Türk DilleriAraştırmaları14 (2004): 151-1s1
Mançurya'daki Altay Dilleri ve Fuyü
KırgızeastÜzerine Bir
Araştırma
Gezisi"
Mehmet Ölmez
(İstanbul)
2003 yılınınEylül ayınınsonu ile Ekim ayının başlarındaKoreAraştırma Fonu'nundesteğiyleesas olarak Koreli dilbilimcilerdenoluşanbiraraştırma ekibi Çin 'in Mançurya bölgesinde kısasüreli bir alan çalışmasıdüzenledi. Buçalışmadanamaç bölgedeki Aldayhalklarınındilleri üzerine birinci elden malzemeler derlemekti. AlançalışmasıKoreAraştırmafonu ile yöredeki yerel Çinli yöneticilerin anlayışlıve yardımsever çabalarıyla gerçekleşti. Bu araştırmagezisisırasındaher biri kendialanında donanımlı Moğol, Mançu-Tunguz ve Türk dilleri uzmanlarıbölgedeki dillerden malzemeler derledi. Çin'ioluşturan40'ayakınbölgeden birisi olan ve resmi olarakHeilongjiarı
(~jtrııı"' "Kara Ejderha ırmağı") adını taşıyanbölge, adınıünlü Amur ırmağından alır. Gerçekte Moğolcakara ve amur "sakin" sözcüklerine
sözcüklerine dayanan Amur sözcüğühara amur ~ haramur~ harmur
şeklinde açıklanmaktadır.Bölge ve özellikleri üzerinde daha sonra birbaşka yazıda ayrıntılı olarak durulacaktır.Bölgenin başkentiHarbin
(Pir$m
Haerbin) olup beş milyonu n üzerinde nüfusu vardır. Harbin'den Fuyü Kırgızlarınınarasınagitmek içinulaşılmasıgereken ilk nokta trenle dört saatlik mesafedeki Qiqihaer1f1fPfrjJ\
IÇiçihar, Çiçihaerlşehridir.Bu şehre yakınbölgede 20 OOO'in üzerinde Dagur Moğolu yaşamaktadır.Qiqihaer'den Fuyu
.1ti
kasabasına(dahadoğrusuFuyu şehrine, 30000kişiliknüfusuyla Türkiye ölçülerine göre küçük bir şehirdir)trenle bir saatte gidilir. Fuyü Kırgızlarıbu şehrin civarındaki köylerde yaşayanöteki halklarla (Moğol, Mançu, Koreli, Oroç, Dagur,Şibe)birlikteyaşarlar.Fuyülerinağırlıklıyaşa-*
Araştırmagezisi üzerine ve derlenen malzeme üzerine dahaayrıntılıbirçalışmaLi Yong Söng, Mehmet Ölmez ve Kim Juwon tarafından hazırlanmışolupyakında]52 MEHMET ÖLMEZ
Wujiazi
eli.
*
T)
ve Qijiazi(-t*
T)
köyleridir.!Genişölçekli bölgeharitası
FuyüKırgızcasıylailgili ilkbilgiİeriHu Zhen-hua'yaiiJH1R$ borçluyuz.
HuZherı-hua'rıınçalışmalarısayesinde bilim dünyası FuyüKırgızcasından haberdarolmuştur. İlk çalışmalar "Kırgız" adı dolayısıylasöz konusu dilin Kırgızcailekarşılaştırılmasınayolaçmıştır.Kendiklerine verdikleri adGırgıs
[qırsıs] şeklindedir. Kırgızlarile Fuyü Kırgızlarının akrabahğıkonusundabu satırların yazarı kendisini yetkili görmemektedir. Dilleri açısından bir karşılaştırmayapılacakolursa, bugün için, enyakın olduklarıdil Hakasça ve
bağlantılıolarak Şorca,Çin içerisinde iseSarı Uygurcadır.?
Esas olarak iki köyde Fuyü Kırgızcasını hatırlayanlartespit etmek müm-kündür. Beş kişiden oluşan çalışmaekibi aşağıdakigibiydi: Kim Ju-worı Fuyü Kırgızeasıyla ilgili karşılaştırmalı bilgiler ve ayrıntılı kaynakça için bak.
"Fu-yü KırgızeasıveAkrabaları",Türk DilleriAraştırmaları ]] (200]): 137-i52.
Fuyülerinyaşamlarıylailgili olarak bak. Gundula Salk, Mambet Turdu,The "Fu-yu Gtrgts" according to the Present-day Situation and the Legendary Past,Studia Tureologiea Craeoviensia, Krak6w 1998.
MANÇURYA'OAKİ ALTAYDİLLERİ 153
~)EJLL (ekip başkanı), Piao Lian-yü fHİ.=t (yerli Koreli araştırmacı, Çin
vatandaşı),Mehmet Ölmez, LiYong-sörıg
*?§
m
(Koreli Türkolog) ve Fan Lu-xin m:~1JT(Çinliyardımcı araştırmacı,çevirmen).;hu
r HI9Ydn.~".:
/Bdos
han _---..
~
..,._.-"--.."'".
Dongyang:-"'~-
....
•• • - -Y .- • • • ' ••'-'?r---=:..ııı:---.::...=.:.:~'··r
-.d(an t
un..
-r-,
Bölgeninbüyütülmüş haritası
Her iki köyde yapılanderlemeçalışmalarındagözlemlenen, kaynakkişilerin bu dili etkin olarak yıllarönce, i5-i8yaşlarına değin kullandıklarıdır. O dönemden bugüne kendi dillerinikullanmayıpbir Moğoldili olan Ölötçeyi kullanmaktadırlar. Kaynaklarımızın yaş ortalamasının70 civarında olduğu düşünülürseFuyu Kırgızcasınınçok uzun yıllardır konuşma dili olmaktan çıktığı anlaşılacaktır.Ancak gayretli çabalarlakaynakların hafızalarıbir ölçüde canlandırılmış, yeni sözcükler, dilbilgisi biçimleri kaydedilmiştir.Sorulan sorularkarşılığıderlenen malzemeler parça parçayayımlanacaktır.
