APR İ L-MAY-JUNE 1986

KOOPERATIFCILIK _•

SAYI: NUMBER: 72 N İ SAN-MAYIS-HAZIRAN

1986

APR İ L-MAY-JUNE 1986

.

004T

i

FC/ İ4 c::.

.>

c

TÜRK KOOPERAT İ FÇ İLİK KURUMU ..:,

d.,

'.7

• 193\

THE TURKISH CO-OPREATIVE ASSOCIATION was founded at İstanbul Uni- versity in the year 1931, under the neme of the Turkish Co-operative Society (Türk Kooperatifcilik Cemiyeti).

lts headquarters was moved to Ankara in late 1933, and at the beginning of 1934 amended its Statutes in conformance with the condıtions prevailing at that date.

The Society changcd its neme int° the eTurkısh Co operative Associtionı In 1948, and modified its Statutes in co -iformance with the Law No. 3512. or Associations.

The General Assembly of the Association convened on 30 th May, 1964 and resolved that in the light of its 33 years of exprience and in accordance with the requirements of the planned economy era, the Statutes of the Assoction should be re-written. The new Statutes drewn up accordingly were reviewed anĞ adopted by the General Assemly et its meetıng on 27th June, 1965.

The Government declurer ıt as an association serving public interest in 1946.

Tho subject with which the Association ıs conserned, is theoretical and pratical co-operative work. lts object is to propagate co-operative ideas in theorectical and practical fields, to promote the co-operative spirit and ideas, and to support activities in this direction,

In order to achieve the objectives outlined in its Statutes, the Association engages in the following activitied

a. Conduct or cause to be conducted resecrch on the subject of co-operative movement, commission its members or other scholars, experts and authors to wrlte articles and books and prepare summaries of articles and books on subjects pertaining to co-operative movement and publish th,em.

b. Prepare or cause to be prepercd standard states for the various types of co-operatives.

c. Make contacts nationally or interna:ionally among all types of public and private agencies, organizations, assocotions and persons on the subjects related to co-operative movement, legislaton and applications, and express its opinion on these subject either directly or on request.

d. Convene acadcmıc meetings and arrange co-operative weeks, festivals and general co-operative conventions.

e. Conduct lectures, courses. scminars and general knowledge competitions in differerent parts of the ccuntry on the subject of co-operatives.

f Join a , member those international organizctıon and associations whose objects are similar to its own.

g. Set up a library in the - headquarters of the Association, closely connected with the co-operative movement conccpt, legislation and application and com-

1.ıosed of books, periodicals and brouchures in Turkısh and foreing languages.

h. Participate in the comertions of international co-operative organizations, attend conferences to be arranged by such organizations and make the Turkish co-operative movement commenly known.

I. Make endeovours to ensure that the concept and application of the co- operative movement is w.de!y diffused, that it develops and takes, root, that it is included in the curricula of vocational schoo --..i, that c:ıairs on the co-operative movement are instituted in the universities, academies, schools and that InstItutes spezializing in the co-operative movenıent are founded.

k. Support and sustain the activities and enterpriscs of existing co-operatives --ict as guide to them in every respect, and at the resguest of the member co- operatives in solving their management problems.

pecya

KOOPERATIFÇILIK

ÜÇ AYLIK KOOPERATIF INCELEMELER DERGISI

Sayı: 72 Nisan-Mayıs-Haziran 1986

Türk Kooperatifçilik Kurumu Tarafından üç Ayda Bir Yayınlanır.

Fiyatı: 500 TL.

Yıllık Abone: 2000 TL.

Yertdışı: 4000 TL.

Yazışma Adresi: Türk Kooperatifçilik Kurumu Mithatpaşa Caddesi 38/A Yenişehir - ANKARA

Tel: 31 61 25 — 31 61 26 Türk Kooperatifçilik Kurumu adına sahibi

Hüsnü POYRAZ

* Yazı İşleri Müdürü Prof. Dr. Rasih DEMİRCİ

* Teknik Sorumlu AlUaddin KORMAZ

* Yayın Komitesi:

Başkan : Doç Dr. Celal ER Raportör : Doç.Dr. Orhan ARSLAN

üye : Halil BİLİCİ

Üye : "Prof.Dr. Rasih DEMİRCİ üye : Ayhan İNAL

üye : Alâaddin KORKMAZ

Yayımlanan yazılann sorumluluğu yazarlarına aittir.

IÇINDEKILER

Başyazı: Kooperatifçiliğin Yaygınlaştırılmasında Kooperatifçilik haftalarının önemi ve Fonksiyonu

KOOPERATIFÇILIK 3

Tarımsal Amaçlı Kooperatiflerin Kuruluşu ve Desteklenmesi

Niyazi YÜKSEL 7

Tarım İşletmelerinden Müşterek Makina Kullanma Şekillerinin Ekonomik Açıdan Araştı- rılması

Prof.DrRasalt DEMIRCI 19

Kooperatiflerin Tarih? Gelişimi

Mustafa

GÜL 45

Hintyağı Bitkisi Üzerine Yapılan Araştırmalar

Doç .Dr.Ceffil ER - Zafer BABAGIRAY 53

Afganistan'da Ilgi Çekici Bir Sulama Sistemi: KARIZ 'L ER

İ.Orhan TÜRKÖZ 67

pecya

CO — OPERATION

A OUARTERLY PUBLICATION ON COOPERATIVE WORKS NUMBER: 72 APRİL — MAY — JUNE 1986

Ouarterly Published by the Turkish Co-operative Association Correspondence Adress:

Türk Kooperatifçilik Kurumu

Mithatpaş a Caddesi 38/A Yeni ş ehir - ANKARA Tel: 31 61 25 — 31 61 26

Proprietor on behalf on the Turkish Co-operative Association Responsible Editor

Hüsnü POYRAZ

(The opinions expressed in the articles belong to the authors)

CONTENTS

Editorial: Importance and function of co-operative weeks in the promotion of co-operation

.3

Fstablishment and support of agricultural co-operatives

Niyazi YÜKSEL

An inquiry form economic viewpoint into the joint use of machinery in agricultural enterp-

rises Prof.

Dr. Rasih DEMİRC1

Historical development of co -

operatives

Mustafa GÜL

Research on finseed oil plant

Y Assoc. Prof. Dr. Celâ1 ER Zafer BABAGIRAY

An interegting irrigation system in Afghanistan: the "Kariz"

İ .

Orhan TÜRKÖZ

45

53

•

• • • • . • • • • • •

BASKI Sistem Ofset Ltd. Ş ti.

Tel: 29 18 81

pecya

Ba ş yaz ı

K °OPERA TIFO LIGIN Y AYGINLA Ş TIRILMASINDA KOOPERATIFÇILIK HAFTALARININ ÖNEMI VE

F ON KSİYONU

Bilindi ğ i gibi herhangi bir konunun aç ık ve seçik bir şekilde anla şı labilmesi ve geniş kitlelere benimsetilip maledilebilmesi için ş uurlu ve sistemli bir çah şma ile plânh ve metotlu bir e ğitime ihti- yaç vard ı r. Günümüzde kesin hatlar ı ile hedefi belirlenmemi ş , plan- sız ve programsız, ilmi verilerin ışığı nda değerlendirilmemi ş hiç bir çal ış ma ve faaliyetin ba şarıya ula şması mümkün de ğildir ;Buna rağmen kazanılan ferdi muvaffakiyetler çoğ u kez tesadüflerin eseri veya düzenli bir e ğitim ve birlikte çalış ma ile alınabilecek mesafe- nin yan ı nda çok büyük zaman ve emek israf ıdır. Bu ş ekildeki münferit gayretlerle tesbit edilen herhangi bir hedefe varabilmek oldukça zor, y ıpratıcı ve yorucu olrıı aktadır.

Burma izah etmeye gayret etti ğ imiz esaslar, şüphesiz ki birlikte çalışmanın en güzel örne ği olan kooperatifçilik için de sözkonusu- dur. Aslında Türk insanı kooperatifçilik ruh ve ş uuruna tarihi bo- yunca kurup geli ştirdi ği pek çok organizasyonla büyük bir yatk ın- lık ve vuk ı lfuyet göstermi ştir. Bunun en güzel misallerini Ahilik ve Lonca te ş kilatlar ı ile yüzy ıllarca isbat etmi ş tir. Birlikte çal ış manın ve ba şarıya ula şmanın hazz ını tarihi devirlerde göstererek isbat et- mi ş ve yaşamış olan cemiyetimizde, halk ımızın bugün de koopera- tifçili ğin nimetlerinden daha fazla faydalanmas ı ve neticede mem- leket kalk ı nmas ı nda üzerine dü şeni daha mükemmel bir şekilde ye- rine getirebilmesi için, kooperatiflerin ve k ooperatifçili ğin ülkenin

pecya

her tarafına etkili bir tarzda yayg ınlaş tırılması ş arttır. Bunu ba şa- rabilnıenin sihirli metodu ise, her konuda oldu ğu gibi eğitimdir.

Nasıl ki, herhangi bir konuda ba şarıya ula şabilmek için o konu- nun iyi bilinmesi ve e ğitiminin yapılmış olması gerekiyor ise, koo- peratifçili ğin de geni ş halk kitlelerine götürülebilmesi için birinci ş art e ğ itimden geçmektedir. Kooperatifçili ğ in ba ş anh bir şekilde yaygmla ştınlabilmesi, ba şta bu davaya gönül verenlerin ve devletin bütün inıkünlan ile halkımızı koopertifçilik konusunda ayd ınlat- ması ve e ğitmesi zaruridir.

