• Günlük alınmasına izin verilen miktar Acceptable Daily Intake (ADI)
Kalıntı ile İlgili Bazı Parametrelerin Kalıntı ile İlgili Bazı Parametrelerin
Hesaplanması
Hesaplanması
• Günlük alınmasına izin verilen en fazla miktar Maximal Permissible Intake Per Day (MPI)
MPI : ADI x 60 mg/ kg/gün
• MPI' in ADI'dan farkı, değerin kg insan ağırlığı başına değil, birey başına hesaplanmasıdır. Hesaplamada ortalama insan canlı ağırlığı 60 kg olarak kabul edilmiştir.
Kalıntı ile İlgili Bazı Parametrelerin Kalıntı ile İlgili Bazı Parametrelerin
Hesaplanması
Hesaplanması
• Gıda dikkate alınarak alınmasına izin verilen en fazla miktar veya Maksimum kalıntı limiti
Maximal Permissible Level in Foodstuff Concerned (MPL)
Maximum Residue Level (MRL)
Her gıda aynı oranlarda tüketilmemektedir. Örneğin baharatta bulunan bir kontaminant ile tahılda bulunan bir kontaminantın kalıntı limiti hesaplanırken gıda faktörü olarak adlandırılan günlük tüketim miktarları hesaba katılır.
İşte; MPI değerinin gıda faktörüne bölünmesi ile MPL değerine ulaşılır. Bu değer gıdanın bir kilogramında bulunmasına izin verilen kontaminantın maksimum miktarını belirler. Maksimum kalıntı limiti (MRL) olarak da adlandırılır.
Kalıntı ile İlgili Bazı Parametrelerin Kalıntı ile İlgili Bazı Parametrelerin
Hesaplanması
Hesaplanması
• Toleransın belirlenmesi
• Etkisiz düzey – Güven faktörü
• 60 kg c.a. ; 1.5 kg katı besin ; 1.5 L süt
• T = KGA x 60 kg.c.a / TF (Tüketim-Besin Faktörü)
• T= Etkisiz miktar x 60 kg c.a. / TF x GF
Kalıntı ile İlgili Bazı Parametrelerin Kalıntı ile İlgili Bazı Parametrelerin
Hesaplanması
Hesaplanması
Örnek
Meyve ve Sebzede Endosulfan'ın MRL değerinin Hesaplanması:
•NOAEL: 0.75 mg/ kg
•Güven Faktörü: 100
• Günlük meyve ve sebze tüketimi (TF): 0.4 kg
• ADI (NOAEL/GF) = 0.0075 mg/kg
• MPI (ADI x CA) = 0.45 mg/kg
• MPL-MRL (MPI/TF) = 0.45/0.4 = 1.125 ppm
Vücudun Kalıntılardan Arınma Süresi
Kesim öncesi bekletme süresi: Bu terim besin değeri olan doku ve organlarda, istenmeyen veya zehirleyici etkileri bakımından önem taşıyan ilaç veya kimyasal madde kalıntılarının, tüketiciler için güvenli bir düzey veya yoğunluğa inene kadar ilaç uygulanan hayvanların kesilmemesi gereken süreyi ifade eder.
Bu, aynı zamanda, hayvanlarda sağaltımın
durdurulması ile kasaplık olarak kesilmeleri arasında
geçmesi gereken süre anlamına da gelir.
KÖBS
Belirtilen süre içerisinde yenilebilir hayvan doku ya da organlarındaki ilaç veya kimyasal madde veya metabolit kalıntılarının tüketici sağlığı bakımından tehlike oluşturmayacak miktara veya düzeye indiği kabul edilir.
Kesim öncesi bekletme süresi hayvanda kullanılması onanmış ilacın önerilen doz, hedef hayvan türü, uygulama yolu ve doz aralığında kullanılması durumunda geçerlidir.
İlaçla ilgili herhangi bir kayıt yoksa, kanatlı ve memeliler için kesim öncesi bekletme süresi geçici olarak 28 gün olarak belirlenir.
Yumurta ve sütün kullanılmama süresi: Sağaltıcı ve koruyucu olarak ilaç uygulanan süt hayvanları ve yumurta tavuklarında ilaç kullanımı devam ettiği sürece ve uygulamanın kesilmesini takiben belli bir süre ilaç veya metabolit kalıntıları süt ve yumurtaya da yansır; dolayısıyla, bunlardaki ilaç kalıntıları tüketici sağlığını olumsuz yönde etkilemeyecek düzeye inene kadar bu tür besinlerin tüketilmemesi gerekir.
