GAP Bölgesi Baraj Göl Aynasında Kalacak Yörelerde İstihdam ve Yeniden Yerleştirme Sorunları Araştırması

• . .

T.C.

BAŞBAKAN

Ll K

GÜNEYDO~U

AN ADOLU PROJESI BÖLGE KALK

DA RES

1

GAP BÖLGE S i

BARAJ GÖL AYNASlNDA KALACAK

\'ÖRELERDE iSTiHDAM

VE

VEN i DEN VERLEŞTi RME

SORUNLARI

SOSVOLOJi DERNEGi Ankere

Haziren 1994

r.c.

BAŞBAKANLIK

GONEY~U ANADOLU PROJESİ

BöLGE KALKlNMA İDARESt BAŞKANLI~I

OAP BCILOEB*

BARAJ ODL AVHABXNDA KALACAK VDRELERDE

:I:ST:I:HDAM VE

VEN:I:DEN VERLE~T:I:RME BOI~UNLARX AR~TXRMABX

T.C . BAŞl\.AKANLIK GAP e0lGE IV'I <INI-' ;~ • :•UI 8AŞKANll~l

00K~•AN1A>fVN t'Eil•Ezl

YER NO

i6 ^-~

DEMtrlBAŞ

' 4~ 2 1.

NO

T. C.

BAŞBAKANLUt

GAP

~ :; UllhfMA hi All DOIO:.UUUSYT~ ·,ı:::--- SOSYOLOJt DERNE~İ Ko: - ·-··--

Ankara, Haziran 1994

:i:Ç:i:NDBK:I:LER

T. C.

BAŞBAKANLlE

GAP

IOI.GE Ul«ıtıMıl IDAaESI IA$KAMI.IGI

DOIO~ılKU S YOtf Jfilkfll

lle: - -··· ..

··· --- --._...__

L AMAÇ VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE .............•.•..............

A. ARAŞTIRMANIN GEREKÇESi .........•............. . . ..... 3

B. UYG.JLAMALARA VE YAPILAN ARAŞTIRMAL '.RIN BULG.JLARINA GöRE YENİDEN YERLEŞiMiN BAZI GENEL SORUNLARI ...•..... 6

C. ARAŞTIRt--! \NIN AMAC I . . . . . . 28

IL OOLGE'YE GENEL BAKIŞ ........ . . ......•.. . . • . . . ..... 43

A.ÇI?JRESEL YAPI ....•...••••......•...... 43

B. EKCIIl:MiK YAPI ...•.•..... . . ......•. 47

C.TOPLUMSAL VE KOLT(~EL YAPI .••...•.... . . 5ô III. YmTEM ••....••.........................• . . . .. 62

A. ARAŞTIRMANIN fNA KiTLESi ................ . . ...... 62

B. BiRii'-Ci AŞAMA: İSKAN EDİLEN VE/YA KAMJLAŞTIRMA BEDELİNİ Al .\NLAR • . . . • . . . 78

C. İKİNCİ AŞAMA: 00L AYNASII\.'DA KALACAK OLANLAR ...•......... 86

D. VERiLERiN iŞLENMESi· /DE~LENDİRİLMESİ .•....•..••..... 92

IV. BULGULAR VE ~LENOiRME ....•.••....•...•........•........ 97

A. 00L AYNASINDA "<ALAN/ETKiLENEN KöY VE HANELERE İLİŞKİN BULGULAR ...........•........ 97

1. Köyler ......................... _ . . . 97

2 . Haneha 1 k 1 arı ... _ . ____ .... _ ....... ____ .. __ .. __ 113 a. Sosyo-demografik Bulgular ·······-··---~---·-----116

b. ~ya-ekonomik Bulgular ............. ~~--------153

ı. Kı rsa 1 A 1 an ............ _ ~ .\ı: . ~ ... ~to'-

.. . ..

i i . Kentse 1 Alan ........ __ .... ··"'t-~ ~-... ~ .... _. _. 178

~ ~

~ -:..~"-~~i.~~

d~ ~'~ ~"';. / V ~~ ~'\\S .. /

... ,~ .. ,,'lı> ./

, ~ ... ^{•').•' ·'}

·'··- .. ..ı.~· ...