Kooperatifçili ği yurt ölçüsünde geli ş tirmek ve yaymak, koope- ratifçilik ruh ve heyecan ını halk ımıza a şılamak için konuyu de- vamlı şekilde taze tutmak ve kooperatifçilik şuurunu etkili k ılmak gerçekten önemli bir hususdur. İşte bu asil ve kutlu görevi yerine getirmeyi imkânları ölçüsünde kendisine düstur yapm ış olan TÜRK KOOPERATIFÇILIK KURUMU' ınuz, kooperatifçilik ko- nusunda her y ıl yap ı lan genel kurullannda onaylanm ış olan çalış - ma programları do ğrultusunda pek çok faaliyetleri yan ı nda on y ı h a şkın bir zamandan beri de her selle 30 Haziran ve 5 temmuz tarih- leri arasındaki haftay ı, ülke sath ında ve en etkili şekilde "KOOPE- RATIFÇILIK HAFTASI ',olarak kutlamaktad ır. Bu haftada ülke- nin hemen her yerinde ilik kooperatifçilik rüzgürlan estirilmekte- dir.

Kooperatifçili ği halka yaymak ve benimsetmek için ba ş vuru- lacak pek çok vas ıta bulunmaktad ır. Bunların ba şında kooperatif- çilik konusundaki hol:türlü yay ın, konferanslar, seminer ve toplan- tı lar, açık oturum, kurs, sergi ve radyo-televizyon konu ş malar ı gibi değişik aktiviteler gelmektedir: Kurulu ş undan bugüne kadar yar ım asır ı geçen bir zamandan beri Türk Cen ııiyetinin yükselmesi ve Türk insanının refah ı ve mutlulu ğu için kooperatifçili ğ in önemli bir araç olduğunu savunan ve bu konuda bir hayli de mesafe kattetdi- ği hemen herkes taraf ından kabul ve teslim edilen Kurumumuz, kutlad ığı kooperatifçilik haftalar ı ile büyük bir kooperatifçilik he- yecanı yaratmakta ve etkili bir kamu oyu meydana getirmektedir.

İş te bu co ş kun heyecan ve engin kooperatifçilik ş uuru ile birlikte çah ş mamn özlenen ve ümit edilen ba şannın kayna ğı olacağı konu- sunda önemli bir mesafe katedilmektedir.

Burada hemen bir hususun aç ıklığa kavu ş turulmasında, çok büyük yarar vard ı r. O da kooperatifçili ği yaygı nla ştırmak ve halka benimsetmek demek say ı ca fazla, fakat gerek ortak say ısı ve gerek- se tesbit edilen hedefe ula şamamış ve atalet içinde bulunan koope-

4

pecya

ratiflerin varl ığına göz yummak demek de ğildir. Bilakis böyle ku- rulu şlar kooperatifçili ği geliş tirmek bir yana, etrafa kötü örnek ol- dukları için büyük ölçüde kooperatif geli ş melere köstek olacaklar- d ı r. Nitekim esefle böyle durumlarla kar şıla ştığı mız' da söylemek durumunday ı z. Böyle kooperatiflerin içinde bulunduklar ı durum, kooperatiflerin kurulu ş amaçlan ve kooperatifçilik ilkeleri ile ta- ban tabana z ı ttır. Bu durumdaki k ooperatifler kooperatifçili ğe gö- nül vermi ş olanlar ı ve devletimizin büyüklerini derin bir şekilde dü- şündürn ıelidir. Bu, kağıt üzerinde var, fakat gerçekte sadece tabe- lassi bulunan kooperatiflerin ka ğıt üzerinde bile olsa varlıklarının devamına izin vermek, bunların kötü ve ba şar ıs ız birer örnek te şkil etmesine göz yummak gerçekten ızdırab vericidir. Bu gibi koope- ratifleri ıslah etmek veya fonksiyoner hale getirmek de son derece güçtür. Elbetteki kooperatiflerin bu duruma düş melerinin pek çok sebebi vard ır ve bu sebepler de ğiş ik zaman ve mekanlarda tart ışı l- makta ve muhtelif çözümler teklif edilmektedir. TÜRK KOOPE- RATIFÇILIK KURUMU olarak kanaatimiz odur ki, kooperatifle- rimizin bu arzulanmayan duruma düşmesinde bir çok etkenin ayr ı ayrı tesiri olmakla birlikte en büyük pay kooperatif e ğitiminin noksanlığıd ır.

Halk ımızın kooperatifçilik konusunda e ğitilmesi ve bu e ğiti- min etkili bir şekilde yaygınla ştırılması şarttır. Çünkü, ancak belli bir e ğitimden geçerek yeti şmi ş elemanlarla d ıha güçlü ve fonksi- yoner kooperatiflerin kurulmas ı ve hayat bulmas ı mümkün olacak- tır. Kooperatifçiliğ in yaygınla ş tırılmasında bir ba şka önemli konu da, kooperatifçili ğ in yayg ınlaştırılması ve kurulacak kooperatifle- rin ba şarılı olabilmesi için sadece kooperatifçilik e ğitiminin yeterli olmadığıdı r. Bu bakımdan kooperatif kuracak ve aym zamanda konu-komşu, e ş i ve dostu ile menfaat orta ğı olacak kişilerin yük- sek ahlaki de ğerlere ve sarsı lmaz bir imana sahip olması , en az koo- peratifçilik bilgilerine sahip olmak kadar önemlidir. Insamm ızın aynı zamanda bu konuda da e ğ itilmesi ve kemale ermesi, hak duy- gusu, adalet anlay ışı ve fazilet gibi ahlak/ de ğerlerle techiz edilmesi mutlak gereklidir.

Bütün bu söyledikierimizi, kutlad ığımız kooperatifçilik hafta- larıyla birlikte b ı kmadan ve usanmadan bir dervi ş sabr ı ile tekrar- lamak laz ı md ı r. Bu aç ı dan kooperatifçilik haftalan iyi de ğerlendi- rilmeli ve mümkün olduğ u kadar geniş kitlelere hitabedebilme im- kanı bulunmalıd ır. Halkta kooperatifçilik ş uurunu uyand ırmak ve birlikte olman ın menfaatlerini izah etmek pek öyle söylendi ği ka- dar kolay de ğildir. Bu konu bir e ğitim konusu olduğu kadar da bir inanç ve gönül meselesidir.

pecya

Kooperatifçilik kutlama haftalar ında yukarıda sıralaınaya ça- l ışt ığımı z bütün hususlar daha önce de izah etti ğimiz gibi, sürekli kooperatifçilik yay ı nları n ın yo ğunluğ unun art ır ı lmas ı , kurs, kon- ferans, aç ı k oturum, seminer, bası n toplant ıları ve muhtelif göste- rilerle bütün yurt sath ında ve fiilen bir hafta boyunca devam ede- cek ve kooperatifçilik konusunda oldukça etkili bir kamu oyu meydana getirilecektir. Ayr ıca ş unu da ilave etmeliyiz ki, koopera- tifçilik haftası n ı n kutlama haz ırl ı klar ı a ş a ğı yukar ı bir ay önceden ba şlamakta, yap ılan k utlamalarm ve kutlama münasebetiyle ortaya konulan faaliyetlerin akisleri ve havası da bir iki ay sonras ına kadar devam edecektir. Böylece büyük bir heyecan ve ciddi bir şuurla id- rak edilmi ş bir kooperatifçilik haftasm ın etkisi en az ından y ılın üç ay ı sürecektir. Bu tarzda ülke sath ında ortaya konulmu ş olan o- lumlu kamu oyu, kooperatifçili ğin yaygınla ştırılmasına ve belli bir ölçüde bile olsa geni ş kitlelere benirnsetilmesine büyük ölçüde ya- rar sağlayacakt ır.

Daha nice kooperatifçilik haftalar ına diyor ve kooperatifçi se- lâmlarımızı sunuyoruz..!

KOOPERATİFÇ İL İK

pecya

KOOPERATIFÇILIK

Sayı: 72 Nisan-Mayıs-Haziran 1986

TARIMSAL AMAÇLI KOOPERAT İFLER İ N KURULU Ş U VE DESTEKLENMESI

Jı• Niyazi YÜKSEL

I- TARIMSAL AMAÇLI KOOPERATİFLER:

Ülkemizde kooperatifçili ğin geli şmesi arzu edildi ği için Anayasım ızın 171. maddesin- de; "Devlet, Millf Ekonominin yararlar ı n ı dikkate alarak, öncelikle üretimin art ırılmasın ı ve tüketicinin korunması n ı amaçlayan kooperatifçili ğ in geli ş mesini sa ğlayacak tedbirleri al ır.

Kooperatifler, Devletin her türlü kontrol ve denetimine tabi olup,

siyasetle

uğraşamaz ve siyasi' partilerle i ş birli ğ i yapamaz" hükmü yer alm ış bulunmaktad ı r.

Kooperatifçiliğ imizin geli ş tirilmesi için muhtelif tedbirlerin al ınması Anayasamızda yer ald ığı gibi yıllık ve beş yıllık kal

k

mma plânları m ızda da ilke olarak benimsenmiş bulun- maktadı r.

Kooperatifçilik; özellikle kırsal alanda dağıruk, düzensiz imkanlar ı birleş tiren geli ş ti- ren ve güçlendiren, milli nitelilder kazand ıran mükemmel bir dayanış ma aracıdır.

