FONKSİYONEL ANATOMİ
Dr. Öğr. Üyesi Sevinç SERİN YAMAN
BAĞLAYICI UNSURLAR - EKLEMLER
■ Eklemler kemikleri birbirine bağlayan fonksiyonel bağlantılardır.
■ Eklemler adlandırılırken articulatio (art) terimi kullanılır.
■ Eklemler yapısal ve fonksiyonel olmak üzere iki tip sınıflandırmaya tabi tutulurlar.
Yapısal sınıflandırma - Fonksiyonel sınıflandırma
*Fibröz Eklemler *Oynamaz Eklem
-Sutura *Yarı Oynar Eklem
-Gomphosis *Oynar Eklem
-Syndesmosis
*Kartilaginöz /Kıkırdaksı Eklemler - Synchondrosis
- Symphysis
*Sinovyal Eklemler
1-Spheroidea; 2-Ellipsoidea; 3-Sellaris; 4-Gingylimus; 5-Trachoidea
Fibröz Eklemler (Oynamaz)
■ Kemik yüzeyleri doğrudan temas eder.
■ Arada ince bir fibröz zar tabakası vardır.
■ Bu eklemler hareket edemezler.
■ Kafatası kemikleri arasında bulunan suturlar bu ekleme örnek verilebilir.
Kıkırdaksı Eklemler- Kartilaginöz eklemler (Yarı Oynar)
■ Kemikler bir kıkırdak aracılığıyla birleşmişlerdir.
■ Bu kıkırdak ekleme çok az hareket yeteneği sağlar.
■ Vertabralar arasındaki eklemler bu şekildedir.
■ Simphysis pubis bir başka örnektir.
Sinovyal Eklemler (Oynar Eklem)
■ Eklem boşluğunda yumurta akına benzeyen ve sinovya adı verilen bir sıvı vardır. Tipik bir sinovyal eklemde, eklem yüzleri ayrı ayrı hyalin
kıkırdak ile kaplanmıştır.
■ Eklem kıkırdağının kalınlığı maruz kaldığı basınca bağlıdır.
■ Kıkırdak sinovya sıvısından bazı maddeleri absorve etme yeteneğinde olup geçici olarak şişebilir.
■ Antrenmanlarda ısınma hareketlerinden sonra eklem kıkırdağı
ölçülürse, kalınlığının arttığı görülür. Bu kalınlaşma geçicidir ve aktivite bittikten 10-30 dakika sonra geçer.
■ Uzun süren egzersizler yeni kıkırdak hücrelerini oluşumuna bağlı olarak kıkırdağın kalınlaşmasına neden olur.
■ Ağır ve düzensiz egzersizler ise kıkırdağın aşınmasına yol açarak eklemin hareketlerini kısıtlar.
■ Eklem çevresini eklem kapsülü sarar. İç tabakasını sinovyal membran oluşturur. Bu sinovya sıvısı kayganlığı nedeniyle eklem yüzeylerinin sürtünme etkilerini en aza indirir.
■ Sinovyal zar hyalin kıkırdak dışında eklem kapsülü içindeki tüm yapıları sarar. Ayrıca eklemin içinden geçen tendon varsa, bu tendonun etrafını da kılıf gibi sarar.
■ Eklem kapsülleri genellikle ligament adı verilen bağlarla
kuvvetlendirilmiştir. Ligamentler ya kapsülün bir parçasıdır: intrinsik ligamentler, ya da kapsülden ayrı bantlar halindedir : ekstrinsik
ligamentler.
■ Eğer bir ligament devamlı olarak gergin tutulursa, sonuçta gevşer ve fonksiyonu bozulur. Bu durumda eklem daha kolay zedelenir.
■ Ligamentler; - Cerrahi olarak kısaltılır
- Tamamen kopmuş ligamentler dikilebilir.
■ Zayıf ve zedelenmiş bir ligamenti zorlayıcı hareketlerden korumak için bandaj uygulanır.
