HAVA KİRLENMESİ HAVA KİRLENMESİ SORUNLARI VE MÜHENDİSLİĞİ

HAVA KİRLENMESİ

HAVA KİRLENMESİ SORUNLARI VE MÜHENDİSLİĞİ

Aysen MÜEZZİNOĞLU K i m y a Mühendisi TBTAK A r a ş t ı r m a Asistanı

Son yıllarda h a v a kirlenmesi özellikle ileri ülkelerde k a m u o y u n u n belli başlı şikâyet ko- n u l a r ı n d a n , y u r d u m u z d a d a önce b ü y ü k kent- lerde karşımıza çıkıp gelişmekte olan endüst- rimize de yayılma istidadı gösteren b i r s o r u n o l m u ş t u r . Aslında h a v a kirlenmesi, insanoğlu- nun teknolojik k a l k ı n m a ve y a ş a m a d a ileri bir düzeye e r i ş m e dileğinin sonucu, b i r parça- sı olduğu tabiatı düşüncesizce k u l l a n m a s ı ve t a h r i p e t m e s i ile o r t a y a çıkan çevre sorunla- rından sadece b i r tanesidir. H a v a kirlenmesi çevre kirlenmesinin d e sadece b i r k ı s m ı d ı r ; deniz, içme suyu, t o p r a k kirlenmeleri gibi.

Gelişmiş ülkelerden b a ş l ı y a r a k kendini du- y u r a n çevre kirlenmesini tespit ve k o n t r o l edebilecek ihtisaslaşmış e l e m a n ihtiyacı yur- d u m u z d a henüz t a m o l a r a k kendini d u y u r m a - m a k t a d ı r . Ancak, ç a l ı ş m a l a r ı n sağlığını, tarı- mı, tabiî güzellikleri ve t u r i s t i k bölgeleri '-o rumak İçin ilgili kuruluşların endüstriye ko- yabileceği kısıtlayıcı h ü k ü m l e r , ayrıca kabul z a r u ' d a kalabileceğimiz ulu lararası müeyyi- deler çevre kirlenmesi k o n u s u n d a ş i m d i d e n ha- zırlıklı o l m a m ı z ve ilgili k u r u l u ş l a r ı n lüzumlu m o d e r n bilgilerle m ü c e h h e z u z m a n l a r yetiş- m e s i n e y a r d ı m e t m e l e r i n i b u n u n l a b e r a b e r özellikle e n d ü s t r i d e çalışan yetkililer o l a r a k bizlerin d e p r o b l e m l e r i n niteliği k o n u s u n d a fikir sahibi o l m a m ı z gereğini o r t a y a ç ı k a r m a k - tadır. Y u r d u m u z e k o n o m i s i için önemli çevre kirlenmesi p r o b l e m l e r i n i n su ve h a v a o r t a m - larında olacağı ş i m d i d e n belirlenmeye başla- mıştır. Hava kirlenmesi k o n u s u n d a ise özellik- le e n d ü s t r i n i n t a k i b e t m e s i gereken pek çok yeni b u l u ş l a r o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r h e r g ü n .

Bu yazı dizisinde y u k a r ı d a bahsedilen ger- çeğin ışığı altında h a v a kirliliğinin özellikleri ve b u m ü h e n d i s l i k dalının esaslarının belli başlı e n d ü s t r i dallarımıza t a t b i k a t ı n ı inceleye- ceğiz.

H a v a k i r l e n m e s i ve Uluslararası faaliyetler :

H a v a kirlenmesinin ne o l d u ğ u n u aşağı yu-

k a r ı hepimiz biliyoruz. H e r h a n g i bir madde- nin havada, h a v a n ı n doğal yapısında b u l u n m a - sı g e r e k e n d e n fazla olması hali hava kirlenme- sinin gerçek tarifidir. Ancak, p r a t i k t e hava kir- lenmesi, h e r h a n g i b i r m a d d e n i n h a v a d a m e n f i etkiler yaratabilecek o r a n l a r d a b u l u n m a s ı şek- linde anlaşılır.

H a v a kirleticilerin neler o d u ğ u n u , hangi çeşit k a y n a k l a r d a n yayınlandığını ve belli baş- lı etkilerini T a b l o 1 de kısaca inceleyelim;

T a b l o 1 de son b ö l ü m d e gösterilen önemli etkiler, kirlilik k o n s a n t r a s y o n l a n y l a ilgilendi- rilmiş ve hava kalitesi kıstasları o r t a y a kon- m u ş t u r . Ancak, b u k ı s t a s l a r b ü t ü n kirletici çe- şitleri için t a m a m l a n m a m ı ş d u r u m d a d ı r . Ayrı- c a tespit edilebilen belli başlı k ı s t a s l a r d a da bazı eksiklikler v a r d ı r . B ü t ü n b u n l a r a r a ğ m e n birçok ülke h e m e n faaliyete geçip hava kirlen- mesini azaltmak, hiç değilse artışını durdur- m a k için a n c a k z a m a n alıcı ve pahalı araştır- m a l a r s o n u c u o r t a y a çıkabilecek olan bu kıs- t a s l a r ı n t a m a m l a n m a s ı n ı b e k l e m e d e n tedbir- lerini a l m ı ş l a r d ı r . D ü n y a d a m e v c u t l i t e r a t ü r e d a y a n a r a k o p t i m u m h a v a kalitesini ve b u n u n s t a n d a r t l a r ı n ı koyan b u ülkeler bövlece millî hava kalitesinin esaslarını saptayabilmişler- dir.

T a h m i n edebileceğiniz gibi, T ü r k ' v e ' d e hiç m e v c u t o l m a y a n bu Standard r a k a m l a r , ülke- ler a r a s ı n d a da b ü y ü k f a r k l a r g ö s t e r m e k t e d i r . Ç ü n k ü , h a v a kalitesini belli b i r sınırın altında t u t a b i l m e k a n c a k b ü y ü k bir teknolojik gelişim ve en önemlisi b ü y ü k m a s r a f işidir. Yapılan ilâve y a t ı r ı m l a r ise a r z u l a n a n kontrol mik- t a r ı n a t a b î d i r ve alınan h e r k o n t r o l tedbiri so- n u ç t a az veya çok e n e r j i ve m a m û l fiyatları- nı a r t t ı r m a k t a d ı r . Böylece u l u s l a r a r a s ı pazar- l a r d a değişik b i r t ü r r e k a b e t o r t a y a çıktı son yıllarda. Bu r e k a b e t , v a t a n d a ş l a r ı n ı n r e f a h se- viyesini tehlikeve d ü ş ü r m e m e k için çevre kir- lenmerini önlevici tedbirleri alan ileri ülkele- rin b u v ü z d r e n p a h a l a n a n m a l l a n v l a bu ted- birleri b i r t a k ı m şeyleri (bozulan halk sağlığı.

41

TABLO : I — Hava Kirleticiler, Kaynaklan ve Etkileri

Yayınlanan kirletici

Organik gazlar

Hidrokarbonlar

Parafinler

Definler

Aromatikler

Diğerleri

Oksijenlenmiş h i d r o karbonlar (Aldehitler ketonlar, alkoller, asit- ler)

Halojenlenmiş hidrc karbonlar (Karbon tel raklörür, perkloretilen v.s.)

inorganik gazlar Azot oksitleri

NO, NO:) Kükürt oksitleri CNO, NO=)

Karbon monoksit

Aerosoller

Katı parçacıklar Karbon ve is parçala

Metal oksitleri ve tuzla

Silikatlar ve mineral tozu

Metal buharları

Sıvı parçacıklar Asit zerreleri

yağlı ve zifli zerreler

Boya ve yüzey kaplama maddeleri

Asıl kaynak

Petrol ürünleri işlen- mesi ve nakli M. Taşıtlar

Benzin işlenmesi ve nakli, M. Taşıtlar Benzin işlenmesi ve nakli, M. Taşıtlar

Solvent kullanılması ve M. Taşıtlar

Solvent kullanılması

Yanma olayı, M. Taşıtlar

Yanma olayı, Kimya San.

M. Taşıtlar, petrol işlenmesi

Metal San., Pistonlu uçaklar

Yanma olayı, M. Taşıtlar

Rafinerilerde kateli- zör tozu, M. Taşıt ek- zosu, akaryakıt yan- ması, metal sanayii.

Mineral San., rüksiyon Metal Sanayii.

konst-

Yanma olayı, kapla- ma, Akü San.