~~,ı '\>W ,.···

J/

(i)

B. OOL AYNA·UNDA KALACAK

KÖY VE HANELERE iLiSKİN BULGULAR •.••.......•......... 192

1. Kövler ......... : .. : ................ ----- - ----- -- ----192

2. ~halkları ....................... ------------.207

a. Sosvo-demoarafik BUlaular ..................... 207

b. Sosyo-ek~ik Bulgular .. !.~~-:

. . .. .. .. ... . .. ..

c. Kamulastınma ve Yer Değiştinme ile ilgili Beklentiler ............... 253

V. HUKUKSAL ÇERÇEVE .....•.•........•. ---- - --------- -- ---- --- - ----277

A. KAt-ULASTIRMANIN HUKUKi CERCEVESİ VE UYG.JLAMA .•..••.....•.. 277

1. Kani"Jlaştı nma Mevzuat; .. : .......................... 277

2 _ GAP Bö 1 gesi 'nde Karru 1 aştı nma Uygu ı arm 1 ar ı ve Sorun 1 ar .. 284

B. iSKANIN HUKUKi CERCEVESİ VE UYGULAMA ...................... 298

1 . i skan Mevzuat ı . : ................................. 298

2. Uygul anada isk .n ve Sorun 1 ar ....................... 303

VI. sa.JLÇ VE llllERiLER ....•.................................... 315 A. TOPLUMSAL 9 :~LAR VE ÇöZÜM lliiERİLERİ ..............•.... 315 B. EKONOMİK SORUNLAR VE ÇöZÜM lliiERiLERİ ...................... 324

C. YERLEŞiMLERİ BARAJ OOL AYNASI ALTINDA KALACAK NORJsu-.1 İSKANI VE iSTiHDAMINA YöNELİK EYLEM PLANI öNERİSİ ........•.........• 341

KAYNAKÇA ....•..........•..•................. . . ......... 358

EK 1: KAYNAKLARIN ETKİN KULLANIMINA YöNELiK öNERiLER A. BöLGE'NiN İSTiHDAM DURUMU VE EKONOMİK YAPISI

B. YATIRIMLARI DESIEKLEME-TEŞVİK POLiTiKALAR! VE BARAJ YAPIMINDAN ETKİLENECEK HANELER İÇİN YATIRIM ALANLARI EK 2: KÖY GENEL BİLGİ

EK 3: KIRSAL İSKAN

EK 4: KENTSEL İSKAN

EK 5: KAMJLASTIRMA BEDELİNİN T(MJN() ALARAK KÖYE YERLESENLER HANB-lALKI EK 6: KAMULASTIR: !A BEDELİNİN TIMlNO ALARAK KENTE YERLESENLEn HANEHALKI EK 7: OOL AvNAsiNDA KALACAK YmELER KÖY GENEL BİLGİ •

EK 8: OOL AYNASINDA KALACAK YmELER HANEHALKI

(ii)

C· \.> '\. ~

~·' ~~ ').~

Ç:i:ZELGELER

':' \'-.. ~ ~.,<...~

c.,\'> ,- "' ,<;.\.s- .·( ... ~

ı--~

.

~ ,.~·.~'}. r•(.J~ , .. ...-

').'\.<:.• \'>., _ __...·

YERLEŞME/ ARAZİ

'-f.~·=·· ~~ı:_~-'~_: .. ...-···

BARAJ GÖL AYNASINDA KALDI~INDAN ,... ..

İSKAN EDİLEN HANELERtN İRKAN ~· . ...-

ÇİZELGE 1:

