ENDÜSTRİ ve BAKLAĞİL VİRÜS ve BAKTERİ HASTALIKLARI
Prof. Dr. FİLİZ ERTUNÇ
PATATES VİRÜS ve BAKTERİ HASTALIKLARI
Potato leafroll virus (PLrV)
İzometrik ve 24 nm çapında olup (ss-RNA) bitkinin floeminde yer alır. %30 RNA ve %70 proteinden ibarettir. Virüs kuvvetlice
immunogeniktir. Termal inaktivasyon noktası (TIN) 70-80 ºC, en son sulandırma noktası 10-4, İÖU( in vitro ömür uzunluğu) 2ºC’de 5-20 gündür.
Yayılışı: Patatesin yetiştiği her yerde gözlenir. Enfekteli yumru ve afid vektörleri le taşınır. Tarlada %60-70 oranında bulunur ve %10- 30 oranında ürün kaybı yapar. Etmenin oldukça dar bir konukçu dizisi vardır. Patates tek doğal konukçusudur. Biber , domates ve tütünde önemli zarar yapar. Gomphrena globosa önemli bir test bitkisidir. Yapraklarda kloroza neden olur.
Belirtileri: primer ve sekonder simptomlara neden olur. Primer belirtiler; sağlıklı yumrulardan gelişip daha sonra enfekteli olan
bitkilerde gözlenir. Sekonder belirtiler ise enfekteli yumrulardan gelişen bitkilerde gözlenir. Primer belirtiler uç yapraklarda gözlenir, daha açık renkli olup yaprak tabanı mavi mor veya kırmızımsı olur. Yaprakçıklar yukarı doğru kıvrılır. Sekonder belirtiler patatesin çeşidine ve virüs strainine baplı olarak değişir.
Floem nekrozu gövde ve yumrularda oluşur ve floemde aşırı düzeyde kallus birikir. Floem nekrozu yapraklarda oluşan karbonhidratların birikmesine neden olur ve bu da yaprakların kıvrılmasına yol açar.
Enfekteli yumrular küçük olur ve ipliğimsi formda çimlenir. Bazı çeşitlerde ağ benzeri doku nekrozları gözlenir.
Patolojisi: Hastalıkla bulaşık yumrular Primer inokulum kaynağıdır. Başta; M. persicae, M. ascalonicus,
Macrosiphum euphorbiae gibi afitlerle taşınır. M. persicae en önemli vektörüdür. Afitlerin hastalığı persistent olarak yayması için 48-72 saat gereklidir. Afitlerin virüsü vücuduna alması için 12-14 saat beslenmesi gerekir. Afitlerin
vücudunda hastalığın çoğaldığı belli değildir. Virüs
mekaniksel olarak veya hastalıklı yumrularla taşınır. Küsküt ile de yayıldığı belirlenmiştir.
Mücadelesi: Hastalıklı yumruların kullanılmaması gerekir.
Dağlık kesimlerde yetiştirilen sağlıklı yumrular dikimde
kullanılmalıdır. Vektör böceklerle , özellikle afitlerle savaşım yapılmalıdır. Sekonder enfeksiyonları engellemek için
ürünler arası dönemde mutlaka insektisid ile mücadele yapılmalıdır.
Patates Y virüsü (PVY)
Patates Y virüsü potyvirus cinsinin tip üyesidir. Etmenin partikülleri ince uzun iplikçik şeklinde olup 730x11 nm boyutlarındadır.
Etmen tüm dünyada patates yetiştirilen her yerde yaygındır. 3 adet ırkı vardır. PVY0 yaygın ırkı, PVYc ırkı kesik çizgi straini ve PVYN tütün damar nekrotik straini gibi
Konukçuları: Patatesin yanı sıra tütün domates petunya çok sayıda test bitkisinde belirti oluşturur. C. amaranticolor, C. quina, N. rustica önemli test bitkileridir.
Belirtileri: Virüs ırkına ve patates çeşidinin hassasiyetine bağlı olarak simptomları değişir. Y0 ırkı nadiren beneklenme veya morarmaya neden olur. Genellikle yaprakta marullanma, nekroz, yaprak dökümü, enfekteli patates bitkilerinde erken ölümler gözlenir. Nekroz leke veya halka
şeklinde başlar sonra tüm yaprak nekrotik bir hal alır ve gövde üzerinde kurur. Y ırkında yaprak, yaprak sapı, ve gövdede nekrotik çizgiler gözlenir.
PVYN ise patateste ılımlı tütünde ise şiddetli belirtiler oluşturur. Patates yapraklarında nekrotik leke ve ya halkalar gözlenir. Ilımlı bir beneklenme meydana gelir. Sekonder belirtiler daha belirgindir.
Patates X virüsü (PVX)
Etmenin partikülleri iplik şeklinde olup 515X13 nm boyutlarındadır.
dört ırkı olup tüm dünyada yaygındır. PVX orta düzeyde mozaik meydana getirir. Üründe %10-20 arasında kayıp meydana gelir.
Virüs ırkına bağlı olarak %50 oranındaürün kaybı yapar. PVA ve PVY ile birlikte daha zararlı olur.