M. Taşıtlar, asfalt kaplama, petrol rafi- nasyonu

Çeşitli endüstri

Önemli Etkileri .3

1 8 M S

5

X X

X X (tipik)

X

X

i l i I I *

O c u

f i

(8

X5t .

i

ö û

Koku

Koku

X (Bazı hallerde)

X (Bazı özel hallerde)

X

X (Bazen)

X

X X

(Muh- temel )

Eşyaya zarar

tarımsal ürün azalması, tabiî güzelliklerin tah-

ribi, t u r i z m gelirinde a z a l m a vs.) göze alarak nisbetcn ucuz e n d ü s t r i m a m u l l e r i s a t a b i l e n ül- kelerin m a l l a r ı a r a s ı n d a m e y d a n a geldi. Kal- k ı n m a derecesi ile e n d ü s t r i m a m û l fiatları a r a s ı n d a k i çevre p r o b l e m l e r i yoluyla m e y d a n a gelen çelişkiden doğan b u r e k a b e t e l b e t t e ki böyle s ü r ü p gidemezdi. N i t e k i m son b i r k a ç vıl içinde h e m e n h e m e n m e v c u t b ü t ü n iktisadî ve siyasî u l u s l a r a r a s ı k u r u l u ş l a r çevre problemle- rine 'geniş yer a y ı r m a y a b a ş l a d ı l a r faaliyet sa- haları içinde. H a t t â b u n l a r , a r a l a r ı n d a b i r ne- vî işbirliğine giderek çevre s o r u n l a r ı konu- s u n d a bilinenlerin e n v a n t e r i n i ve bilinmeyen- lerin elbirliğiyle b u l u n m a s ı n ı s a ğ l a m a k çaba- l a r ı n a giriştiler. Meselâ, OECD d a h a çok çevre s o r u n l a r ı n ı n e k o n o m i k etkilerini inceleyerek e k o n o m i k d e ğ e r l e n d i r m e l e r e değişik b i r boyut sağlayacak f a k t ö r l e r i n a r a ş t ı r m a s ı n a ; Avrupa Konseyi çevre s o r u n l a r ı n a l ü z u m l u yeri vere- cek uygun m e v z u a t ve eğitim p r o g r a m ı hazır- l a m a y a ; NATO, içinde yalnız en m o d e r n bi*

limsel gerçeklerin yer alacağı ö r n e k l e r l e ve pi- lot ç a l ı ş m a l a r l a zenginleştirilmiş b i r çevre so- r u n l a r ı kitaplığı k u r m a y a yöneldi. Birleşmiş Milletler ise şimdiye k a d a r y a p ı l m ı ş en yük- sek seviyeli çevre s o r u n l a r ı toplantısını Stock- h o l m ' d e H a z i r a n 1972 d e t o p l a m ı ş t ı r . H i c şüp- hesiz bu s o n u n c u s u üve ülkeler tonlulu&una çevre s o r u n l a r ı ve k a l k ı n m a ikileminde yardım- cı olacak ve bağlayıcı h ü k ü m l e r de getirecek u l u s l a r a r a s ı m e v z u a t t e m i n i ve b i r denetleyi- ci o r g a n teşkili v o l u n d a ilk a d ı m o l m a k t a d ı r . Bövle b i r d u r u m ise T ü r k i v e ' n i n k a l k ı n m a vön- t e m i n e b a ş k a b i r a c ı d a n b a k ı l m a s ı n ı z o n ı n l u kılacak, ve ilerde öncelikli e n d ü s t r i l e r i m i z i n problemleri olacak olan su ve h a v a kirlenmesi ön p l â n l a r a vükselecektir. E s a s e n ileri devlet- lerin tecrübeleri cö^terivor ki. çevre p r o b l e m - lerinin miktjarı e n d ü s t r i y e l k a l k ı n m a derece- sivle o r a n t ı l ı d ı r ve m o d e m cemiyetin y a r a t t ı ğ ı çelişki de b u r a d a n d o ğ m a k t a d ı r .

t ş t e biz T ü r k M ü h e n d i s l e r i için vakın gele- ceğin p r o b l e m l e r i n d e n b i r i olan endüstriyel ha- va k i r l e n m e s i n i n ö n e m i b u r a d a n d o ğ m a k t a d ı r .

H a v a k i r l e n m e s i ve m ü h e n d i s l i k :

H a v a kirleticisi dediğimiz T a b l o 1 deki m a d d e l e r i n çoğu a t m o s f e r e g ö r ü l ü y o r ki sa- nayi, ulaşım, ı s ı n m a gibi b i r t a k ı m faaliyetlerin sonucu o l a r a k karışırlar. N o r m a l o l a r a k b u m a d d e l e r i n geniş h a v a kitleleri içinde yayılarak k o n s a n t r a s y o n l a r ı n ı n zararlı seviyelerin altına d ü ş m e s i beklenir. Ancak b u yayılma ve seyrel- m e n i n kolayca olması için gerekli bazı ş a r t l a r v a r d ı r ki, b u ş a r t l a r ı n elverişli o l m a m a s ı da- ğılımların yetersiz o l m a s ı n a , dolayısiyle kayna- ğa yakın hava kitlelerinde o m a d d e n i n kon-

santrasyonunun zararlı seviyelerde kalmasına sebep olur.

H a v a kirleticilerin h a v a d a k i dağılımları tabiî veya sunî bazı e t k e n l e r e bağlıdır. Bun- lar kısaca m e t e o r o l o j i k , t o p o g r a f i k , ikliıtjsel, etkenlerle kirleticinin m i k t a r ı ve havaya atı- lış hız ve şekli o l a r a k özetlenebilir. B ü t ü n bun- ların etkisi a l t ı n d a d a ğ ı l ı m l a r a k ı ş k a n meka- niğinin gazlara t a t b i k edilen k a n u n l a r ı çerçe- vesinde olur. Dolayısiyle, h a v a kirlenmesi mü- h e n d i s i n d e n m e t e o r o l o j i bilimini, y a n m a prose- sini veya e n d ü s t r i d e kullanılan prosesleri, eko- lojiyi, b u n l a r ı n y a n ı s ı r a a k ı ş k a n mekaniğini çok iyi bilmesi beklenir. Ayrıca h a v a kirlen- mesi m ü h e n d i s i n i n çok iyi k i m y a bilgisine sa- h i p olması gerektir. B ü t ü n b u bilgiler ise klâsik mühnedislik dallarının b i r ç o ğ u n u n ihtisas ala- n ı n d a d ı r f a k a t hiçbiri t a r a f ı n d a n t a m o l a r a k k a p s a n m a z . î ş t e b u n u n içindir ki hava kirlen- m e s i mühendisliği, kimya, k i m y a mühendisli- ği, m a k i n a mühendisliği, veya m e t e o r o l o j i mü- hendisliği öğrenimi üzerine o t u r t u l m u ş müsta- kil p r o g r a m l a r halinde ele a l ı n m a y a başlanmış- tır. H a t t â d a h a da ileri gidilerek bazı h a v a kir- lenmesi m ü h e n d i s l e r i d e yalnız ihtisas sahibi o l d u k l a r ı sanayi ve p r o s e s l e r i n p r o b l e m l e r i ile ilgilenmeye b a ş l a m ı ş l a r d ı r . Ancak bu du- r u m Türkiye'nin ş a r t l a r ı için elverişli değil- dir. O n u n yerine bizde belli başlı sanayi dal- larında h a v a kirlenmesi mühendisliğinin temel ve esaslarını k a v r a m ı ş e l e m a n l a r b u l u n m a s ı belki d a h a faydalı olacaktır.

Şimdi dilerseniz h a v a kirlenmesi mühen- disliğinin çeşitli e n d ü s t r i l e r d e k i t a t b i k a t ı n a geç- meden önce b u mühendislikıle kullanılan hava kirlenmesini önleyici y ö n t e m ve cihazları çok kısa o l a r a k gözden geçirelim:

H a v a kirleticilerini k o n t r o l teknolojisi yö- n ü n d e n ; sıvı veya katı p a r ç a c ı k l a r ve gaz veya b u h a r l a r o l a r a k ikiye ayırıyoruz.

1. Sıvı veya k a t ı p a r ç a c ı k l a r (partlküller) : B i r kirletici k a y n a k t a n yayınlanan parti- külleri t u t m a k için birçok cihazlardan yarar- l a n m a k m ü m k ü n d ü r . Ancak b u n l a r a r a s ı n d a n seçim y a p a b i l m e k için aşağıdaki önbilgilere sa- h i p o l m a k z a r u r e t i v a r d ı r :

A. P a r t i k ü l l e r i n özellikleri ,

T a n e iriliği, tanelerin g e o m e t r i k şekli, yo- ğunluğu, y a p ı ş m a kabiliyeti, p a s l a n d ı r m a özel- likleri, y a n ı p yanmadığı, r u t u b e t e karşı tutu- m u elektrik iletkenliği, v.s.

B. Partikülleri s ü r ü k l e y i p a t m o s f e r e karı- şan gazın,

T e m p e r a t ü r ü , basıncı, r u t u b e t i , yoğunluğu, viskositesi, çiğlenme noktası, elektrik iletken- liği, p a s l a n d ı r m a özelliği, zehirli o l u p olmadığı, v.s.

27

C. Proses faktörleri.

Atılan gazın debisi, p a r t i k ü l m u h t e v a s ı , b u m u h t e v a n ı n z a m a n a g ö r e değişimi, partikülle- rin yüzde ne k a d a r ı n ı n t u t u l m a s ı n ı n beklendi- ği, m ü s a a d e edilebilen a z a m î basınç düşmesi, m a m û l d e n b e k l e n e n kalite, v.s.

D. Cihazın o p e r a s y o n u ile ilgili f a k t ö r l e r , konacağı yerin büyüklüğü, yapıldığı malzeme- nin p r o s e s e uygunluğu, v.s.

B ü t ü n b u değişkenler incelenerek, p a r t i k ü l k o n t r o l ü n ü s a ğ l a m a k üzere aşağıdaki 6 - g r u p cihazdan biri seçilebilir:

1.1. P a r t i k ü l ve gaz y o ğ u n l u k l a r ı f a r k ı n d a n y a r a r l a n a r a k t u t m a işlemi y a p a n ayırıcılar (siklonlar, s a n t r i f ü j l ü ayırıcılar)

1.2. Islak t u t u c u l a r (sprey odaları, siklon tipi yıkayıcılar, orifis tip yıkayıcılar, m e k a n i k yıkayıcılar, s a n t r i f ü j l ü ıslak t u t u c u l a r , y ü k s e k basınçlı s p r e y odaları, ventürili yıkayıcılar, ku- le tipi yıkayıcılar, ıslak filtreler)

1.3. T o r b a filtreler

B u n l a r filtrenin yapıldığı m a l z e m e y e g ö r e ( p a m u k , yün, naylon, akrilik, orlon, d a k r o n , teflon, c a m elyaf gibi) d o k u n d u ğ u ipliğin lif d u r u m u n a göre d o k u n u ş b i ç i m l e r i n e 'göre do- k u n m u ş k u m a ş ı n a p r e d u r u m u n a göre çeşitle- re ayrılır.