EDİLDİKLERİ YERLEŞMELERE GÖRE DA~ILIMI ________ 66

ÇİZELGE 2: YERLEŞME/ARAZİ TAMAMEN/KISMEN BARAJ GÖL AYNASINDA KALDI~INDAN

İSKAN EDi LMEYİ BEKLEYEN IlANELER ________ . ___ .. _ 67

ÇİZELGE 3: GAP ÇERÇEVESiNDE YAPILAN/

YAPILACAK OLAN BARAJLARIN GÖL

AYNALARINDA KALAN/KALACAK YERLEŞMELER ________ _ 69

Çi/ELGE 4: KAMULAŞTIRMA BEDELİNİ ALARAK

KIRSAL/KENTSEL ALANA YERLEŞEN HANEHALKLARI . . . . BO

ÇİZELGE 5: KAMULAŞTIRMA BEDELİNİ ALARAK KIRSAL/KENTSEL ALANA

YERLEŞEN HANEHALKLARI ÖRNEKLEM PLANI __ ___ _ .. . . B2

ÇİZELGE 6: GAP ÇERÇEVESiNDE YAPILMAKTA/YAPILACAK OLAN BARAJLARIN GÖL AYNALARINOA KALACAK

YERLEŞMELERDEKi HANEHALKI ÖRNEKLEM PLANI .. _ . __ BB

ÇiZELGE 7: İÇMESUYU TEMİNİ .. ... -··--· --··· ··· · ..... . . . .. 100

ÇİZELGE B: TEMEL HiZMETLER .. . . . .. . . . .. . .. 101

ÇİZ~LGE 9: KÖYLERDEKi ^iŞYERLERi VE GEREKSiNiM DUYULANLAR . ... . . . .. ..... 102

ÇiZELGE 1 O: KfWDEKİ ZANAATKAR VE USTALAR .. -. . . . .... .... 104

ÇİZELGE 11: KÖYÜN TEMEL GEÇİM KAYNA~I ...... . . .. ... . . 105

ÇİZELGE 12: HANE BOY[JKLO~O ... . . ........ -.... . . -. 116

ÇİZELGE 13: HANEDE YAŞAYAN KİŞİ SAYISI ..... . . . .. . ........ 11B ÇİZELGE 14: HANELERDEKi 1B~ YAŞ NÜFUS VE DA~ILIMI ........ 119

ÇİZELGE 15: HANEDE ^YAŞAYAN 1B+ YAŞ NÜFUS . . . ..... . . 119

ÇİZELGE 16: AİLEDEKi ÇOCUK SAYISI DA~ILIMI .... . . .... 120

ÇİZELGE 17: AİLEDEKi -7 / 7+ YAŞTAKi ÇOCUK SAYISI . . . 121 (i i i)

