AİLE İÇİNDE KUŞAKLARARASI DAYANIŞMA VE OKUL TEMELLİ
DAYANIŞMA MODELLERİ DOÇ.DR.FİLİZ YILDIRIM
Aile İçinde Kuşaklararası Dayanışma
Demografik yaşlanma sürecinden geçen pek çok ülkede yalnızlık, yoksulluk, engellilik, kronik hastalıklar, bakım ihtiyacı gibi daha pek çok sorununun yaşlılık dönemi açısından değerlendirilmesi gereği ortaya çıkmıştır. Bir yandan bu sorunlar tartışılırken özellikler bu sorunlara bağlı olarak kuşaklararası ilişkiler de sorgulanır hale gelmiştir (Yıldırım, 2015).
Aile İçinde Kuşaklararası İlişkiler
Ailede kuşaklararası ilişkiler genel olarak 6 boyuta bağlı olarak incelenir:
1. İlişkisel (associational) boyut; Bu boyutta iletişimin yoğunluğu, biçimi ve sıklığı değerlendirilmektedir.
2. Duygusal (affectual) boyut; çocuklar ve aileleri arasındaki ilişkinin kalitesinin ölçüsü olarak duygusal yakınlık kadar çatışmayı da açıklamaktadır.
3. Görüş birliğine dayalı (consensual) boyutun ölçüsü değer ve inançlardaki anlaşma oranını / düzeyini ifade etmektedir (Bengtson ve Roberts, 1991’den aktaran Yıldırım, 2015).
4. Normatif (normative) dayanışma kuşaklararasındaki ilişkilerde anneye, babaya ve çocuğa ait sorumlulukların dikkate alınarak karşılıklı bağlılığın ölçülmesini sağlamaktadır.
5. İşlevsel (functional) dayanışma ebeveynler ve çocukları arasındaki maddi ya da manevi desteği ifade etmektedir (Bengtson ve Roberts, 1991’den aktaran Yıldırım, 2015).
Yapısal (structural) dayanışma ise aile etkileşimindeki önemli fırsat yapılarını açıklamaktadır. Tipik ölçüleri ise coğrafik uzaklık ve ikamet edilen yerin yakınlığıdır; ancak akrabalara, ebeveynlere, çocuklara ve kardeşlere ulaşabilmenin yanı sıra yaş, cinsiyet, medeni durum, sağlık durumu ve çalışma durumu gibi pek çok faktör de yapısal dayanışma için önemlidir. Bu boyutların hepsi ise yapısal olarak birbirleri ile ilişkilidir (Bengtson ve Roberts, 1991’den aktaran Yıldırım, 2015).
Ülkemizde kuşaklararası ilişkiler konusunda değerlendirme yapabilmek için ailenin bu bağlamda yaşadığı değişimlere değinmek gerekmektedir:
• Türkiye’de çekirdek aile yapısı ve geçmişe oranla evli olmayanların sayısı artmıştır
• Kadınlar doğurganlıklarını ileri yaşlara ertelemeye başlamıştır
• doğurganlıktaki düşüşün, kadınların eğitim düzeyiyle de paralel olduğu ortaya çıkmıştır
• Türkiye’de kadınlar arasında kariyer hedefleri artmıştır (Yıldırım, 2015).
• Çalışma yaşamındaki kadınların oranı da artmıştır
• Aile bireylerinin yaşlıya bakmasının mümkün olamadığı durumlarda yaşlı bireyler aileleri ile aynı bina, aynı sokak ya da aynı mahalle içinde ikamet etme eğilimindedirler
• Sosyo ekonomik durumunun yetersiz olması durumunda ise aile ‐ üyelerinden biri tarafından yaşlı bakımının evde gerçekleştirilmesi kaçınılmaz olabilmektedir.
• Yaşlılara bakmakla yükümlü kişiler genellikle kadınlar olmaktadır (Yıldırım, 2015).