1.4 Tek kademeli e l e k t r o f i l t r e l e r 1.5. Çift k a d e m e l i e l e k t r o f i l t r e l e r 1.6. Diğer t u t u c u l a r

(Çökme odaları, ç a r p m a l ı t u t u c u l a r , panel filtreler)

2. Gaz ve b u h a r şeklindeki hava kirleticiler İse aşağıdaki cihaz ve m e t o d l a r l a tutu- l u r l a r :

2.1. Ard-yakıcılar

a. D o ğ r u d a n a t e ş l e n e n l e r b. Katalitik ard-yakıcılar

2.2. Ard-yakıcı o l a r a k kullanılan k a z a n l a r 2.3. Adsorpsiyon cihazları

2.4. B u h a r y o ğ u n l a ş t ı n c ı cihazlar yüzey ve t e m a s k o n d a n s ö r l e r i

2.5. Gaz a b s o r p s i y o n cihazları

D o l d u r u l m u ş kuleler, tepsi tipi kademeli kuleler, k a b a r c ı k m e y d a n a getiren k a d e m e l i kuleler, s p r a y kuleleri ve odaları, v e n t ü r i tipi a b s o r p s i y o n cihazları, v.s.

B ü t ü n b u k o n t r o l cihaz ve m e t o d l a r ı n ı n h e r b i r i hava kirlenmesi k o n t r o l ü n ü n b a ş k a baş- ka özel şekilleri için uygun olabilir. Teknik uy- gunlukları b i r y a n a hepsinin imalât ekonomi- sine katkıları, m a m û l f i a t ı n a y a p a c a k l a r ı etki

tek tek incelenmelidir. Bazı d u r u m l a r d a bun- ların b i r k a ç ı n ı n b i r a r a d a kullanılması da ge- rekebilir. B ü t ü n b u f a k t ö r l e r , söz konusu prob- l e m i n istek ve ş a r t l a r ı n a uygun o l m a bakımın- d a n s e ç i m e tâbi t u t u l a n cihaz ve m e t o d l a r ı n hepsi için tek tek incelenmelidir.

İ l e r d e özel e n d ü s t r i dalları için h a v a kir- lenmesi p r o b l e m l e r i ele alındıkça b u problem- lerin ç ö z ü m ü için b u analiz zorunlu olarak ya- pılacaktır.

Yalnızca y a n m a p r o s e s i n d e n dolayı olan hava kirlenmesinin k o n t r o l u n d a geçerli o l m a k üzere, b a c a gazlarının temizlenmesini hedef alan y u k a r ı d a k i u s u l l e r d e n ayrı o l a r a k kulla- nılabilen aşağıdaki ü ç y ö n t e m d e m e v c u t t u r .

1 — Y a n m a p r o s e s i n d e y a n m a şartlarının geliştirilmesi,

Yakıt ve h a v a m i k t a r l a r ı n ı n ve/veya diğer özelliklerin (basınç, t e m p a r a t ü r gibi) y a n m a için o p t i m u m olacak şekilde a y a r l a n m a s ı an- l a m ı n a gelir. Şöyleki; eğer b i r k a y n a k t a n ör- neğin, bir o t o m o b i l ekzos b o r u s u n d a n çok mik- t a r d a k a r b o n m o n o k s i t neşrediliyorsa, moto- r u n y a n m a o d a s ı n d a u y g u n olmıyan ş a r t l a r d a y a n m a olayı oluyor ve o k s i j e n kifayetsizliği nedeniyle o k s i d a s v o n t a m a m l a n a m ı y o r demek- tir. (2) Bu d u r u m d a k a r b o n m o n o k s i t i azalt- m a k için yapılacak şey h a v a / y a k ı t oranının yükseltilmesi y a h u t diğer b i r deyimle stokio- m e t r i k m i k t a r d a veya d a h a fazla y a k m a hava- sının t e m i n edilmesidir. Diğer t a r a f t a n azot ok- sit k o n t r o l ü n ü t e m i n için b u n u n t a m tersi qe rekir. H a v a / v a k i t oranı ne kadar diişiik İse m e y d a n a gelen azot oksit m i k t a r ı da o kadar az o l m a k t a d ı r .

2 — Y a n m a odasının uygun hale getiril- mesi,

B u n u n en güzel misali bilgisizce imâl edi len soba ve k a l o r i f e r o c a k l a r ı n d a n yayılan kir liliğin y a n ı n d a uygun şekilde dizayn edilmiş y a k m a c i h a z l a r ı n d a n m e y d a n a gelen kirliliğin azlığıdır. Bu gelişmiş c i h a z l a r d a yakıt ekono- si d e a z a m î ölçülerde s a ğ l a n a b i l m e k t e d i r .

3 — Yakıtın ıslâhı,

Bugün geniş ç a p t a kullanılan fosil yakıtlar (sıvı yakıtlar, k ö m ü r gibi) t o p r a k t a n ilk çıka- rıldıklarında fazla m i k t a r d a inorganik madde- ler ve su b u h a r ı ihtiva e d e b i l m e k t e , fiziksel özellikleri d e d o ğ r u d a n y a k ı l m a y a uygun ol- m a y a b i l m c k t c d i r . Y u r d u m u z d a yaygın o l a r a k b u l u n a n d ü ş ü k kalorifik değerli linyit kömür- lerini ele alalım. Linyit k ö m ü r l e r i m i z genel o l a r a k yüksek n e m ve k ü k ü r t ihtiva e t m e k t e , y a n d ı ğ ı n d a fazla kül b ı r a k m a k t a ve r u t u b e t i alındığında d a b i r d e n p a r ç a l a n m a k t a d ı r . Yük-

28

sek k ü k ü r t ihtiva eden linyitlerimiz böylece ya- kıldığında bol m i k t a r d a k ü k ü r t oksitler mey- dana gelmekte ve bacadan havaya atılmakta- dır. Benzer şekilde akar-yakıtlarımızın da kü- kürt oranı yüksektir. Bunlar da yandığında ha- vaya bol bol k ü k ü r t oksitler neşrederler. Do- layısıyla Türkiye'de k ü k ü r t dioksitle kirlenme yakın z a m a n a k a d a r hava kirlenmesiyle eş an- lamda kullanılmıştır.

Diğer t a r a f t a n p a r ç a l a n m a özelliği fazla, kül oranı yüksek linyitlerimiz büyük ölçüde partikül kirlenmesine de sebep olmaktadırlar.

Uçucu gaz miktarı fazla olan bu k ö m ü r l e r pat- layarak yanar ve meydana gelen d u m a n ba- cadan süratle çıkarken beraberinde y a n m a m ı ş kömür, kül ve distilâsyonla oluşmuş sıvı hid- rokarbon zerrelerini de taşır.

•Büyük kentlerimizde —meselâ Aııkara'da- ki— hava kirlenmesinin bcllibaşlı nedenleri bunlardır. Benzer şekilde e n e r j i istihsali ve endüstride proses ihtiyacı için kullanılan lin- yit ve fuel-oil de hava kirlenmesine sebep olur.

Türkiye'de bu tip kirlenmenin miktarının gide- rek artacağı hesaplanmaktadır. 1970'lerin ba- şında Türkiye sathında yılda takriben 600,000 ton k ü k ü r t oksit ve 1.000.000 ton partikül neş- redilmiştir. Bunların sırasıyla takriben % 48 vu % 46 sı ısınma ve benzer hizmetlerde kul- lanılan yakıtlardan ortaya çıkmıştır. 1980'lerin başında ise aynı r a k a m l a r hem k ü k ü r t oksitler hem de partiküller için 3.000.000,— a r tona ula- şacaktır. Bu yıllarda ısınma ve küçük halk hiz- metlerinin toplam hava kirlenmesindeki payı sırasıyla % 32 ve % 17 ye düşecek b u n a mu- kabil e n e r j i istihsali sektöründen toplanı kü- kürt oksit neşriyatının ise % 52 si meydana ge- lecektir. Azot oksitler ise bir ülkenin yüksek derecelerdeki ısı ve dolayısıyla enerji ihtiyacı- na paralel şekilde artarlar. 1980 lerde toplam azot oksit neşrinin 1970'Ierdekinin 2,5 katı ka- d a r olacağı, toplam neşriyatta e n e r j i santral- lerinin geçmişteki % 11 lik katkısına muka- bil 1980 lerde % 37 oranında azot oksit üreti- ceği sanılmaktadır. Aynı g r u p t a endüstrinin azot oksit neşriyatına katkısında 1970-1989 ara-

sında % 5 lik bir artış olacağı tahmin edilmek- tedir .

Görüyoruz ki Türkiye'de şu anda mevcut kirlenme bu on yılın sonunda takriben 3-5 katı a r t m ı ş olacak. Bu da şu anda havası kirli ol- mayan bir çok kent ve bölgenin yakın 'gelecek- te kirli hava sorunuyla karşı karşıya kalacağı- nı göstermektedir.

Tablo : II — Sabit kaynaklardan neşredilen hava kirleticilerin yurdumuzdaki

artış trendleri

(1970- 1980) arasında toplatıl

ineşrlyatındakl Hava kirleticinin adı artış yüzdesi K ü k ü r t oksitleri % 495 Partiküller % 288 Karbon monoksit H> 140 H i d r o k a r b o n l a r % 131 Azot oksitleri % 252 (Tablo II de gösterilen hidrokarbon ve kar- bon monoksit artış oranları, bunların hesapla- rında motorlu taşıtlardan neşredilen miktar- lar dikkate alınmadığından yanıltıcı olabilir.)