ÇtZELGE 18: AİLEDEKi -7/7+ YAŞ ÇOCUKLAlUN DA~ILIMI. . . .... 122

ÇiZELGE 19: ÇOCUK SAYISINA İLİŞKİN GÖRÜŞLER -- --- --. . . 123

ÇİZELGE ?.0: HANEHALKININ E~İTİM DURUMU ... . . ... . . ... .. 124

ÇİZELGE 21: YENİDEN YERLEŞME BiÇiMiNE rulRE BiREYLERiN E~İTİM DURUMU ....... . . . .... . . 125

ÇfZELGE 22: EVDEKi ODA SAYISI . . . .... . . .. 126

ÇİZELGE 23: EVDEKi ODA SAYISI . . . ... ... 126

ÇİZELGE 24: EV SAHİPLİ~İ VE EDiNME BİÇİMİ . . .. . ...... . : ... 128

Çİ ZELI ;E 25: EVDEN MEMNUN OLMA / OLMAMA DURUMU . . . ... . . .. . . 129

ÇfZELGE 26: EVDEN MEMNUN OLMAMA NEDENLERİ . . . . ..... . . ..... 130

ÇİZELGE 27: ^HASTALANILDI~INDA GiDiLEN YER .... . . ... . . ..... 132

ÇİZELGE 28: YERLEŞME DIŞINDA ÇALIŞMA DURUMU ... . ... . . 132

ÇİZELGE 29: YERLEŞME DIŞINDA ÇALIŞANLARIN YAPTIKLARI İ ŞLER .. . .. . . 134

ÇİZELGE 30: HANE ^DIŞINDA OCRETLr ^ÇALIŞAN KADIN . . . 134

ÇİZELGE 31: KADININ HANE DIŞINDA ÇALIŞMASINA İLİŞKİN GÖRÜŞLER .. . . . .... ... . . 135

ÇİZELGE 32: ADLiYE 'YE iNTiKAL ETMiŞ DAVA . . . ... . . .. 136

ÇİZELGE 33: SORUN OLDU~UNDA DANIŞILAN KfŞİ(LER) ... . . 136

ÇfZELGE 34: YERLEŞiLEN YERDEKi ^Dİ~ER HANELERLE ^{İLİŞKİLER.137} ÇtZELGE 35: YENİ YERLEŞiLEN YERDEKi OLANAKLAR . . . 138

ÇİZELGE 36: YENİ YERLEŞiLEN YERDE KARŞILAŞILAN SORUNLAR .. 139

ÇiZELGE 37: ^NAKİL SIRASINDA KARŞILAŞILAN SOF.UNLAR . . . 140

ÇİZELGE 38: KENTE YERLEŞME NEDENLERİ .. . . . .... 141

ÇiZELGE 39: KEN rE YERLEŞME SIRASINDA GöRüLEN DESTEK .. .... 141

ÇİZELGE 40: KÖYE ^{YERLEŞME NEDENLERİ} ... . . ... . . . . . . 142

ÇİZELGE 41: YERLEŞiLEN K~YO SEÇME NEDENLERİ . . . . ... . .. .... 142

(iv)

ÇİZELGE 42: KöYE YERLEŞME SIRASINDA GÖRÜLEN DESTEK ... . 143 ÇİZELGE 43: YERLEŞiLEN YERDEN MEMNUN OLMA/OLMAMA .. . . ... 143 ÇİZELGE 44: YERLEŞiLEN YERDEN MEMNUN OLMA NEDENLERİ ... 144 ÇtZELGE 45: YERLEŞiLEN YERDEN MEMNUN OLMAMA NEDENLERİ. __ .145

ÇİZELGE 46: İS OLANA~! SA~LANIRSA.

E~Kİ BÖLGEYE DÖNMEK İ~TEME/İSTENEME. __ _ ---146

ÇİZELGE 47: ESKi BÖLGEYE DÖNME iSTEME/iSTEMEME NEDENLERİ.147 ÇİZELGE 48: KAMULAŞTIRMA BEDELİNİN KULLANIM BİÇİMİ ... .. 148

ÇİZELGE 49: KAMULAŞTIRMA BEDELi ALACAKLARA TAVSİYELER . . . . 148

ÇİZELCE 50: ^{KAMULAŞTIRMA} BEDELiNE ^{İLİŞKİN GÖRÜŞLER} ___ ___ 149

ÇİZELGE 51: -ŞİMDiKt AKILLARI OLSA- KAMULAŞTIRMA

:1EDELİNİ ALMA YI/ ALMAMAVI TERCiH NEDEt!LERİ-_ - -150

ÇİZELGE 52: KAMULAŞTIRMA BEDELİNİN

ALINMASININ BiTTİ~İ/BiTECF~İ YIL .. --- --- .151 ÇiZELGE 53: -SİMDİKİ AKLLARI OLSA-

KAMULAŞTIRMA BEDEl İ İLE YAPILMAK iSTENEN.---.152

ÇİZELGE 54: GAP KONUSUNDAKi GÖRÜŞLER- ---- - ---- - -- --... ... 152

ÇİZELGE 55: GAP KONUSUNDA YAPILMASI GEREKENLER .. -- --- -.153

ÇİZELGE 56:

ÇiZELCE 57:

ÇiZELGE 58:

ÇİZELGE 59:

ÇİZELGE 60:

ÇİZELGE 61:

ÇtZELGE 62:

KIRSAL İSKANA TABİ

TUTULANLARA VERiLEN TOPRAK MİKTARI- ---- ----- .158

İŞLENEN TOPRAK BüYOKLÜ~O .... -_ -- ---... 159 ÇiFTÇiLERiN ARAZİ VARLI~I- ------- --- --.160 ARAZi MOLKİYETi _____ ______ __ .. -- -- .. - - - - ---- -160

YETİŞTİRİLEN TEMEL üRüNLER .. --- --.162 PAZARA S~TILAN BELLi BAŞLI ORONLER.- --- .163

SATIŞ DURUMU _______ __ ________ -_- __ -_____ -____ 165

ÇİZELGE 63: HAYVAN VARLI~I- _ --- _ ---.166

ÇİZELGE 64: ^{TOPRA~! İŞLEME} BiÇiMi ___ ___ ______ --- .168

ÇİZELGE 65: HASAT YAPIM BiÇiMi .. _--- --- --- ---169

(v)

