1
GENEL BİLGİLER
Resmi adı: Kırgızistan
Yönetim şekli: Cumhuriyet
Cumhurbaşkanı: Almazbek Atambayev Yüzölçümü: 199.950 km2
Nüfus: 6 milyon (2016 verileri) Nüfus artış hızı: -0.05% ( 2016 verileri)
Nüfus dağılımı (dini): Müslüman(%75), Rus Ortodoksu(%20), Diğer(%5) Nüfus dağılımı (etnik): Kırgız(%70.9), Özbek(%14.3), Rus(%7.7), Diğer(%7) Okuma yazma oranı: %99.5
Konuşulan diller: Kırgızca(%71.4), Özbekçe(%14.4), Rusça(%9), Diğer(%5.2)
Başkent: Bişkek
Başlıca büyük şehirler: Bişkek, Oş, Celalabat, Kara Kul
Para birimi: Kırgızistan Somu (31 Ocak 2017 itibarıyla 1 USD = 69,65 KGS) Saat dilimi: Türkiye saati +3 saat
Üyesi olduğu uluslararası kuruluşlar: Birleşmiş Milletler (UN), Uluslararası Para Fonu (IMF), Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası(IBRD), Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD), Dünya Ticaret Örgütü (WTO), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (OSCE), vd.
İdari yapı: 7 Bölge, 2 Şehir
Komşuları: Kazakistan, Çin, Tacikistan, Özbeksitan
Resmi tatiller: Yılbaşı(1 Ocak), Noel(7 Ocak), Dünya Kadınlar Günü(8 Mart), Nevruz(21 Mart), İşçi Bayramı(1 Mayıs), Anayasa Bayramı(5 Mayıs), Zafer Günü(9 Mayıs), Bağımsızlık Günü(31 Ağustos), Ramazan ve Kurban Bayramları(Tarih değişiklik göstermektedir.)
2
MEVCUT SİYASİ VE İDARİ YAPI
Bağımsızlığını kazandığı tarihten itibaren diğer Orta Asya devletleri gibi Başkanlık sistemi ile yönetilmiş olan Kırgızistan’da, Nisan 2010’da başlayan halk hareketiyle Cumhurbaşkanı Bakiyev görevden uzaklaştırılmış ve muhalefet lideri Roza Otunbayeva öncülüğünde yeni bir anayasa hazırlanmasını ve parlamenter sisteme geçilmesini öngören bir siyasi geçiş süreci başlatılmıştır.
Nitekim, 7 Haziran 2010 tarihinde kabul edilen yeni anayasa ile parlamenter sisteme geçilmiştir.
Siyasi geçiş süreci çerçevesinde 30 Ekim 2011 tarihinde gerçekleştirilen Cumhurbaşkanlığı seçimlerini % 62,52 oy oranı ile ilk turda Başbakan Almazbek Atambayev kazanmış ve 1 Aralık 2011 tarihinde düzenlenen, Sayın 11. Cumhurbaşkanımız Abdullah Gül’ün de iştirak ettiği devir-teslim töreniyle Cumhurbaşkanlığı görevini üstlenmiştir. Böylece Kırgızistan Cumhurbaşkanlığı makamının demokratik seçimle el değiştirdiği ilk ve tek Orta Asya Cumhuriyeti olmuştur.
Yeni Anayasa ile birlikte bir kimsenin birden fazla dönem Cumhurbaşkanı seçilmesinin önüne geçilmiştir. Cumhurbaşkanlığı seçimleri 6 yıl arayla yapılmaktadır. Parlamenter yapıya rağmen Cumhurbaşkanı en güçlü siyasi aktördür.
İdari olarak ülke, Çuy, Issık Göl, Narın, Talas, Celal-Abad, Oş ve Batken olarak 7 vilayete (Oblast) taksim edilmiştir. Başkent Bişkek ve Oş şehrine özel statü verilmiş ve kendilerini çevreleyen Çuy ve Oş vilayetleri haricine alınmışlardır.