Kuşaklararası ilişkilerde önemli faktörlerden biri de yaşlılıkta fiziksel ve zihinsel kayıplar, günlük yaşam ve kendine bakım aktivitelerinin yaşlılar tarafından bağımsız bir biçimde gerçekleştirilememesidir. Çünkü bu faktörler kuşaklararasındaki ilişkilerin azalmasında, yaşlıların toplum içinde yük olarak algılanmalarında ve yaşlılara olumsuz algı ve tutum geliştirilmesinde etkili olabilmektedir (Gökçe Kutsal, 2007’den aktaran ‐ Yıldırım, 2015).
Aktif Yaşlanma Raporu, Türkiye’deki yaşlıların artan oranından endişe duyulduğunu ve yaşlılara yönelik önyargıların olduğunu göstermektedir (European Commission, 2012’den aktaran Yıldırım, 2015).
Ülkemizde yaşlılara değer verildiği çıkarımına varmak mümkün olsa da son yıllarda yaşlılara yönelik olumsuz tutumlar ve aile içi ilişkilerindeki kırılmalar da dikkate alındığında “Türkiye’de kuşaklararası dayanışma”ya ihtiyaç olduğu düşünülebilir (Yıldırım, 2015).
Dünyada kuşaklararası dayanışmayı güçlendirmeye yönelik daha etkili çözüm önerileri hayata geçirilmiş durumdadır. Bunlar arasında özellikle çocukların/gençlerin ve yaşlıların biraraya gelmelerini sağlayan “Okul temelli dayanışma modelleri” yer almaktadır (Yıldırım, 2015).
KUŞAKLARARASI İLİŞKİLERDEKİ KIRILMALARA KARŞI “OKUL TEMELLİ KUŞAKLARARASI DAYANIŞMA MODELLERİ
Okul temelli kuşaklararası dayanışma modelleri; amaç, hizmet yeri, insan kaynağı gibi pek çok açıdan çeşitlilik göstermektedir. Hedef kitle ve hizmet götür(ül)en insan kaynağı belirli bir amaca göre seçilerek gönüllü katılım sağlanmaktadır. Bu modeller Kaplan (2001: 3) tarafından
(i) eğitim müfredatındaki alanlarla bağlantılarına (ii) hizmet sağlama yönelimine ve
(iii) belirli bir zamanda yürütülmesine göre üç kategoride sınıflandırılmaktadır (Yıldırım, 2015).
1. Eğitim müfredatındaki alanlarla bağlantılarına göre okul temelli kuşaklararası dayanışma modelleri: Bu model kapsamında yaşlıların eğitime yönelik alan deneyiminden yararlanılmaktadır.
2. Hizmet sağlama yönelimine göre okul temelli kuşaklararası dayanışma modelleri: Bu kapsamdaki modellerin temel odak noktası “hizmet sağlayıcıları” ve “hizmet alıcıları”dır (Yıldırım, 2015).
3. Belirli bir zamanda yürütülen okul temelli kuşaklararası dayanışma modelleri: Bu kapsamda gerçekleştirilen kuşaklararası aktiviteler sadece bir kez, mevsimsel, yıllık ve ara sıra düzenlenebilmekte ya da herhangi bir aktivitenin gereği olarak belirli bir sıklıkta ya da düzenli olarak yürütülebilmektedir (Yıldırım, 2015).
BAZI KANIT TEMELLİ İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİNİN
“KUŞAKLARARASI YANSIMALARI”
1. Bireysel Düzeyde Yansımalar: “Çocuklar” ve “Yaşlılar”
2. Toplumsal Düzeyde Yansımalar: “Okul ve Toplum”
OKUL TEMELLİ KUŞAKLARARASI DAYANIŞMA MODELLERİ AÇISINDAN “TÜRKİYE”
(Yıldırım, 2015)
Yararlanılan Kaynaklar
Yıldırım, F. (2015). Çocukların Dünyasına Yaşlıları Dahil Etmek: Okul Temelli Dayanışma Modelleri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 19(1), 275-296.