ÇİZELGE 66: ^BİTKİSEL üRETiMDE MODERN GİRDİ KULLANIMI . . . 170

ÇiZEl GE 67: HAYVANCILIKTA DONANIM VE SINAİ GİRDİ KULLANIMI ... . . . . 172

ÇİZELGE 68: TAHIL ^VERİMİ (kg/dekar) . . . . .. . . . . .... . . 173

ÇİZELGE 69: SÜT VERİMİ (kg/yıl) .... . . ..... . .. . . 175

ÇİZELGE 70: TARIMA DFVLET DESTE~İNDEN YARARLANMA .. . ...... 176

ÇİZELGE 71: AİLENİN GEÇİMİNİ SA~LAMA BİÇİMİ . . . . .. . . 181

ÇİZELGE 72: SERBEST ÇALIŞANLAfliN ORTAKLIK DURUMU . . . . .. . . . 183

ÇİZELGE 73: ORTAK SAYISI . . . .. . . . ......... . . .. . . 183

ÇİZELGE 74: ORTA~! ÖNCEDEN TANIMA/T~NIMAMA . . . .... 183

ÇİZELGE 75: İŞ KURARKEN YARARLANILAN FİNANSMAN KAYNAKLARI .... . . . ... . . . .... .. . . 184

ÇİZELGE 76: İŞÇi ÇALIŞTIRMA . . . . .. . .. . . . . ..... . . . . .... 185

ÇİZELGE 77: GEÇİCİ VE SOREKLi ÇAL(ŞMA ... . . . ....... . . .. . . . 187

ÇİZELGE 78: AİLEDE ÇALIŞAN Dİ~ER KİŞİLER . .. . . . . . . 189

ÇİZELGE 79: YERLEŞMENİN BULUNDU~U İL DIŞINDA ÇALIŞMAYA GiDENLER . . . . ......... . . .. 190

ÇİZELGE 80: DİYARBAKIR TOPLANTISINA KATILAN MUHTARLARIN GELDİKLERİ KÖYLER .... . . .. . . ... ... 192

ÇİZELGE 81: GÖL AYNASINDA KALACAK ÖRNEKLEME GiREN KöYLE~.193 ÇİZELGE 82: TEMEL HİZMET KURUMLAR! . . . . .. 195

ÇİZELGE 83: KÖYLERDE BULUNAN VE GEREKSiNiM DUYULAN İŞYERLERİ . . . .. . . 196

ÇİZELGE 84: AÇILAN KURSLAR ... . ... .. . . .. . . .. . . .. . . 197

ÇİZELGE 85: AÇILMASI iSTENEN KURSLAR ..... . . . .. . . ...... ... 197

Çİ/.ELGE 86: üRETİLEN VE PAZARA SUNULAN ÜRÜNLER ... . . ..... . 201

ÇİZELGE 87: YER DE~tŞTİRMEDE BEKLENEN SORUNLAR .. . . . . .. . .. 205

ÇİZELGE 88: HANEDE YAŞAYAN KİŞİ SAYISI .. . . .... ..... . . . 209

(vi)