Çiftçiye ziraat, alet ve makinalar ı , gübre, tohumluk,

yev v.s.

gibi tar ımsal girdileri sa ğ- layan sulama ve kredi ihtiyaçlar ını temin eden Tar ım ve Ormanc ılıkla ilgili üretimi de ğer- lendirip pazarlayan Kooperatifler Tar ımsal Amaçlı Kooperatifler olarak kabul edilmektedir.

1163 say ılı Kooperatifler Kanunu'nun 1969 y ı l ı nda yürürlü ğe girmesi ile kırsal alanda kurulan çok amaçl ı tarı msal kooperatiflerde h ı zl ı bir geli ş me olmu ş tur.

Ülkemizde Tarı msal Amaçlı Kooperatiflerin kurulu ş

ve

i ş leyi ş leri bugün 5 de ğ i ş ik ka- nun ile düzenlenmektedir.

Bu Kanunlar Şunlardır:

—Tarı m Satış Kooperatifleri ve Birlikleri hakk ı ndaki 30.4.1985 gün ve 3186 say ılı ka- nun. Bu kanun ile 1935 y ı l ı nda yürürlü ğ e giren 2834 say ı l ı Tar ı m Sat ış Kooperatifleri ve Birlikleri Kanununun 4. maddesi hariç olmak üzere di ğer hükümleri yürürlükten kald ırılmış- tır.

—1972 yılında yürürlüğ e giren 1581 say ı l ı Tar ım Kredi Kooperatifleri vc Birlikleri Ka- nununun baz ı maddelerini değiş tiren 237 say ı l ı kanun hükmünde kararnamenin de ğiş tiri- lerek kabulü hakkı ndaki 7.6.1985 gün ve 3223 sayıl ı kanun,

—1969 yı l ı nda yürürlü ğ e giren 1163 say ılı kooperatifler kanunu,

—1969 yılı nda yürürlü ğ e giren 1196 sayılı Tütün Tar ım Satış Kooperatifleri ve Bölge Birlikleriyle Türkiye Tütün Tar ım Satış kooperatifleri Genel Birliği Kanunu,

—1973 Yılı nda yürürlüğe giren 1757 sayılı Toprak ve Tarım Reformu Kanunu (1978

Tanrı', Orman ve keıyislerl Bakanlığı, Teşkil âtlanma ve Destekleme Genel Müdür Yardımcısı

pecya

N İYAZ İ YÜKSEL

y ılında Anayasa Mahkemesine iptal edilmi ş tir.) fr

Bugün ülkemizde 25 çe şitte 40.636 Kooperatif, 203 birlik ve 4 Merkez Birli ği mevcut bulunmaktad ır. Aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere bunlardan 13.038 kooperatif, 152 Bir- lik ve 3 Merkez Birli ği Tarımsal konularda faaliyet göstermektedir. Tar ımsal Amaçl ı Koo- peratiflerin 4 milyonun üzerinde orta ğı bulunmaktadır.

TARIMSAL AMAÇLI KOOPERATİFLERİN SAYILARI VE ORTAK SAYILARI

Kooperatifin Türü

Koop.

Sayı sı

Ortak

Say ısı Birliği

Merkez Birli ği

1- Köy Kalkınma Kooperatifleri 6350 685.221 79 2

2- Tarı m Kredi Kooperatifleri 2243 1.500.000 16 1 3- Tanm Satış Kooperatifleri 856 535.000 34

4- Toprak Su Kooperatifleri 1195 131.250 4 —

S_ Orman Köyü Kalk ınma Kooperatifleri 1749 97.776 3

6- Hayvan Üre.Ted.ve Paz.Kooperatifi 156 13.100 — —

7- Su Ürünleri Kooperatifleri 343 39.839 8

8- Çay İ stihsal ve Satış Koop. 101 119.315 7 9- Pancar Ekicileri İstihsal Koop. 22 882.449 1

10- Toprak ve Tarım Reformu Koop. 8 980 — —

il- Tütün Tarım Satış Kooperatifleri 12 4.780 — —

12- Elektrik Üretim Kooperatifleri 3 1.920 — —

TARIMSAL AMAÇLI KOOP. TOPLAM' 13038 4.011.630 152 3 6.3.1985 gün ve 3161 say ılı Tarım Orman ve Köyiş leri Bakanlığı 'nın Teşkilat ve Görev- leri hakk ındaki kanuna göre; Tar ım Satış Kooperatifleri d ışında kalan bütün Tar ımsal Amaçlı kooperatiflerin kurulu ş ve denetimi Tar ım Orman ve Köyi ş leri Bakanlığına görev olarak verilmiştir.

Söz konusu kanuna göre kooperatifçilikle ilgili olarak Tar ım Orman ve Köyiş leri Ba- kanlığı Teş kilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlü ğü'ne verilen görevler şöylece özetlene- bilir.

—Kırsal bölgelerde Tar ımsal Amaçlı kooperatifçili ği teş vik etmek ve geli ştirmek üzere kooperatif ve üst kurulu şlar ının kurulmaları na izin vermek, etüd ve proje yapt ırmak veya gerektiğinde yapmak, kooperatiflere ait tesislerin i ş letilmesinde yard ımcı olmak, teknik ve mali yardımda bulunmak, gerektiğinde ilgili kooperatifleri idari, mali ve hukuki yönden de- netlemek,

—Kooperatifçiliğin geliş mesine temel olacak politika ve ilkelerin tesbit edilmesine ve düzenlemelerin yapılmasına yard ımcı olacak her türlü ara ş tırma, pro ğramlama, pffinlama-, dökümantasyon ve e ğ itim hizmetlerini yapmak,

8

pecya

TAR1MSAL AMAÇ U KOOPERATİ FLER İ N KURULU Ş U VE DESTEKLENMESI

II- TARIMSAL AMAÇ LI KOOPERATİFLERİN KURULUŞ U:

1- Kurulu şa Teşebbüs

Ülkemizdeki kooperatifler ba ğ h olduklar ı kanunların mecburi hükümleri dikkate al ın- mak suretiyle düzenlenen tip veya örnek anasözle şmelere göre kurulmaktad ır. Kooperatif- çili ğ e gönül vermi ş kiş ilerin Tar ı m Sat ış Kooperatifleri d ışı nda Tar ımsal Amaçlı kooperatif kurmay ı arzu etmeleri halinde ba ş vuracaldar ı ve gerekli bilgileri alabilecekleri kurulu ş ; Ta- r ı m Orman ve Köyi ş leri Bakanl ığı Teş kilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlü ğü ile Bakan- lığın ta ş radaki kurulu ş u olan Bakanl ı k İ l Müdürlü ğüdür.

Bir köy ve çevresini kalk ı nd ırmak için kooperatif kurmak isteyen müteşebbis kimseler bir dilekçe ile bulunduklar ı yerdeki Tar ı m Orman ve Köyi ş leri Bakanl ığı İl Müdürlü ğüne müracaat ederler.

Kurucuların iste ği ve köyün tarımsal potansiyeli gözönüne al ınarak Tar ı msal Amaçl ı Kooperatiflerden hangi çe ş idinin kurulmasının gerekti ği hususunda fikir birli ğ ine var ı l ı r.

Bakanlık teknik elemanlar ı nca yapılan inceleme sonucu düzenlenen kurulu ş ön etüd ra- poru Te ş kilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlü ğüne gönderilir. Raporun Merkez 'de ince- lenmesi sonucu kooperatifin kurulmas ı uygun görülür ise kuruculara 10 adet anasözle şme verilir.

1163 say ılı kooperatifler kanununa göre kooperatifin kurulu şu için en az 7 kurucu or- tak gereklidir. Bu 7 kişi kendi aralarında ön kuruluş görev bölümü yaparak ilk genel kurula kadar görev yapacak denetçi ve yönetim kurulu üyelerini belirlerler. Yap ılan görev bölümü anasözle şmenin arka sahifesine i ş lendiği gibi bir tutanakla da tesbit edilir. Yönetim Kurulu üyelerinden birisi kasa görevlisi olarak seçilir. 7 ki şiden te ş ekkül eden kurucuların birbirleri ile üçüncü dereceye kadar akraba olmamalar ı gereklidir.

Köy kalkınma kooperatifleri anasözle şmesine göre kooperatife girecek ortaklar de ğeri 100 TL. olan ortakhk pay ından en az 5 pay taahhütte bulunması gerekmektedir.

Yedi kurucu ortak 500 TL. ortakl ık taahhüdünde bulunarak bunun 1/4'ü olan I 25'er lirayı kasa görevlisine verirler. Bu durumda kooperatifin kurulu ş sermayesi 3.500 TL. ol- maktadır.

2- Anasözleşmelerin Doldurulmas ı

Bu iş lemlerden sonra örnek anasözle şmedeki bo şlukların doldurulması na geçilir. Kuru- cu ortaklardan toplanan 875 TL. miktarmdaki kurulu ş sermayesi, kasa görevlisi taraf ı ndan bir Milli Bankaya genellikle Ziraat Bankas ına yatırılarak Tarım Orman ve Köyiş leri Bakan- lığı emrine bloke edilmesi istenir. İ ki adet makbuz alınır.

Daha sonra, anasözleş menin arka sahifesindeki bo ş luklar döldurulur. Böylece Bakan- lık İ l Müdürlüklerinden al ınan 10 adet ana sözle şme yukarıda aç ıklanan şekilde doldurul muş olur. Bunlardan 6 tanesi kurucu ortaklar taraf ından imzalan ır.