Ülkede 4 Ekim 2015 tarihinde %56,4 katılımla gerçekleştirilen genel seçimlerin ardından Cumhurbaşkanı Atambayev, genel seçimlerden birinci olarak çıkan Kırgızistan Sosyal Demokrat Partisi'nin (SDPK) lideri Çınıbay Tursunbekov’a 29 Ekim 2015 tarihinde hükümeti kurma görevini vermiştir. SDPK, Kırgızistan Partisi, Ata Meken ve Önüggü Progress partileri tarafından “Jogorku Keneş’te (Kırgız Parlamentosu) İstikrar, Güven ve Yeni Fırsatlar” başlıklı koalisyon protokolü imzalanmış, Temir Sarıyev’in Başbakanlık görevini üstlendiği yeni hükümet 5 Kasım 2015’te göreve başlamıştır.
11 Nisan 2016 tarihinde Başbakan Satıyev’in istifa etmesinin ardından, 13 Nisan 2016 tarihinde Sooronbay Ceenbekov Başbakanlığında yeni hükümet kurulmuştur.
GENEL EKONOMİK GÖRÜNÜM
1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla bağımsızlığını ilan eden Kırgızistan, Sovyet sistemine entegre olmuş ekonomisini yeniden yapılandırma zorunluluğuyla karşı karşıya kalmıştır. Bu bağlamda en öncelikli konular birliğin dağılmasından sonra başlayan hızlı ekonomik küçülme sürecini durdurmak ve fiyat liberalizasyonu nedeni ile oluşan yüksek enflasyonu aşağı çekmek olarak ortaya çıkmıştır.
1990’lı yılların ortalarında dönemin Cumhurbaşkanı Askar Akayev, Batı ülkeleri ve uluslararası donörlerin de desteğiyle bir pazar reformu programı başlatmıştır. 1993 yılında ulusal para tedavüle girmiş, fiyatlar serbest bırakılmış, varlıklar belli düzeylerde özelleştirilmiş ve serbest bir ticaret rejimi kabul edilmiştir. Bu aşamada Akayev, muhafazakar bürokratların ve Sovyet tarzı planlı ekonomiye
3 alışmış parlamentonun muhalefeti ile karşılaşmıştır. Günümüzde ise pazar ekonomisine geçiş sürecinde ciddi bir muhalefet kalmamış ve uygulanan programların olumlu sonuçları alınmaya başlamıştır.
Kırgızistan hükümeti, Orta Asya devletleri arasında piyasa ekonomisine geçiş açısından en liberal ekonomik reformları uygulayan hükümet olmuştur. Bu reformların birçok olumsuz koşul altında yapılmasına rağmen, Kırgızistan hükümeti ekonomide istikrarın sağlamasında önemli başarılar elde etmiştir. Konvertibilite ve faiz oranlarında liberalizasyon sağlanmış, özelleştirmeye ağırlık verilmiş ve özel sektörün ekonomiye katılımı güçlendirilmiştir.
Kırgızistan’da küçük ölçekli işletmelerin gerçekleştirdiği ticaret başta olmak üzere hizmet sektörü ekonomide en büyük paya sahiptir. Bunun yanında tarım sektörü de ekonomideki ağırlığını sürdürmektedir. Ülkede altın üretimi de önemli yer tutmakta olup Kumtor altın madeni bu sektörden elde edilen gelirlerin büyük bölümünü oluşturmaktadır.
20 Aralık 1998'de Dünya Ticaret Örgütü üyeliğine kabul edilen Kırgızistan, o zaman için Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkeleri arasında bir ilki gerçekleştirmiştir.
Tüm bunlarla birlikte, geçiş sürecini yaşayan diğer tüm ekonomiler gibi Kırgızistan ekonomisi de ciddi zorluklardan geçmektedir. Ülkede işsizlik önemli bir sorun olarak hayatı etkilemeye devam etmektedir.
2014 itibariyle Kırgızistan topraklarında faaliyet gösteren 25.850 girişimci bulunmaktadır. Söz konusu girişimcilerin yarısından fazlası tarım alanında çalışmaktadır. Tüzel kişilerin içinde ise büyük payı Bişkek’te yoğunlaşmış küçük işletmeler almaktadır.