Yukarıda bahsedilen artış yüzdeleri Tür- kiye'nin 1970-1980 döneminde geri kalmışlık çemberini t a m a m e n koparıp a t m a k arzusunun bir sonucudur. Bu dönemde endüstriye daya- lı kalkınma için gerekli enerji ihtiyacının kar- şılanması keyfiyeti enerji santralleri sektörün- den meydana gelen hava kirlenmesini 4-5 mis- lit arttıracak gibi görünüyor.

Daha önce de belirtmiştik —endüstriyel kalkınma çevrenin tahribi pahasına olur— Bu tahribi ise akılcı usullerle azaltmak bu vatanın evlâtları olan bizlerin görevidir.

BİBLİYOGRAFYA

1. Air Pullution Engineerlng Manual NAPCA - A.B.D.

2. Air Quality Criteria for Carbon Mo- naxide

EPA - AP - 62 -A.B.D.

Ö N E M L İ D U Y U R U

E s n a f ve S a n a t k â r l a r ve diğer bağımsız çalışanlar BAG - K U R Sosyal Si- g o r t a l a r K u r u m u D.P.T. ve Bakanlıkların talep ettiği bilgilere d o k ü m a n olacak olan mecmua eki « Ü Y E B Î L G Î FÎSλ ni üyelerimizce doldurularak en geç 15. Eylül. 1972 tarihine k a d a r Odamızda bulundurulacak şekilde postalanmasını önemle rica ederiz.

Kimya Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu

29

C S H

B O Y A ve VERNİK SANAYİİ A. Ş.

Güvenebileceğiniz en iyi Htliteleriyle E m r i n i î d c v e H i z m e t i f i i s i e l l r

• BllDMOM VfRNİKLEKİ

• M İ K w SAKAYI H

• p . u ı o m ( t m m

V AZıHANE Kıbtlıt Mki.II M 'u u, c n . ,4 ? r o | < l n K > | , TELEFON 45 8 1 40 S H A T

Faorıkt : Topkapı Maitepası Litrem yolu No. 7-9 Utânbul TELEFON : 21 22 71 • 21 22 72

İ N L İ S T İ B A T B Ü K O S Ü 1 1 U N

KİMYA — 108

A 4 - T Ü

Kalite şart olunca....

MERCK Sanayi kimyevî maddeleri

Kimyevî maddelerde özel hususiyetlerin şart olduğu bütün sahalarda.

Selectipur

Elektroteknik sanayii ve Transistor — Diod imalâtı için özel kimyevî maddeler

Patinal®

Yüksek vakumda buhar kaplaması için buharlaştırma maddeleri

Fotopur®

Film ve foto tekniği için kimyevî maddeler

Suprapur^

Araştırma ve geliştirme için üstün saflıkta kimyevî maddeler

Optipur®

Optik ve elektro - optik sistemlerde kullanılan tek kristallerin imâli için kimyevî maddeler

Iriodin®

Plastik maddeler ve laklar için sedef pigmentleri

Dekoratif kozmatikler için sedef pigmentleri

Müessir maddeler

Eczacılık ve kozmatik sanayii için

Sanayi kimyevî maddeleri

MERCK

E . M e r c k , D a r m s t a d t Batı A l m a n y a

Türkiye mümessilliği:

Alfred Paluka ve Şeriki Koli. Şti.

Ekemen Han Kat 1 Kabataş — istanbul Tel. 44 05 5 8 - 4 4 1559

Prospektüslerimizi isteyiniz

KİMYA — 108

import and Export of Chemicals Ltd., Warszawa 1, Jasna 12, Poland P.0.Box 271 Cables: CIECH. Warszawa

20 Ağustos-20 Eylül 1972 tarihleri arasında İzmir Fuarı nda Polonya Pavyonundakl standımızı ziyaretinizi bekleriz.

KİMYA — 114

J

P e t r o k i m y a S a n a y i i m i z

I. PETROKÎMYA SANAYİİNİN DÜNYADA DOĞUŞU

a) Sanayi dalının tanımı;

Petrokimya, adından da anlaşılacağı üzere, petrole dayalı kimya sanayii dalı demektir. H a m maddeleri petrolden veya petrol menşeli mad- delerden elde olunan bir sanayii içine alır. Kim- ya Endüstrisinde bu şekilde petrolden elde olu- nan maddelere ise «Petrokimyasal 'Maddeler»

adı verilmektedir. Kısaca ifade etmek gerekir- se, kimya sanayiinde petrol menşeli h a m m a d deler işlenerek petrokimyasal maddeler elde olunur.

b) Tarihçe;

Petrokimyanın çok önemli bir sanayi dalı haline gelmesi en son 20 yıl içinde olmuştur.

Bugün herkesçe bilinen petrokimyasal m a d d e - lerin çoğu, 20 yıl önce de bilinmekteydi, hattâ bir çoğu sınai çapta üretiliyoırdu.

Söz gelimi, polietilen 1930 yıllarında bulun- muştu. Polivinil Klorür 1942 yılında elde edil- mekteydi. Etil alkol asırlar boyunca şekerli (üzüm, incir), ve nişastalı maddelerden (pata- tes, buğday, arpa,..) üretilmiştir. Odun selülo- zundan bile ü r e t m e yollan geliştirilmiştir. Sti- ren, polistiren glikol, sentetik kauçuklar hep d a h a I. Cihan Harbinden önce bilinen maddeler- dir. Böyle olduğu halde 20 yıl önce bir «Petro- kimya» henüz doğmamıştı, böyle b i r sanayi dalı bilinmiyordu. Bazı maddelerin, yeni sentezlere elverişli oldukları da bilinmekteydi. Söz gelimi çift bağlı, doymamış «etilen», «propilen» ve

«Butadien'in yeni maddeler elde e t m e k t e kul- lanılabilecekleri bulunmuştu. Fakat bunları ucuz üretme yolları bilinmiyordu. İşte, petrokimya bu ihtiyaçtan doğdu. Sentezlere çok elverişli bu temel maddelerin (etilen, propilen, butadien v.s.) petrolden çok ucuz elde edilebilecekleri anlaşıldı. Temel maddelerin petrol menşeli mad- delerden elde olunabilmesile, petrokimya sana- yii doğup gelişti. Bu temel maddeler, yüzlerce petrokimyasal maddenin sentezine imkân sağ- ladılar.

Petrolün büyük m i k t a r l a r d a mevcut oluşu bunu destekledi. Hattâ, yer gazı, n a f t a ve gaz- yağı gibi petrol sanayiinin, ucuz ara ve yan ürün- leri bu işte kullanıldılar. Bugün dünyada üreti-

len etilenin % 1, propilenin H 100 ü petrolden

üretilmektedir. Daha ünce organik kimya sana- yii f e r m a n t a s y o n tekniğinden, k ö m ü r ü n kuru destilasyonundan elde olunan maddelere daya- nıyordu. 40 yıl önce bu birden asetilen sentez- lerine dönüştü. Asetilenden giderek yeni madde- ler ü r e t m e tekniği bugün yerini, petrokimya'ya bıraktı. Asetilen üretimi kolay ve ucuz değil- di. Bugün asetilen bile petrokimya sanayiinde üretilebilmektedir.

Petrol içindeki aromatiklerin ayrılabilmele- ri de işi büsbütün kolaylaştırmış, daha ekono- mik usullerin gelişmelerine yol açmıştır.

Şu halde petrokimya, kimyada daha önce bilinen usullerin, petrolden elde edilen etilen, propilen ve aromatiklerle ekonomik bir şekilde uygulanmasını m ü m k ü n kılan sanayi dalı ola- rak gelişmiştir. Buna zamanla yeni maddelerin sentezleri ilâve olundu. Araştırmaların durma- dığı, geniş çapta devam ettikleri de bilinmek- tedir.

II. PETROKİMYASAL MADDELER Petrol menşeli maddelerden, kimya sana- yiindeki usullerle elde olunan «Petrokimyasal M a d d e l e r » ç o k ç e ş i t l i d i r . İ l k k a d e m e d e « T e m e l Sentez maddeleri» kazanılır. Bundan hareket edilerek bir çok «Sanayii ara maddesi» elde olunur. Bu ara ürünler çoğu kez diğer bir sana- yiide de ham m a d d e olarak kullanılmaktadır.

Fakat bu petrokimyasal maddeleri bir kaç ana g n ı p t a toplamak m ü m k ü n d ü r .

Petrokimyasal Maddelerin Ana G r u p l a n : 1. Temel Etilen, propilen, butadien, a r o

maddeler : matikler v.s.

2. Plâstik Polietilen, polistren, polivinil- m a d d e l e r : klorür, polipropilen.

3. Sentetik Naylon 6,11,12, poliester, poli- lifler : akrilonitril... gibi.

4. Sentetik SBR, CBR, Nitril, Kloropren..

kauçuklar : gibi.

5. Diğer or- Glikol, karbonsiyahı, etilalkol, ganik DMT, FAA... gibi.

maddeler :

Petrokimyasal maddelerin bazen «üretim zinciri» çok uzun olup bir çok halkalı olabilir.

Söz gelimi, bir sentetik lif olan poliester üre-

timi buna iyi bir fikir verebilir.

45

a) Ürünlerin elde edilişleri:

Temel m a d d e l e r d e n yüzlerce yeni madde- nin nasıl üretilebildiğini, p r e n s i p denklemleri ile g ö s t e r m e ğ e çalışalım. Bu r e a k s i y o n l a r d a , b i r hayli yan ü r ü n çıkacağı, ayrıca y a n reaksi- yonlar olacağı u n u t u l m a m a l ı d ı r .

b) Kullanılış yerleri :

H e r m a d d e , özelliğine uygun b i r kullanılış sahası bulur. P e t r o k i m y a s a l m a d d e l e r ise çok yönlü özellikleri sayesinde ö n c e bilinen h a m m a d d e l e r i n yerlerini almışlar, s o n r a d a kolay işlenme ve şekil a l m a özellikleri dolayısı ile o t a r i h e k a d a r hiç akla g e l m m i ş alanları tutmuş- lardır. B u n u bazı ö r n e k l e r l e a ç ı k l a m a k d a h a yararlı olacaktır.

yapılan b i r reçine) d ö n d ü l e r . 1925 te d ü ğ m e imaline geçildi.

