arasında bocalamaktadır. Bebeği doğurmaya karar vermeleri halinde, bunu takip edecek olan tedavinin agresiflik düzeyi, örneğin resüsitasyon, yaşam desteği ve yapay beslenme ile ilgili olarak da karar vermelerinin gerekeceğini bilmektedirler.
Vaka Sunumu Etik komiteler
Etik komiteler, tıbbi etik yapı veya yasal konularda görüş bildirmek üzere kurulmuş olan komitelerdir. Ulusal düzeyde kurulan etik komitelerin yanında yerel etik komitelerde bulunmaktadır.
Yerel Etik Komitelerin, araştırma merkezlerinde kurulanları “Araştırma Etik Komiteleri”;
hastanelerde kurulanlara ise “Klinik Etik Komiteleri” olarak adlandırılmaktadır.
• Etik problemlere çözüm aramak, yasal danışmanlık, politika oluşturmak ve eğitim gibi genel bir çalışma alanı oluşturabildikleri gibi, “yapay döllenme”, embriyo ve fetüslerden doku alınması gibi konularda özelleşmiş de olabilirler.
Ulusal Etik Komiteler
Yerel etik komiteler; tıbbi etik veya yasal konularda görüşlerini bildirmek üzere kurulmuş komitelerdir.
1 – Klinik Etik Komiteler 2 – Araştırma Etik Komiteleri
Yerel Etik Komiteleri
• Hastaneler düzeyinde kurulan etik komitelerdir.
• Kararın sorumluluğunu tek hekim yerine bir komitenin üyeleri tarafından paylaşılması amacı ile kurulmaya başlamıştır.
• Klinik etik komitelerin görevi hekimin kararını etkilemek ve yönlendirmek değildir.
• Klinik etik komitelerin temel görevi hekimlere ve diğer sağlık personeline olayın etik boyutu hakkında danışmanlık yapmaktadır.
• Klinik etik komitelerinde konuları derinlemesine inceleme yapmanın yerine temelde uzlaşmaya varma çabası amaçlanır ve konu ile ilgili kişiler arasındaki iletişim kopukluklarının giderilmesine çalışılır.
1. Klinik Etik Komiteler Klinik etik komitesinin;
Etik eğitimi,
Hastane etik politikasını oluşturma,
Etik danışmanlık,
Karşılaşılan etik ikilemlere dikkat çekme gibi işlevleri de vardır.
• Temel olarak araştırma etik komitelerinin görevleri araştırma protokollerinin etik standartlara uyup uymadığını kontrol etmektir. Araştırma etik komiteleri aşılması gereken ürkütücü bir engel değil, araştırma mekanizmasının gerekli bir parçası olarak kabul edilmelidir.
2. Araştırma Etik Komiteleri Sağlık Kurumlarındaki Etik Komitelerin Görevleri
Eğitim vermek
Protokolleri hazırlamak
Rehberler hazırlamak
Vaka analizi
Ahlaki çözümü var kabul edilen vakalar
Ahlaki çözüm bekleyen kurallar.
Soru v eÖneriler
SORULAR ???
Önerilen Haftalık Çalışmalar
Konular tekrar edilecek Bir sonraki haftaya yeni konu okunacak
Bir Sonraki DersHakkında
Etik uygulama alanları
37
Başv urulan Kaynaklar
Özden, M. (2013). Tıbbi Etik ve Meslek Tarihi. Ankara: Ayrıntı Basımevi.
Şentürk, E. S. (2011). Hemşirelik Tarihi. İstanbul: Nobel Matbaacılık.
Burkhardt, M.A., Natkaniel, A.K. (2013). Çağdaş Hemşirelikte Etik. Çev.Ed.:Ş.E. Alpar, Bahçecik, N., Ka ra bacak, Ü., İstanbul Tıp Kitabevi.
Şentürk, E. S.(2012). Meslek Olarak Hemşirelik ve Hemşirelikte Etik İlkeler. İstanbul: Nobel Matbaacılık.
Şentürk S.E. (2014). Hemşirelik Tarihi. Nobel Tıp Kitapevleri
38
39
