T a r i h K ö ş e s i
M İ M A R M E H M E T A Ğ A V E R İ S A L E İ M İ M A R İ YE
IV
Tahsin ÖZ
Topkapı Sarayı Müzesi Müdürü
(Geçen sayıdan devam) Milât arabîdir türkide
Cidar Hait Sed Sülme Tîn Siya Cass, kass Kils Saruc Rükn Zaviye a • ^ Rubam > İmad, amud, üs-tüvane 5 Mesned » Visade 3 Şace * Mmtaka Netak *
amme milatadan galat edüp moloz derler, farisî üzere duvar der-ler.
duvar saklayıcı mâna-sıan gelir.
duvar demektir. Ve pe-kitmek mânasına dahi gelir.
duvar gedüği ve mutla-ka gedüg demektir, balçık demektir. Ne bal-çık olursa olsun, samanlı sıva balçığı' de-mektir,
kireç derler, alçı derler.
alçı ve hamuru demek-tir.
bucak demektir. Farisi üzere dahi derler, buna dahi bucak derler iç bucağı da derler, farisî üzere mermer derler.
direk derler, dayak demektir, yastık demektir, hatıl demektir,
kemer ve orta kuşak demektir.
kuşak ve farisî üzere . kemer derler.
Tak Arabidir Türkide
Arize * » Cay ize » » Veter » » Sehm » » Mi'bele » » Fulad » » Makas » > Rakıde * » Fard » » Fok » » Cızı' » » Fıkra » » Sulb » » Dili' -> Musattah » * Sakf » » Vetid Sek ve seki »•
Mismar-Bina kemeri demektir, duvardan çıkan kiriş ve mertekleri demektir, farisî üzere taban der-ler.
ev kirişi demektir, ev oku demektr. ev temreni derler, çelik demektir,
çatı makası demektir, mertek demektir, kiriş gedüğü demektir. Makas ayağı yeridir, kez demektir. Türkçe her küçük gediğe gez derler.
çatı merteği demektir, unurga demektir. Saka-fın tepesi ağacıdır, amme galat edüp mah-ye derler.
eykü ve yan demektir. Makasın yan ağaçlarına dahi derler.
dam demektir. Şimdi dam az istimal olup ek-seriya tavan derler, çatı demektir. Düz
olur-sa tavan ve sivri olurolur-sa sakf derler,
kazık demektir,
büyük ve uzun enser demektir.
Levlh' Arabidir Türkide farisî üzer tahta derler. Meglak Arabidir Türkide anahtar ile açılan
man-Acur i> tuğla demektir. dal demektitr.
Kermed > » k;remit derler. Melak » i çengel mandal
demekt-Mizab » » oluk demektir. tir. Yukarı ve eşiğe
Belat • evin taş döşemesi de- mıhlanır.
mektir. Mızlac » 3 el ile açılır sürme
man-Rasaf » düz ve pek röşme de- dal demektir.
mektir. Kufi » farisî üzere kilit
demek-Sullem » » galat olarak merdiven tir.
derler. Miftah » » anahtar demektir.
Rütbe t- » basamak ve merdiven
ayağı demektir. ON ÜÇÜNCÜ FASIL (36)
Mirkat % •J taş basamak demektir. YAPIDA ÇALIŞANLARLA BUNLARIN
KUL-Derece » yukarı gidecek basamak LANDIKLARI AVADANLKLARA
demektir. AÎT TERİMLER
Dereke <> » aşağı enecek basamak
demektir. Mimar arabidir türkide mamur edici demektir.
Cisr •A köprü demektr. Mühendis, muarebir *
Kantara » ibüyük köprü demektir. Mühendiz arşınla ölçücü demektir.
Bab X> s kapu demektir. Tahmin . arabidir » akıl ile söylemeğe
der-Milkam » » galat olarak çerçeve de- ler. Oranlamak
demek-mektir. tir.
Ritac » » büyük kapı deemktir. Sani' T> İyi iş edici demektr
İtac demirli kapı deemktir. Muterif » pişeden galat peşekâr
Havhe » » taraça ve oyma küçük derler.
kapı demektir. Smaat » » amme galat ediip peşe
Misra' * p kapı kanadı demektir. derler.
Zafire » farisî üzere bini derler Hirfet » » peşe ve san'at derler.
burunluk demektir. Ustaz » > galat edüp usta derler.