1935 d e fenol f o r m a l d e h i t toz halinde ge- tirtilip belli sıcaklıkta irreversibil (eski haline geçmiyen) b a k a l i t imaline başlandı. Radyo ka- saları, k u t u l a r imal o l u n d u . 1950 d e t a b a n c a kabzası bile yapıldı.

B u n u n l a b e r a b e r b u p l â s t i k l e r petrokimya- sal m a d d e sayılmazlar. T ü r k piyasasında pet- r o k i m y a s a l m a d d e l e r i n ilk g ö r ü l d ü k l e r i tarih

1952 dir. Polivinilklorür, polstiren polietilen...

bunların öncüleri sayılabilir.

1960 d a n s o n r a sentetik lifler, sentetik kau- ç u k ve d e t e r j a n l a r b i r sel gibi Türkiye'ye ak- tılar.

Pelrokfcnyasal m a d d e l e r i n kullanılışları : P e t r o k i m y a s a l m a d d e Yerine geçtiği m a d d e Kullanıldıkları yerler Poliester

Polipropilen CBR Polietilen Polietilen Polivinilklorür Polivinilklorür Polipropilen PVC Poliester PVC + P E PVC

PVC

PVC + P E

Yün, p a m u k , k e t e n Yün, p a m u k

Tabii k a u ç u k C a m

Kâğıt T a h t a Deri, kösele Kıl

D e m i r Gomlak Porselen M u m K a r t o n M a n t a r

İplik, d o k u m a , ö r g ü Halı ipliği

O t o lâstiği, k a u ç u k m a m u l l e r . Şişe, k a p imalâtı, filim.

Kes<; kâğıdı yerine t o r b a l ı k filmi.

Pencere ve kapı çerçeveleri, sandal.

Ayakkabı, sun'i deri.

Fırça imalâtı.

Pis su boruları, içme suyu b o r u s u T a h t a cilâsı ve lâkları

K a p k a ç a k Sun'i çiçek K i t a p kabı Tıpa imâli 'Bu k a d a r ç o k m a d d e n i n yerine gcçebilme-

s i n d e n d i r ki b u g ü n binlerce eşya imâl olunmak- ta p e t r o k i m y a sanayii h e r gün yeni yeni alan- lara el a t m a k t a d ı r . Bilhassa plâstikler, işçilik- te kolaylık b a k ı m ı n d a n çok ü s t ü n l ü k göster- m e k t e d i r l e r . Isıya d a y a n m a özellikleri engel ol- m a s a , girmedikleri s a h a k a l m ı y a c a k t ı r .

c) D ü n y a d a p e t r o k i m y a s a l m a d d e t ü k e t i m i :

20 yıllık b i r kısa geçmişe r a ğ m e n d ü n y a d a p e t r o k i m y a s a l m a d d e t ü k e t i m i çok hızlı b i r ar- tış g ö s t e r m e k t e d i r . B i r f i k i r v e r m e k üzere, 1970 yılı d ü n y a t ü k e t i m i aşağıdaki t a b l o d a göste- rilmiştir.

I I I T Ü R K İ Y E ' D E PETROKİMYASAL MADDELERİN DURUMU

a) T a r i h ç e :

T ü r k i y e ' d e plâstik m a d d e l e r i n işlenmesi 1880 yılına k a d a r geri gider. Lületaşı ve kehri b a r işliyen İ s t a n b u l imalâtçıları, b i r d e n ithal malı galalit'e ( S ü t kazeini ile f o r m a l d e h i t t e n

Türkiye'de bir petrokimyu sanayii kurulma sı d ü ş ü n c e s i 1962 yılında doğdu. K u r u l a n pet- r o k i m y a sanayii ilk ü r ü n ü 1970 de vermeye başladı. Halen etilen, polietilen, klor, vinilklo- r ü r f a b r i k a l a r ı ü r e t i m y a p m a k t a o l u p dodesil- bcnzol, ikinci etilen, ikinci polietilen ve k a r b o n siyahı f a b r i k a l a r ı 1972 s o n u n a k a d a r işletmeye alınacaktır. İkinci vinilklorür, ikinci PVC fab- rikaları ile stiren, polstiren, sentetik kauçuk, ikinci klor ve k a p r o l a k t a m f a b r i k a l a r ı inşa ha- lindedir.

b) Kullanılış yerleri:

P e t r o k i m y a s a l m a d d e l e r i n kullanılış yerle- ri T ü r k i y e ' d e çok çeşitlidir. E n iyisi yine b u m a d d e l e r i n a n a g r u p l a r ı ile gözden geçirmek- tir.

Plâstiklerin kullanılış yerleri ;

T e r m o p l â s t i k m a d d e l e r (PVC, PE, PP, ve P S gibi) çok d e f a benzer şekillerde işlenirler.

B u n l a r d a n T ü r k i y e ' d e halen, içme suyu bo- ruları, h o r t u m , kablo, şişe, k a p kaçak, oyun-

34

ÖNEMLİ ÜLKELERDE 1970 YILI PETROKİMYASAL MADDE TÜKETİMİ (Toıı)

L TEMEL MADDELER : U.SJL Japonya B. Almanya F r a n s a İtalya Rusya İspanya Bulgaris. Yunanis. İ r a n

— Etilen 7.150.000 2.400.000 1.400.000 650.000 700.000 300.000 150.000 —

— Propilen 4.812.000 1.615.000 942.200 437.450 471.100 ^— 202.000 100.000 — ^—

— Butadien 1.450.000 488.000 470.000 211.500 100.000 ^— 35.000 ^{— — —}

— Benzol 4.022.000 1.472.000 926.000 456.000 512.000 ^— 17.000 ^{— — —}

(1969 da)

— Ksilol (o.p.m) 1.979.131 x 694.500 379.000 139.000 346.000 (1969 da) — 36.000( 1969 da) — — —

— Toluol 2.607.000 668.000 278.000 103.000 360.000 ^— 40.000 ^{— — —}

(1969 da) (1969 da)

2 PLASTİKLER :

— Polietilen (AB) 172.727 254.454 63.636 68.128

... ... ... ...

— Polietilen (YB) 1.954345 xx 1363.636 440.909 245.454 227272

...

^{• • •}

... ... ...

— Polivinil k l o r ü r 1339.000 877.000 703000 393.000 332.000 ^— 117.000 ^{— — —}

— Polipropilen 450.000 562.000 77.000 34.000 84.000

...

^18.000

... ... ...

— Polistiren 1.000.000 605.000 200.000 128.700 223.000 — 40.500 — — —

1 S E N T E T İ K LİFLER :

— Naylon 6 550.000 303.000 245.000 ^— 90.795 100.000 28.610 15.000 — 20.000

— Poliester 589.670 300.000 170.000 50.000 78.000 ^— 26.450 ^{— — —}

— Akrilikler (Elyaf) • • • ... 48.700 21.300 22.900

... ... ... ..." ...

— Akrilonitril 449.000 370.000 118.000 75.000 85.000

... ... ...

t SENTETİK KAUÇUKLAR

— CBR 267.000 100.000 100.000 ^{— — — —}

— SBR 1.332.000 545.000 290.000 290.000 150.000 ^— 60.000 ^{— — —}

— Nitril 69.000 22.000 — — — —

5. DtGER ORGANİKLER : (1969) (1967) (1970) (1969) (1969) (1972)

— Glikol 1.083.000 135.000 195.000 91.000 32.100

...

^19.000

... ...

— Stiren 1.722.000 783.000

...

^241.000

...

^{60.000 8.970}

...

— FAA 344.288 160.000 205.000 80.000 70.000

...

^25.000

... ... ...

— Metanol z 224.000 600.000 896.000 238.000 324.000 55.700 3.800 232

x (AJ3. ve Y B ) Polietilenlerln toplamı zx (CBR, SBR, Nitril) Kauçukların toplamı

cak, ambalâj kutuları, torbalık filim, süs eşya-

sı, çizme, ayakkabı, yer döşemeleri, divar kap- lamaları, sünger ve köpükler, kumaş, p a r d e s ü ve yağmurluk, sunî deri, ziraî örtülük filim, düğme, gözlük, plâk, boncuk, teşbih, kolye, halı ipliği, kıl teli,.... v.s. yapılmaktadır.

Sentetik liflerin kullanılış yerleri:

Sentetik lifler d o k u m a sanayimizde de kul- lanılmakta olup. poliester, poliakrilonitril vc naylon d o k u m a ve örgü eşyası günlük haya- tımıza girmiştir. H a t t â halı ipliği, balık ağları vc filtre bezleri de kullanılmaktadır .

Deterjanların kullanılışları ;

Türkiye'de gerek sabun yerine, gerekse te- mizlik tozları katkısı olarak petrokimyasal de- t a r j a n l a r ı n kullanılışları gittikçe a r t m a k t a d ı r . Tekstil sanayiinde talep yeni başlamıştır.

Türkiye'de sentetik kauçuklar:

Türkiye'de sentetik kauçukların kullanılı- şı, lâstik eşya sanayii ile gelişmişse de, büyük tüketicileri tekerlek sanayiidir. Üç o t o lâstiği

fabrikası ile tüketim artmıştır. Bunların imalâ-

tı ile de paralel a r t m a k t a d ı r .

Dünyada lâstiklerde, sentetik kauçuk pa- yı % 70'i bulan ülkeler varsa da Türkiye'de bu oran % 50 ye henüz erişememiştir.

