Özgün Araştırma / Original Article
©Telif Hakkı 2021 Türk Nöroloji Derneği Türk Nöroloji Dergisi, Galenos Yayınevi tarafından basılmıştır.
Objective: Fear of falling (FOF) is one of the important risk factors for falling, is higher in patients with Parkinson’s disease (PD). The Survey of Activities and Fear of Falling in the Elderly (SAFFE) differs from other scales in terms of considering the accompanying activity limitation. The aim of the study was to show the psychometric properties of the Turkish version of SAFFE (SAFFE-T) in PD, and to correlate SAFFE FOF subscale scores with age, disease duration, and the Turkish version of Movement Disorder Society Unified Parkinson’s Disease Rating Scale-III (MDS-UPDRS-TR-III) motor score.
Materials and Methods: A total of 93 patients with PD were evaluated. Seventy patients who met the inclusion criteria were included. Responders received a second survey after about 5 to 7 days. The internal consistency was examined by means of Cronbach’s alpha. The construct validity was evaluated using the Falls Efficacy Scale International (FES-I) and with Spearman’s test. The test-retest reliability was studied in terms of intraclass correlation coefficient (ICC2.1), the standard error of measurement (SEM), and the minimal detectable difference (MDC95). The correlation between SAFFE FOF subscale scores and age, duration of disease, and MDS-UPDRS-TR-III score was evaluated using Spearman’s test.
Results: The mean age of the patients was 60.99 (range: 33-84), mean duration of the disease was 7.27 years (range: 1-22), and mean MDS-UPDRS-TR-III score was 28.40 (range: 6-69). The test had excellent internal consistency (α: 0.854) and test-retest reliability (ICC2.1: 0.98/SEM: 0.36/MDC95: 1.00 for activity levels, ICC2.1: 0.86/SEM: 0.22/MDC95: 0.61 for FOF, ICC2.1: 0.99/SEM: 0.36/MDC95: 1.00 for activity restriction subscales). All subscales were moderately correlated with
Öz
Abstract
Amaç: Düşme korkusu (DK), düşme için önemli risk faktörlerinden biridir. Sağlıklı kişilere oranla Parkinson hastalığı (PH) olan bireylerde daha fazladır.
Yaşlılarda Aktivite ve Düşme Korkusu Anketi (YADKA), DK’yi sorgularken eşlik eden aktivite kısıtlamasını da ele alarak diğer ölçeklerden farklılık gösterir.
Çalışmamızın amacı, YADKA’nın Türkçe versiyonunun PH’de psikometrik özelliklerinin incelenmesi ve anketin DK skoru (DKS) ile yaş, hastalık süresi ve Hareket Bozuklukları Derneği Birleşik Parkinson Hastalığı Derecelendirme Ölçeği Türkçe versiyonu-kısım III (HBD-BPHDÖ-TR-III) motor skoru ile korelasyonunun incelenmesidir.
Gereç ve Yöntem: Çalışmaya dahil edilmek üzere 93 PH’li hasta değerlendirildi. Dahil edilme kriterlerine uyan 70 hasta çalışmaya alındı. Beş-yedi gün arayla anket tekrarlandı. İç tutarlılık Cronbach’s α ile hesaplandı. Yapı geçerliliği, Uluslararası Düşme Etkinlik Skalası (UDES) ile YADKA arasında Spearman korelasyon testi ile değerlendirildi. Test-tekrar test güvenirliği, sınıf içi korelasyon (ICC2,1), ölçüm standart hatası (SEM) ve saptanabilir minimum değişiklik (MDC95) ile belirlendi. Anket-DKS ile yaş, hastalık süresi ve HBD-BPHDÖ-TR-III skorunun korelasyonuna Spearman korelasyon testi ile bakıldı.
Bulgular: Hastaların ortalama yaşı 60,99 (aralık: 33-84), ortalama hastalık süresi 7,27 yıl (aralık: 1-22) ve ortalama HBD-BPHDÖ-TR-III skoru 28,40 (aralık:
6-69) idi. Anketin iç tutarlılığı çok yüksek bulundu (α: 0,854). Alt skorların test-tekrar test güvenirliği yüksekti (aktivite düzeyi ICC2,1: 0,98/SEM: 0,36/MDC95: 1,00; DK ICC2,1: 0,86/SEM: 0,22/MDC95: 0,61; aktivite kısıtlaması ICC2,1: 0,99/SEM: 0,36/MDC95: 1,00). Tüm alt skorlar UDES ile orta düzeyde korelasyon gösteriyordu (sırasıyla rS=0,51, p<0,001; rS=0,59, p<0,001; rS=0,56, p<0,001). Anket-DKS, yaş ve hastalık süresi korelasyon göstermezken (sırasıyla rS=0,22, p=0,85; rS=0,11, p=0,38) HBD-BPHDÖ-TR-III skoru ile korele idi (rS=0,31, p=0,009).