Nercan » s, zıvana ağacı demektir. Mahir » > işinde pehlivan
demek-Yani süve tâbr olunur. tir.
Ricl-ül bab > kapı ayağı ve ökçesi de- Hazık > * anlayışlı usta demektir.
mektir. Mütehazlık » > ölçüm demektir.
Carure kapı ökçesi deliği de- Tilmiz » galat edüp şakird
der-mektir. ler.
Kullah » > çengel reze derler. Benna ve haciri » yapıcı demektir.
Rabite » galat üzere bendekşe Alet » * avam aletten galat edüp
derler. halat derler.
Sır-ül bab 5» kapı yaruğu ve aralığı Edat t yine alet yani tutcak
Rez demektir. kapcaak demektir.
Rez f> reze derler. Edvat
T> t galat edüp avadanlık
Zirfin » üst reze derler: demektir.
Levleb » » dişi ve erkek reze de- Haccar T> » taş yonucu ve . taşçı
de-mektir. mektir. ...
Halka X arabî üzere halka der- Neccar ve fetik »
galat edüp
dülger-der-ler. Toka demektir. ler.
Matinna f> kapı çikengusu v e ü t t ü - Ferzum '
--v - » dülger tezgâhı
demek-receği derler. — tir. i C i i ^ . :
Silsile » kapı zinciri demektir.
Haşşab Arabidir Türkide ağaca ve keresteci Zer' Arabidir Türkide arşun ile ölçmek
de-mektir. mektir.
Harrat » » çıknkçı derler. Mizan » » galat olarak terazi
de-Cassas » kireççi derler. mektir.
Rehihas ' » » mühri duvar yapıcı de- Bekre » makara demektir.
mektir. İmam » » düzen ipi çubuğu
de-Mutalla sıvayıcı demektir. mektir. İp ana bağlanır.
Mülebbin » » kerpiççi, kerpiç kesici Mıtmar » » düzen ipi deemktir.
demektir. Şakul » i galat edüp kimisi çahil
Mübeddin > » badanacı demektir. kimisi şavul derler.
Kadum » keser demektir. Firecar P » galat edüp perkel
der-Fe's X £ balta demektir. ler.
Hadet » iki yüzlü balta ve nacak 'Cedvel î çizgi demektir.
deemktir. Mancınık » * sanat tariki ile kaldırış
Hurt . » * sap deliği demektir. demektir.
Yed-ül fe's » » sap demektir. Balta sa • Habl » bökülmüş ip demektir.
pı dahi derler. Şatan » urgan demektir.
Mikbaz » » katbze istimal ederler. Mi'tede » » ağaç tokmak demektir.
Cüzaet » » bıçak sapı demektir. Mıtraka f * tokmak ve çekiç
demek-İtre » kol derler. Büyük sap tir.
demektir. Mikaa t » çekiç demektir.
Mi'vel » D külünk demektir. Fıtış » » büyük çekiç demektir.
Minkar » •b külünk demektir. Kelibtan » kısaç demektir.
Mi'şar » destere demektir. Saykal » açmak ve perdah
eyle-Minşar » » destere demektir. mek.
Miktal » » büyük bıçkı demektir. Sakil » » açıcı ve perdah edici
Hazzar » » biçici demektir. derler.
Milzem » tahta kıstırcağı demek- Saykala, mıskala» » perdah edecek alet
de-tir. mektir.
Muttan » » cendere derler. Maskul » » perdafot olmuş
demek-Miskab » galat edüp matkab der- tir.
ler. Huşunet » iğri olmak yani yamrı
Minkab X » delecek alet demektir. yumru demektir.
Mi'tade » » matkab ucu demiri de- Melaste » * yumuşak ve şirgan yeni
mektir. düz ve perdabt olmuş
Milvi » * burgu demektir. demektir.
Minkar » » delecek demir demektir. Mel at » » helik deemktir. Helik
Minhet » » rende derler. duvar içine koduklan
Nasl T> s tığ derler. balçıktır.
Sefen t » keser derler. Milvat y> helik malası demektir.
Mibred £ > iğe demektir. Şimdi ana miraı
der-M'isihel » » iri iğe demektir. ler.
Zaviye » » galat olarak gönye der- Mesia » » sıva malası demektir.
ler. Milben • » » kerpiç kalıbı demektir.