9

pecya

NİYAZ İ YÜKSEL

3- Anasözle ş menin Noterce Tasdiki

Yedi kurucu üye bo şlukları doldurulmuş fakat imza yerleri aç ık anasözle ş melerden 4 tanesi ile en yak ı n notere giderler. Noter hüviyet tesbiti yapt ıktan sonra 4 adedi kurucu ortaklar taraf ından noter huzurunda imza edilir. Tasdikli ana sözle ş melerin birisi noterde kalır, diğer üçü geri al ınır.

4- Bakanlığa Müracaat

Üçü noterden tasdikli, 6 adedi ise doldurulmu ş fakat kurucular taraf ından imzalanm ış 9 adet anasözle ş me ve kurulu ş sermayesine kar şılı k nakden Bankaya ödenen mebla ğ ile ilgili makbuz bir dilekçeye ba ğ lanarak Valilik kanal ıyla kooperatifin kurulu ş izinin al ınabil- mesi için Tanm Orman ve Köyi şleri Bakanlığı Teşkilanma ve Destekleme Genel Müdürlü- ğüne gönderilir. i ş lemlerin takibini ve noksansrz haz ırlanmasını Bakanl ık il Müdürlükleri yünitür.

5- Kurulu ş izni

Bakanlık İl Müdürlükleri Kanal ı ile gönderilen evraklar üzerinde Te ş kilatlanma ve Des- tekleme Genel Müdürlü ğ ü gerekli incelemesini yapt ıktan sonra kurulu ş iznini verir.

Genel Müdürlü ğ e gönderilen 9 adet anasözle ş meden noterce tasdikli ve kurucular tarafından imzal ı birisi dıkonularak di ğer 8 adedi izin yaz ısı ile birlikte kooperatife gönde- rilmek üzere iade edilir.

6- Tescil ve ilân

Tar ı m Orman ve Köyi ş leri Bakanl ığınca kurulu ş izni şerhi verilmi ş 2 anasözleşme ile 2 adet tescil beyannamesi (örnek hale getirilmi ştir) bir dilekçeye eklenerek kooperatifin tes- cili için mahalli ticaret sicil memurlu ğ una gönderilir. Ticaret Sicili Memurlu ğu Kooperatifi tescil ederek bir sicil numaras ı verir. Tescil harcı ve ilan bedeli Ticaret Sicil Memurlu ğuna yat ı r ı l ı r. Ticaret Sicil Memurluklar ı kooperatifin tescil beyannamesini Ankara'da ç ıkmakta olan Ticaret Sicili Gazetesi'nde ilân edilmesini sa ğ larlar.

7_ Bloke Sermayesinin serbest b ırakılması

Tescil ilân ı n ı hâvi iki adet Ticaret Sicili Gazetesi, noterden tasdikli bir adet anasözle ş_

me ve bir dilekçeye eklenerek Valilik kanal ı yla te ş kilatlanma

ve

Destekleme Genel Müdür- lü ğ üne gönderilerek 875 TL. bloke ser ınayesinin kooperatif ad ına serbest b ı rak ı lmas ı iste_

nir.

Bloke sermaye serbest b ırakıldı ktan sonra kooperatifler yeni ortak kay ı t ederek faali yete geçebilir.

Afr

10

pecya

TARIMSAL AMAÇLI KOOPERATİFLERİN KURULUŞU VE DESTEKLENMESİ

8-

Prensip uygulamas ı

Bakanl ığ umz ın görev alan ı na giren tar ımsal amaçlı kooperatiflerin kurulu ş , organizas- yon ve denetim hizmetleri 24.4.1969 tarihinde kabul edilen 1163 say ı l ı kooperatifler Ka- nunu ile düzenlenmektedir.

Bahsi geçen kanuna göre asgari ölçüler de bir kooperatifin kurulabilmesi için en az (7) kurucu orta ğı n bir araya gelerek her birinin 100 TL. taahhüt etmek suretiyle toplam 700 TL. ve bunun 1/4'üne tekabül eden 175 TL.'n ı peş in ödemek kaydı yla kurulması yeterli gö- rülmektedir. (K.K. 2.19 maddeleri)

1163 say ılı kooperatifler kanunu günümüzün ihtiyaçlar ına cevap vermemektedir. Koo- peratiflerin kurulu şu için belirlenen asgari ve âzami ortaklı k pay ölçüleri bugün art ık sem- bolik olmaktan öteye gidemedi ğinden ekonomik yönden de güçsüz kooperatifler te şekkül etmektedir.

Bu sebeple ad ı geçen kanunda de ğiş iklik yapılarak Başbakanlığa sunulmu ştur.

Söz konusu kanun de ğiş ikliği sonuçlanana kadar kooperatif enflasyonunu önlemek, çok kooperatif yerine en az 4-5 köyün çiftçilerini içine alan çok ortakh kooperatiflerin

ku

rulmasını sa ğ lamak, proje safhas ında ortaya ç ıkacak özkaynak s ıkıntısın ı gidermek dolayı _ s ı yla ekonomik yönden güçsüz kooperatifler yerine daha güçlü kooperatiflerin kurulmas ını temin bakımından kurucu ortaklarm en az 15 ki ş i veya tercihan daha fazla olmas ı, ayrıca mevcut kanuna göre taahhüt sermâyesinin âzami s ı n ı r ı olan 30.000 TL. taahhüt edilmesi su retiyle kooperatiflerin kurulmas ı husilsunda prensip kararına var ılarak durum 67 Valili ğe duyuruhnu ştur.

ITI

TARIMSAL AMAÇLI KOOPERAT İFLER İ N DESTEKLENMES İ :

• Burada, yukar ıda sayılanl 2 çeş it tarımsal amaçlı kooperatiften ülkemiz için ekonomik neme haiz olanl sın destekleme konular ına yer verilmiş tir.

1- Köy Kalk ı nma ve Orman Köyü Kalk ınma Kooperatiflerinin Desteklenmesi

Tar ı mda çiftçi gelirlerinin dü ş ük olmas ı yan ında, 1163 say ılı kooperatifler kanununa göre ortaldarın yüklenebilecekleri ortakhk paylar ı sınırlı oldu ğundan, kırsal alanda kurulan köy kooperatifleri yeterli mali güce eri şememektedir. Bu sebeple, köy kooperatifleri yaln ı z- ca kendi özkaynakları ile ortaklarmın yararına olan yatırımları gerçeldeş tirmekte zorluk çekmekte ve d ış finansman kaynaklarına ilı iiyaç duymaktadırlar. Ancak, köy kooperatif lerinin yatırım faaliyetlerini, dü ş ük faizli ve yeterli miktarda kredilerle destekleyen bir ban ka da mevcut bulunmamaktad ı r.

1163 say ı l ı kanuna göre k ırsal alanda kurulan köy kooperatiflerinin projeli faaliyetle- ri Tar ı m Orman ve Köyi ş leri Bakanl ığı Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlü ğünce iki kaynaktan desteklemektedir.

a) Orman Köylüleri Kalk ınma Fonu Yönetmeli ğine Göre Destekleme

11

pecya

NİYAZİ YÜKSEL

Ormanları n korunmas ı , geli ş tirilmesi ve geni ş letilmesi hedeflerine ula şabilmek için, ormanları n içinde veya bitiş iğinde ya ş ayan köy halk ının kalkmmalarına imkan sa ğlamak amacıyla 1974 y ı lında Tarım Orman ve Köyi ş leri Bakanl ığı bünyesinde fon olu ş turularak

"Orman köylüleri Kalk ınma Fonu Yönetmeli ği" uygulamaya konmuştur.

Bu yönetmelik ile; ferdi kredi yard ımları yanında, orman içi ve bitişiği köylerde kurulmuş olan köy kalk ınma ve orman köyünü kalk ındırma kooperatiflerinin uygulad ık- ları yatırım porjeleri için kredi yard ımları yap ılmaktadır.

Orman fonundan desteklenmek üzere uygulamaya konan kooperatif projeleri genellikle orman istihsalinin kesim, nakliye ve pazarlanmas ıyla ilgili oldu ğu gibi tarım ve hayvanc ılıkla ilgili üretimin de ğerlendirilip pazarlanmas ıyla ilgili projeler de olabilmektedir.

Orman fonundan kredi almak isteyen kooperatifler Tar ım Orman ve Köyişleri Bakan- lığı Bakanlık İl Müdürlüğüne ba ş vurmaktad ı r. Bak ı nlik İl Müdürlü ğü konuyu etüd ederek kredi teklifini Teş kilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlü ğüne bildirir. Genel Müdürlükçe uygun görülen projelerinin vize edilmesi maksad ıyla DPT'na intikal ettirilir. DPT taraf ı ndan projesi vize edilen kooperatifler orman fonu y ı ll ı k yat ırım pro ğramlar ına girmiş olmaktad ır.

Proje yatırım tutar ının % 10'u kooperatif özkayna ğından karşılanmakta geri kalan

% 90'ı nisbetinde kredi kullandr ılmaktadır. Kredilerin vadesi; k ısa, orta ve uzun vadeli olmak üzere 1 ile 10 y ıl arasında, faiz nisbeti ise vasdeye göre % 1 ile % 3 aras ında de ğiş - mektedir.

Baz ı hallerde Orüs Genel Müdürlü ğ ü taraf ından gerçekle ştirilen ormanc ıl ıkla ilgili te- sisler; tesisin maliyet bedeline yukar ı da belirtilen nisbette faiz eklenerek borçland ırılmak suretiyle orman köylerinde kurulmu ş kooperatiflere devredilmektedir.