■ Sadece zedelenme olduktan sonra değil, zedelenme riskinin yüksek olduğu durumlarda da yararlıdır. (Antrenman , futbol antrenmanları)
■ Ancak uzun süre kullanılmaz, ligamentler dış desteğe alışkanlık kazanır. Bu nedenle çok sık kullanılmamalıdır.
■ Bazı eklemlerde içi sinovya sıvısı ile dolu kapalı kesecikler bulunur.
Bunlara bursa denir.
■ Kas kirişinin kemikle, başka kiriş veya ligament ile karşı karşıya olduğu yerde bulunurlar. Sürtünmeyi en aza indirerek hareketi kolaylaştırırlar.
■ Art. Plana
■ Ginglymus- trochlear
■ Trochoid-pivot
■ Condyloid- ellipsoid
■ Art. Cellaris
■ Art. Spheroidea
Sinovyal Eklem Çeşitleri
Art. Plana : Eklem yüzleri düzdür. Yalnızca kayma hareketi yaparlar.
Omurların artikuler çıkıntıları arasındaki eklem
Ginglymus- trochlear: Eklem yüzleri makara şeklindedir. Fleksiyon- ekstansiyon hareketine izin verirler. Humerus- ulna arasındaki eklem
Trochoid-pivot: Eklem yüzleri ve ligamentler yüzük şeklindedir. Rotasyon hareketi yaparlar. Atlas- axis arasındaki eklem
■ Condyloid- ellipsoid: Kondil şeklindeki bir eklem çıkıntısı oval bir çukurun içine alınır. El bileği eklemi
Art. Cellaris: Eklem yüzleri eyer şeklindedir. Elipsoid türde eklem hareketi yapar.
■ Art. Spheroidea: Top ve yuvası şeklindeki eklemlerdir. Omuz ve kalça eklemleri.
ÜST EKTREMİTE EKLEMLERİ
ART. Sternoclaviculare
Üst ekstremiteyi gövdeye bağlayan tek eklemdir.
Sternum ile klavikulanın sternal ucu arasında oluşmuştur.
Sellar tiptedir.
Eklem yüzlerini birbirine uyduran bir diski vardır. Üst ektremitelerden gelen darbelere karşı yumuşatıcı bir yastık görevi görür.
Art. Acromioclavikulare
■ Klavikula dış ucu ile akromiyon iç kenarı arasındadır.
■ Akromiyoklavikular ve korakoklavikular ligamentler eklemi desteklerler.
■ Scapulanın elevasyonu, depresyonu ileriye ve geriye çekilmeleri,
rotasyon hareketleri sırasında sternoklavikular ve akromiyoklavikular eklemlerde kayma veya açısal şekilde hareketler olur.
■ Amerikan futbolu
■ Güreş
■ Futbol
- 1.,2.,3. derece yırtıklar oluşabilir.
- 3. derece yırtılmada eklemler tamamen ayrılır. Bu durumda abdüksiyon hareketleri ağrılı olur.
Art. Humeri (Omuz Eklemi)
■ Caput humeri-scapula cavitas glenoidalis
■ Eklem sferoid tiptedir. Bütün hareketleri yapabilir.
■ Eklem kapsülü eklemi sarar.
■ Arkada; m. Teres minör ve m.İnfraspinatus
■ Yukarıda; m. Supraspinatus
■ Önde; m.subscapularis kapsüle karışarak bu musculotendineal destek oluştururlar.
■ Bu kaslar humerus başını yerinde tutarlar ve omuzun çeşitli hareketleri sırasında en önemli tespit edici kaslardır.
■ Musculotendineal destek sadece alt kısımda yoktur.
Omuz Eklem Zedelenmeleri
■ Sportif zedelenmelerin %19-20 sini oluşturur.
■ Judo, boks, hentbol, güreş, atma sporları
■ Omuz eklemi çıkıkları; kol abdüksiyon ve dış rotasyonda iken eklemin zorlandığı durumlarda olur.
■ Sportif faaliyetlerde eklem en çok öne ve aşağıya doğru çıkar. Kapsül yırtılır, humerus başı öne çıkar ve glenohumeral ligament zedelenir.
Eklemin stabilitesi bozulur.