İlaçla ilgili herhangi bir kayıt yoksa, geçici olarak sağaltım süresince ve sağaltımı izleyen 7 gün boyunca elde edilen yumurtalar ve sütlerin insan tüketiminde kullanılmaması kuralı uygulanır.
Vücudun Kalıntılardan Arınma
Süresi
Balıkların avlanılmama süresi: Balıklar, bilindiği gibi, soğuk kanlı canlılardır; bu sebeple, beslenme-leri, metabolizmaları ve ilaçların farmakokinetik özellikleri suyun sıcaklığına sıkı sıkıya bağımlıdır. Dolayısıyla, birçok ilaç için bunlarda kullanımı takiben avlanmama süresinin belirlenmesi son derece zordur. Onun için, çoğu kez, genel bir ilkeden hareketle ilaçla ilgili bekletme süresi belirlenir.
Buna göre, 500 derece gün birimi dikkate alınarak, suyun sıcaklığına bölünüp, o madde için bekletme veya balığın avlanmama süresi belirlenir.
Vücudun Kalıntılardan Arınma
Süresi
Etiket dışı-ilaç kullanımı
Bu terim kullanılması onaylanmamış bir ilaç veya formülasyonun bir besin hayvanında kullanılması veya onaylı ilaç veya formülasyonun hayvanda onanmamış bir şekilde (dozun artırılması, uygulama yolunun değiştirilmesi, doz aralığının kısaltılması gibi) kullanılmasını ifade eder.
Buna göre, prospektüste belirtilen dışında, hekim tarafından yapılan değişiklikler de etiket dışı-ilaç kullanımı kapsamına girer. Genel bir kural olarak, herhangi bir ilaç prospektüsüyle uygun olmayan bir biçimde besin değeri taşıyan veya besin elde edilen hayvanlarda kullanılmamalıdır.
• Yalnız, hekimler bazen besin değeri olan hayvanlarda etiket- dışı ilaç kullanmak zorunda kalabilirler; bunun başlıca gerekçeleri ise mevcut hastalığın sağaltımında kullanılabilecek onaylı ilacın mevcut olmaması, ruhsatlı ilacın onanmış dozda etkisiz kalması ve böylece isteni-len etkiyi oluşturabilmek için daha yüksek dozlarda kul-lanılması gereğidir.
• Ama, bunun bazı toplumsal ve hukuki sorumlulukları da vardır. Etik yönden, veteriner hekim hayvanları has-talıklara karşı korumak veya sağaltmak sorumluluğunu üstlenmiştir ve bunu uygun bir şekilde yapmak zorun-dadır. Bu gibi durumlarda yetki ve sorumluluğun hekime ait olacağı da unutulmamalıdır.
Beşeri ilaçların kullanılması
Beşeri hekimlik için ruhsatlı ilaçlardan bazıları (kalp glikozidleri, ağrı kesiciler, anestezikler, insülin, antidotlar gibi), veteriner hekimlikte ruhsatlı müstahzarları olmadığından, bazen zorunlu olarak kullanılırlar.
Bunlar için kalıntılara yönelik herhangi bir düzenlemede bulunmadığından, besin değeri olan hayvanlarda kullanılırlarsa, besin kirlenmesi bakımından önemli tehlike taşırlar.
Bu sebeple, bu ilaçlar zorunlu olmadıkça kullanılmamalı;
kullanıldıklarında da hekim tarafından kalıntı tehlikesi sebebiyle hayvanlar izlenmelidir.
• Tolerans düzeyi üzerinde kalıntı içeren besinler tüketici sağlığı yönünden sakıncalı kabul edilir. Bu şekilde kalıntı içeren besinlerin tüketilmemesi öngörülür; bu durum önemli bir ekonomik kayba yol açar. Bu sebeple, ekonomik değer ifade eden bu besinlerin bir şekilde değerlendirilmesi sağlanabilir; burada iki uygulama dikkat çeker. İlki, bu besinlerin işlenerek hayvansal yem maddesi olarak kullanılması; ikincisi ise bu besinlerin çeşitli sıcak, soğuk veya salamura işlemlerine tutularak insanlar için tüketilebilir şekle sokulmasıdır.
Kalıntı İçeren Gıdaların Değerlendirilmesi
Kalıntı İçeren Gıdaların Değerlendirilmesi
Kalıntı İçeren Gıdaların Değerlendirilmesi
• Pişirme
• Kızartma
• Kavurma
• Soğukta-dondurarak saklama
• Salamura gibi işlemler veya
• Hayvansal yem maddesi olarak değerlendirilebilir.