Petrokimyasal organik maddelerin kullanılışı;

Türkiye'de en çok tüketilen petrokimyasal maddelerin başında karbon siyahı gelir.

Kauçuk sanayinin vazgeçilmez katkısıdır.

Türkiye'de etil alkol tüketilirse de (yılda 25 milyon litre) petrokimyasal yoldan elde olun- maz, melastan elde edilir.

Glikol bir petrokimya ü r ü n ü olup antifrez olarak kullanılır.

Diğer organikler büyük yekûn tutmazlar.

e) Türkiye'de üretim, İthalât vc tüketim : Türkiye'de bazı önemli petrokimyasal mad- delerin üretim, ithalât ve tüketim d u r u m u , ge- lişmenin gayet hızlı olduğunu göstermektedir.

Ton

Petrokimyasal maddeler : 1967 1968 1969 1970 1971

Ü ^—

_

_{7.870 10246}

POLİETİLEN I 9.333 19.000 18.302 19.714 20.581

T 9.333 19.000 18.302 27.584 30.827

Ü ^— 1.543 9.634

PVC I 15.212 16.751 19.556 17.738 18.146

T 15212 16.751 19.556 19.281 27.780

POLİSTİREN Ü

1 3.264 5.066 4.681 6.255 6.203

T 3.264 5.066 4.681 6.255 6.203

DODESOL BENZOL Ü

t 912 4.627 5.166 7.721 11.752

T 912 4.627 5.166 7.721 11.752

KARBON SİYAHI

Ü

I 11.811 9.300 10.897 11.864 13.398

T 11.811 9.300 10.897 11.864 13.398

SENTETİK KAUÇUK Ü

I 13.138 14.595 11.968 11.998 13.000

T 13.138 14.595 11.968 11.998 13.000

GRlKOL

Ü

1 223 828 2.969 4.276 4.658

T 223 828 2.969 4.276 4.658

KAPROLAKTAM

Ü

1 10 2.410 4.000 6.104 10.399

T 10 2.410 4.000 6.104 10.399

Ü = Üretim t = ithalât T = Tüketim

36

TÜRKİYE'DE İTHALÂT DURUMU ,(Ton) Önemli Petroklm-

yasal m a d d e l e r 1967 1968 1969 1970 1971

Polietilen (yb + ab) 9.333 19.000 18.302 19.714 20.581 Polivinilklorür 15.212 16.751 19.556 17.738 18.146

Polistirtn 3.264 5.066 4.681 6.255 6203

Polipropilen 304 492 289 613 2.565

Kaıbon siyahı 11.811 9.300 10.897 11.864 13.398

Dodesil benzol 912 4.627 5.166 7.721 11.752

SBR 13.124 13.750 11.537 11.775 12.774

CBR 14 845 431 213 226

Glikol 223 828 2.969 4.276 4.658

Metanol 298 1.354 1.730 2.583 3.338

Poliakrilonitril (*) 50 11 19 54 219

Naylon - 6 10 2.410 4.000 6.104 10.399

Poliester 47 12 ^— 3 ^—

F.A.A. 1.879 2.435 3.984 3.868 2.004

DM.T. 94 143 6.294 8.311 9.429

Poliester lif 3.022 5.865 3.108 1.238 1.295

LPG 393 26.619 65.677 72.595 54.097

(*) Elyafı dahil değildir.

TÜRKİYE'DE ÜRETİM DURUMU (Ton) Önemli Petrokim-

ya maddeler 1967 1968 1969 1970 1971

Polietilen (y.b.) ^{— — — — —}

Polietilen (a.b. ) ^{— — —} 7.870 10.246

Polivinilklorür ^{— — —} 1.543 9.634

Polistiren ^{— — — — —}

Polipropilen — — — — —

Karbon siyahı — — — — —

Dodesil Benzol ^{— —} — — —

SBR ^— — — — —

CBR ^{— — — — —}

Glikol — — — — —

Metanol — — — — —

Poliakrilonitril — — — — —

Naylon - 6 — — — — —

Poliester ^{— — — — —}

F.A.A. (*) ^{— — — —} 1.850

D.M.T. ^{— — — — —}

LPG — 131.170 132.522 146.857 227.312

(*) Plastifay fabrikası kurulu kapasitesi 6000t/y. Türkiye'deki boya fabrikaları, 1972 için ih- I971'de 2.500 ton F.A.A. üretmeyi tasarlamış, tiyaç beyanı olarak min. 8261, max. 9581 ton 1.850 ton üretmiştir. göstermişlerdir.

37

TÜRKİYE'DE TÜKETİM DURUMU (Ton) ö n e m l i Petrokim-

sal maddeler 1967 1968 1969 1970 1971

Polietilen ( y b + a b ) 9.333 19.000 18.302 27.584 30.827 Polivinilklorür 15.212 16.751 19.556 19.281 27.780

Polistiren 3.264 5.066 4.681 6.255 6.203

Polipropilen 304 492 289 613 2.565

K a r b o n siyahı 11.811 9.300 10.897 11.864 13.398

Dodesil benzol 912 4.627 5.166 7.721 11.752

SBR 13.124 13.750 11.537 11.775 12.774

CBR 14 845 431 213 226

Glikol 223 828 2.969 4.276 4.658

Metanol 298 1.354 1.730 2.583 3.338

Poliakrilenitril 50 11 19 54 219

Naylon - 6 10 2.410 4.000 6.104 10.399

Poliester 47 12 ^— 3

__

F.A.A. 1.879 2.435 3.984 3.868 3.854

D.M.T. 94 143 6.294 8.311 9.429

Poliester (lif elyaf) 3.022 5.865 3.108 1.238 1.295

LPG 393 157.789 198.199 219.452 281.409

IV. TÜRKİYE'DE PETROKlMYA SANAYİİ a) Tarihçe :

II. Cihan harbinden sonra, petrolden etilen ve propilen üretilerek petrokimya sanayii dün- yada gelişmeğe başladığı zaman, Türkiye'de il- gi uyandırdı. Bunu Türkiye'de petrol sanayini k u r m a k l a görevli Türkiye Petrolleri A.O. gibi bir milli kuruluş ele alabilirdi. Bu ortaklığın başında o tarihte Genel Müdür olarak Y. Kim- ya Mühendisi Dr. İhsan Topaloğlu bulunuyordu.

Şirket bünyesinde 1963 başında bir petrokimya şubesi müdürlüğü kurularak işe başlandı. Tanı bu sırada B a t m a n - İskenderun pipe-line boru hattı ile, B a t m a n rafinerisinin LPd tesisleri vo diğer bazı yeni üniteleri yatırım programına alınmıştı. Üç m ü d ü r l ü k halindeki bu yatırımcı şubeler, b i r yatırım grubu teşkil edilerek başı- na da Maden Y. Mühendisi Sayın Hamza Batuk getirildi. 3 şubeden birisi olan petrokimya şu- besi m ü d ü r l ü ğ ü n ü de rahmetli Hayrettin Bez- m e n üzerine almıştı.

Bu memleket çocukları bu projeleri içten benimsediklerinden başarıyla gerçekleştirmiş sayılabilirler. Sayılabilirler diyorum, zira petro- kimya çok kademeli bir p r o j e olduğu için el'an devam etmektedir. Her üç projenin gerçekleş meşinde Dr. İhsan Topaloğlu'nun büyük emeği vardır.

Bazı yabancı firmalar, yabancı sermaye kanununa sığınarak projeyi baltalamak istemiş- lersc de, rahmetli Hayrettin Bezmen'in, Hamza Batuk ve Dr. İhsan Topaloğlu'nun çetin müca delesi karşısında engel olamamışlardır.

Petrokimya, Türkiye'ye dışardan getirilen sanayi dalları içinde en süratle gelmiş olanıdır Dünyada başladığından 6-8 yıl sonra Türkiye'de

ele alınmış olmasını takdirle karşılamak lâ- zımdır.

1963 başında Fransız Petrol Enstitüsünden yardım istendi. Gönderilen uzman H. Bezmen ve F. Onar'la birlikte bir ön proje hazırlıyarak 1963 Haziran'ı başında bu ön projeyi DPT'ına sundular. Proje 2 kademeli düşünülmüştü, ö n ce etilen, polietilen. Klor, VOM, PVC ve DDB fabrikaları kurulacak, 2. s a f h a d a da Karbon Siyahı, Poliakrilonitril ve aromatik ekstriaksi yon tesisleri ele alınacaktı.

Projenin zamanla geliştirilmesi sonunda bazı kapasiteler ve ortak tesisler değiştirildi.

Yeni ürünler üretim plânına alındı.

Bazılarının derhal % 100 tevsiherinc geçildi Başlangıçta 550 Milyon TL. lık olarak düşünü- len proje, bugün gelişerek 3 milyarlık bir yatı rım haline gelmiş bulunmaktadır.

1963 ve 1964 yıllarındaki çalışmaları TPAO Petrokimya Şubesi Müdürlüğü yürüttü. Lisan sörlerle temaslara geçildi. Avrupa'da bazı tesis ler incelendi. Blaw-Knox adlı Amerikan firma sile «teknik müşavirlik» anlaşması imzalandı Bu f i r m a d a n Dr. Coats başkanlığında bir tek- nik ekip Ankara'ya gönderildi.

1965 Nisan'ı başına, Türkiye'de Petrokimya sanayiini gerçekleştirmek üzere «PETKtM PET- ROKİMYA A.Ş.» kuruldu. Bu şirketin merkezi Ankara olup sermayesi 250 Milyon Lira idi.

Hisse dağılımı :

% 55 TPAO

«i 25 T.C. Emekli Sandığı

% 20 Ordu Yardımlaşma K u r u m u şeklindedir. Aynı oranlar m u h a f a z a edilerek ser- mayesi 1968 de 500 vc 1970 de 700 milyon TL.