■ Omuz yuvarlaklığı kaybolur, apolet görünümünü alır.
■ Ağrı fazla ve hareket kısıtlıdır.
■ Omuz eklemini destekleyen muskulotendineal destek (rotator cuff) kaslarının zedelenmesi durumunda omuz ekleminin stabilitesi kaybolur.
■ Rotator cuff yırtıkları çoğunlukla kan beslenmesinin az
olduğu, supraspinatus kası ve korakohumeral ligament
arasındaki alanda görülür.
Art. Cubiti (Dirsek Eklemi)
■ Humerus alt ucu ile Radius ve ulna üst uçları arasında oluşmuştur.
■ Art. Humero- ulnaris; ginglimus tipindedir.
■ Art. Humeroradialis; sferoid tiptedir.
■ Proksimal radioulnar eklem; pivot tipindedir, rotasyon hareketini yapar.
■ Dirsek eklemi esas olarak fleksiyon ve ekstansiyon hareketini yapar.
Fleksiyon 30 dereceye kadar iner. Eklemin önündeki kas kitlesi daha fazla fleksiyonu engeller.
■ Ekstansiyonu 180 dereceye kadar yapabilir.
■ Ön kolun pronasyon ve supinasyonu proksimal ve distal radioulnar eklemlerin ortak dikey eksenleri etrafında
gerçekleşir. Bu harekette dönen kemik yalnızca radiustur.
Ulna dönme hareketi yapamaz.
Dirsek Eklemi Zedelenmeleri
■ Humerus ekseni ile ön kol kemikleri arasında anatomik pozisyonda, aşağı yukarı 163 derece olan bir açı vardır. Buna taşıma açısı denir.
■ Ön kolun radial tarafa fazla dönmesine cubitus valgus denir.
■ Dirsek ekleminin arka bölümündeki zedelenmeler genellikle beyzbol, tenis, ağırlık kaldırma, cirit atma ve cimnastik gibi devamlı ekstansiyon yapılan sporlarda olekranonun fossa olekraniye baskı yapılması
sonucu oluşurlar. Olekranon kırığı oluşur.
■ Beyzbol oynayanlarda ufak parçalara ayrılma dirseği ( little leage elbow) oluşur.
■ Tenisçilerde yanlış back-hand vuruşu sonrası ya da dirseğin
zorlanması sonucu tenisçi dirseği denilen durum ortaya çıkar. Dış epikondilde ağrı ile karakterizedir.
İlerlemiş olgularda iç ve dış rotasyon artar.
■ Olekranon bursiti; Olekranonun arka yüzü derinin altında çok
yüzeyseldir. Futbolda kalecilerde, voleybolcularda olekranon bursiti sık görülür.
ART. Radiocaprea (El Bileği Eklemi)
■ Radiusun alt ucu ile skafoid kemik, lunatum ve triquetrum un yaptığı ortak eklem yüzü arasında oluşan elipsoid tipte bir eklemdir.
■ Ulna ekleme bir diskus artikularis aracılığı ile katılmıştır.
■ El bileği eklemi ekstansyon – fleksiyon ve abduksiyon-addüksiyon hareketlerini yapar.
Art. Carpometecarpea
■ El bileği kemiklerinin distal sırası ile metakarplar arasında oluşan eklemlerdir.
■ Plena tipinde eklemdir.
■ Trapez II.
■ Kapitatum III.
■ Hamatum IV. ve
■ V. Metakarplar eklem yapar.
Art. Metacarpophalangea
■ Metakarp başlarıu ile falanks tabanları arasındaki eklemlerdir.
■ Elipsoid tiptedir.
Art. İnterphalangea
■ Parmaklar arasındaki ginglimus tipi eklemlerdir.
El Zedelenmeleri
■ 1. derece zedelenme; ligamentte birkaç lif kopar
■ 2. derece zedelenme; ligamentin fonksiyonu bozulur
■ 3. derece zedelenme; ligament kemiğe tutunduğu yerden kopar veya tamamen yırtılır. Fonksiyonu tamamen bozulur.
