GDO'lu ve GDO'suz Ürünlerin Birlikte Ekilebilirliği
GDO'lu ve GDO'suz ürünlerin birlikte ekilebilirliği (Co-existance) ni , genetiği değiştirilmiş ürünlerden normal ürünlere bir bulaşma (kontaminasyon) olamayacağını savunanlara, bunun mümkün olamadığını ispatlayan bir olay ABD de bir kez daha ortaya çıktı.
Hatırlanacağı üzere Mart 2005 tarihinde, bioteknoloji şirketi Syngenta'nın 4 yıl boyunca Amerikan çiftçilerine deneme amaçlı ve yasallaşmamış GD Mısır tohumu satması sonucunda, Avrupanın ABD den ithal etmiş olduğu mısırlarda yasadışı mısırın genleri tesbit edilmişti.Bu bulaşmanın tesbiti üzerine Avrupa Komisyonu kontamine olmuş mısırların AB ne ithalatını engellemek üzere "acil önlem ölçütleri (tehlike değerleri)" koymuştu. [1]
Amerikan Pirinç Borsasını Ve Amerikan Pirinç İhracatını Ciddi Bir Kaosa Sokan Bu Olay Neydi?
31 temmuzda Alman biyoteknoloji şirketi Bayer Crop Science deneme aşamasında olan ve henüz yasallaşmamış (illegal) GD Uzun Pirinçlerine ait genleri Missouri ve Arkansas eyaletlerindeki ticari pirinç silolarında tesbit ettiklerini ABD Tarım Bakanlığına bildirdi.
18 ağustos tarihinde ABD Tarım Bakanlığı aşağıdaki açıklamayı yaptı; "Bayer Crop Science _irketi , ABD Tarım Bakanlığı ve ABD Gıda İlaç Dairesi (FDA) ni bilgilendirerek ticareti yapılan uzun pirinçlerden alınan numunelerde iz miktarda Genetiği Değiştirilmiş (GD) pirince rastlandığını belirtmiştir.Her iki kurum da bilimsel verileri inceledikten sonra GD pirincin insan sağlığı , gıda güvenliği ve çevre konularında bir risk taşımadığı kanaatine varmışlardır." Açıklamanın devamında "Bayer ,GD yabani ot ilacına dayanıklı (Herbisit toleranslı) LL (Liberty Link) adı verilen proteine sahip birçok GD Ürün geliştirmiş olup bu ürünlerden 3 tanesi GDOlu Pirinçlerdir. Bahsi geçen bulaşma, LLRice 601 (LLPirinç 601) zincirine aittir ve yapılan analizlerde iz miktarda tesbit edilmiştir.LLRice 601 in tarla denemeleri 1998 ve 2001 yılları arasında yapılmıştır." denmektedir.[2]
2006 yılı itibariyle ekilen mısırın % 61 i,pamuğun % 83 ü ,soyanın % 89 u GDO'lu olan [3] ABD'inde böyle bir kontaminasyonun devlet tarafından ciddiye alınmamasının bir nedeni LLRice 610 nda bulunan proteinin zaten diğer ürünler için onay almış olması ,ABD de insan gıdası ve hayvan yemi olarak güvenirliğinin tescil edilmiş , üretim ve ithalatının da yasal olarak yapılıyor olması şeklinde açıklandı. [4]
18 Ağustos tarihinde ABD hükümeti yetkililerinin ticari pirinçte GDO lu pirincin karışmış olduğunu bildirmelerinden hemen sonra Japonya , ABD den yaptığı uzun pirinç ithalatını durdurdu. [5] Keza, Güney Kore ABD yetkililerinin yoğun çabaları sonucunda ithalat yasaklamasına gitmedi ama ithal ettiği pirinçlerin GDO suz olmasına dair ABD'den devlet garantisi istedi. [6]
Avrupanın Tepkisi
ABD için en büyük Pazar olan Avrupa'dan da yasal olmayan GD Pirincin ithaline karşı büyük bir tepki geldi. AB nin 25 üyesinin yıllık olarak ithal ettikleri 300.000 ton pirincin % 85 ini ,mali değer olarak 70 milyon Euroluk bölümünü uzun pirinç oluşturmaktadır [7] ve bilindiği üzere AB'nde GDO'lu pirinç ithalatı halen yasaktır.
ABD yetkililerinin , ticari pazarda ilk kez yasallaşmamış GDO'lu bir pirincin bulunmuş olduğunu beyan etmelerinin ötesinde ABD'de ticari pirince bulaşmış GDO'lu pirincin hiçbir geri çağırma (recall) yada imha planı
bulunmamaktadır.