Orman köylüler' kalk ınma fonundan 1974-1985 y ılları aras ında 166.589 çiftçi ailesine 17 Milyar 500 Milyon lira ferdi kredi, 334 kooperatif projesine 69 Milyon lira hibe 2 Mil- yar 931 lira kredi olmak üzere toplam 20 Milyar 500 Milyon lira Devlet Yard ımı yapılm ış - t ır. 1986 y ılında Orman köylüsüne ferdi ve kooperatif olmak üzere 11 Milyar TL. kulland ı- rılacakt ır.

b) Devlet Yard ımı Yönetmeli ğine Göre Destekleme

Devlet Yard ımı Yönetmeliğine göre yapılan destekleme hizmetleri 1967 y ılından beri uygulanmaktad ır. Tarımsal Amaçlı Köy Kooperatiflerinin yat ırım faaliyetlerinin destek- lenmesi amac ıyla Tarım Orman ve Köyişleri Bakanl ığı bütçesine yatırım ve transfer harca- maları fasl ından ödenek konmaktad ır. Bu ödenekler, "Tar ımsal Köy Kooperatiflerine ve Üst Kurulu şları na Yapılacak Devlet Yard ımının Tahsis ve Sarf Şekli Hakk ındaki Yönetme lik" hükümlerine göre kooperatiflere kulland ırılmaktadır.

Kooperatifler kurulup yeterli özkayna ğa ulaş tıktan sonra Deşlet Yard ımından yarar- lanmak amac ı yla bulunduklar ı yerlerdeki Tar ı m Orman ve Köyişleri Bakanl ığı İ l Müdürlük- lerine müracaat etmektedirler. Bakanl ı k İ l Müdürlükleri taraf ı ndan kooperatifin yerle ş im merkezi içindeki köylerde dikkate al ı narak sosyal ve ekonomik yönden etüdleri yap ı lmak- 1 2

pecya

TARIMSAL AMAÇL I KOOPERATIFL ERIN KURULU ŞU VE DESTEKLENMESI

tadır. Yapılan etüdler Genel Müdürlükte de ğerlendirilerek kooperatifin uygulayaca ğı proje konusu tesbit edilmektedir. Kredi yard ımı ile desteklenecek projelerin tar ımsal üretimi art ı r ı c ı , de ğerlendirici ve pazarlamayla ilgili nitelikte olmas ı gerekmektedir. Bu niteliklere uygun proje konusu alan kooperatifler Devlet Planlama Te ş kilat ı na bildirilmektedir. Devlet Planlama Te şkilatından projesi vize edilmek suretiyle kendisine ödenek ayr ılan kooperatif- ler y ıllık yat ırım pro ğramlarun ıza girmiş olmaktadırlar. Bazı proje konular ı Genel Müdür- lüğümüzce tip proje halinde geliş tirilerek teknik yard ım olarak kooperatiflere verilmektedir.

Yat ırım pro ğramlarımıza giren kooperatifler; proje sabit yat ırımlarının, kalkınmada önce- likli yörelerde % 15'ini di ğer yerlerde % 20'sini fiilen özkaynaklar ı ile gerçekle ş tirdikleri, kanun ve anasözle şmelerde belirtilen hukuki, idari ve mali şartları yerine getirdikleri tak- tirde kendilerine ayr ılan ödenekler mahalline tahsis edilerek İl Müdürlüklerimiz yetkisi dahilinde kontrollü bir ş ekilde kulland ı r ı lmaktad ı r.

Aç ıklanan bu yatırım ödeneklerinden ayr ı olarak, ba ş lanm ış ve yar ı m kalm ış koopera- tif projelerinin biran evvel bitirilmesi ve i şletmeye geçenlerin i şletme sermayesi ihtiyaçla- rı nın karşılanması amac ıyla 1972 yılından beri Maliye ve Gümrük Bakanlığınca Bakanl ığı-

= bütçesine transfer harcamalar ı faslından ödenek konmaktad ır. Bu ödenekler de söz konusu yönetmelik hükümlerine göre kooperatiflere kulland ırılmaktadır.

Devlet Yard ı m proje tutar ı n ı n % 70'ine kadar verilmektedir. Kredi yard ımlarında faiz nisbeti % 1 'dir. Bundan ayr ı olarak T.C. Ziraat Bankas ı % 1 masraf hissesi almaktad ır.

Aç ılan kredilerde vade kredi aç ılan proje bölümlerine göre 3 ile 12 y ıl arasında değişmek- tedir. Kooperatifçili ğin geliştirilmesi amac ıyla başlatılan hibe uygulamas ından son üç y ıldır vazgeçilmiş tir.

Desteklenen Kooperatif projelerinin 500'ü i ş letmeye aç ı larak faaliyet gösterdikleri k ı rsal yerle ş im merkezlerinde tar ı msal üretimin de ğerlendirilip pazarlanması yönünden milli ekonomimize katk ı da bulunmaktad ı rlar.

Tar ı msal Devlet Yard ı m ı Yönetmeli ğ i dahilinde 1967-1985 y ı llar ı aras ı nda 2865 ko- operatif projesine 633 Milyon lira hibe, 6 Milyar 500 Milyon lira kredi olmak üzere toplam 7 Milyar 133 Milyon Lira Devlet Yard ı m ı tahsis edilmi ş tir.

1986 y ı l ı nda ise, yat ı r ı m ödene ğ inden 1.852.000.000 TL. transfer ödene ğ inde 550.000 TL. olmak üzere toplam 2.402.000.000 TL. kooperatiflere kredi olarak Devlet Yard ı m ı yap ılac akt ır

2- Toprak ve Su Kooperatiflerinin Desteklenmesi

Toprak ve Su Kooperatifleri anasözle ş melerine göre arazi ı slah ı , sulama, tar ı msal girdi temini, üretimin de ğ erlendirilip pazarlanmas ı hususlar ı n ı amaç edindi ğ inden çok yönlü bir kooperatif türüdür.

Topraksu yatırımları kooperatifler kanalıyla 4 türlü gerçekle ştirilmektedir.

—Köy Hizmetleri Genel Müdürlü ğü Teknik Yard ım yapmak suretiyle kooperatifin ken- di imkanlar ı ile gerçekle ş tirilmektedir.

"t —Kooperatifin kendi imkan ı yanında Toprak-Su kredisi kullan ılarak gerçekleş tirilmek- tedir.

13

pecya

-.TİYAZ İ YÜKSEL

—Akarsu. göl ve göletlerden sulama suyu temini söz konusu oldu ğu taktirde bu gibi yat ır ımlar Köy Hizmetleri Genel Müdürlü ğü teşkilat ın ın yat ırım pro ğramlar ına alınarak bütçe imkanları ile gerçekle ş tirilmektedir.

—Yeralt ı suyundan sulama

S' Vii

söz konusu oldu ğu taktirde; Devlet Su İşleri Genel Müdürlü ğ ü ile Köy Hizmetleri Genel Müdürlü ğü arasında yap ılan protokol ile derin sondaj kuyular ı D.S.İ . tarafından, tarla içi sulama şebekeleri Koy Hizmetleri Genel M ıi0iirlüğil te ş kilatı taraf ından yap ılarak mu ştereken gerçelde ş tirilmektedir. Köy Hizmetleri Genel Mudürlu

ğu ile kooperatif arasında

iş letme ve devir sözle ş mesi yap

ı

l

ı

r. Ayrıca DS.I. ile kooperatif arası nda da sözle

ş

me yap

ı

larak 5 y

ı

l

ı

ödemesiz olmak üzer at

ı

r

ı

m

ı

n 25 y

ılda

kooperatif taraf

ı

ndan geri ödenece

ği hükme bağlanır.

3- Su Ürünleri Kooperatiflerin Desteklenmesi

Su ürünleri yönünden kurulan kooperatif ve birlikler etkili bir

ş

ekilde te

ş

kilatlanama.

m

ış

lard

ı

r. 343 su ürünleri kooperatifinden yaln

ı

zca 71'i Birliklere ortaktır. Geri kalanlar herhangi bir Birli

ğ

e ortak de

ğildir.

Su ürünleri kooperatifleri ortaklar

ı

= a

ğ

, tekne v.s. gibi su ürünleri üretimiyle ilgili gir- di ihtiyaçları T.C. Ziraat Bankas

ı

kredileri ile kar

şı

land

ığı

gibi bu kooperatifler su ürünleri üretiminin de

ğerlendirilip pazarlanması

yla ilgili bir proje uygulad

ığı

taktirde Tarım Orman ve Köyiş leri Bakanlığının kredi imkan

ı

ndan yararlanabilmektedirler.

Su ürünleriyle ilgili olarak so

ğ

uk depo, bal

ı

kunu ve ya

ğı

, sazan bal

ığı

ve alabal

ı

k üretim projesi uygulayan 19 kooperatife Tarı m Orman ve Köyi

ş

leri Bakanl

ığı

nca 27.026.960 TL.

hibe, 76.357.132 TL. kredi olmak üzere toplam 103.384.092 TL. Devlet Yard

ımı

kullan- d

ırılmış

tır.

22.3.1971 gün ve 1380 sayı l

ı

su ürünleri kanunun göre Devletin hüküm ve tasarrufun- da bulunan iç sularda ve denizlerdeki dalyan, baraj, göller, nehirler ve nehir a

ğ

z

ı

ndaki su ürünleri istihsal yerleri buralarda kurulmu

ş

bulunan kooperatif ve birliklere 2886 say

ı

l

ı

Devlet ihale Kanununa tabi olmaks

ızın öncelikle ve pazarlık usulüyle Maliye ve Gümrük

Bakanl

ığı

nca kiraya verilmektedir.