■ Baş parmağın metakarpofalangeal eklemi en fazla zedelenen eklemlerdir.
ALT EKSTREMİTE EKLEMLERİ
Art. Coxae (Kalça Eklemi)
■ Caput femoris ile os coxae nın acetabulum’u arasında oluşmuş sferoid tipte eklemdir.
■ Lig. İliofemorale; en kalın ve en önemli ligamenttir. Kalçanın hiperekstansiyonunda gerilerek hareketi hiçbir kas çalışması olmaksızın tek başına engeller.
Lig. İschiofemorale; spiral şeklindeki bir ligamenttir. Ekstansiyonda spiralliğini kaybederek femur başını acetabulum içerisine çeker.
.
■ Lig. Pubofemorale; eklemin aşırı abdüksiyonunu engeller
■ Kalça çıkıkları genellikle uyluk fleksiyon addüksiyon ve iç rotasyon durumunda iken oluşan darbelerde çıkabilir.
Art. Genu (Diz Eklemi)
■ Femurun alt ucu ile tibia üst ucu arasında oluşur. Patella da ekleme katılır.
■ Vücudun en büyük eklemidir.
■ Bicondyler grubu eklemdir.
■ Tibia ile femur un eksen aralarındaki açı 10-20 derece. Açı büyürse buna genu valgus denir.
■ Femur ve tibia eklem yüzleri birbirine uymadığı için araya giren meniscus adlı fibröz kıkırdak bu yüzleri birbirine uydururlar.
■ Eklem boşluğu patellanın üstünde 5 cm kadar yukarı uzanır. Buna bursa suprapatellaris denir. Patella ile deri arasında bursa
prepatellaris, deri ile lig.patella nın alt kısmı arasında bursa infrapatellaris superficialis vardır.
■ Önde lig.patella
■ Yanlarda lig collaterale tibiale,
■ Dışta lig.collaterale fibulare
■ Diz eklemi ginglimus tipinde olduğu için ekstansiyon ve fleksiyon
hareketlerini yapabilir. Eklem yüzlerinin genişliği nedeniyle kayma ve çok az rotasyon hareketi de yapabilir.
El Eklemi Zedelenmeleri
■ Kemik zedelenmeleri
■ Eklem içi zedelenmeler
■ Ligament zedelenmeleri
■ Kas ve tendon zedelenmeleri
■ Kemik zedelenmeleri zorlama,direkt veya künt travma sonucu oluşur.
■ Eklem içi zedelenmeler eklem boşluğu veya ilgili yapılardaki zedelenmeleri kapsar.
■ Eklem yüzeyinden kemik veya kıkırdak içeren bir parçanın ayrılmasına orteokondritis dissekans denir.
■ Menisküs zedelenmesi özellikle futbolcularda görülür.
■ İç menisküs yırtığı = aşırı abduksiyon kazalarda veya doğrudan darbelerde
■ Bursit bursa prepatellaris fleksiyondaki diz üzerine düşüş gibi direkt travmalarda, veya devamlı baskı altında kalma durumunda iltihaplanmasıdır. Kronikleşmiş
halinde yumuşak şişlik görülür.
■ Eklemi stabilize eden yapılar iç ve dış kompleksler (quadraple comlex) adlandırılırlar.
■ İç Dörtlü kompleks (m.semimembranosus tendonu, lig.popliteum, opliguum, pesanserinus ve lig.collaterale mediale)
■ Dış Dörtlü Kompleks (tractus iliotibialis, lig.colleterale fbulare, m.popliteus tendonu ve m.biceps femoris)
■ Ligament zedelenmesine yol açan durumlar
- Abdüksiyon (valgus zorlanması) fleksiyon ve tibia üstünde iç rotasyon - Addduksiyon (varus zorlaması) fleksiyon ve femurun tibia üstünde dış
rotasyonu
- Aşırı ekstansiyon
■ Tibial Kollateral ligament femura yapışma yerinden kısmi
kopmasından sonra üst liflerde kemikleşme olabilir.Buna Pellegrini- steida denir.