Zaviyei kaime » » çarşı bucağı demektir. Merr » » kazma demektir.
Anın-Zaviyei hadde D » keskin bucak demektir. la balçık kazarlar.
Zaviyai münfe- Mihfar » kazma ve çapa
demek-ride » » açık bucak demektir. tir.
Hindaz » ölçmek ve oranılmak Lâğım İ ı » bir 'iş işlemek ki gayrisi
. demektir. Lâğım anı hakikatle bilmeye
Kana'g Arabidir Türkide Kanat » » Kınkm » >• Ma' » Mec-rül ma' » » Ayın » » Biir » » Borya' » » Bekere » » D aliye » » Mecale » * Havuz » » Masnua Sikaye » » Rakud » » Saruc muarrebtir » Mizbel arabidir » Sunbur » » Üsrulb » » Sufr » » Sufr şibeh » » Nuh as » » Ulab, kalı » » Kul-ül liham » » Iiadid s> » Enis » » Fulaz » » Hindiivani, İsmi mensulbtur. Meşrefi » Dımışkı İsmi mensuptur. İfrencı » Kirmani » lâğım kazıcı ve lâğım demektir.
yer üstünde ve altında olan su yolu demektir, su olduğu yeri bildi de-mektir,
su demektir,
su akacak yer demek-tir.
pınar demektir. Çimdi farisî üzre çeşme derler, su yolu demektir, lüle ve künk demektir, su kuyusu makaı-ası ve dolabı demektir,
farisî üzere dolap der-ler.
büyük dolap çarhı de-mektir.
arabî üzere havuz der-ler.
havuz ve şadırvan de-mektir.
musluk demektir, küp ve künk deemktir. lükün ve alçı demektir, farisî üzere lüle derler, havuz ve şadn-van lüle si demektir,
kurşun demektir, tunç demektir, pirinç demektir, bakır demektir,
galat olarak kalay der-ler.
lehm derler, demir demektir,
yumuşak demir derler, çelik derler.
Belh' kalesinin bir pısının ismidir. Ol ka-pıda işlenen demire hin-düvani derler. Şimdi hindü derler.
Şamışerif karyelerinde işlenmiş demirdir.
Şamışerifte işlenmiş, de-mirdr.,
frengi derler.
Kirman nam mevkide işlenmiş demir derler.
Firind Arabidir Türkide farisî üzere cevher der-ler. Firindı Fıdda Nukra Şebek Sebike Zeheb Zahref İkyan Tibr Şezre Caferi Dehdi Mufaddad Müzehheb Kibriti ahmer
» cevherli demir demek-tir.
» gümüş demektir. » sikkesi yok ,gümüş
pa-resi demektir. » gümüş eritmek demek-tir. » eritilmiş gümüş demek-tir. » altın demektir.
» altm ve yaldız altını de-mektir.
» ' kenduden biter altın de-mektir.
» iğeden ve madenden çı-kan altın demektir. » altın paresi demektir. » caferi altını demektir. » dehdi altını demektir. » gümüşlü demektir. » altunlu demektir. » kimya altını demektir. ON DÖRDÜNCÜ FASIL (37)
(Buradaki işbu menakıbname imi musiki ile bed' olunmuştu. İmdi lâyık olan budur ki... ilmi musikiye müteallik bazı ahval beyanı ile hamo-luna.,,,)
(Sur ve karn, ve nakur üç kelime arabîdir, Üçü de bir mânaya gelir... bu üç keilmenin farisî ve türkîde manaları budur ki farisîds boru ve ne-fir ve türkîde boynuz demektir.)
Mizmar arabir türkide Kusabe » » Zemmer » » Mizher » » Mutrib » » A w a d » * Nakır » » Tanbur » »
farisî üzere yine nay ve ney derler.
nay ve kamış dahi d e r -ler.
farisî üzere neyzen der-ler.
kupuz derler.
farisî üzere sazende derler.
kupuz çalıcı demektir, farisî üzere çenk derler, farisî üzere tanbur der-ler.