4- Pancar

İstihsal ve Satış

Kooperatiflerinin Desteklenmesi

Pancar üretiminde bulunmak isteyen çiftçinin pancar üreticileri istihsal ve sat

ış

koope- ratifine ortak olma zorunlulu

ğu vardır. Birim kooperatiflerin 5 kiş

ilik yönetim kurulunun iki üyesi

şeker şirketi temsilcisi üçü ise çiftçi ortaklardan olmak üzere Genel Kurulda seçil_

mektedir. Kooperatiflerin Birli

ği olan Pankobtrlik Yönetim Kurulu ise 7 kiş

iden oluşmak- ta, bunun 3 'ünü

şirket mensupları

teşkil etmektedir.

Pancar kooperatiflerinin esas amac

ı

pancar üretiminde bulunan ortaklar

ı= traktör,

pancar motor motopomp, santrifüj, traktör remorku, pancar çapa makinas

ı

, kültivatör, hay ,

man makinas

ı

gübre tohumluk, zirai mücadele ilaçları gibi her türlü girdi ihtiyaçlar

ını

kar- 14

pecya

TAR İ MSAL AMAÇL I KOOPERATİ FLER İ N KURULU Ş U VE DESTEKLENMESI

ş ilamakt ı r. Bu kooperatiflerin faaliyetleri sermayesinin % 75,2 sine pancar kooperatiflerinin katıldığı Şekerbank tarafından finanse edilmektedir. Yukar ıda belirtilen girdilerin temini için Ş ekerbank tarafı ndan kooperatif ortaklar ına ayni ve nakdi kredi verilmektedir.

5- Çay İstihsal ve Sat ış Kooperatiflerinin Desteklenmesi

Çay üretimi için gerekli olan gübre, ilaç v.s. gibi girdileri ucuz fiatla ve toptan sat ın ala- rak ortaklar ına dağıtmak amacı ile kurulan bu kooperatifler gerekti ğinde T.C. Ziraat Ban- kası tarafından finan se edilmektedir.

6- Tarım Kredi Kooperatifleri'nin Desteklenmesi

Tarım Kredi Kooperatiflerinin faaliyetleri T.C. Ziraat Bankas ı tarafından finanse edil- mektedir. Bu kooperatiflerin çok yönlü faaliyet göstermeleri, mevduat toplamlan ve ba- ğımsız hale gelebilmeleri için 1972 y ılında 1581 Say ılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve Bir- likleri Kanunu yinfırlü ğe konmuş tur.

Tarım Kredi Kooperatifleri, ortaklar ına gübre, tohumluk yem ve nakdi kredi ihtiyaç la _ rını kar şılamak amacıyla kısa vadeli kredi kullandırdığı gibi mibzer, alet ekipman edilme konusundaki ihtiyaçlan içinde orta vadeli kredi kulland ırmaktadır. Tarım Kredi Koopera- tifleri ortaklann ın yukarıda belirtilen kısa ve orta vadeli kredi ihtiyaçlar ı için T.C. Ziraat Bankasından 1986 yılı için 300 Milyar lira kendi özkaynaklanndan da 90 Milyar olmak üzere toplam 390 Milyarl ık meblağ ayrılmış bulunmaktadır. Ayrıca Tarım Kredi Koopera- tifleri ortaklannm traktör, biçerdö ğer gibi a ğırlıklı teçhiz kredisi ihtiyaçlar ı ile yatırım kre- disi ihtiyaçları T.C. Ziraat Bankasın ın diğer tar ımsal kredi imkanlanndan kar şdanmaktadır.

7-Tarım Sat ış Kooperatiflerinin Desteklenmesi

Pamuk, çekirdeksiz kuru üzüm, incir, f ı nd ı k, yer f ı st ı k!, bakliyat, ayçiçe ğ i, koza zey- tin v.s. gibi ürünler konusunda Devlet Destekleme ahmlan ile görevlendirilen Tar ım Satış Kooperatiflerinin ürün al ı m ı için gerekli olan kredi ihtiyac ı T.C. Ziraat Bankasmca kar şı_

lanmaktadır. T.C. Ziraat Bankas ı 1986 yılı proğramında destekleme al ımbn için Tarı m Sa- t ış Kooperatiflerine tahsis edilmek üzere 326 Milyar TL. imkan ay ı rm ış bulunmaktad ı r.

Tarım Satış Kooperatifleri Birliklerinin Genel Müdürleri Sanayi ve Ticaret Bakanl ığı tarafı ndan görevlendirilmektedir. Destekleme ahmlannm zararlar ı sebebiyle T.C. Ziraat Bankasının Tarım Satış Kooperatiflerinden 160 Milyar liranm üzerinde alaca ğı bulunmak- tad ı r.

IV- TARIMSAL AMAÇ LI KOOPERAT İFLER İ N KURULU Ş VE DESTEKLENMES İNDEKİ DARBOĞAZLAR VE TEDBIRLER:

1- Mevzuat

Kooperatiflerin kuruluş ve i ş leyi şleri 5 de ğiş ik kanun ve bu kanunlara dayalı olarak 15

pecya

NİYAZİ YÜKSEL

haz ırlanan çok de ğişik tipdeki anasözle ş meler tarafından düzenlenmektedir. Ayr ıca muhte- lif Bakanhk ve Bankalar tarafından kooperatiflere hizmet götürillmektedir. Yukar ı da belir- tilen hususlar kaynakların bölünmesine ve götülülen hizmetlerin da ğınıklığına sebep olmak- tad ır.

Bunun önlenmesi için bütün kooperatiflerin, bu durum mümkün olmad ığı takdirde yal- nızca tarımsal amaçlı kooperatiflerin kurulu ş ve işleyiş lerinin haz ırlanacak tek bir kanun bünyesinde toplanmas ı ve bir Bakanlık tarafı ndan hizmet götürülmesi uygun olacakt ır.

Diğ er taraftan, 1969 y ılında yürürlü ğ e giren 1163 say ılı kooperatifler kanunu koopera- tiflerin kuruluş ve iş leyiş lerini düzenleme bakımından bugünkü ihtiyaçlara cevap vermekten uzak kalmış tır. 1980 y ılında Tarım Orman ve Köyiş leri Bakanlığına 1163 sayılı koopera- tifler kanununda gerekli de ğiş iklik yapılarak Başbakanlığa sunulmu ştur. Söz konusu kanun değişikliği ilgili komisyonlarda görü ş üldükten sonra Dan ış ma Meclisine gönderilmiş ancak Dan ış ma Meclisinin dağılmış olmas ı sebebiyle görüş ülmemiştir. Söz konusu kanun değişik- liği Bakanlığımaca yeniden ele al ınm ış t ır.

2-Teş kı lâtlanma

1163 saydı kanuna göre kurulan Tar ı msal Amaçlı Kooperatifler, Üst Birlikler şeklinde teş kilatlanmalarm ı arzu edilen şekilde gerçekle ştirememi şlerdir. 1163 say ılı kooperatifler kanunu, Birliklerin; faaliyet bölgelerine sosyal ve ekonomik etkinlikleri olacak ş ekilde ku_

rulmasına imkân vermemektedir. 7 Kooperatifin birle şmesi ile ilçe seviyesinde dahi Birlik kuruluşu gerçekle ş tirilmektedir. Bu şekilde çok sayı da Birlik kurulu şun gidilmesi kurulan Birliklerin ekonomik yönden güçsüz olmas ına sebep oldu ğu gibi kendi araları nda rekabete düş melerine meydan vermektedir. Di ğer taraftan Birlik kurulu şu bulunan bölgelerde de Bir_

liklere girmemiş kooperatif say ısı oldukça fazladır.

Ayrıca ülkemizde ekonomik yönden güçsüz ve herhangi bir faaliyeti bulunmayan koo- peratifçilik aç ısından kötü örnek teş kil ederek kooperatifçili ğimizin geliş mesini engelle- mektedir. Kooperatifçilik yönünden geli ş miş ülkelerde oldu ğu gibi bu durumda olan koo- peratiflerin ekonomik yönden güçlü kooperatiflerle birle şmek suretiyle yatay te şkilattan_

maya gitmeleri gerekmektedir.

Tarım Orman ve Köyişleri Bakanh ğınca haz ırlanan 1163 sayılı kooperatifler kanunu değiş ikliğinde yukarıda belirtilen te ş kilatlama darboğazlarını giderici maddelere yer veril- miş bulunmaktad ır.

3- Mall Destekleme

Özel kanunlarla kurulan Tarımsal Amaçlı Tarım Satış ve Tarım Kredi Kooperatifleri ile diğ er

bazı

kooperatiflerin çal ış maları belirli Bankalar kanal ıyla finanse edilmesine ra ğmen 1163 say ılı kooperatifler kanununa göre kurulan k ırsal alan kooperatiflerinin projeli faali- yetlerini düş ük fâizli, uzun vâdeli ve istenilen miktarda kredilerle destekleyecek herhangi bir Banka mevcut de ğ ildir.

16

pecya

TARIMSAL AMAÇLI KOOPERATİFLERİN KURULUŞU VE DESTEKLENMESI

Bu nedenle, k ırsal alanda sermaye birikimlerinden yoksun olarak kurulan köy koope- ratifleri arzulad ı klan çal ışmaları gerçekle ştirememektedir. Köy kooperatiflerinin projeli fa- aliyetlerini desteklemek amac ıyla Tarım Orman ve Köyi ş leri Bakanlığı bütçesine konan ödenekler oldukça s ı n ı rl ı olduğundan kooperatif yat ırımları için yeterli mali kaynak sa ğla- namamaktad ır. Kaynak yetersizli ği sebebiyle kooperatiflerin ba ş lanmış yatırımların ın bir çoğu zaman ında gerçekle ş tirilememekte ve i şletmeye geçenlerinde iş letme sermayesi ihti_

yaçlar ı kar şılanamamaktad ır. Bu durum ülkemiz ekonomisi için at ıl kapasite doğmasına se bep olmakta ve ekonomiyi menfi yönden etkilemektedir.