Zaten ABD besin zincirindeki GDO bulaşmasının ne kadar olduğu hala bilinmemektedir.ABD Hükümetinin ve Tarım Bakanlığının göstermelik çabaları ABD halkını GDO lu ürünlerin potansiyel tehlikesinden korumaktan çok, tarım ürünleri ihracatının darbe yemesinden korktukları içindir.
ABD Tarım Bakanlığı pirinç ithalatçılarının isteği üzerine Mart 2005 den bu yana ihraç belgelerindeki "GDO içermemektedir" beyanını kaldırma kararı aldı. çünkü bu son olay, ticari pirince GDO karışabileceğini ispat etmiştir
ve bunu saptama imkanı olmadığı için, böyle bir beyanda bulunmanın da getireceği yasal yükümlülükler bulunmaktadır.
21 Ağustos tarihinde Friends of The Earth Europe (FOEE-Yeryüzü Dostları) ve Greenpeace yaptıkları açıklamalarda ABD den Pirinç ithalatının hemen durdurulmasını , kendi ülke vatandaşlarını düşünmeyen ABD hükümetinin Dünya ülkelerinin insan sağlığını da hiçe saymasının kabul edilemiyeceğini bildirmişlerdir. [8]
23 Ağustos günü Avrupa Komisyonu ABD'den kontamine olmuş uzun Pirinç ithalatının durdurulduğunu ,uzun pirinç ithalatlarında ithal edilen pirinçlerin yasadışı GD LLRice 601 olmadığına dair bir sertifika istenmesine, ithal
pirinçlerin akredite laboratuvarlarda "acil önlem ölçütlerine (tehlike değerlerine)"göre test edileceklerini açıklamıştır. AB Sağlık ve Tüketiciyi Koruma Komisyonu üyesi Markos Kyprianou, " AB piyasasına girecek herhangi bir GD ürünün bilimsel temellere dayanan bir kontrol prüsedüründen geçmesini katı kurallara bağladık. Kayıtdışı GDO için hiçbir esneklik söz konusu değildir ve bunların AB besin zincirine dahil olmaları hiçbir şekilde sözkonusu olamaz. Bugün belirlediğimiz ölçütlerle, yasadışı GD ürünlerin kazara ithal edilemeyeceğini garanti altına almış durumdayız. AB tüketicileri, bu kuralların onlara sağladığı yüksek düzeydeki korumaya güvenebilirler" dedi.
AB besin güvenliği yasalarına göre, sadece bilimsel süreçlerden geçen ve bu şekilde kayıt altına alınmış GDO'lu ürünler AB pazarına girebilmektedir. Acil Önlem Ölçütlerin hemen yürürlüğe girmesi, ve altı ay içinde incelenmesi beklenmektedir.
Üye ülkeler, sınırlarından yapılacak ithalatı kontrol etmekle ve GDO bulaşık (kontamine) ürünlerin pazara çıkmasını engellemekle yükümlüdürler. Buna ek olarak, halihazırda pazarda bulunan ürünlerin de kontrol edilmesi ve bunların LLRice 601'den arınmış bulunduklarının belgelenmesi de üye ülkelerin yükümlülüğü altındadır. ABD'den pirinç ithal eden işletmeciler de, AB Gıda Güvenliği Yasasına göre pazara getirdikleri gıda ve yemlerin güvenliğinden, LLRice 601'in AB besin zincirine girmemesinden de sorumludurlar.
Gen bulaşmasının gündeme getirdiği önlemler içinde ithal edilen ürünlerde yasal olmayan GD ürün bulunması halinde malın ithal edildiği ülkeye geri gönderilmesi yada imha edilmesi sözkonusu olacaktır.
Bu tür acil önlemlerin söz konusu olduğu her durumda olduğu gibi, Komisyon , kararları üye ülkelerin uzmanlarının incelemesi için 10 gün süre vermiş,besin zinciri ve hayvan sağlığı komisyonun 25 ağustos'ta acil olarak toplanması kararlaştırılmıştır. [9]
AB'de Onaylanmış GD Pirinç Var Mı? Onaylanmayı Bekleyen Herhangi Bir GD Pirinç Söz Konusu Mu? Şu anda AB'nde tarımsal üretim amaçlı yada ithal iznine sahip hiçbir GD pirinç bulunmamaktadır.
Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) şu anda genetik olarak değiştirilmiş pirince ilişkin bir başvuruyu
incelemektedir. Bu, Bayer'in LLRice 602 adlı ürünüdür ve söz konusu yasallaşmamış LLRice 601 ile aynı proteini içermektedir.