Sonuç: Yüksek iç tutarlılığa ve güvenirliğe sahip YADKA’nın Türkçe versiyonu PH hastalarında düşme korkusunu ölçmede uygun bir anket olarak gözükmekte ve hastalık şiddeti ile korelasyon göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Aktivite kısıtlaması, düşme korkusu, psikometri, geçerlilik, güvenirlik, Parkinson hastalığı
Ya z›fl ma Ad re si/Ad dress for Cor res pon den ce: Dr. Zeynep Tüfekçioğlu, İstanbul Aydın Üniversitesi Tıp Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye Tel.: +90 530 401 28 44 E-posta: tufekcioglu.z@gmail.com ORCID: orcid.org/0000-0001-6989-8611
Ge lifl Ta ri hi/Re cei ved: 19.08.2020 Ka bul Ta ri hi/Ac cep ted: 21.12.2020
1İstanbul Aydın Üniversitesi Tıp Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye
2İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye
3İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dalı, Hareket Bozuklukları ve Davranış Nörolojisi Bölümü, İstanbul, Türkiye
Zeynep Tüfekçioğlu1, Burcu Ersöz Hüseyinsinoğlu2, Başar Bilgiç3, Haşmet Ayhan Hanağası3
Turk J Neurol 2021;27:46-51 DO I:10.4274/tnd.2020.96777
Psychometric Properties of Turkish Version of Survey of Activities and Fear of Falling in the Elderly Among Patients with Parkinson’s Disease
Parkinson Hastalığında Yaşlılarda Aktivite ve Düşme Korkusu
Anketi Türkçe Versiyonunun Psikometrik Özellikleri
Giriş
Düşme, Parkinson hastalığı (PH) için morbiditenin en önemli nedenlerinden biridir (1). PH hastalarının yaklaşık %60’ı her yıl en az bir defa düşmektedir ve bu hastaların en az üçte birinde düşmeler tekrarlamaktadır (2,3). PH’de düşme, açıklanmış ve henüz açıklanamamış birçok faktörün kompleks etkileşimi sonucunda ortaya çıkmaktadır (4). Hastalarda yaralanmalara, düşme korkusuna, bağımsızlığın azalmasına, yaşam kalitesinin düşmesine, özgüven eksikliğine ve sağlık harcamalarının artışına yol açması nedeniyle PH’de düşme riskini azaltmak toplum sağlığı açısından oldukça önemlidir. Ancak halen düşmeden korunma yaklaşımları yeterli değildir (4).
Düşmenin sebep olduğu düşme korkusu (DK) hastanın kendine güven duygusunun azalmasına, düşmeyi önlemek için sosyal yaşamdan uzaklaşmasına ve daha az aktif olan bir yaşam tarzı seçmesine yol açmakta ve bunlarla birlikte yine düşme riskinde artmaya sebep olmaktadır (5,6). Bu durum zamanla kısır bir döngü halini alır. Evde yaşayan yaşlıların %28-55’i düşmekten korkarken, daha önce düşmüş olanlarda bu oran
%50-65’e çıkmaktadır (7,8). PH hastalarında ise bu oran sağlıklı kontrollerden çok daha yüksektir ve gelecekte ortaya çıkacak düşmeyi öngörmede önemlidir (9,10,11,12). Bu nedenle PH’de denge değerlendirmesi yapılırken mutlaka DK'nin ele alınması önerilmektedir (10). PH’de DK açısından hastaların değerlendirilmesi, risk faktörlerinin erken fark edilmesi, hastanın ve birlikte yaşadığı bireylerin eğitilmesi düşme insidansını azaltabilmektedir. Bu nedenle DK’yi tespit etmek ve bunun sebep olduğu aktivite kısıtlamasını belirlemek oldukça önemlidir.
DK’yi değerlendirmeye yönelik farklı ölçekler bulunmaktadır.
Yapılan büyük ölçekli çalışmalarda ve prevelans çalışmalarında DK'nin değerlendirilmesinde en sık kullanılan yöntemlerden biri tek bir dikotomik soru yöneltmek olmuştur (13). Ancak bu yaklaşım ile düşme korkusunun şiddeti ve farklı aktivitelerdeki DK değerlendirmesi yapılamamaktadır. Bu eksikliklere yönelik geliştirilmiş olan ilk test Düşme Etkinliği Ölçeğidir [“Falls Efficacy Scale” (FES)] (14). Bu ölçekte on farklı günlük yaşam aktivitesini (GYA) düşmeden tamamlamanın güven derecesi incelenir. Bu ölçeğin çeşitli modifikasyonları sonraki yıllarda geliştirilmiş ve geçerlilik-güvenirlik çalışmaları yapılmıştır. Benzer bir ölçek olan Aktiviteye Spesifik Denge Güvenlik Skalası (ABC) denge güvenini ölçmektedir. Bu ölçek, FES’e kıyasla daha zor ve ev dışında yapılan GYA’ları dengeyi kaybetmeden ya da kararsız hale gelmeden yapabilme güvenini değerlendirmektedir (15). Ancak, bu testler ya da ölçekler sadece düşme riskini değerlendirmektedir.
Aktivite düzeyi, DK, aktivite kısıtlanması ve aktivitenin neden yapılmadığı konusunda bilgi verememektedirler. Bu kısıtlılıkları gidermek amacıyla Lachman ve ark. (16) tarafından Yaşlılarda Aktivite ve Düşme Korkusu Anketi (YADKA) geliştirilmiştir. Bu ölçek, GYA, mobilite ve sosyal aktiviteleri içeren 11 maddeden oluşmaktadır. Yalnızca DK’ya odaklanmaz aynı zamanda
DK’nin olumsuz etkilerinide belirlemeye yardımcı olur. Diğer DK’yi değerlendiren ölçeklerden farklı olarak özellikle aktivite kısıtlamasına yönelik bilgiler de veren YADKA’nın yakın zamanda Türkçe geçerlilik-güvenirlik çalışması yapılmıştır (17).