ÇİZELGE 89: HANELERDEK İ 18+ ^YAŞ NüFUS VE OA~ILIMI . . .... . 209

ÇİZELGE 90: ^AİLI.DEKİ ÇOCUK SAYISI VE DA~ILIMI .. .... ...... 210

ÇİZELGE 91: ^{AİLEDEK İ} -7/7+ YAŞTAK İ ÇOCUK SAYISI . ....... . . 211

ÇİZELGE 92: AİLEDEK İ -7/71- YAŞTAK İ ÇOCUK SA YI SI. ....... . . 212

ÇİZELGE 93: ÇOCUK SAYISININ YETERLİLİ~İNE

İLİŞKİN GöRüŞLER ..... ..... . . ............ 212

ÇİZELGE 94: HANEHALKININ E~İTİM DURUMU . . . .... . 214

ÇİZELGE 95: EVDEKi ODA SAYfSI . . . . .... . . . .... . . . ... . . 214

ÇİZELGE 96: TELEViZYON SAHİPLİ~İ .... . . .... ...... . . ... 215

ÇİZELGE 97: HASTALANILDI~INDA GİDİI EN YER ........ . ....... 215

ÇİZELGE 98: KADININ HANE DIŞINDA

ÇALIŞMASINA İLİŞKİN GÖRÜŞLER . ... . ... . . ....... 216

ÇİZELGE 99: SORUN OLDU~UNDA DANIŞILAN KİŞİ(LER) .. . . ..... . 216

ÇiZELGE 100: AİLENİN GEÇİM BİÇİMİ . . . . ... .. . . ... . . . 218

ÇİZELGE 1 o 1 : TOPRAK ^SAHİPLİ~İ . . . ...... . 220

ÇİZELGE 102: TOPRA~ IN DURUMU . . . ...... . . ... . . 221

ÇİZELGE 103: YETİŞTİRİLECEK ORONLERE

İLİŞKİN KARARI BELiRLEYEN öGELER .... . ..... . . 223

ÇİZELGE 104: YETİŞTİRİLEN URUNLER .. . . . .. . . . . ........ 224

ÇİZELGE 105: PAZARA SUNULAN BELLi ~AŞLI URUNLER . . . ... . . 226

ÇİZELGE 106: TARIMSAL ÜRÜNLERİN PAZARLAMA KANALLARI . . . . .. 228

ÇİZELG:: 107: HAYVAN VARLgi .... ... . . .... ... ........ . . . ... 229

ÇİZELGE 108: YERLEŞME DIŞINA ÇALlŞMAYA GİDİŞ NEDENLERİ . . . 232

ÇİZELGE 109: YERLEŞME DIŞINA GiTMEYi

ÖNLEYECEK ÇÖZÜM öNERİLERİ . . . .. . . ... . . 232

ÇİZELGE 110: TOPRA~! İŞLEME BiÇİMİ (VE BOYOKLü~O) ... . . . . . 234 ÇiZELGE 111: TRAKTÖR SA~LAMA BİÇİMİ .. . . ............... 235

ÇİZELGE 112: HASAT YAPIM rEKNİ~İ .. . . ... . .. . . ..... . . .. . . .. 236

(vii)

ÇİZELGE 113: BİTKİSEL üRETiMDE MODERN GİRDİ KULLANIMI .... 238

ÇİZELGE 114: BüYüKBAŞ HAYVAN CİN~LERİ . . ..... ... . ......... 240

ÇİZELGE 115: FABRiKA YEMi KULLANIMI .. . . . .. . . . ............ 242

Çf/ELGE 116: YEM KULLANIMI .. . . .. . . . ... . . . ....... . . .... 242

ÇİZELGE 117: YEM TEMiN KANALLARI . . . ..... .. . . ..... . . .. 243

ÇİZELGE 11 :3: TARIMDA DEVLET DESTE~İ .... . . ... . . ... . . .... 244

ÇiZELGE 119: İL VE İLÇE TARIM ÖRGüTONDEN YARARI ANILAN KONULAR . . ...... . .. . ..... .. . .... 245 ÇİZELGE 120: ^BİTKİSEL üRETiMDE VERİMLİLİK . . . . ... . ..... . . . 249

ÇİZELGF. 121 : SÜT ^VERİMİ . . ......... . . ... .. . ... . . . . .... 250

ÇİZELGE 122: YERLEŞiM YERİNDEN AYRILMAYA İLİŞKİN GÖRÜŞLER . . . ....... . . . .. .. . . .. . . ... 254

ÇiZELGE 123: YER DE~İŞTİRME İLE İLGİLİ OLARAK SORUNLARLA KARŞILAŞMA . . . .... .... . . . . . ... 255

ÇİZELGE 124: YER DE~İŞTİRME SONUCU KARŞILAŞILMAST. BEKLENEN SORUNLAR ..... . .. . . 256 ÇİZELGE 125: DAHA ÖNCE ^{İSKAN EDİLEN} / KAMULAŞTIRMA BEDELi ALANLAR İLE Tt=~1AS .. .. . . . 257

ÇİZELGE 126: SA~LANAN YARARLARA İLİŞKİN BİLGİLENME . . . .... 257 ÇİZELGE 127: İSKAN VE/YA KAMULAŞTIRMA SONUCU KARŞILAŞILAN SORUNLARA/ SA~LANAN YARARLARA İLİŞKİN BİLG~LER ... .... . . 258

ÇiZELGE 128: YERLEŞME GÖL AYNASINDA KALDJ~INDA İSKAN EDiLME / KAMULAŞTIRMA BEDFLi ALMA İSTEKL.ERi.259 ÇİZELGE 129: YERLEŞiM YERİ GÖL AYNASINDA KALDI~INDA YERLEŞeLMEK iSTENEN YER . . . 260