Di ğ er taraftan 1984 ve 1985 y ılları yatırımlarının uygulanmas ıyla ilgili kararnamelerde;

yatırım proğramlarında ve önceliksiz illerde yeralan yeni kooperatif projelerine % 40'a ka- dar Devlet Yard ı m ı yap ılmakta geri kalan % 60'l ı k kısmm kooperatif özkaynaldan ile ger_

ç ekleş tirilmesi istenmektedir. Bu husus kırsal alan ın kıt imkanlar ı sebebiyle uygulamaya konan projelerin yar ı m kalmas ı na sebep olacakt ır.

Di ğ er taraftan, ülkemiz tanmm ı n geli ş mesi bak ımından T.C. Ziraat Bankas ı n ı n köy kal- kınma ve orman köyü kalk ınma kooperatiflerinin tar ımsal üretimi art ırıcı ve de ğ erlendirici projelerinin, sabit yatırım ve i ş letme sermayesi ihtiyaçlar ını düşük faiz uygulayarak öncelik- le kredilendirmesi ve bunun için y ıll ı k çal ış ma ve piâsman pro ğramlarmda yeterli miktar- larda ödenek ayrılması gerekmektedir.

Di ğ er taraftan, köy kalk ı nma kooperatifleri teminat darbo ğazı sebebiylede T.C. Ziraat Bankasının kredi kaynakları ndan yeterince yararlanamamaktad ı r. Herne kadar Bankan ı n proğ ramları nda proje esası teminat şekli getirildiği belirtilmekte ise de bu durum Banka çs:-.1belerince uygulanmamaktad ı r. Projeye göre yap ılan iş proje bedeli üzerinden teminSta esas olması gerekirken, Banka Ş ubeleri farklı farklı uygulama yapmakta, varsa, arazi ve in- ş aat baremleri ve makina ekipman yönünden dü ş ük ikraz birimlerin uyulmakta veya bilan- ço üzerinden serbest mal varhklar ını n % 20'si nisbetinde kredi verilmektedir. Bu durum k ı r- sal alandaki kooperatiflerin Banka kredilerinden yararlanmas ını güç le ştirmektedir.

17

pecya

TÜRK

KOOPERAT İ FÇ İLİK KURUMU'NDAN ARA Ş TIRMA İ LANI

Kurumumuzun 1986-1987 yılı faaliyet programı gereğince;

1— "Hayvancılığın gelişmesi yönünden kooperatiflerin uygulaya- bileceği tip projelerinin araştırılması",

2— "Gizli işsizliğin azaltılması ve boş zamanların değerlendiril- mesi yönünden kırsal alanda kooperatifleşmenin önemi ve doğuracağı istihdam imkanlarının araştırılması",

3— "Türkiye'de kredi kooperatiflerinin uygulama imkan ının araş- tırılması"

konularında üç araştırma yaptırılacaktır. Bu araştırmalardan birincisi için 750.000.-TL

ikincisi için 750.000.-TL.

üçüncüsü için de 500.000.-TL ödenecektir.

Her aşartırma süresi

12

ay olup, konu ile ilgili ayrıntılı bilgi,

Türk Kooperatifçilik Kurumu / Mithatpa ş a Caddesi 38/A

ANKARA"

adresinden temin edilecektir.

ilgilenen şahıs ve kurumların en geç 30 Kasım 1986 tarihine ka- dar seçecekleri bir araştırma konusunda (Şartnâme Kurumdan temin edilebilir veya posta ile istenebilir.) yapacakları ön hazırlık çalışmaları ile birlikte müracaat etmeleri duyurulur.

TÜRK KOOPERATİ FÇ İLİ K KURUMU

18

pecya

KOOPERATIFÇILIK Sayı : 72 Nisan-May ı s-Haziran 1986

TARLM I Ş LETMELERINDE MÜ ŞTEREK MAKINA KULLANMA ŞEKİLLERİ N İ N EKONOMIK AÇIDAN ARA Ş TIRILMASI

Prof. Dr. Rasih DEMIRCI*

ÖZET

Bu ara ştırmada, Orta Anadolu Co ğrafi Bölgesinde ferdt iş letme modelleri yardımıy- la, mevcut şartlar altı nda ortak makina kullanan işletmelerle, ferdi makinaya sahip i ş let- meler arasında mukayeseler yap ılarak, en uygun makina kullanma şekli ortaya konulmu ş ve ortak makina kullanım ının işletme organizasyonu ve iş letme gelirin etkisi belirlenmi ş - tir.

Planlama sonuçlarına göre 1-250 dekar büyüklük grubunda iş letme başarısı bakımmdan ilk sırayı kooperatif makina parkından istifade eden i şletmeler alırken, makina ortaklığın- da en uygun ortak say ısı üç ortak olarak tespit edilmi ş tir.

251 dekar ve daha büyük iş letmelerde ise ortak makina kullan ımı , traktör kapasitesi arazinin tamam ı n ı i ş letmeye yeterli olmad ığı ndan i ş letme ba ş ar ı s ı n ı n dü ş mesine sebep ol_

maktad ı r. Bu i ş letme büyüklük grubunda da en iyi sonuç kooperatif ve müteahhit makina park ı ndan istifade eden i ş letmelerde bulunmu ş tur.

G.V. Iktisadi ve İclârt Bilimler Fakültesi İşletmecilik Bölüwü

19

pecya

PROF. DR RASİH DEMIRCI

1. GİRİŞ

Tarım işletmeleri üzerine etkili olan gelişmeler, tarımda bünye değişiklik- lerine yol açan tedbirler, işletme dışında oluşan makro ekonomik değişmele- rın bir sonucudur. Tarım işletmelerinin değişen şartlara intibakı; mevcudiyet- [erini muhafaza ve gelişmeleri için kaçınılmaz bir hususdur. özellikle girdi ve ürün fiyatlarındaki gelişmeler karşısında işletmeler, sevk ve idare ile ilgili bazı tedbirleri almak, üretim teknolojilerini değişen şartlara göre ayarlamak duru- mundadırlar. Bu bakımdan, işletmeci üretim tekniği ve ekonomik şartlardaki gelişmeleri, yakından takip ederek buna göre davranışlarını yönlendirmekte- d ir.

Türkiye tarımı 1950'lerden beri sür'atle modernleşme sürecine girmiştir.

Tarımda biyolojik teknik gelişmeye paralel olarak mekanik teknik ilerleme de

başlamış, hemen tarımın her dalında mekanizasyon, kullanılan alet ve maki-

naların sayılarındaki artışlar ve yeni makinaların kullanılmaya başlamasıyla kendini göstermiştir. Nitekim, 1983 de traktör sayısı 1952 yılına göre 4 katı artarak 513516 adede ulaşmıştır.' Traktörle_ çekilen diğer alet ve ekipman sa- yılarında da bu gelişmeye paralel artışlar olmuştur.

Türkiye tarımında makinalaşma, işletmelerde daha çok üretmek, işleri kolaylaştırmak, işgücünden tasarruf etmek gibi faktörlerden ileri geldiği kadar bunda devletin uyguladığı politikalar ve toplumun sosyal yapısının da etkisi

vardır. Sonuç olarak makinalaşma hadisesi, arzu edilen ve arzu edilmeyen

yönleri ile karşımıza çıkmıştır.

Teknik gelişme ve ekonomik konjonktüre bağlı olarak makinaların kapa- siteleri ve fiyatları devamlı olarak artmakta fakat Türkiye tarımmda işletme büyüklükleri bu gelişmeye ayak uyduramamakta ve küçük işletmelerin sayısı

yıldan yıla artmaktadır. Nitekim 1980 tarım sayım, sonuçlarına göre tarım iş-

letmelerinin % 81,88'i 100 dekardan, % 99,18'i ise 500 dekardan daha küçük

1) DİE, Zira? istatistik özetleri 1936-1956, Yayın No. 373, Ankara, s. 13.

DİE, Türkiye istatistik Cep Y ıllığı 1984, Yayın No. 1100, Ankara, 1984, s. 108.

pecya

TARIM IŞLETMELERINDE MÜŞTEREK MAKINA KULLANMA Ş EKİLLERİ NİN EKONOMİK AÇ MAN ARA ŞTIR ILMASI

araziye sahiptir.' Arazi varlığı az olan küçük işletmelerde işgücü yerine maki- nanın ikâmesini, makinalaşma için gerekli sermaye miktarının yüksek oluşu ve dolayısıyla ortaya çıkan yüksek sermaye masrafları güç leştirmektedir. Ma- kinalaşmanın ekonomikliği, makina kullanım seviyesi ile doğrudan ilişkilidir.