PH’de DK prevelansı sağlıklı kontrollerden daha yüksek olduğundan testin güvenirliliği ve geçerliliği her hasta için özel olarak incelenmelidir. Testin Türkçe versiyonunun PH’de yapı geçerliliği ve test-tekrar test güvenirliği bugüne kadar yapılmamıştır. Bu çalışmanın amacı PH’de YADKA’nın psikometrik özelliklerinin belirlenmesi ve anketin DK skoru (DKS) ile yaş, hastalık süresi ve Hareket Bozuklukları Derneği Birleşik Parkinson Hastalığı Derecelendirme Ölçeği Türkçe versiyonu-kısım III (HBD-BPHDÖ-TR-III) (motor) arasındaki korelasyonun araştırılmasıdır.
Gereç ve Yöntem
Hastalar
İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı Hareket Bozuklukları Polikliniği’ne ardışık olarak başvurmuş Birleşik Krallık Beyin Bankası kriterlerine göre idyopatik PH tanısı almış ve medikal tedavisi devam eden 93 hastadan, çalışmaya dahil edilme kriterlerine uyan 70 hasta değerlendirmeye alınmıştır (18).
Örneklem büyüklüğü hesaplanırken anketteki madde sayısı göz önünde bulundurulmuştur. Çalışmalar için önerilen örneklem- madde oranı (her madde için 2-20 olgu) dikkate alınarak, 11 madde bulunan bu anket için 70 hasta alınması öngörülmüştür (19).
Araştırma planı, bilimsel ve etik yönden İstanbul Aydın Üniversitesi, Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’nun 2020/279 (tarih: 30.06.2020) numaralı kararıyla onaylanmıştır. Çalışmaya dahil edilmiş olan bütün olgular, çalışmanın amacı, süresi, yapılacak olan değerlendirmeler hakkında bilgilendirilmiştir. Bütün olgular, İstanbul Aydın Üniversitesi, Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’nca onaylanmış olan “Bilgilendirilmiş Gönüllü Olur Formu” nu onayladıktan sonra çalışmaya dahil edilmiştir ve çalışma Helsinki Deklerasyonuna uygun olarak yürütülmüştür.
Çalışmaya Dahil Edilme ve Çıkarılma Kriterleri
Çalışmamızda uygulanacak testlerde kooperasyon açısından zorluk yaşanmaması için bilinen demans öyküsü olmayan, ileri görme ve işitme kaybı olmayan, en az beş sene eğitim düzeyi olan, yardımcı cihaz olmadan tek başına mobilize olabilen, çok sık donmaları olmayan hastaların alınması planlanarak aşağıdaki dahil edilme ve dışlanma kriterleri uygulanmıştır.
Dahil edilme kriterleri:
- Birleşik Krallık Beyin Bankası kriterlerine göre idyopatik PH tanısı almış olmak (18).
- Hoehn-Yahr sınıflandırmasına göre evre I-III arasında olmak.
- Standardize mini-mental testten (SMMT) 24 ve üstü skor almış olmak (20,21).
the FES-I (rS=0.51, p<0.001; rS=0.59, p<0.001; rS=0.56, p<0.001, respectively). The SAFFE-FOF subscale score was correlated with MDS-UPDRS-TR-III score (rS=0.31, p=0.009), but it was not correlated with age and duration of disease (rS=0.22, p=0.85; rS=0.11, p=0.38, respectively).
Conclusion: The SAFFE-T, which has excellent internal consistency and reliability, appears to be an appropriate survey for measuring FOF in PD and correlates with disease severity.
Keywords: Activity restriction, fear of falling, psychometrics, reliability, validity, Parkinson’s disease
- Yürümede donma sorgulama anketi madde 3’ten 0-3 arasında (≤3) skor almış olmak (22,23).
- Yardımcı cihaz olmadan bağımsız bir şekilde düz zeminde yürüyebilmek.
Çalışmadan çıkarılma kriterleri:
- PH dışında herhangi bir nörolojik hastalığın olması.
- Yürümeyi engelleyebilecek herhangi bir kardiyak veya ortopedik bozukluğa sahip olmak.
- Ciddi işitme veya görme sorunları olması.
- Eğitim düzeyinin beş yıldan az olması.
Kullanılan Ölçekler
Araştırmada tüm değerlendirmeler, hastaların “açık”
döneminde yapıldı. Hastalık şiddetini belirlemek için Hoehn- Yahr evrelemesi kullanıldı, erken ve orta evre hastalar çalışmaya alındı. Yürüme sırasında ortaya çıkan donmaların frekansını değerlendirmede iyi bir yöntem olduğu için yürümede donma sorgulaması Türkçe versiyonu 3. sorusu kullanıldı. Bu testte her soru “0” ile “4” arasında değer almakta ve en kötü durum “4” olarak skorlanmaktadır. Üçüncü soru donmanın frekansı ile ilgilidir. Bu sorudan 4 puan alan, yani sürekli donması olan olgular, çalışmaya alınmadı. Kognitif fonksiyonların değerlendirilmesi amacıyla SMMT yapıldı. En yüksek puanın 30 olduğu bu testte SMMT skoru 24 ve üstünde olan olgular çalışmaya dahil edildi.