'<37) Bu fasılda musiki âletlerinin arabi, farisi karşılıklar yazılmakta, bu âletlerin' şekillerine göre aldığı biçim fer'anla-tllmaktadır. Biz yanız musiki âetlerine ait isimlerin arabca
Cilaze Arabidir Türkide Rebbabe Veter » » Zir » » Bem t » Milvi » > Zamile » » Musikar » » Musikal » Ni-ş a n e » » Kanun lafzı serbald'ir Nekkare arabidir » Oülcül 3 » İtar » » Talbl » » Bikan *> » Mıdrab » » Mıkraa » »
farisî üzere perde der-ler.
farisî üzere kemençe ve arabî üzere rebabe
der-ler.
kiriş ve kıl derler, ince kirişi demektir, bam kılı derler: burgu derler,
farisî üzere harek der-ler.
musikar derler,
galat olarak miskal der-ler.
çigana derler yine kanun derler, galat olarak nakara ve diıblek derler,
tef pulu demektir, farisî üzere çenber der-ler.
davul demektir, 'boru demektir,
farisî üzere tazyane derler.
farisî üzere cevkân der-ler.
ON BEŞİNCİ FASIL (38)
(Hayır duâdır ki zikrolunur) diye başlamak-ta, İdye kasidesi ve münacat kıtasından sonra dinî esaslara göre dua edilmektedir.
Mimar Mehmet ağaya dua
(Hüday... müteal.., hazretleri mimar ağamı-zın ömrü izzet ve devletini ve sefa ve süruru ri-fâtini ve sıhhat ve selâmetü âfiyetini günden güne
efzûn eyleye ilâhi nice ki mmürüvvetlû Ağa haz-retleri, Beytullah olan Kâbei Mülkerremenin mes-cidi Resulüllah olan somaai muazzamanm imaret ve ihyalarına ve arsai âlemde meaibidi cedide bi-nalarına sây edüp Haremeyni Şerifeyni imaret ve
(38) Bu fasıl hülâsa edilmiştir.
ihya ve anlardan gayri nice maahidi cedide bün- . yad ve bina etti amn mukabelesinde sen dahi fir-devsi âlâyı ana makam., mahdumu mükerremlerini
dahi piyrü muammer eyle...)
Mimar 'Sinana dua ve bilvesile hal tercümesi
(ve sabıka dah Mimar başı olup yüz yıldan ziyade vâki sermaye! ömrünün ekserini fisebilül-lah gaza ve cihadda ve lillâh olan bina ve bün-yada sarf ve harceden efhli vüga koca mimar mer-hum Sinan Ağaki kâmil yirmi altı yıl gaza üzere olup müddeti mezburede her biri gazayı ekber olan Belgrad gibi Rodso gibi kalelerin fethinde ve Engrüs
kralının inhizamında Sahrayı Muhaç çenginde ve Alman ve Bağdat seferlerinde ve Kara Buğdan fethinde ve bunlardan gayri nice azîm seferlerde yararlık edüp riayetenki Yeniçeri ocağında Yeni çeri ken dokuz yüz yirmi dokuz senesinde Rodos kalesi fathinde atlu sekbanı olup sonra kralı bed-rnaal çenginde ettüğü yararlığı mukaelesinde Ya-yabaşı olup badehu dahi nice seferlerde vaki olan yaralıklan mukabelesinde payei Zenberekçibaşi badeihu Haseki olup ve sonra dahi Mimamrbaşılık mertebesile ana riayet olunup andan sonra elli 'iki yıl dahi Mimarbaşı olup zamanı mezburda vâki olan bakiyei ömrünü hayrat binasına sarf ve hare edüp müddeti merkumede 38 kıt'a camiişer'if ve 51 kıt'a mecidi lâtif ve 57 kıt'a medrese ve 7 kıt'a Darüşş'ifa ve 5 kıt'a muazzam kârgir su yolu kemeri ve ziri zeminden bir günlük mesafeli kârgir kemer su yolu ve 8 kıt'a kârgir kemer köprü ve 19 kıt'a muazzam kârlbansaray ve 33 kıt'a hamam ve bun-lara göre türbe ,ve mahzen ve kaban ve mirî saray ve kiler ve mutfak ve han veBezestan bina edüp... yetmiş doku yıllık nakdi ömrünü serfeden) Koca Sinanm.
Mimar Davut ve Dalgıç ağlara Idua
(Andan sonra Mimar fbaşı olan merhum Da-vut Ağamn ruhuna ve andan sonra dahi Mimar başı olup dilaverlik meydanı çeşmesinde şehadet şerbetini nuş eden merhum Dalgıç Ahmet Ağanın ruhuna),