Temel Makroekonomik Göstergeler
2010 2011 2012 2013 2014 2015
GSYİH (milyar $, resmi kurla) 4,7 4,1 6,6 7,3 7,4 6,5
Fert Başına Milli Gelir ($) 880 1123 1177 1282 1279 1103
Reel Büyüme Oranı, % -0,4 5,95 -0,08 10,9 4,02 3,4
Enflasyon Oranı (TÜFE % ) 7,9 16,4 2,6 6,6 7,5 6,5
Dış Ticaret Hacmi (milyon $) 4.978,7 6.503,4 7.503,9 7.993,8 7.618,4 5.484,7
Toplam İhracat (FOB,milyon $) 1.755,9 2.242,2 1.927,6 2.006,8 1.883,7 1.420,9
Toplam İthalat (CIF, milyon $) 3.222,8 4.261,2 5.576,3 5.987,0 5.734,7 4.063,8
Denge (milyon $) -1.467 -2.019 -3.649 -3.980 -3.851 -2642,9
İşsizlik, % 8,6 8,5 8,3 8,3
Kaynak: Kırgızistan Ulusal İstatistik Komitesi, The World Bank
4 Kaynak: Kırgızistan İş Rehberi 2013, T.C. Bişkek Ticaret Müşaviri
Kırgızistan'ın İhracat Yaptığı Başlıca Ülkeler (bin $), 2015
# Ülkeler Değer Payı
1 İsviçre 562113 39,56%
2 Kazakistan 227702 16,02%
3 Rusya 157300 11,07%
4 BAE 98969 6,97%
5 Özbekistan 95029 6,69%
6 Türkiye 84046 5,91%
7 Çin 35876 2,52%
8 Tacikistan 24205 1,70%
9 Belçika 22169 1,56%
10 Irak 16084 1,13%
11 Diğer Ülkeler 97446 6,86%
Toplam 1420939
Kaynak: The World Bank
Kırgızistan'ın İthalat Yaptığı Başlıca Ülkeler (bin $), 2015
# Ülkeler Değer Payı
1 Rusya 1271642 31,29%
2 Çin 1029111 25,32%
5
3 Kazakistan 677406 16,67%
4 Türkiye 164290 4,04%
5 ABD 122066 3,00%
6 Almanya 92898 2,29%
7 Ukrayna 89315 2,20%
8 Japonya 61435 1,51%
9 Özbekistan 59219 1,46%
10 Güney Kore 53980 1,33%
11 Diğer Ülkeler 442464 10,89%
Toplam 4063826
Kaynak: The World Bank
Kırgızistan'ın İthalatında Başlıca Ürünler (bin $), 2015
# Ürünler Değer Payı
1 Benzin ve Mineral Yakıtlar 778135 19,10%
2 Sanayi Makinaları 359708 8,83%
3 Demir, Çelik 296212 7,27%
4 Motorlu Araçlar ve Parçaları 205766 5,05%
5 Elektrikli Makinalar 177002 4,34%
6 Tıbbi İlaç 147833 3,63%
7 Plastik 122621 3,01%
8 Diğer 1986804 48,77%
Toplam 4074081
Kaynak: The World Bank
Kırgızistan'ın İhracatında Başlıca Ürünler (bin $), 2015
# Ürünler Değer Payı
1 Değerli Taş ve Metaller 669430 57,16%
2 Sınıflandırılamayan Ürünler 131507 11,23%
3 Benzin ve Mineral Yakıtlar 75215 6,42%
4 Motorlu Araçlar ve Parçaları 63354 5,41%
5 Sebze 55907 4,77%
6 Uçak Malzemesi 40802 3,48%
7 Sanayi Makinaları 39714 3,39%
8 Diğer 95253 8,13%
Toplam 1171182
Kaynak: The World Bank
6 Potansiyel Yatırım, Hizmet ve Ticaret Fırsatları
Enerji: GSYİH’nın artışıyla doğru orantılı olarak ülke içinde enerji ihtiyacı ve tüketimi son 10 yıl içinde belirgin bir şekilde artmaya başlamış ve hali hazırda buluna Hidro Elektrik Santrallerinin (HES) rehabilitesinin yanısıra yeni HESlerin kurulumu gerçekleşmeye başlamıştır. Gürcistan uzun yıllar elekrik enerjisi ithal ederken yaklaşık 10 yıl boyunca ihracatını yapmıştır. Hem Gürcistan’ın hem komşu ülkelerin ihtiyacının artması sebebiyle yeni enerji santrallerinin kurulumu teşvik edilmektedir.