ÇİZELGE 130: YERLEŞİLMEK İSTENİLEN YER . . . .... . . .. . .. . . ... 262

ÇİZELGE 131: TOPLUCA İSKAN EDiLMEYE İLİŞKİN GÖRÜŞLER ..... 26~ ÇİZELGE 132: KAMULAŞTIRMA BEDELİNİ

TOPLUCA ALMAYA İLİŞKİN GÖRÜŞLER . .. . . .... . ... 264

ÇİZELGE 133: KAMULAŞTIRMA BEDELİNİ "TOPLUCA"

ALMAK İSTı:MEME NEDENLERİ. ... .... . . ..... . . ... 2C4

(vii i)

ÇİZELGE 134: KAMULAŞTIRMA BEDELİNİ "TOPLUCA"

ALMAYI YE~LEYENLERtN YAPMAYI

DOŞONDOKLERİ iŞLER . . . -------- .265 ÇiZELGE 135: KAMULAŞTIRMA BEDELi İLE

YAPILMASI DOŞONOLEN iŞLER .. . . .... . . ---- ---- .266 ÇiZELGE 136: YENi YERLEŞrLECEK YERDE

DEVLETTEN DESTEK BEKLENEN ALANLAR .... . ... . . . 268

ÇİZELGE 137: "KöY KURULU"

OLUŞTURULMASINA İLİŞKİN GöRüŞLER . ... . . .. 269

ÇiZELGE 138: "KöY KURULU"NDA BULUNMf-SI

İSTENİLEN KİŞİLER ...... . . . ... . . .. 269

ÇİZELGE 1 :~g: GAP KONUSUNDAKi GÖRÜŞLER . . . ..... .. --- ------ .270

ÇİZELGE 140: GAP'IN ^{YARATACA~I EKONOMİK}

FAAUYETLERDEN YARARLANlLMAK İSTENENLER ..... 272 ÇiZELGE 141: GELECEKTEN BEKLENENLER .... . . . . . .. . . ......... 273 ÇiZEI.GE 142: GAP ^{İLE İLGİLİ} OLARAK YAPIUlASI iSTENENLER .. 275

ÇİZELGE 143: GELİR DURUMUNDA İYİLEŞME . . .. . . --- ------ .. 331

ÇİZELGE 144: ÇALIŞMA YAŞlNDA OLUP DA İŞ BULAMAYANLAR . . . 338

(ix)

I - AMAÇ VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Kalkınma programları arasında ölçek, boyut ve ·hedefleri itibariyle dünyadaki en büyük atılımlardan biri olan

Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) Fırat ve Dicle nehirlerinin

aşağı kesimler·inde, batıda Adıyaman ve Gaziaııtep'ten başlayarak, doğuya doğru Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır,

Siirt, Batman ve Şırnak illerini kapsayan yaklaşık 75.000 km 2 '1ik bir alana sahiptir. Bölge'de, 1990 Nüfus Sayımı

sonuçlarına göre Türkiye nüfusunun yüzde 9'unu oluşturan

5.158.013 kişi yaşamakta, 74'ü kentsel , 3773'ü kırsal

nitelikte olmak üzere toplam 3847 yerleşim birimi

bulunmaktadır.

GAP, yedisi Fırat havzasında, altısı Dicle havzasında olmak Dzere gerçekleştirilecek onUç alt proje paketi çerçevesinde, ondakuzu çift amaçlı (sulama-enerji) olmak üzere 22 baraj, 19 hidroelektrik santrnli ve bunlara ^bağlı sulama tesislerinin yapımını öngörmekte, su ve toprak gibi doğal

knynak 1 arı n optimum değerlendirilmesine öncelik

tanımaktadır. GAP Master Planı'nda temel ilgi odakları,

"sanayi leşme", "ileri teknoloji kullanımı" ve "büyOk ölçekli fiziksel yatırımlar"dır. GAP Master Planı'ndaki bu teknik önceliklere karşın, GAP, bugün, 1936 yılından bu yana kendi evrimi içerisinde, eğitim, sağlık, ulaştırma-iletişim, kentleşme gibi altyapı yntırım ve/ya hizmetleri ve sanayi,