38

ına çıkarılmıştır. H a l e n yeniden s e r m a y e a r t t ı rımına gidilmesine ç a l ı ş ı l m a k t a d ı r .

b) K u r u l m a k t a olaıı tesisler :

Y a r ı m c a (Kocaeli) P e t r o k i m y a tesisleri Tür- kiye'de k u r u l m a s ı k a r a r l a ş t ı r ı l a n ilk Petrokim- ya Kompleksi o l u p 20 k a d a r f a b r i k a ile bunla- ra ait y a r d ı m c ı işletmeleri ve o r t a k tesisleri içi- ne alır. Su ihtiyacı 42 Km. uzaklıktan S a p a n c a gölünden s a ğ l a n m a k t a d ı r .

Bu tesislerin kapasiteleri ile tesis bedelleri ilişik tabloda verilmiş o l u p t a m a m ı 1964- 1974 a r a s ı n d a , 10 yılda gerçekleştirilecektir.

H e m e n h e r f a b r i k a n ı n lisansörü ile mühen- dislik p r o j e s i n i y a p a n f i r m a b a ş k a b a ş k a d ı r . Yardımcı işletmeler ile o r t a k ve genel tesisle- rin F. VVheeler - USA f i r m a s ı yapmış, keza in- şaat ve m o n t a j a ait s a h a işleri dc yine bu fir- m a y a y a p t ı r ı l m ı ş t ı r . F. VVheeler, sıra DDB fab- rikasına gelince, işleri Petkim e l e m n a l a r ı n a dev- rederek alâkasını k e s m i ş t i r . F i r m a l a r ı n çeşitli ülkelerden seçilmelerinde, o ülkenin dış kredi bulması da rol o y n a m ı ş t ı r .

Daha s o n r a Sentetik K a u ç u k Tesisleri ku- r u l m a s ı n a geçilmiştir. Bu tesisler Avrupa Ya- tırım B a n k a s ı n d a n kredi alabilmek için «Pet- kim Kauçuk A Ş.» adlı bir y a v r u şirketçe kurul- m a k t a d ı r .

YATIRIM PETROKİMYA T E S İ S L E R İ A. T a m a m l a n a n p r o j e l e r

K a p a s i t e Tesis bedeli (Ton/Yıl) (1000 TL.)

1. Etilen Fb. 30.000 145.000

2. Polietilen Fb. 13.500 144.782

3. VCM Fb. 27.000 114.751

4. PVC Fb. 26.000 130.600

5. Klor Fb. 18.000 85.642

6. Y a r d ı m c ı ve o r t a k

tesisler — 343.720

T o p l a m 964.995

B. Devam etlen p r o j e l e r 1 7. Dodesilbenzol Fb. 10.000 57.218 8. K a r b o n Siyahı Fb. 15.000 124.659 9. K a r b o n Siyahı tevsii 15.000 73.308

10. Stiren Fb. 25.000 86.572

11. Polistiren Fb. 15.000 91.168 12. Etilen Tevsii 30.000 35.993 13. Polietilen Tevsii 15.000 107.573 14. VCM Tevsii 27.0000 101.529

15. PVC Tevsii 26.000 130.117

16. Klor Tevsii 18.000 57.945

17. K a p r o l a k t a m 25.000 485.409

18. SBR 32.150 198.243

19. CBR 13.500 173.566

20. B u t a d i e n

E k s t r a k s i y o n 33.000 78.728

21. Yardımcı ve Ortak

Tesisler Tevsii — 342.258

2.144.286 C. Diğer y a t ı r ı m l a r

22. A r a ş t ı r m a l â b o r a t u v a r ı — 10.000 23. İ d a m e y a t ı r ı m l a r ı — 50.000

T o p l a m tesis bedeli 3.169.281 D. i ş l e t m e s e r m a y e s i — 294.532

Genel t o p l a m — 3.463.813 K u r u l u ş yeri o l a r a k Y a r ı m c a ' d a I p r a ş Ra- finerisi ile S ü m e r b a n k Fabrikası a r a s ı n d a k i s a h a seçilmiştir. (Mr. Gılbertsan ile H. Bezmen b u l d u l a r ) .

Bugün İzmit'in Y a r ı m c a Köyü civarında ilk P e t r o k i m y a K o m p l e k s i m i z k u r u l m a k t a o l u p 1971 s o n u n d a ilk 1,5 m i l y a r TL. lik kısmı ger- çekleşmiştir. T a m a m l a n ı n c a 3 m i l y a r TL. lık b i r y a t ı r ı m o l a c a k t ı r .

Ayrıca uzun s ü r e d i r II. P e t r o k i m y a komp- leksi etüdleri y a p ı l m a k t a o l u p d u r u m 1972 de o r t a y a ç ı k a c a k t ı r .

K u r u l m u ş ve k u r u l a c a k tesisler h a k k ı n d a b u r a d a ayrıntılı bilgiler verilmesine çalışılacak- tır.

c) Y a t ı r ı m kolaylıkları :

P e t r o k i m y a tesisleri, 6326 sayılı Petrol Ka- n u n u ş u m u l ü n e girdiklerinden, «Petrol belge- si» ni haizdirler.

Bu hak, y a t ı r ı m c ı k u r u l u ş a , h a m m a d d e ve y a t ı r ı m malları i t h a l â t ı n d a m u a f l ı k sağla- dığı gibi, m a k u l ölçülerde a m o r t i s m a n a y ı r m a imkânını d a verir. Yalnız Klor fabrikası hariç t u t u l m u ş t u r . Ayrıca Devletin y a t ı r ı m yapanla- ra tanıdığı teşvik t e d b i r l e r i n d e n dc yararlan- m a k t a d ı r .

d) P r o j e n i n e k o n o m i k esasları : 1) S a t ı ş l a r :

Y a r ı m c a tesisleri 1974 yılı s o n u n d a tamam- lanmış b u l u n a c a k t ı r . T a m k a p a s i t e halinde ü r ü n l e r i n vergisiz satış değerleri 1.773.000.000 TL. t a h m i n o l u n m a k t a d ı r .

2) K â r :

T a m kapasiteye erişince k o m p l e k s i n yıllık kârı 430 Milyon TL. ını b u l m a k t a d ı r .

3) P a r a n ı n d ö n ü ş ü :

O r t a l a m a % 10 a m o r t i s m a n ile (310 Milyon TL/Yıl) net k â r d i k k a t e alınırsa, bu y a t ı r ı m d a 5 yılda p a r a n ı n d ö n ü ş ü m ü m k ü n o l m a k t a d ı r . Kısım kısım bitirilen b i r p r o j e olduğu için bu h e s a p teorik d u r u m u gösterir.

4) İş gücü İhtiyacı :

K o m p l e k s i n personel ihtiyacının 3000 kişi civarında olacağı t a h m i n o l u n m a k t a d ı r .

39

5) Döviz ihtiyacı :

3.1 Milyar TL. lık y a t ı r ı m ı n 1.500.000.000 TL. inin dış ö d e m e olduğu h e s a p l a n m ı ş t ı r .

6) Devlete ö d e n e c e k vergiler :

Bu tesisleri n k u r u l u ş s a f h a s ı n d a devlete 500 Milyon TL. lık vergi ö d e n m i ş olacaktır.

750 Milyon TL. lık g ü m r ü k vergisi için y a t ı r ı m muaflığı t a n ı n m ı ş t ı r . T a m k a p a s i t e d e çalışır- ken h e r yıl devlete 1.000.000.000 TL. ödenecek- tir.

V. PETROKİMYA S A N A Y İ İ M İ Z İ N G E L E C E K T E K İ DURUMU a) Y a p ı l m a k t a olan ç a l ı ş m a l a r :

Dünyada kaydedilen gelişmeye p a r a l e l ola- rak Türkiye'de, Y a r ı m c a ' d a k u r u l a n Petrokim- ya tesislerini önce % 100 tevsi etmiş, h a t t â h a m m a d d e i m k â n l a r ı n ı n ve seçilen yerin sını- rına gelinceye k a d a r yeni tesisler ilâvesini ter- cih t e m i ş t i r . Bu sayede m a l i y e t l e r d e m a k u l ölçüler içinde t u t u l m u ş o l a c a k t ı r . Ayrıca 1968 yılından beri ikinci b i r p e t r o k i m y a kompleksi k u r u l m a s ı k o n u s u e t ü d e d i l m e k t e d i r . 5 Milyar TL. gerektiren, O r t a k P a z a r a g i r m i ş b i r Türki- ye'de, a y a k t a kalabilecek b i r tesisin etüdleri y a p ı l m a k t a d ı r . Y a t ı r ı m öncesi e k o n o m i k , tek- nik ve malî e t ü d l e r 1972 yılı s o n u n a k a d a r bi- tirilecektir.

'Maliye 'Bakanlığı ve DPT d a gereken des- teği s a ğ l a m a k üzere p r e n s i p k a r a r ı n a varmış-

lardır. Su, elektrik ve yer i m k â n l a r ı da dahil o l m a k üzere p r o j e b ü t ü n yönlerile incelenmek- tedir.

Bu p r o j e ile T ü r k kimya sanayiinin aro- m a t i k m a d d e l e r ihtiyacı (Benzol, toluol, ksi- lol...) ile b u t a d i e n ihtiyacının d a karşılanması- na çalışılacaktır. 300.000 ton etilen üretebilecek bir tesis olacağı d a h a ş i m d i d e n söylenebilir

b) Beklenen gelişme :

P e t r o k i m y a b i r temel sanayi o l a r a k kuru- lunca ve p e t r o k i m y a k o m p l e k s l e r i birbirlerini izledikçe, a r t ı k T ü r k i y e ' d e ciddi bir k i m y a sa- nayiinin gelişmeğe başladığı söylenebilir. Pet- r o k i m y a d e m e k , d a h a b u g ü n d e n kimya sana- yii d e m e k t i r . Geride pek fazla birşey kaldığı söylenemez.