Turizm, Eğlence ve Gayrimenkul: Deniz, kayak, casino, spa gibi çeşitli turizm ve eğlence alternatiflerinin olduğu Gürcistan’da uluslararası otel zincirleri bulunmakta ve gelişmeye devam etmektedirler.
Üretim: Türkiye ve BDT ülkeleriyle STA, AB ile Derin ve Kapsamlı Serbest Ticaret Anlaşması, ABD ile Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi Anlaşması z, kayak, casino, spa gibi çeşitli turizm ve eğlence alternatiflerinin olduğu Gürcistan’da uluslararası otel zincirleri bulunmakta ve gelişmeye devam etmektedirler.
Türkiye ile Ekonomik ve Ticari İlişkiler (milyon $) Yıl İhracat İthalat Hacim Denge
2005 89,5 14,1 103,6 75,4
2006 132,2 27,5 159,6 104,7
2007 181,3 45 226,3 136,3
2008 191,4 48 239,3 143,4
2009 140 31,4 171,4 108,6
2010 129,2 30,9 160,1 98,3
2011 180,2 52,1 232,4 128,1 2012 257,5 45,2 302,7 212,2
2013 388,3 37 425,3 351,4
2014 421,4 65,6 487,1 355,8 2015 294,7 76,9 371,6 217,8
2016 308,9 101,1 410 207,9
Kaynak: TÜİK
Potansiyel Yatırım, Hizmet ve Ticaret Alanları
Yüksek Teknoloji Sera Tarımı
Şarap ve Alkollü İçkiler
Süt Ürünleri
Kültür Balıkçılığı
Taze ve Mineral Su
Hayvancılık ve Kümes Hayvancılığı
7 İki Ülke Arasındaki Ticaretin Altyapısını Düzenleyen Anlaşma ve Protokoller
Anlaşma İmza Tarihi
Ekonomik ve Ticari İşbirliğine Dair Anlaşma 23.12.1991
Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması 28.04.1992
Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması 28.04.1992
Mutabakat Tutanağı (Eximbank Çerçeve Anlaşması) 28.04.1992
Hava Hizmetleri Hakkında Protokol 28.04.1992
Küçük ve Orta Ölçekli Sanayii Geliştirme Alanında Teknik İşbirliği
Protokolü 29.04.1992
Haberleşme Alanında İşbirliği Protokolü 02.12.1992
Karma Ekonomik Komisyon Kurulmasına Dair Anlaşma 1995
Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) I. Dönem Protokolü 14.10.1997
Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması 24.10.1997
Gelir Üzerinden Alınan Vergilerde Çifte Vergilendirmeyi Önleme ve Vergi
Kaçakçılığına Engel Olma Anlaşması 02.07.1999
Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) II. Dönem Protokolü 13.04.2001 Uzun Vadeli Ticari ve Ekonomik İşbirliği Programı İcra Planı 14.05.2003 Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) III. Dönem Protokolü 14.05.2003 Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) IV. Dönem Protokolü 05.08.2006 Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) V. Dönem Protokolü 05.09.2008 Uzun Vadeli Ticari ve Ekonomik İşbirliği Programı İcra Planı 31.10.2008
FAYDALI BILGILER
1. Vergi ve Gümrük Uygulamaları
Kurumlar Vergisi 10%
Gelir Vergisi 10%
KDV 12%
Gümrük/İthalat Vergisi %0, %5, %12 Tüketim Vergisi Ürüne göre değişmekte
Emlak Vergisi %1'e kadar
Bordro ve sosyal güvenlik vergisi uygulanmamaktadır.
Sermaye kazançları vergisi uygulanmamaktadır.
Servet ve veraset vergisi uygulanmamaktadır.
Hisse, kar payı ve imtiyaz haklarına %5 gelir vergisi uygulanmaktadır.
8
Bireylerin dış kaynak gelirleri tamamen vergiden muaftır.
52 ülke ile karşılıklı ticarette kolaylık için imzalanmış Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması bulunmaktadır.