Çalışmaya dahil edilme kriterlerine uyan hastaların motor bulgularının şiddetini saptamak amacıyla HBD-BPHDÖ-TR- III kısım (motor) kullanıldı. Ölçek 18 maddeden oluşmaktadır (24). Bazı maddeler de iki alt başlıktan oluşmaktadır. Her alt başlık ya da madde muayene bulgusunun şiddetine göre hafiften ağıra doğru 0 ile 4 arasında değer alır. Ölçeğin 3. kısım (motor) puan aralığı 0-132 arasıdır. Testte toplam puanın yüksek olması, hastalık şiddetinin yüksek olduğu anlamına gelmektedir.
Geçerlilik çalışmasında kullanılmak üzere Uluslararası Düşme Etkinlik Skalası (UDES) uygulandı. Skalada 16 madde bulunmaktadır (25). Her madde farklı aktiviteyi değerlendirmektedir ve her maddede bu aktiviteyi gerçekleştirirken düşme olasılığına karşı duyulan endişe sorgulanmaktadır. Kişinin cevabı “asla endişelenmem” ise 1 puan;
“biraz endişelenirim” ise 2 puan; “oldukça endişelenirim” ise 3 puan ve “çok endişelenirim” ise 4 puan olarak puanlanmaktadır.
Testin toplam puanı her maddeden alınan puanların toplamıdır.
Puan aralığı 16-64 arasıdır.
YADKA kişi tarafından doldurulan 11 puanlık bir ankettir.
Her puanda aktivite düzeyi, DK ve aktivite kısıtlaması verileri elde edilmektedir. Bu bölümler aşağıdaki şekilde puanlanmaktadır (16,17).
A. Aktivite düzeyi: On bir aktivite arasından yapılan aktivite sayısına göre puanlanır. “Hayır” cevabı ve cevap alınamama durumu 0 puan, “evet” cevabı 1 puan alır. Bir puan alanlar toplanır. Aralık 0-11 arasıdır.
B. Düşme korkusu: Düşük puanlar düşük korku düzeyini gösterecek şekilde yeni kodlama yapılır: 0=Hiç endişelenmem, 3=Çok endişelenirim şeklindeki kodlama, yeni kodlamada; 4=0, 3=1, 2=2, 1=3 şeklindedir. DK puanı, 11 aktivitenin endişe puanı ortalaması ya da yapılan aktivite sayısına (örneğin; A bölümünde
“evet” cevabı alanlar) göre hesaplanır. Aralık 0 ile 3 arasıdır.
F. Aktivite kısıtlanması: Daha önce ile kıyasladığında daha az yapıldığı belirtilen aktivite sayısıdır. “Beş yıl öncesi ile
karşılaştırıldığında ……… yaptığınızı söyleyebilirmisiniz?
sorusuna verilen “eskiden yaptığımdan daha az yapıyorum”
cevaplarının sayısıdır (3 numaralı cevaplar). Aralık 0 ile 11 arasıdır.
Birinci değerlendirmede YADKA hastanın kendisi tarafından, fizyoterapist gözetiminde yapıldı. Hastaların hepsi test-tekrar test güvenirlik çalışmasına alındı ve ilk değerlendirmeden 5-7 gün sonra YADKA ikinci defa hasta tarafından fizyoterapist aracılığı ile dolduruldu.
İstatistiksel Analiz
Çalışma verilerinin istatistiksel analizi için “Statistical Package for Social Sciences” (SPSS) Version 22.0 (SPSS inc., Chicago, IL, ABD) paket programı kullanıldı. Verilerin normal dağılıma uygunluğunun tespiti için “Kolmogorov-Smirnov testi” kullanıldı.
Çalışmanın istatistiksel analizinde değişkenler, ortalama, standart sapma (SS), minimum ve maksimum değerleri ile tanımlandı.
Güvenirlik çalışmaları test-tekrar test yöntemiyle yapıldı. Buna göre anketin iç tutarlılığı Cronbach’s α ile hesaplandı. Değerin 0,70-0,95 arasında olması yeterli kabul edildi (26). Test-tekrar test güvenirliği sınıf içi korelasyon (ICC2,1), ölçüm standart hatası (SEM) ve saptanabilir minimum değişiklik (MDC95) ile ölçüldü.
ICC değerinin 0,75 ve üzerinde olması güvenirlik için uygun görüldü (27). SEM: [SS.√ (1-ICC2,1)] formülü ile hesaplandı.
MDC95: (SEM.1.96.√2) formülü ile hesaplandı. Anketin yapı geçerliliği, UDES ile YADKA arasında Spearman korelasyon testi ile yapıldı. Korelasyon katsayısının 0,5 üzerinde olması yeterli kabul edildi (26). YADKA skoru ile yaş, hastalık süresi ve HBD- BPHDÖ-TR-III” kısım (motor) skorunun korelasyon analizi Spearman korelasyon testi ile yapıldı. Tüm analizlerde p<0,05 (iki yönlü) değerler istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi.
Bulgular
Doksan üç PH hastası değerlendirmeye alındı. Bunlardan iki kişi diz sorunları, üç kişi kognitif bozukluk, 4 kişi gönülsüzlük, 13 kişi düşük eğitim seviyesi ve 1 kişi de tekrar test için ulaşılamaması nedeniyle elendi. Çalışmaya 24 kadın, 46 erkek, toplam 70 PH hastası alındı. Ortalama yaş 60,99 (aralık: 33- 84), ortalama hastalık süresi 7,27 (aralık: 1-22) yıl, ortalama HBD-BPHDÖ-TR-III kısım motor skoru 28,40 (aralık: 6-69) ve ortalama YADKA skoru 0,36 (aralık: 0-2,18) idi. Hastaların demografik ve klinik özellikleri Tablo 1’de gösterilmiştir.