Z a m a n l a , y a r d ı m c ı m a d d e l e r i n de ele alına- cağı, i k a m e suretile ithalâtın kıslacağı tabii sa- yılmalıdır.

Ama biz en önemli y ö n ü n « a r a ş t ı r m a » ol- d u ğ u n a inanıyoruz. T ü r k yaratıcı zekâsı bu a l a n d a d a s e f e r b e r olunca, k i m s e d e n geri kal- mıyacağımıza inanmalıyız. P e t r o k i m y a saha- sında ithal o l u n a n Know-How ve teknolojiye b u g ü n e k a d a r 200.000.000 TL. k a d a r ödenmiş- tir. Ayrıca ü r e t i m üzerinden d e b i r m i k t a r da- h a ödenecektir.

Araştırmacılarımızın b i r gün bize gerekli teknolojiyi y a r a t t ı k l a r ı k a d a r , teknoloji ihracı- nı d a gösterecekleri gün u z a k değildir.

3 f

lt

t' (nit*—yi-—"'"

i4

*

_ N CH.-C — CTT

((«> CHs +

£*, (<»t)„ + Mj İO

r

H, (l H,)H

IQ

>°l\

V. _

- C M, - ^CU * W», + ^{J/2 TT}

N

C

^{H, C H}

M Ti H H . r e = c — c = c

f

» « i « » * » » ]

t-f-c-c-c-c-c-c- J

»

M N ( f , • "taC/tı^

BTNıAL

> CHj fA/ -f j ^ o

»Utt* MÎ+İİ [

• < - C M + CSC — c =.

c

C/S. luiaJ't*

(•>"ff- (ÇIK)

îA»w., t» f^Ü"

X«ı«,u)t> f!6«)

„ . / Jı U ıRA/TN/U -

O '

^"

- Q 4 > ^'

- 0 + -

- O * * * ' } •

- A +

H.LS

0 - C i" •><:'*

C

0

V

" — — Q '

v

l

c»ı Î'O**1

T,. »1*4,11.»/ Ctmhff

)

i S—.'—. p ^ .

c

t4r,.„ I (''•<"]) , <j Mf *

*• hS"-

tı'ft.

e...:. . *U

MC -=.<LH H H

<1

M

..

c — t - t - e

n n

_ MC = CM + CFı , M »

d e _ c U

M H

1 MCZ= C Ci

-^C(C _ C

M * U .ni =c d .»a

t ı/furt"*/

M M M M c - c-c - t ...

H Ci M (£ J

o

_ M e C H

- 0r

0 * 7

tv <

_{- "}

- «ı iJ,.(h.uf ti'"")

D

= c

H

İrtMo

H * M

- c - c- e-e ••

0*

MC

- M?

T M + MCI CM * M, O

-N. MC . C CJ2 HUKU^.

^ " M

<LHJ ihJ^Lk.'

BP KİMYEVİ

MADDELERİ

Breon ve Epok Lateksleri, Breon Cementleri, Epok ve Celloband Reçineleri,

Celloband Poliester Reçineleri, Breon Plastikleri,

Solventler, Plastifiyanlar, Deterjanlar, Polybutenler ve Organik Kimyevi Maddeleri.-

BÜTÜN

İHTİYAÇLARINIZ İÇİN.

BP PETROLLERİ A.Ş.

Cumhuriyet caddesi Ege Han, Harbiye İstanbul: Tel 46 5050

KİMYA — 108

W Yurt >

Kalkmmasınd

E N D Ü S T R İ v e K O N F O R

T E S İ S L E R İ

P R O İ E - T A A H H Ü T - İ M A L Â T

T O K A R

T e s i s a t v e T i c a r e t LTD.ŞTİ.

Merkez:

Kabataş . E kemen Han Kat 5 Tel.46 6176 Telg Tokerar- İstanbul Telex: 2 6 4 - İstanbul

A n k a r a : İzmir Caddesi,'Aydın Han 33/4 Tel.12 0372

B ü r o s u Telg.Tokarar-Ankara. Telex^; 156 - Ankara.

K İ M Y A — 108

KİMYASAL MADDE FİATLARI

1. Kimya Sanayiimizin planlanmasında yardımcı olmak, ithalat ve ihracat işlemlerine ışık tut- mak amacıyla aşağıdaki fiyat listesi hazırlan- mıştır.

2. Yalnız Amerika, Almanya ve İngiltere FOB f i yatları seçilmiş olup, bu fiyatlar mecmuamızın yayınlandığı tarihte geçerlidir.

3. Bu maddelerin genellikle 10-20 tonluk partiler halinde satılacağı kabul edilmekle beraber, da- ha küçük partiler için belirtilen fiyatlar varsa, bunlar da ilgili sütunda verilmiştir.

4. Fiyatlarda $ 1 = 14 TL. eşdeğeri kabul edilmiş- tir.

Fiyatlar, TL./Kg.

K i m y a s a l M a d d e U.B.A. Almanya İngiltere

Adibik Asit 5.86 6.29

Akrilonitril 4.46 7.30 4.81

Alııminyum Stearat 13.85 10.20 12.55

Amil Alkol 5.78 10.50 9.89

Amilasetat 4.94 10.61 9.90

Amonyak (% 30) 0.40 1.45 0.43

Amonyum per sülfat 98) 5.57 4.39 4.64 Amonyum sülfat (% 21) 0.355 1.02 0.52*

Anilin 4.64 439 ^—

Asetaldehit CMı 99) 2.78 3.55 3.80

Asctikanhidrit 4.31 4.50 3.67

Asetik asit (Glaslal) 2.78 3.36 3.08 Asetik asit (<Mı 80, teknik) 2.90 2.80 2.65 Asetjl salisiltkasit 18.80 ^— 19.50

Aseton 1.80 1.54 2.16

Bakır sülfat C'o 98-100) 7.00 6.80 5.68

Benzen 0.96 1.14 1.235

Bcnzoik asit (teknik) 6.62 6.88 7.97

Brom 5-23 8.40 5.50

Bütanol ^— 2.31 3.89

Biltil asetat 4.16 2.72 4.44

BUtil glikol eter ^— 9.61 10.64

Bütlraldehit 6.00 ^{— —}

Civakloriir 2-16.00 ^— 150.00

Çinkooksit 5.57 5.92 6.11

Çinko stearat 13.60 9.41 10.75

Çinko sülfat (66 % Zn) 3.08 2.41 3.36 Deterjan Alkilat (yumuş.) — 4.88 ^— Deterjan Alkilat (pert) ^— 336 ^—

Diaseton Alkol 4.16 3.34 4.85

Dibütil fitalat 6.80 3.76 5.78

Dielanclamin 3.71 5.09 7.50

Dietil fitalat 6.49 9.77 6.51

Dictilcn glikol 2.78 3.12 4.26

Dlfenll oksit, (teknik) ^— 9.79 ^— Di-isobütil keton 4.63 8.32 8.65

O-Diklorobenzen 4.64 4.39 ^—

Diklorometan ^— 3.02 ^—

Dimctil amin (<H> 100) 5.56 8.10 ^—

Dimetil fitalat 6.49 7.75 6.09

Dinonil fitalat ^— 5.86 4.85

Dioktil fitalat 3.85 3.83 6.41

Fiyatlar, Tl.. Kg.

K i m y a s a l M a d d i - U.S-A. Almanya İngiltere

1-4 Dioksan 11.05 15.6 12.35

Dipropil amin — 31.90 27.00

D;propilen glikol 4.79 5.30 5.80 Disikloheksil fitalat 14.00 11.85 9.01

Eter ^—

Etil akrilât 6.17 10.61 ^—

Etil asetat 3.70 2.94 3.49

Etil-bütil keton 1235 20.20 17.90

Etil diglikol eter ^— 5.25 6.34

Etil eter 3.55 6.89 7.00

Etil glikol eter ^— 3.82 5.15

Etilen diamin (% 100) 8.19 11.41 11.00

Etilen glikol 2.15 3.02 3.58

Etilen oksit ^— 3.51 4.16

Fenol (sentetik) 2.46 3.05 3.05

Fenol formaldehit — — 7.06

Fi talik anhidrit 2.47 2.31 2.47

Formalin 1.08 1.32 1.21

Fosforik asit ("Mı 75) 2.14 3.65 5.46

Fümerik asit 6.62 5.25

Fülfural 5.09 6.75 7.80

Gliserol (sentetik, 99.5) 7.00 7.85 8.30

Gloksal 30) 6.80 6.96

Hcgzametilen tetramin

(teknik) 7.12 4.90 6.10

Hekzan (endüstriyel) 0.87 1.36 1.63 Hidrobromik asit (teknik.

% 48) 10.00 14.00

Hldro fluorik asit (% 70) 630 5.30 4.93 Hidrojen peroksit (<M> 35) 4.93 4.20 4.45

Hidrokinon 35.50 30.60 37.50

Hidroklorik asit (18'Bc) 0.462 0.524 0.587

İyot 29.90 81.00 107.00

İzobutanol — 1.16

İzobütil asetat (% 98) 3.62 2.60 3.84

tzoferon 5.50 7.00 6.70

îzopropanol (°'o 99) 2.25 1.93 2.58

tzopropil amin — 9.40 10.20

Izopropil asetat 333 4.14 3.57

Kalsiyum karbür (teknik) — 1.69 —

Karbon di sülfür 1.48 1.75 ^—

Karbon siyahı (FEF) 2.38 3.4 2.55

43