ABD Pirinç Borsası Darbe Aldı
CBOT (Chicago Ticaret Borsası) uzmanları Japonya'nın uzun pirinç ithalatını durdurmasının ardından en büyük pirinç ithalatçısı olan AB nin de ithalatı kesmesinden endişe etmekte haklıydılar.
Hükümetin kontamine pirinçle ilgili açıklamasında insan sağlığı,gıda güvenliği ve çevre açısından hiçbir risk olmadığını belirtmesine rağmen borsada pirinç fiyatları 75 cent daha düşmüştür.
ABD de üretilen pirincin % 50si ihraç edilmekte olup bunun % 80 i uzun pirinçtir. 2006 yılı üretim tahminlerine göre 1,18 milyar dolar değerinde pirinç üreten ABD bunun % 50 sini ihraç etmeyi hedeflemişti.
ABD de üretilen pirincin % 58 i iç piyasada direkt gıda olarak, % 16 sı işlenmiş gıdalar ve bira yapımında %10 u da hayvan yemi olarak tüketilmektedir
Bayer ABD Tarım Bakanlığına Kendini Neden İhbar Etti ?
Riceland Foods Şirketi pirinç üretiminin yapıldığı güney eyaletlerindeki 9.000 pirinç üreticisinin ortak olduğu bir kooperatiftir.
Kooperatifin ihracat yapan üyelerinden biri Ocak 2006 da ürününde GD pirinç tesbit edip Riceland'den bir açıklama istemiştir
Riceland, üreticiden numune alarak laboratuvarda analiz ettirmiş ve üründe , Bayer'in mısır,soya,kanola ve pamuğunda kullandığı yabani ot ilacı (herbisit) toleranslı genin varlığı saptanmıştır.
Bunun GD mısır yada soyadan taşımalar esnasında bulaşmış bir kalıntıdan kaynaklandığını zannedilmiş, analizi yapan laboratuvar da GD DNA nın nereden geldiğini ,kaynağın hangi bitki olduğunu bulamamıştır.
Konuyu açıklığa kavuşturmak amacıyla Riceland mayıs ayında çeşitli silolardan aldıkları numuneleri tekrar test ettirmiş ve numunelerin büyük çoğunluğunda Bayer GD pirincine ait genler saptanmıştır.
Haziran ayı başında Riceland, Bayer'e bir numune göndererek kendilerinden açıklama istemiştir.
Temmuz ayında Bayer herbisit toleranslı hattın varlığını doğrulamış ve oranı % 0,01 (onbinde bir) olarak açıklamıştır. [10]
Yasal olarak böyle bir durumda Tarım Bakanlığı yetkililerine 24 saat içinde haber verme zorunluluğu olduğu için durumu bakanlığa bildirmişler ve 1 ağustostan itibaren bakanlık yetkilileri konuyu araştırmaya başlamışlardır. Araştırma sonucunda bakanlık yetkilileri 18 ağustosta yukarıda yazdığımız açıklamayı yapmışlardır.
"İz Miktarda" diye yapılan açıklamada verilen örnek; 10.000 adet başaktan 6 tanesinde LL proteini tesbit edildiği , bunun ise önemsenecek bir şey olmadığı şeklindedir. Halbuki düşününüz ki LLRice 601 pirincinden gelen bu bulaşma (kontaminasyon) GD Pirinç henüz tarla denemeleri aşamasında iken (yani üretim çok küçük bir boyutta iken) ortaya çıkmıştır.Ticari olarak ekimine başlandığı zaman bu GD pirincin diğer GDO suz pirinçlere gen bulaştırma ihtimali yüzler hatta binlerce kat artacaktır.
ABD ve AB arasındaki pirinç krizinde, Dünya Ticaret Örgütünün (DTÖ-WTO) çok kısa bir süre içinde devreye girip Avrupa Komisyonu üzerinde bir baskı politikası oluşturmaya başlaması hiç de şaşılası bir durum olmayacaktır.ABD nin ticari anlamda bir baskı mekanizması olarak güdümlediği ve yönlendirdiği DTÖ nün konuyla ilgili stratejisi merakla beklenmektedir.
ABD-DTÖ- Türkiye Pirinç Krizi
Hatırlanacağı üzere 1981 yılından itibaren kronikleşen pirinç ithalatı Türkiye'yi pirinç ithalatında korumacı tedbirler almaya sevk etmiş ,bu tedbirler nedeniyle de ABD ile anlaşmazlığa düşülmüştü. Türkiye'nin pirinçte ithalat için getirdiği, yerli üreticiden alım yapma şartına itiraz eden ABD Hükümeti 2 kasım 2005 de Türkiyeyi DTÖ ne şikayet ederek 2003'ten beri Türkiye'ye pirinç ihracatının üçte iki oranında düşmesine neden olan ithalat lisans sistemine ilişkin şikayetlerinin incelenmesi için bir panel oluşturulmasını istemişti.