İç Tutarlılık
Anketin birinci değerlendirmedeki iç tutarlılığı çok yüksek bulundu (α: 0,854). Anketin birinci değerlendirme DK alt skoru dağılımı ve iç tutarlılığı Tablo 2’de gösterilmiştir. Madde toplam korelasyonu 0,725-0,296 arasındadır. Tek madde silindiğinde Cronbach’s α değeri genel α değerinden çok farklı değildi (0,862- 0,825), bu da ölçeğin homojen olduğunu göstermektedir.
Güvenirlik
Testin alt skorlarının birinci ve ikinci değerlendirme puanlarının ortalaması ve standart hataları Tablo 3’te yer almaktadır. Testin alt birimlerinin test-tekrar test güvenirlik sonuçları sırasıyla:
Aktivite düzeyi ICC2,1: 0,98/SEM: 0,36/MDC95: 1,00; DK: ICC2,1: 0,86/SEM: 0,22/MDC95: 0,61; aktivite kısıtlaması ICC2,1: 0,99/
SEM: 0,36/MDC95: 1,00 olarak hesaplandı (Tablo 3). Bu değerlere göre alt skorların test-tekrar test güvenirliği yüksekti.
Yapı Geçerliliği
Tüm alt skorlar UDES ile orta düzeyde korelasyon gösteriyordu (sırasıyla aktivite düzeyi: rS=0,56, p<0,001; DK: rS=0,59, p<0,001; aktivite kısıtlaması: rS=0,56, p<0,001) (Tablo 4.).
YADKA DKS ile yaş ve hastalık süresi ile korelasyon göstermezken, HBD-BPHDÖ-TR-III kısım (motor) skoru ile korelasyon gösterdi (rS=0,31, p=0,009) görüldü (Tablo 5).
Tartışma
DK, PH hastalarında sık rastlanan ve tekrarlayan düşmelerin nedenleri arasında sayılan önemli bir sorundur. Yapılan çalışmalarda PH hastalarında mobilite azalması ve DK arasında yüksek korelasyon gösterilmiş, hastaların %70’inde DK’ye bağlı olarak aktivitelerde kısıtlanma saptanmıştır (28,29). Bu nedenlerle PH hastalarında DK’nin değerlendirilmesi, özellikle hangi aktivitelerin bu korkuyu daha fazla tetiklediğinin bireysel olarak belirlenmesi hastaların rehabilitasyon programları açısından yol gösterici olacaktır (30). Literatürde DK’yi değerlendiren farklı ölçekler bulunmaktadır. YADKA’yı bu ölçeklerden ayıran en
önemli özelliği çeşitli GYA sırasında hissedilen DK’nin yanı sıra aktivite düzeyi ve aktivitenin neden yapılamadığını sorgulamasıdır.
Bu nedenle PH’de YADKA ölçeğinin kullanılması klinikte hem DK’nin varlığını hem de neden olduğu aktivite kısıtlaması hakkında bilgi verecek olması açısından önemlidir. Yakın zamanda YADKA’nın Türkçe versiyonunun sağlıklı yaşlılarda geçerlilik ve güvenirlik çalışması yapılmış olup ölçeğin geçerli ve güvenilir olduğu gösterilmiştir (17).
Bu çalışmada ise YADKA’nın Türkçe versiyonunun psikometrik özellikleri PH hastalarında çalışılmış ve DKS’nin yaş, hastalık süresi ve hastalık şiddeti ile korelasyonuna bakılmıştır.
Çalışmanın sonuçlarına göre YADKA’nın Türkçe versiyonu PH hastalarında DK’yi belirlemek için kabul edilebilir düzeyde geçerli (α: 0,96) ve güvenilir (p=0,75, p<0,001) bulunmuştur.
Bu oran, PH hastalarına uygulanan, İsveç diline adapte edilen YADKA’nın bu hasta grubunda gösterdiği iç tutarlılık oranına (α: 0,94) benzerdi (31,32).