Kalıntıların Önlenmesi
1. Veteriner Hekimler 2. Hayvan Yetiştiricileri 3. Gıda Üreticileri
4. İlaç İmalatçıları-Dağıtıcıları-Satıcıları 5. Kamu kuruluşları
Ortak sorumluluğunda olan bir görevdir.
Veteriner Hekim
• Veteriner hekimin, sağaltımda kullandığı ilacın besinlere geçen kalıntılarıyla insan sağlığına yönelik sakıncaları bilmesi yanında, hayvan sahibi veya yetiştiriciyi eğitmesi ve uyarması da gerekir.
• Ayrıca, ilaç verilmiş hayvanların besin üretiminde kullanılma durumunu da, konuyla ilgili kanun, yönetmelik, tüzük vb düzenlemelere uygunluğu yönünden sürekli izleme yükümlülüğündedir.
Yetiştirici, Gıda Üreticisi
• Ticaret ahlakı ve toplumsal değerler yönünden hayvan yetiştiricileri ve besin maddesi üreticileri ve/veya hazırlayıcıları insan sağlığı üzerinde tehlikeli olmayacak besin maddelerini üretmek zorunda olduklarının bilincinde olmalıdırlar.
• Kalıntıya yol açan en önemli sebeplerden birisi olan
kesim öncesi bekletme süresine uyulmamasının
özellikle hayvan sahipleri veya bakıcıların yapılan ilaç
uygulamalarından ileri geldiği unutulmamalıdır.
İlaç Firması
• Besinlerde bulunacak kalıntıları vasıtasıyla insan sağlığı üzerinde sakıncalı olabilecek ilaç çeşitlerini üreten veya hazırlayan ilaç firmaları uygulama kılavuzlarında bu ilaçların, yararlı etkileri yanında, bilinçsizce kullanılmaları halinde yol açabilecekleri sakıncaları da belirtmelidirler.
• Firmalar ilaçların dağıtım ve satış kanallarına uymalı;
tanıtım broşürleri ve toplantılarında meslek ahlakı ilkelerini ihlal etmemelidirler.
Kamu
• Kamu, tüketiciler için halk sağlığı ve gıda güvenliğinin
tam güvencesi olmalıdır. İlgili kurum, ilaçların etkinliği
ve güvenli kullanımı yanında, gıda güvenliği
bakımından gerekli, kalıntıları izleme programları da
dahil, kalıntıya yol açabilecek tüm uygulamalar ve
uygulama hatalarının tespit edilmesi ve giderilmesi,
konuyla doğrudan veya dolaylı olarak ilgili
kişi/kurumların bilgilendirilmesiyle ilgili politikaları
belirlemeli ve uygulamaya koymalıdır.
Kalıntı ile İlgili Düzenlemeler
• Kodeks Alimentarius Komisyonu
• KGA miktarlarının belirlenmesi
• Dünya Sağlı Örgütü (WHO)
• Gıda Tarım Örgütü (FAO)
• Avrupa Birliği (AB)
• Amerikan Besin İlaç Dairesi (FDA)
• Tarım ve Orman Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı
Türkiye’deki Durum
• Gıda Değeri Olan Hayvanlarda kullanılması Yasak Etkin Maddeler (30.11.2001 Tarih, 1380 Sayılı Olur)
• Etlerde Kalıntısına İzin Verilmeyen İlaçlar (TGKY’ne göre 10.11.1997 Tarih, 23172 Sayılı RG)
• Yumurtacı Kanatlılarda Kullanılması Yasak ve/veya yumurtada Kalıntısına İzin Verilmeyen İlaçlar TGKY’ne göre
• Sağılan Hayvanlarda Yasak ve/veya Sütlerde Kalıntısına İzin Verilmeyen İlaçlar TGKY’ne göre
• Su Canlılarında Kullanılması Yasak İlaçlar TKB KKGM 1998 Yılı Genelgesi
• Balda Yasak Maddeler TKB Bal Tebliği (2000/39)
• Kalıntı İzleme Planı Kalıntı İzleme Planı
Ülkemizde beyaz et, su hayvanları, süt ve balda yıllık olarak Ülkesel Kalıntı İzleme Planı yapılmakta ve uygulanmaktadır.
• Planda, örnekleme ve analiz edilen maddeler için 19.01.2005 tarih/25705 sayılı RG’de yayınlanan Yönetmelikte belirtilen uygulamalar temel alınır.
• Kalıntı izlemede Bakanlık tarafından Ankara ve İzmir İl Kontrol Laboratuarları, Etlik, Bornova ve Pendik Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü Müdürlükleri yetkili kılınmıştır.