tarım ve hizmetler gibi ekonominin temel kesimlerindeki

olası gelişmeleri kapsayan, sosyo-ekonomik boyutları da içeren bir "bölgesel kalkınma programı"na dönüşmüştür. Zira,

doğal kaynak potansiyelinin, toprak ve su kaynaklarının

ileri teknolojiye dayalı bir yaklaşımla, sanayileşme hedefi

doğru ı tusunda harekete geç i rilmesi, böl gen i n bitki deseninde, işletme büyüklüklerinde, üretim teknolojileri ve örgütlerinde, yöredeki halkın beklentilerinde, tüketim

normları ve yaşam tarzlarında, kaçınılmaz olarak, köklü

değişmeler meydana getirecektir.

Arzulanan bu olumlu gelişmeler yanında, uygulama süreçlerinde bazı istenmadik durumlar ve sorunlarla da

karşılaşılacaktır. örneğin, üzerine baraj ve yol gibi fiziksel yatırımların yapılacağı tarım alanları yitirilecek,

bazı köv ve kasabalar barai suları alt.ında kalırken, uzun sürnden beri bu topraklar üzerinde yaşayan haneler yerlerini - yurtlarını terketmek zorunda kalacaklardır. insanların

gönülsüz olarak yerlerini terketmelerinin yanıttığı ya da

yaratacağı bu türden toplumsal ve ekonomik sorunlara, ^ayrıca

doğa 1 çevrede de fark lı boyut 1 arda yen i sorunlar eklenecektir.

GAP' tan, yapı mı bi ten/süren baraj ı ardan 1993 yılı na kadar etkilenen ve proje aşamasındaki barajlnrdan etkilanecek köy ve nüfus sayısı, toplam 336 yerleşim birimi ve 181.210

kişidir.

ivao,., biten 3 barajdan 1 ^{114 köy 48.525 ki !!o i}

iv~,., süren 4 bara.jdan

ı

[Proje aşaaas1ndaki baraj lardan 36 köy 23.721 kişi

i

!TOPLAM

!

Devlet Su işleri (DSİ), Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü ve Devlet istatistik Enstitüsü (DiE) verilerine göre, halen

2

y:\pımı devam eden Atatürk.- Kıralkızı .. Dir.le.- Batman ile Ilısu gibi proje aşamasında olup önümüzdeki yıllard;:ı yapımına başlanacak barajlardan etkilanecek olan 222 köy, yaklaşık

19.000 hane ve 132.6!'!5 kişi vardır. Yapımı öngörülen barajlardan zorunlu olarak etkilanecek bu hanelerin sahip

oldukları taşınmazlarını kamulaşl:ınnak, nüfusu başka yörelere iskanetmek ve kendilerine farklı bir ortamda yeni istihdam

olanakları yaratmak GAP Bölge ^Kalkınma Programı'nın yerino getirmekle yükümlü olduğu temel görevler arasındadır.

Yeniden yerleştirme ile ilgili hu işlemlerin toplumsal ve ekonomik maliyeti, hem etkilenen halk, hem de ülke açısından oldukç;:ı yüksektir. Ancak kalkınma uğrun;:ı katlanılan bu maliyet, bu tip projelerin ödemek zorunda oldukları bir bedel dir.

Bu araştırmada temel sorun, bu ""bedel"'in olabildiğince düşük tutulması , kalkınmanın an;ı kaynaklarından olan sermay.e ve insangücünün etkin bir biçimde kullanılması için uygun yol ve yöntemlerin bulunmasıdır.

A_ ARAŞTIRMANIN GEREKÇES~

Taşınma7. sahipliği, baraj yapımından etkilenen hanelerin etkilenme düzeyini belirleyen temel ögeler arasında yer

almaktadır. Baraj göl aynasında kalacak yöreler dahil GAP Bö 1 ge s i ' n d e , ^topraksız haneleri n ^oranı yüzde 40 düzeyindedir. Çiftçi ailelerin yüzde 7'si toprakların yüzde 51'ine sahiptir.( 1 ) Sınırlı toprak ve hayvan varlığına

(1) GORBOZ. Mahir (Haz1rıayan). ~ Tar1e1 1993. ~ GeHsie. Son.rııar. Cözilllıer. TMMOB Ziraat ~diaıeri Odas1. Şubat 1993. s.101.

3