Anketin alt maddeleri olan aktivite düzeyi, DK ve aktivite kısıtlaması için test-tekrar test güvenirlik değerlendirmesi amacıyla bakılan ICC değerleri sırasıyla 0,98, 0,86 ve 0,99 olarak Tablo 1. Hastaların demografik ve klinik özellikleri
Toplam örneklem: 70 kişi
Cinsiyet (kadın/erkek), n (%) 24 (%34,4)/46 (%65,7)
Ortalama yaş ± SS (aralık), yıl 60,99±11,31 (33-84)
Ortalama eğitim düzeyi ± SS (aralık), yıl 8,61±4,24 (4-20) Ortalama hastalık süresi ± SS (aralık), yıl 7,27±4,08 (1-22)
Ortanca H&Y (aralık), skor 2 (1-3)
Ortalama MMSE ± SS (aralık), skor 28,77±1,24 (25-30)
Ortalama HBD-BPHDÖ-TR-III ± SS (aralık), skor 28,40±13,43 (6-69)
Ortalama UDES ± SS (aralık), skor 21,44±9,03 (19-59)
Ortalama YADKAdks ± SS (aralık), skor 0,36±0,58 (0-2,18)
SS: Standart sapma, H&Y: Hoehn-Yahr skoru, MMSE: Mini-mental durum ölçeği skoru, HBD-BPHDÖ-TR-III: Hareket Bozuklukları Derneği Birleşik Parkinson Hastalığı Derecelendirme Ölçeği Türkçe versiyonu-kısım III, UDES: Uluslararası Düşme Etkinlik Skalası, YADKAdks: Yaşlılarda Aktivite ve Düşme Korkusu Anketi Düşme Korkusu skoru
Tablo 2. Yaşlılarda Aktivite ve Düşme Korkusu Anketi Düşme Korkusu Alt skoru dağılımı ve iç tutarlılığı Madde silindiğinde
ortalama puan Puan-toplam
korelasyon Puan silindiğinde
Cronbach’s alfa
1. Markete gidiyor musunuz? 2,74 0,540 0,843
2. Basit (atıştırmalık) yemekler hazırlıyor musunuz? 2,83 0,515 0,846
3. Tek başınıza yıkanıyor musunuz? 2,36 0,525 0,850
4. Tek başınıza yataktan kalkıyor musunuz? 2,67 0,598 0,837
5. Egzersiz amaçlı yürüyor musunuz? 2,74 0,553 0,842
6. Zemin kaygan olduğunda dışarı çıkıyor musunuz? 2,53 0,296 0,862
7. Bir arkadaş ya da akrabanızı ziyaret ediyor
musunuz? 2,80 0,631 0,841
8. Baş seviyeniz üzerindeki bir şeye uzanıyor
musunuz? 2,54 0,724 0,825
9. Kalabalık bir yere gidiyor musunuz? 2,71 0,595 0,838
10. Dışarıda 500 metreden fazla yol yürüyor
musunuz? 2,66 0,725 0,826
11. Bir şey almak için yere eğiliyor musunuz? 2,56 0,517 0,844
bulundu. Bu hasta grubunda anketin Farsça versiyonu ile yapılan psikometrik çalışmasındaki ICC değerleri (sırasıyla ICC: 0,99, 0,94 ve 0,94) ile karşılaştırıldığında DK sorgulaması ICC değeri biraz daha düşüktü (33). İsveç diline adapte edilen anketin bu hasta grubuyla yapılan çalışmasında DK ICC’si 0,85 (0,78-0,90) olmakla birlikte benzerdi (32). Bu çalışmada YADKA’nın 17 soruluk versiyonu kullanılmış olup, ölçek kültürel adaptasyon aşamalarından geçirilmeden sadece İsveç diline tercüme edilerek kullanılmıştır.
Çalışmamızın geçerlilik sonuçları incelendiğinde UDES ile yüksek düzey sınırında (rS=0,59, p<0,001) korelasyon gösterdiği görüldü. YADKA Türkçe versiyonunun geriatrik olgulardaki geçerlilik analizinde ise ölçeğin UDES ile yüksek düzeyde korelasyon gösterdiği bulunmuştu (rS=0,75, p<0,001) (17).
Zarei ve ark. (33) bu hasta grubunda Farsça YADKA’nın yapısal geçerliliğini değerlendirmek için ABC kullanmış ve çok yüksek düzeyde korelasyon saptamıştır (rS=-0,87, p<0,0001). Korelasyon düzeyinin bu çalışmada bizim çalışmamıza oranla yüksek bulunması; ABC skalasındaki soru içeriğindeki farklılıklardan ve skorlamanın UDES’deki gibi dört cevaptan birini seçmek şeklinde değil, yüzde üzerinden puan vermek şeklinde olmasından kaynaklanabileceği düşünüldü.
Anketin DKS’nin yaş ve hastalık süresi ile korelasyon göstermezken HBD-BPHDÖ-TR-III kısım (motor) skoru ile korelasyon göstermesi hastalığın motor bulgularının daha şiddetli olduğu hastalarda DK’nin daha fazla olduğunu göstermekteydi.
Bu bulgulara benzer şekilde başka bir çalışmada motor bulguları daha şiddetli olan PH hastalarının DK nedeniyle hareketten kaçınma davranışını daha fazla gösterdiği ve bunun da hastalık süresiyle ilişkisiz olduğu bulunmuştur (29).
Çalışma Kısıtlılıkları
Çalışmamızın en önemli kısıtlılığı, metodolojik olarak demansı olmayan, ileri düzeyde donması olmayan, tek başına mobilize olabilen ve erken-orta evre hastaları içererek testin psikometrik özelliklerini sınırlı bir popülasyonla analiz etmiş olmasıdır. Gelecek çalışmalarda YADKA’nın psikometrik özelliklerinin yardımla mobilize olan PH hastalarında çalışılması, rehabilitasyon girişimlerine daha sık yönlendirilen bu grup için geçerli ve güvenilir bir ölçek elde edilmesini sağlayabilir. Ayrıca PH’de DK’nin ve bu nedenle kısıtlanan aktivitelerin belirlenmesi, rehabilitasyon programlarının bunlara yönelik yapılandırılmasında yol gösterici olabilir.
