Laboratuvar Hayvanları
Yetiştiriciliği
• Deney hayvanı ????
• Laboratuvar hayvanı ?????
DENEY HAYVANI
• Biyomedikal araştırma yada testlerde
kendisinden veri elde edilen hayvanların tümüne verilen genel bir addır.
LABORATUVAR HAYVANI
• Biyomedikal araştırma ve testlerde
kullanılmak amacıyla seçilmiş yada modifiye edilmiş, laboratuvar ortamında kullanılabilen ve barındırılabilen deney hayvanı türlerini
tanımlamak için kullanılan özel bir deyimdir.
Laboratuvar hayvanlarının
genel özellikleri
1. Laboratuvar ortamına adapte olmuşlardır
Hatta bazı türler üzerinde laboratuvar ortamına adapte edilebilmek adına genetik çalışmalar
yapılmıştır.
2. Deneysel uygulama yapmak kolaydır
Laboratuvar hayvanı olarak kullanılan türler ya evcil türlerden seçilmiş yada evciltilmiş
soylardır.
3. Küçük beden yapısına sahiptirler
• Farelerin boyu 12-15 cm, ağırlığı ise 20- 40 g’dır
• Tavşanların boyu 30-40 cm, ağırlığı ise
2-5 kg’dır.
4. Bakımları kolay ve ucuzdur
• Kobaylar günde
6 g/100 g CA kadar yem,
15 ml/100 g CA kadar da su tüketirler
5. Üreme potansiyelleri yüksektir
• Sıçanlar 21 günlük bir gebelik süresi sonrasında bir batında 6-12 adet yavru yapabilmektedirler
• Bir sıçan yavrusu 2 ayda cinsel olgunluğa, 3 ayda
deneysel kullanım ağırlığına ulaşabilmektedir
Biyoetik;
Deneylerde canlı hayvan kullanımı ile ilgili
çeşitli ahlaksal kavramlar ve bunlara ilişkin
kuralları içerir.
• Hayvan deneylerinin olup olmaması, yada olacaksa hangi çalışmalarda kullanılacağı konusunda pek çok tartışma olmuştur.
• Bu tartışmalar sırasında Russel ve Burch adlı 2 araştırıcı deneylerde hayvan kullanılmasına
ilişkin olarak 3 R kuralı olarak bilinen görüşlerini
‘The Principles of Humane Experimental Technique, 1959’ de yayınlamışlardır. Bu görüşler gerek hayvan refahı savunucuları gerekse bilim adamlarınca kabul görmüş ve günümüz biyoetik kurallarının temelini
oluşturmuştur.
Russel ve Burch’ün ‘3R kuralı’
• Bu kitapta ‘hayvan deneylerinin insani
olmayan yönleri nasıl ortadan kaldırılabilir yada azaltılabilir’ sorusuna yanıt
aranmaktadır.
• Yazarlar, hayvan deneylerinde
araştırmacıya rehber olabilecek ‘3R:
yerine koyma (Replacement), azaltma
(Reduction), iyileştirme (Refinement)
prensibini ortaya koymuşlardır.
Replacement (yerine koyma),
• Deneysel araştırmalarda canlı organizma yerine invitro teknikler, bilgisayarda
hazırlanmış modeller gibi alternatiflerin kullanılmasıdır.
• Burada kullanılacak alternatif yöntemler,
aynı sonuçlara hayvan deneyi yapmadan
ulaşmayı hedeflemektedir.
Reduction (azaltma),
• Deneysel araştırmalarda, sağlıklı bir sonuç elde edilebilmesi için en az sayıda deney
hayvanının kullanılmasıdır.
• Kullanılacak en az hayvan sayısının belirlenmesi;
1. uygun deneysel yöntemlerin seçimi, 2. çevresel faktörlerin kontrolü ve
3. hayvan türlerinde barındırma ve bakımlarında
yapılacak standartlaştırmayla başarılabilir.
Refinement (iyileştirme),
• Deneysel araştırmalarda hayvanlara uygulanacak
işlemler sırasında hayvanın ağrısı ve stresinin en aza indirilmesidir.
• Bu konu hayvan denemeye sokulmadan önce belirlenmelidir.
• Hayvanın biyolojik gereksinimleri daha iyi öğrenilerek onlara dengeli bakım-yönetim ve beslenme sağlanarak başarılır.
• Hayvanın fizyolojik ve davranımsal gereksinimlerine uygun şekilde çevre düzenlenmesi sadece hayvan
refahına değil, aynı zamanda denemenin kalitesine de
katkıda bulunur.