■ Yüzme branşı
■ Futbolda çelme takılması duumunda tibia iç rotasyon yaparken yük ön çapraz ligamente biner. Diz ekstansiyonda iken önden darbe gelirse, femur arkaya kayar ve ligamentin 1/3 kısmı yırtılır.Aşırı ekstansiyon durumundaki zedelenmelerde arka çapraz ligament kopabilir.
■ Tendinit (tendon iltihabı) ve strain (tendon zorlanması) sporcularda sık rastlanır.
■ M. Quadriceps femoris tendonu (patellar tendon): Tenis Halter Güreş
Hokey
■ Yüzme ,basketbol, yüksek atlama branşları vs. çekme kuvveti fazla olması m.quadriceps tendonunda dejeneretif değişikliklere ve
yırtılmalara yol açar. Aktivite sırasında ağrı oluşur. Bu duruma atlayıcı dizi denir.
■ Hareketle başlayan ve iç rotasyonla şiddetlenen ağrıya illiotibial bant tendiniti denir.
■ Kros, kayak ve bisiklet
■ Ligament zedelenmesi sonrası sporcuların dizlerinde instabilite (kayma) olur.
İnstabilite tek düzlemde ise düz instabilite, birden fazla düzlemde ise rotasyonel instabilite.
Art. Tibiafibularis Distalis
■ Tibia ve fibula alt uçları arasında oluşan sindesmosis tipinde bir eklemdir. Öndne ve arkadan ligamentlerle desteklenmiştir.
Art. Talocruralis (Ayak Bileği Eklemi)
■ Tibianın alt ucundaki iki eklem yüzü, malleus lateralis iç yüzü ile talus arasında oluşmuş ginglimus tipinde eklemdir.
■ Eklem iç tarafta lig.deltoideus (lig.mediale), dış tarafta lig.laterale ile kuvvetlendirilmiştir.
■ Lig.deltoideus malleus medialisten başlar. Calceneus, talus ve
navicular kemiğe tutunur. Lig. Laterale malleolus lateralisten başlar talus ve kalkaneusa yapışır.
■ Ayağın büyük güçle eversiyon yaptığı durumlarda ligament iç malleolusa tutunma yerinden yırtılır. Talus yana yatar ve fibulayı alt ucundan kırar (Pott kırığı)
■ Ayağın diğer eklemleri plana tipindeki tarsometatarsal ve
intermetatarsal eklemler, elipsoid tipteki interphalangeal eklemlerdir.
■ Ayak kubbesinin korunmasında rol oynarlar
■ Ayak arkusları
Vertebral Eklemler
■ Kafatası atlas kemiği ile art.atlanto occipitale aracılığı ile eklemleşir.Bu eklem elipsoid tiptedir.
■ Atlasın alt eklem yüzleri ve axis in üst eklem yüzleri arasında
art.atlanto-axialis laterales, dens axis ile atlas arasında art.atlanto- axialis mediana eklem vardır.
■ Vertabralar discus intervertebralar aracılığı ile simüzis tipinde eklemleşirler. Bu eklemlere art.intervertebralis denir.
■ Önden lig.longitudinalis anterior,
■ Arkadan lig.longitudinalis posterior
■ İntervertebral disk şekilleri vertebraya benzer.
■ Anulus fibrosus denilen bir fibröz kıkırdak ile çevrelenmiş nucleus - pulposus tan oluşmuştur. %70-80 su
■ Lumbar intervertebral disklerin posterolateral fıtıklaşması sonucu belin alt ve orta kısımlarında ağrı ile karekterize duruma lumbargo denir.
■ Üstteki vertebranın alt eklem çıkıntıları ile alttaki vertebranın üst
eklem çıkıntıları arasında eklemler plana tipinde sinovyal eklemlerdir.
Bunlara art.zynapophysialis denir.
■ Fleksiyon ekstansiyon rotasyon kontrolü
■ Kolonun fleksiyonunuda disklerin ön bölümü baskı altında kalır. Lig.
Longitudinalis posterior ve vertebra laminaları arasındaki boşluğu dolduran lig. Flavum gerilir.
■ Böylece aşırı fleksiyon engellenir.