Tablo 3. Yaşlılarda Aktivite ve Düşme Korkusu Anketi’nin test-tekrar test güvenirliği
YADKA alt skorları Ortalama ± SS, aralık ICC2,1 (%95 GA) SEM MDC95
YADKA aktivite düzeyi - 0,98 (0,96-0,99) 0,36 1
İlk değerlendirme 9,71±2,53 (0-18) - - -
İkinci değerlendirme 9,99±2,33 (0-18) - - -
YADKA düşme korkusu - 0,86 (0,77-0,91) 0,22 0,61
İlk değerlendirme 0,36±0,58 (0-2,18) - - -
İkinci değerlendirme 0,58±0,82 (0-2,64) - - -
YADKA aktivite kısıtlaması 0,99 (0,99-1,00) 0,36 1
İlk değerlendirme 2,89±3,59 (0-11) - - -
İkinci değerlendirme 2,91±3,59 (0-11) - - -
YADKA: Yaşlılarda Aktivite ve Düşme Korkusu Anketi, SS: Standart sapma, ICC2,1: Sınıf içi korelasyon, GA: Güven aralığı, SEM: Ölçüm standart hatası, MDC95: Saptanabilir minimum değişiklik
Tablo 4. Yaşlılarda Aktivite ve Düşme Korkusu Anketi’nin Alt skorları ile Uluslararası Düşme Etkinlik Skalası korelasyonu
UDES YADKA aktivite düzeyi YADKA düşme korkusu YADKA aktivite
kısıtlaması
Spearman Korelasyon (rS) -0,51 0,59 0,56
p <0,001 <0,001 <0,001
N 70 70 70
UDES: Uluslararası Düşme Etkinlik Skalası, YADKA: Yaşlılarda Aktivite ve Düşme Korkusu Anketi, N: Sayı
Tablo 5. Yaşlılarda Aktivite ve Düşme Korkusu Anketi Düşme Korkusu skorunun yaş, hastalık süresi ve Hareket Bozuklukları Derneği Birleşik Parkinson Hastalığı Derecelendirme Ölçeği Motor skoru ile korelasyonu
YADKAdks Yaş Hastalık süresi HBD-BPHDÖ-TR-III
Spearman korelasyon (rS) 0,22 0,11 0,31
p 0,85 0,38 0,009*
N 70 70 70
*: p<0,05, YADKAdks: Yaşlılarda Aktivite ve Düşme Korkusu Anketi Düşme Korkusu skoru, HBD-BPHDÖ-TR-III: Hareket Bozuklukları Derneği Birleşik Parkinson Hastalığı Derecelendirme Ölçeği Türkçe Versiyonu-kısım III, N: Sayı
Sonuç
Sonuç olarak YADKA’nın Türkçe versiyonu PH’de DK’yi değerlendirmek için kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir ölçektir. Anketin DKS, PH’de hastalığın motor bulgularının şiddeti ile korelasyon göstermektedir. Bu çalışma ile YADKA’nın Türkçe versiyonu, Türkçe’ye adapte edilmiş DK ile birlikte aktivite kısıtlamasının nedenlerini değerlendiren ölçekler arasında PH’ye özgü psikometrik özelliklerin araştırıldığı ilk ölçek olmuştur.
Etik
Etik Kurul Onayı: Araştırma planı, bilimsel ve etik yönden İstanbul Aydın Üniversitesi, Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’nun 2020/279 (tarih: 30.06.2020) numaralı kararıyla onaylanmıştır.
Hasta Onayı: Çalışmaya dahil edilmiş olan bütün olgular, çalışmanın amacı, süresi, yapılacak olan değerlendirmeler hakkında bilgilendirilmiştir. Bütün olgular, İstanbul Aydın Üniversitesi, Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’nca onaylanmış olan “Bilgilendirilmiş Gönüllü Olur Formu” nu onayladıktan sonra çalışmaya dahil edilmiştir ve çalışma Helsinki Deklerasyonuna uygun olarak yürütülmüştür.
Hakem Değerlendirmesi: Editörler kurulu tarafından değerlendirilmiştir.
Yazarlık Katkıları
Konsept: Z.T., B.E.H., Dizayn: Z.T., B.E.H., Veri Toplama veya İşleme: Z.T., B.E.H., B.B., H.A.H., Analiz veya Yorumlama:
Z.T., B.E.H., B.B., H.A.H., Literatür Arama: Z.T., B.E.H., Yazan:
Z.T., B.E.H., H.A.H.
Çıkar Çatışması: Yazarlar bu makale ile ilgili olarak herhangi bir çıkar çatışması bildirmemiştir.
Finansal Destek: Çalışmamız için hiçbir kurum ya da kişiden finansal destek alınmamıştır.
Kaynaklar
1. Wood BH, Bilclough JA, Bowron A, Walker RW. Incidence and prediction of falls in Parkinson’s disease: a prospective multidisciplinary study. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2002;72:721-725.
2. Pickering RM, Grimbergen YA, Rigney U, et al. A meta-analysis of six prospective studies of falling in Parkinson’s disease. Mov Disord 2007;22:1892-1900.
3. Balash Y, Peretz C, Leibovich G, et al. Falls in outpatients with Parkinson’s disease: frequency, impact and identifying factors. J Neurol 2005;252:1310- 1315.
4. Fasano A, Plotnik M, Bove F, Berardelli A. The neurobiology of falls. Neurol Sci 2012;33:1215-1223.
5. Suzuki M, Ohyama N, Yamada K, Kanamori M. The relationship between fear of falling, activities of daily living and quality of life among elderly individuals. Nurs Health Sci 2002;4:155-161.
6. Robitaille Y, Laforest S, Fournier M, et al. Moving forward in fall prevention:
an intervention to improve balance among older adults in real-world settings. Am J Public Health 2005;95:2049-2056.
7. Uz Tunçay S, Özdinçler AR, Erdinçler DS. The effect of risk factors for falls on activities of daily living and quality of life in geriatric patients. Turkish Journal of Geriatrics 2011;14:245-252.