Deneylerde hayvan kullanımına ilişkin olarak
kabul edilen biyoetik kurallar
Araştırıcı yönünden;
1. Deneylerde alternatif yöntemlerin
kesinlikle yetersiz kaldığı yada olmadığı durumlarda hayvan kullanımı kabul
edilebilir.
2. Hayvan kullanılacak çalışmalarda daha önce yapılmış deneylerin tekrarından
kaçınılmalıdır.
3. Deneyde hayvan kullanılması zorunlu ise çalışmaya en uygun hayvan türü
seçilmelidir.
4. Mümkün olan en az sayıda hayvan kullanılmalıdır.
5. Hayvanlara deney öncesinde türe uygun
optimum fizyolojik, psikolojik ve çevresel
koşullar sağlanmalıdır.
6. Bakıcı ve araştırıcılar denemede
kullanılacak hayvan türü ile ilgili ayrıntılı bilgiye sahip olmalıdır.
7. Deneylerde hayvanlara ağrı, acı verecek uygulamalardan kaçınılmalıdır.
8. Hayvanlara deney öncesi, sırası ve sonrasında bilerek acı çektirilemez.
9. Deneme sonlandıktan sonra hayvanlar
özenle iyileştirilmelidir.
10. Deneme sonrasında iyileşme şansı
olmayan hayvanlar analjezik kullanılarak yaşamını acısız yada mümkün olabilecek en az acı hissedecek şekilde sürdürmesi sağlanmalıdır.
11. İyileşme şansı olmayan, şiddetli ve
devamlı ağrı çeken acısını azaltma olanağı kalmamış hayvanlar en az acı verecek bir yolla tercihen uyutularak yaşamına son
verilmelidir.
12. Deneme sonunda ortaya çıkan artıklar
ile ölü hayvanların ve biyolojik maddelerin
çevreye, insan ve hayvan sağlığına zarar
vermemesi için tüm atıklar uygun şekilde
imha edilmelidir.
Yine biyoetik açısından bir denemede hayvan kullanmak gerekli ise denemenin yapılıp yapılmayacağına karar vermek için
aşağıdaki koşullar gözden geçirilmelidir.
1. Denemede daha önce ayrıntılı olarak çalışılmışsa tekrar yapılması uygun değildir.
2. Denemeden çok kesin yada etkili bir sonuç beklenmiyorsa deneme yapmaktan
kaçınmalıdır.
3. Yeni bilgiler getirecek deneyler, etkileri kısa sürede görülmeyecekse bile biyoetik açıdan yapılmalıdır.
4. Belli bir türle yapılmış bir denemeyi yeni bir
beklenti olmadığı halde sırf değişiklik olsun diye farklı ve ilgisiz bir türle tekrarlamak yanlıştır.
5. Deneyden beklenen yararlar, kullanılacak
hayvanların çekeceği sıkıntıya değecek kadar önemli ise deneme yapılmalıdır.
6. Deneyden bir yarar sağlanacaksa deneyin
maliyeti ve süresi dikkate alınmamalıdır.
7. Metodoloji yönünden sağlam olmayan veya hatalı olan denemeler etik açıdan kabul edilemez.
8. Alternatif bir yöntem var ise daha pahalı
bile olsa hayvan kullanımı yasaktır.
Üretici yönünden;
Laboratuvar hayvanı üretimi yapmayı planlayan bir girişimcinin dikkate alması gereken biyoetik
kurallar ise,
1. Üretilecek hayvanlar kesinlikle çevre sağlığına zararlı özellikler taşımamalıdır. Eğer ticari
açıdan böyle hayvanların üretilmesi gerekli ise üretici kişi yada kuruluş bu konuda önlem
almak zorundadır.
2. Üretilecek hayvanlar için türe özgü, optimum büyüklükte ve nitelikte barınaklar
sağlanmalıdır.
3. İlgili türe ait optimum çevre koşulları sağlanmalıdır.
4. İlgili türe ait doğru bakım-besleme uygulamaları yapılmalıdır.
5. Ürettiği türlerin özelliklerini iyi bilmeli, onlara yaklaşımlarında hayvanların psikoloji ve davranışlarını dikkate almalıdır.
6. Hayvanlara uygun davranışlarda bulunmalı,
onları stres faktörlerinden uzak tutmalıdır.
DENEY HAYVANLARININ SAĞLANMASI
Deney hayvanlarının üretilmesi, yetiştirilmesi, deneysel ve diğer bilimsel amaçlar için deney hayvanı ihtiyacının karşılanması ancak üretim izni ve ruhsat almış tesisler tarafından yapılabilir
.