ABD, Dünya Ticaret Örgütü nezdinde Türkiye'ye karşı pirinç ithalatında Türkiye'nin ithalat lisanslama sisteminin dünya ticaret yasaları ile çeliştiği pirinç ihracatında çok yüksek tarife ve engeller koyduğu iddiası ile açılan dava sonrası, müzakerelerde ABD davayı kazanırsa ve Türkiye yine de ithalat engellerini kaldıramazsa, ABD Türkiye'den yaptığı ithal ürünlere misilleme niteliğinde ek vergi ve engel koyabileğini ima etmişti. Bu konunun olumlu yada olumsuz yönde hallolmasının DTÖ sistemine göre 1 yıl kadar sürebileceği belirtilmektedir.
çeltik üretim açığı kadar ürün ithalatını sağlamak üzere, pirinç ithalatında tarife kontenjanı sistemi uygulayan Türkiye bu sistemde, belli miktarda ürünün yurtiçinden alınması şartıyla, 300 bin tona kadar pirinç veya pirinç karşılığı çeltik ithalatına izin vermektedir. Bu sistem kapsamında yapılan ithalatta da 2 puanlık gümrük vergisi indirimi
uygulanmaktadır. Uygulamaya ilişkin kararname, 13 Eylül'de Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. Tarife kontenjanı kapsamında 1 Kasım 2005-31 Temmuz 2006 döneminde ithalat yapılabilmektedir.
AB Komisyonu 11 Eylül 2006 Tarihli Açıklaması
Avrupa Komisyonu 11 eylülde yaptığı açıklamada ABD'nden ithal edilen pirinçlerde yasallaşmamış GDO'lu pirincin varlığının ispatlandığını bildirdi. .[11] Açıklamaya göre Avrupa Pirinç Değirmencileri Federasyonu tarafından yaptırılan analizlerde alınan 162 numunenin 33 tanesinde LL601 geninin varlığı saptandı.
LL601 ile bulaşık pirincin piyasadan toplanması için Federasyon üyelerine çağrı yapıldığını söyleyen komisyon bu pirinçlerin Rotterdamdaki depolarda tutulacağını ve nihai olarak ya ABD'ye geri gönderileceğini yada imha edileceğini bildirdi.
Şu anda Rotterdam silolarında bulaşık olduğu saptanan 20.000 ton Amerikan pirinci bulunmakta.
11 Eylül'de Greenpeace, Almanyada indirimli ürünler satan süpermarketler zinciri Aldi Nord ‘da bulaşık pirincin saptandığını bildirdi. .[12]
Aldi Nord'un Fransa'da da 700 adet satış noktası bulunmakta olup şirket yetkilileri böyle birşeyin mümkün olmadığını iddia ettiler.
Greenpeace , Amerikan uzun pirincini ithal eden Meksika ve Ortadoğu ülkeleri hükümetlerinin konuyla ilgili olarak dikkatli olmalarını önerdi.
Bir Talebimiz Var
Bir yandan bu kriz sürerken şimdi de Türkiye Cumhuriyeti Hükümetinin AB'nin GDO'lu pirinç itlahatı konusunda aldığı önlemleri gözden geçirip ABD den ithal ettiği pirincin GDO'lu olup olmadığını sorgulaması gerekmektedir. Devletin, insan sağlığı ve güvenli gıda için tüketici hakları konusuna hassasiyet gösterip halkına Amerika'nın GDO'lu Pirinçlerini yedirmemesi gerekmektedir.
GDO'ların riskleri ve ülkemizin GDO'lu ürünlerden uzak tutulmasını talep eden ve bu talebi 100.000 imza ile TBMM ne ileten kişi, kurum ve sivil toplum kuruluşları olarak Uluslar arası biyoteknoloji şirketlerinin Türkiye üzerindeki oyun ve hesaplarına bir kez daha dikkat çekmek istiyoruz.