Konukçuları: esas olarak solanaceae familyası üyelerini enfekte eder8 patates, tütün, biber,domates). Deneysel olarak oldukça çok sayıda bitkiyi enfekte eder. G. Globosa üzerinde lokal leke
oluşturur , uygun bir konukçudur.
Belirtileri: Bitkinin hassasiyetine bağlı olarak maskelenmeye,
şiddetli mozaik, yaprakçık deformasyonuna ve apikal nekroza neden olur. Yetiştirme mevsiminde sıcaklık arttıkça mozaik gelişir. AMV ve TSWV ile daha şiddetli zararlar oluşturur.
Bulaşık tohumla yayılır.
Patates A virüsü (PVA)
Etmen 730-15 nm. boyutlarında ipliğimsi partiküllere sahiptir. Patates yetiştirilen her yerde görülür. Sadece patatesi enfekte eder.
Belirtileri: damarlar boyunca mozaik oluşur( damarlar arasındaki doku da oluşmaz). Damarlar dokuya gömülür, yapraklar deforme olur. Bazı
çeşitlerde genç yapraklarda sararma olur. Yapraklar küçülür.
Yumru ile yayılır. ayrıca M. persicae ve A. frangulae, M. euphorbiae ile yayılır. mekanik olarak temas ve özsu ile yayılır.
PVM (Carlavirus)
650x12 nm uzunluğunda ipliğimsi partiküllere sahiptir. Amerika ve Doğu Avrupa’da yaygındır. %20-50 oranında kayna neden olur.
Sadece patates ve deneysel olarakta solanaceae familyasını enfekte eder.
Belirtileri: patates türlerine baplı olarak değişir. Genç
yapraklarda hafif sarama gözlenir. Bazı çeşitlerde boğum araları kısalır. Mozaik belirtileri, yaprakçık deformasyonu ve sapta
kısalma gözlenir. Üçüncü tip belirti ise yaprak damar nekrozu enfekteli bitkilerde bitkilerde yan sürgünlerin gözlenmesidir.
Patates yumruları ve afitlerle taşınır.
PVS (carlavirus)
650x12 nm boyutlarında partiküllere sahiptir. Patates yetiştirilen heryerde
mevcuttur. Tüm patates virüsleri içinde en yaygın görülenidir. Patates ve üçgül başlıca konukçusudur.
Belirtileri: Bitkide hafif simptomlara neden olur. Belirtiler damarlar arasında gözlenir, daha sonra enfeksiyon maskelenir ve kaybolur.
İkinci tip yapraklarda tüm bunlara ilaveten yapraklar kıvrılır veya tamamıyla simptomsuz olur.
Yumru ile taşınır. Mekanik olarak bulaşık bitki özsuyu ve temasla, patates tarımında kullanılan aletlerle taşınır.
Temiz yumru kullanmak gerekir.
Patates mop top virus
18-20 nm eninde ve 150-300 nm uzunluğunda iki partikülü mevcuttur. Avrupa ve Amerika kıtasında yaygındır.
Patates esas konukçusu olup, deneysel olarak solanaceae familyasında yer alan 26 bitki türünü enfekte eder.
Simptomları virüs ırkına ve patates çeşidine göre değişir.
Boğum arası mesafe kısalır, çalımsı bir görünüme neden olur.
Yapraklarda kırışıklık ve kıvrılma gözlenir. Yumruda farklı
şekillerde nekrozlar gelişir. Nekrozlar önceden yumru üzerinde gelişir.
Etmen Spongospora subterrenea fungusu tarafından taşınır.
Fungusun dinlenme sporları iki yıl virüsü bünyesinde taşır.
Hastalıkla mücadelede virüs taşımayan ve Spongospora
subterrenea fungusu taşımayan yumrular kullanılması hastalığı engeller. Spongospora subterrenea fungusu ile bulaşık olmayan topraklarda tohumluk patates yetiştirilmelidir. Toprağa çinko
tuzlarının uygulanması ve toprak Ph’sının kükürt ile düşürülmesi vektör fungusla mücadele için önemlidir.
Patates spindle tuber viroidi (PSTVd)
Tek sarmal RNA (359 nt)içerir. Amerika, Kanada’nın yanı sıra Polonya, Rusya ve Türkiye’de yaygındır.
Patates bilinen doğal konukçusudur. Domatesi de enfekte eder ve bunda karakteristik belirtilere neden olur. Birçok solanaceae türünde belirti oluşturmaz.
Belirtisi ince uzun yumru oluşmasıdır. Yaprakçıklar küçülür, yaprak sapı ve gövde arasında belirgin açı meydana gelir.
Yumru verimi azalır ve %40 oranında düşür gözlenir.
Domateste bitki bodurlaşır, iletim demetlerinde nekroz oluşur, yaprakçıklarda dönme olur.
Bulaşık yumru ile taşınır. Hastalıklı ve sağlam bitkilerin birbirine değmesi, yumruların kesilerek dikilmesi ile yayılır.
ayrıca bulaşık polenle de yayılır.