Bu bakımdan makina kullanımının işletmeye yük olmaması ve ekonomik ola- bilmesi için makinanın yıl içerisinde yeterli ölçüde çalıştırılması gerekir. Kü- çük işletmeler, pahalı olan çeşitli alet ve makinaları tek başına satın alabile- cek ve bunları ekonomik olarak kullanabilecek şartlara sahip değildirler. Tür- kiye tarım işletmelerinde de işletme büyüklüğüne bağlı olarak ortaya çıkan bu durum işletmelerin gelişen teknik imkanlardan ekonomik olarak yararlanma

larını sağlamada bir çözüm yolu olarak ortak makina kullanma konusunu gün-

deme getirmektedir. Bu araştırmada, makinaların normal kapasiteleriyle çalış maları imkanları ortaya konarak birim iş ünitesine makinalaşma dolayısıyla düşen sabit masrafları azaltmak ve işletme gelirin artırmak için, tarım işletme- lerinde, ortak makina kullanma ile kooperatif ortakl ıklar yoluyla makinalaş- ma şekilleri belirlenecektir. Araştırmanın amacı; ortaklıkların büyüklükleri,

iş

letme sayıları, organizasyonları iyi ve aksayan yönlerini ortaya koyarak, bun- ların müteahhite iş yaptıran ve ferdi makina kullanan işletmelerle mukayesele- rini yapıp, en uygun makinalaşma şeklini belirlemektir. Ayrıca ortak makina kullanımının işletme organizasyonu ve işletme gelirine etkisini de araştırmak_

tad ır.

Çalışmanın ilk bölümünde, konu ile daha önce yapılan çalışmalar hakkın.

da bilgi verilmiş daha sonra araştırmada kullanılan verilerin derlenişi ve kulla-

nılan yöntem izah edilmiştir. ikinci bölümde ortak makina kullanma şekilleri

izah edilerek, incelenen işletmelerde ortak sayı ları, organizasyonları, özellikle ri ile ortaklık esasları ortaya konmuştur. Bunu takip eden bölümlerde, hesap_

lamaya teşkil eden veriler ve model teşkili incelenmiş, üretim sınırlılıkları ile üretim faaliyetleri belirlenmiştir. Müteakip bölümde de planlama sonuçları tartışılarak, ferdi, ortak olarak, kooperatif ve müteahhit vasıtasıyla makina kullanan işletmeler arasında mukayeseler Yapılmıştır. Son bölümde ise sonuç ve tekliflere yer verilmiştir.

2. LITERATOR ÖZET İ

Makinalaşma seviyesinin yükselmesi, amortisman ve faiz şeklindeki sâbit masrafların artışına sebep olmaktadır. Özellikle gelişmiş ülkelerde tarımda iş- gücü varlığının azalması tarımsal mekanizasyon derecesinin artması gereğini ortaya koymuş ve bu ülkelerde artan mekanizasyon ile makinaya yatırılan ser- mayenin daha rantabl bir şekilde kullanılması ve işletme büyüklüğü ile işlet-

1) DIE, 1980 Tarım Sayımı Yayın No: 1028, Ankara, s. 16.

21

pecya

PROF. DR. RASİH DEMİRCİ

melerin makina varlığı arasında bir uyum sağlanması, dolayısıyla makinalaşma ile ortaya çıkan sabit masraf yükünün azaltılması için araştırmalar yapılmıştır.

Makinaların pahalı olması bunların tam kapasite ile kullanılması zorunlu- luğunu ortaya çıkardığından, muhtelif ülkelerde, konu akademik çerçevede, önce teorik olarak tartışılmış ve ortak makina kullanımının ekonomik esasları her ülke şartlarına göre ayrıntılı biçimde ortaya konmuştur. Bu konudaki ça- lışmalar, makinaların tam kapasite ile kullanılması için gerekli işletme büyük- lüğü ve ortak makina kullanımı üzerine olmuştur.

Steffen,(' ) traktör ve biçer döver gibi yüksek mekanizasyon seviyesini gösteren tarım makinalarının, araştırma yapılan bölgede ekonomik olarak kul-

lanılabilmesi için çapa bitkileri ve hayvancılık işletmelerinde işletme büyüklü-

ğünün 200 dekardan küçük olmaması gerektiğini hesaplamıştır. Feldmann,(2)

500 dekarlık bir işletmenin sermaye ve ekipman ihtiyacını ele almış ve mo- dern makinaların ekonomik kullanımı için 1000 dekarlık bir işletme büyüklü- ğü gerektiğini bulmuştur.

Jonston ve Bischoff,(3) doğrusal programlama modelleri yardımıyla uy-

gun şartlarda tarla ziraat yapan işletmelerde muhtelif makina- varlıkları için

optimal işletme büyükleri hesaplamışlardır.

Krenz ve Micheel,(4) Orta ve Kuzey Dakota'da toprak işleme ve ekim işleri için bazı kabullerden hareketle mevcut ekipmanla azami işlenebilir arazi miktarın 1 belirlemişlerdir.

Bazı Güney Asya ülkelerinde traktör kullanımının problemlerini ve şekil- lerini inceleyen Bergmann,(5) işletmelerin büyük bir bölümünün 40 dekardan küçük olduğuna, 400 dekardan -küçük işletmeler için ferdi makinalaşmanın ancak istisnai durumlarda ekonomik açıdan mümkün olabileceğini işaret et- miştir. Bu ülkeler için devlet makina parkları, tarım makinaları kooperatifle- rinin veya büyük makina müteahhitliğinin özellikle traktör kullanımı için en uygun şekil olduğunu savunmaktadır.

(1) G.Steffen, Das Betriebsgrössenproblem aus der Sicht der Hochmechanisi- erung. AW. jg 10 (1960).Heft 11, s. 16-23.

(2) F.Feldmann, Die landtechnische Entwicklung der Agrarstruktur weit voraus, Landarbeit, Stuttgart, 1966, 17,11 81-8

(3) W.E.Johston und Th. Bischoff. Zur Betriebsgrösse auf Ackerbaustandor- ten unter Berücksichtigung neuerer technischer Fortschritt. Sonderdruck aus AW. jg. 20 (1971). Heft. 4. s. 117-125

(4) R.D. Krenz, C.M. Micheel, Optimal Tillage and Planting Equipment for Central and Western Dakota, Fargo USA, Agricultural Economics Re- fort, North Dakota Agricultural Experiment Station (1974) No: 96.

(5) Th.Bergmann, Formen und Probleme der Schlepperhaltung in einigen Laendern Südasiens. Sonderdruck aus Zeitschrift für Auslaendische Landwirtschaft jg. 3 (1964) Heft 4.s.322.

pecya

TARIM IŞLETMELERINDE MÜŞTEREK MAKINA KULLANMA ŞEKİLLERİNİN EKONOMİK AÇIDAN ARA ŞTIRILMASI

Demirci,(1) hububat işletmeleri üzerine yaptığı araştırmada, mevcut fi- yat-masraf oranı ve bölge şartlarına göre 44 BG'deki bir traktör kapasitesinin tamamen kullanılması için gerekli arazi miktarını 1064,33 dekar bulmuştur.

Aynı araştırmada bir çiftçi ailesinin geçimini sağlayabilecek asgari işletme bü- yüklüğünün, işletmelerin alet ve makinalara ferdi mülkiyet halinde sahip olma- sı durumunda 318,67 dekar, ikili mülkiyet halinde 270,59 dekar ve nihayet üçlü mülkiyet halinde ise 254,34 dekar tarla arazisi olduğunu hesaplamıştır.

Bischof(2) tarımda işletmelerarası makina kullanımının ekonomikliğini araştırdığı çalışmasında, ferdt, ortak ve müteahhit yoluyla makina kullanımın- da ortaya çıkan sabit ve kullanma masraflarının mukayesesini yaparak, bun- ların hangisinin uygun olacağına her işletmenin kendi şartlarına göre karar vermesi gerektiğini, ıslah edilmiş farklılık hesabı (Verbesserte Differenzrech-

nung) metodu ile yaptığı araştırmada ortaya koymuştur.

Becker,(3) işletmelerarası makina kullanma şekillerini ve makina kullan- mada ortaya çıkan masrafları incelediği çalışmasında, ortak makina kullanı- mının masraf yapısın ve hesaplama esaslarını tartışarak, muhtelif ortaklık şe- killerinin masraf bakımından üstünlük ve sakıncalarını belirtmektedir. Önemli alet ve makinaların masraf yapısı ve mevsimlik kapasitelerini dikkate alarak, bunların ayrı ayrı ortak kullanıma uygunluğunu araştırmıştır. Ayrıca muhtelif ortak makina kullanma şekillerinin, ortaklığa katılan çeşitli işletme büyüklü-

ğü ve işletme sistemine sahip olan, işletmelere etkisini göstermiştir.

Nagel (4) bir makina birliğinin büyüklüğü ve masraf yapısını araştırdığı ça- lışmasında, ortak makina kullanımının teorik ve kantitatif etkilerini göstere- rek, tarımda makina birliklerinin önemini açıklığa kavuşturmuştur.

3. MATERYAL VE METOD

Araştırmada Orta Anadolu coğrafi bölgesinde, bu bölgeyi makinalaşma R.Denıirci, Kırşehir Merkez ilçesi Hububat Işletmelerinde Optimal İş- letme Organizasyonları ve Yeter Gelirli İşletme Büyüklüklerinin Saptan- ması üzerine Bir Araştırma, (Doçentlik Tezi) Ankara, 1978, s. 184-194 Th.Bischof, Zur Ekonomik der überbetrieblichen Maschienenverwen- dung in der Landwirtschaft. Berichte über Landwirtschaft, Band 41 (1963) Heft 2. s. 283,-315.

H.Becker, tikonom:scher Umfang und struktur des mehrbetrieblichen Maschienenbedarfs in den verschiedenen Betriebsgrössen und Betriebssys- temen KTBL, Berichte Uber Landtechnik Nr: 132 Wolfrathusen, 1969.

F.Nagel, Zur Bedeutung von Maschinenringen, KTBL Schrift 193. 1-111t-'' rup (westf.) 1975

pecya