Pirincin taşı bir şekilde ayıklanabilir ama GDO'lu pirinci ayıklamak ancak onu ekmemek yada ithal etmemekle mümkündür.[13]
Yetkililerin ve halkımızın dikkatine ... GDO'YA HAYIR PLATFORMU 12 Eylül 2006
[1]FOEEUROPE http://www.foeeurope.org/press/2005/AB_15_April_maize_import.htm
[2] http://www.usda.gov/wps/portal/usdahome?contentidonly=true&contentid=2006/08/0307.xml [3] ABD Tarım Bakanlığı Ulusal Tarım İstatistikleri Servisi verileri
http://www.sciam.com/article.cfm?chanID=sa001&articleID=1134AC57B5B1D38B7D70C1B6FEAA28CF [5] SEATTLE POST-INTELLIGENCER
http://seattlepi.nwsource.com/business/1310AP_Japan_US_Rice.html [6]DOW JONES 21 Ağustos 2006
http://www.agriculture.com/ag/futuresource/FutureSourceStoryIndex.jhtml?storyId=63400415 [7]UNCTAD http://r0.unctad.org/infocomm/anglais/rice/market.htm#cce
[8] Dominican Today, 21 Ağustos 2006 http://www.dominicantoday.com/app/article.aspx?id=16617 http://www.foeeurope.org/press/2006/AB_21_Aug_US_rice.html
[9] AB'nin GDO üzerine yasaları konusunda daha geniş bilgi için ; http://ec.europa.eu/food/food/biotechnology/gmointro_en.htm
[10] Statement Regarding Genetically Engineered Material in Rice Riceland Foods, Inc. August 18, 2006 [11] Reuters Haber Servisi, 11 Eylül 2006 - http://abcnews.go.com/US/wireStory?id=2420414
[12] Bayers illegal GE rice found in major German supermarket- http://www.commondreams.org/news2006/0911-03.htm
[13] Pirincin tarihçesi ,üretim ve çeşitleri;
Himalaya Dağları'nın eteklerinde keşfedildiği söylenen pirinç Hintliler tarafından çin'e getirilmiş, yaklaşık 3000 yıl önce Doğulu imparatorlar pirinç ekilmesine ve yetiştirilmesine önem vermişlerdir.Bengal, Java ve Mekong nehrinin deltaları pirinç tarlaları olarak kurulmuş III. ve V. yüzyıllarda Suriye ve Mısır'a, X. yüzyılda ise Hintli ve Arap tüccarlar tarafından Afrika ve Madagaskar'a sokulmuştur. Daha sonra ki yıllarda ilk pirinç tohumları Anadoluya da ekilmiştir. XIV. yüzyıldan itibaren de Avrupa'nın en önemli gıdalarından biri olmaya başlayan pirinç buğdaygillerden olan bütün öteki bitkilere çok benzerse de, onlardan ayıran en büyük özelliği köklerinin bol su istemesidir.
Pirinç, yıllık bir bitki olup sıcak iklimli bölgelerde iki yıllık da olabilmektedir. Boyu 1-1,5 m. arasında, yaprakları uzun ve düzgündür. Pirinçler ilk sürdükleri sırada dik dururlar. Taneleri olgunlaşınca saplar eğilip bükülerek suya girer. Uzaktan bakılınca, pirinç tarlaları, bataklıkları andırırlar. Pirinç köklerini kaplıyan su aşağı yukarı yarım metre ,bu suyun dibi de, sulu bir çamur tabakası halinde olmalıdır. Ancak, bu tabakanın altında da bir kil tabakası olursa, toprak suyu ememez ve bundan dolayı da pirinç her yerde yetiştirilmez.
Tanesinin şekline göre pirinçler uzun,orta ve kısa olmak üzere üç gruba ayrılır.Yuvarlak taneli olanlar nişasta
açısından daha zengindir. İtalya, İspanya, az miktarda da Afrika ve Asya'da yetiştirilir. Uzun taneli olanlar ( 6mm.'den uzun ) yarı saydamdır ve aynı oranda nişasta içermezler; bu yüzden de pişirilirken daha az yapışırlar. Ticari anlamda "Kaliteli pirinç taneleri" genellikle uzun olanlardır ve İtalya, Pakistan, Hindistan ve Amerika'da yetiştirilir.Ülkemizde üretilen yada ithal edilen (yıllık ithalat 200-300 bin ton, tüketim ortalama 400 bin ton, üretim 200 bin ton ) pirinçlerden Osmancık, Baldo, Jasmine ve Basmati uzun pirinçler olup diğerleri Calrose ve Camolino (orta daneli), İran pirinci,ve kabuklu pirinçtir.
Türkiye'de pirinç ekimi 1936 yılında yayımlanmış 3039 sayılı yasa ile düzenlenmiştir. Yasaya göre, pirinç (çeltik) ekimi, il ve ilçelerde kurulacak çeltik kurullarından alınacak izne bağlıdır.