8. Cumming RG, Salkeld G, Thomas M, Szonyi G. Prospective study of the impact of fear of falling on activities of daily living, SF-36 scores, and nursing home admission. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 2000;55:M299-305.
9. Bloem BR, Grimbergen YA, Cramer M, Willemsen M, Zwinderman AH. Prospective assessment of falls in Parkinson’s disease. J Neurol 2001;248:950-958.
10. Adkin AL, Frank JS, Jog MS. Fear of falling and postural control in Parkinson’s disease. Mov Disord 2003;18:496-502.
11. Mak MK, Pang MY. Balance self-efficacy determines walking capacity in people with Parkinson’s disease. Mov Disord 2008;23:1936-1939.
12. Mak MK, Pang MY. Fear of falling is independently associated with recurrent falls in patients with Parkinson’s disease: a 1-year prospective study. J Neurol 2009;256:1689-1695.
13. Kempen GI, Todd CJ, Van Haastregt JC, et al. Cross-cultural validation of the Falls Efficacy Scale International (FES-I) in older people: results from Germany, the Netherlands and the UK were satisfactory. Disabil Rehabil 2007;29:155-162.
14. Tinetti ME, Richman D, Powell L. Falls efficacy as a measure of fear of falling. J Gerontol 1990;45:239-243.
15. Powell LE, Myers AM. The Activities-specific Balance Confidence (ABC) Scale. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 1995;50A:M28-34.
16. Lachman ME, Howland J, Tennstedt S, et al. Fear of falling and activity restriction: the survey of activities and fear of falling in the elderly (SAFE). J Gerontol B Psychol Sci Soc Sci 1998;53:P43-50.
17. Ersoz Huseyinsinoglu B, Tufekcioglu Z, Birinci T, Demirdag F. The Reliability and Validity of the Turkish Version of the Survey of Activities and Fear of Falling in the Elderly. J Geriatr Phys Ther 2020 Feb 10. doi:
10.1519/JPT.0000000000000260. Epub ahead of print.
18. Hughes AJ, Daniel SE, Kilford L, Lees AJ. Accuracy of clinical diagnosis of idiopathic Parkinson’s disease: a clinico-pathological study of 100 cases. J Neurol Neurosurg Psychiatry 1992;55:181-184.
19. Anthoine E, Moret L, Regnault A, Sébille V, Hardouin JB. Sample size used to validate a scale: a review of publications on newly-developed patient reported outcomes measures. Health Qual Life Outcomes 2014;12:176.
20. Güngen C, Ertan T, Eker E, Yaşar R, Engin F. Standardize Mini Mental Testinin Türk toplumunda hafif demans tanısında geçerlik ve güvenilirliği.
Türk Psikiyatri Dergisi 2002;13:273-281.
21. Folstein MF, Folstein SE, McHugh PR. “Mini-mental state”. A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician. J Psychiatr Res 1975;12:189-198.
22. Giladi N, Shabtai H, Simon ES, et al. Construction of freezing of gait questionnaire for patients with Parkinsonism. Parkinsonism Relat Disord 2000;6:165-170.
23. Acaröz Candan S, Çatıker A, Özcan TŞ. Psychometric properties of the Turkish version of the freezing of gait questionnaire for patients with Parkinson’s disease. Neurol Sci Neurophysiol 2019;36:44-50.
24. Akbostanci MC, Bayram E, Yilmaz V, et al. Turkish Standardization of Movement Disorders Society Unified Parkinson’s Disease Rating Scale and Unified Dyskinesia Rating Scale. Mov Disord Clin Pract 2017;5:54-59.
25. Ulus Y, Durmus D, Akyol Y, et al. Reliability and validity of the Turkish version of the Falls Efficacy Scale International (FES-I) in community- dwelling older persons. Arch Gerontol Geriatr 2012;54:429-433.
26. Terwee CB, Bot SD, de Boer MR, et al. Quality criteria were proposed for measurement properties of health status questionnaires. J Clin Epidemiol 2007;60:34-42.
27. Nunnally JC, Bernstein IH. Psychometric theory. 3rd ed. New York:
McGraw-Hill, 1994.
28. Allen NE, Schwarzel AK, Canning CG. Recurrent falls in Parkinson’s disease: a systematic review. Parkinsons Dis 2013;2013:906274.
29. Landers MR, Lopker M, Newman M, et al. A Cross-sectional analysis of the characteristics of individuals with Parkinson disease who avoid activities and participation due to fear of falling. J Neurol Phys Ther 2017;41:31-42.
30. Nilsson MH, Jonasson SB, Zijlstra GAR. Predictive factors of fall-related activity avoidance in people with parkinson disease-a longitudinal study with a 3-year follow-up. J Neurol Phys Ther 2020;44:188-194.
31. Nilsson MH, Drake AM, Hagell P. Assessment of fall-related self-efficacy and activity avoidance in people with Parkinson’s disease. BMC Geriatr 2010;10:78.
32. Jonasson SB, Nilsson MH, Lexell J. Psychometric properties of four fear of falling rating scales in people with Parkinson’s disease. BMC Geriatr 2014;14:66.
33. Zarei M, Lajevardi L, Zarei MA, Azad A, Mollazadeh E. Construct validity and test-retest reliability of survey of activities and fear of falling in the elderly among Iranian patients with Parkinson disease. Middle East J Rehabil Health 2016;3:e37442.