2. Tercihli Ticaret Rejimleri
Gürcistan’ın Bağımsız Devletler Topluluğu Ülkeleri (Rusya Federasyonu, Ukrayna, Kazakistan vb.) ve Türkiye Cumhuriyeti ile Serbest Ticaret Anlaşması(STA) bulunmaktadır. Türkiye ile Gürcistan arasında 21 Kasım 2007 tarihinde imzalanan STA, 1 Kasım 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) son dönemde gerek gelişmiş ülkeler arasında, gerekse kuzey-güney ve güney-güney ticari ve ekonomik ilişkilerinde yaygınlaşmıştır. Ülkeler arasındaki STA ağının genişlemesi ile birçok ülke mal tedarikini STA ortaklarından temin etmeye başlamıştır.
Avrupa Birliği(AB) ve Gürcistan arasında 27 Haziran 2014 tarihinde Derin ve Kapsamlı Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmıştır. Söz konusu anlaşma 1 Temmuz 2016 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu anlaşmayla birlikte AB ve Gürcistan karşılıklı olarak pazara girişi kolaylaştırmıştır.
Gürcistan’ın ABD, Norveç, İsviçre, Kanada ve Japonya ile Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi Anlaşması vardır.
Gürcistan 2000 yılından itibaren Dünya Ticaret Örgütü’nün üyesidir.
Basit ve hizmet odaklı gümrük politikaları bulunan Gürcistan’da gümrük işlemleri 15 dakika sürmektedir.
İthal malların %80’i vergiden muaf tutulmaktadır.
İthal mallara miktar kısıtlaması bulunmamaktadır.
3. Vize Uygulamaları
Umuma Mahsus Pasaport hamilleri yapacakları turistik amaçlı seyahatlerinde vizeden muaftır.
Türk vatandaşları, turistik, iş ve resmi amaçlarla Kırgızistan’a intikallerinden sonraki 5 iş günü içerisinde pasaportları ile birlikte Devlet Kayıt Hizmeti Başkanlığında kayıt yaptırdıktan sonra 'vizesiz' ve 'süresiz' olarak Kırgızistan’da kalabileceklerdir.
Diplomatik, Hizmet ve Hususi Pasaport hamilleri anılan ülkeye yapacakları turistik amaçlı seyahatlerinde vizeden muaftır. Türk vatandaşları, turistik, iş ve resmi amaçlarla Kırgızistan’a intikallerinden sonraki 5 iş günü içerisinde pasaportları ile birlikte Devlet Kayıt Hizmeti Başkanlığında kayıt yaptırdıktan sonra 'vizesiz' ve 'süresiz' olarak Kırgızistan’da kalabileceklerdir.
4. Devlet Teşvikleri
Gürcistan Devlet Teşvikleri
9 Turizm Bölgeleri
Gürcistan Hükümeti ülke turizm sektörünü ve bölge ekonomisini canlandırmak için yatırımcılara 2 adet Serbest Turizm Bölgesi ilan etmiştir(Karadenize kıyısı bulunan Anaklia ve Kobuleti kasabaları). Bu bölgede yatırımcılara ; ücretsiz arazi tahsisi, 15 yıl süre ile emlak ve kâr vergisinden muafiyet ve 80 oda barajını aşan tüm otellere ücretsiz olarak casino ruhsatı verilmesine ilişkin teşvikler ilan edilmiştir.
Sanayi Bölgeleri
Gürcistan Hükümeti 4 adet Serbest Sanayi Bölgesi belirlemiştir. Bu bölgeler bir liman kenti olan Poti, 3.
en büyük şehir olan Kutaisi ve başkent Tiflis'de kurulmuştur. Bu alanlarda üretim yapan yatırımcılar gelir vergisi(%20) dışında kalan tüm vergilerden muaftırlar. Yapılacak ödemeler için cazip kredi fırsatları sağlanacaktır. Fabrika inşaatı için gerekli olan arazi tahsisi ücretsiz olarak sağlanacaktır.
Tarım ve İşlenmiş Gıda Yapılacak ödemeler için cazip kredi fırsatları sağlanacaktır. Gıda işleme fabikaları için hibe dağıtılacaktır.
İLETİŞİM BİLGİLERİ
T.C. Bişkek Büyükelçiliği Metin KILIÇ
T.C. Bişkek Büyükelçisi
Adres: T.C. Bişkek Büyükelçiliği, Moskovskaya Cad. No: 89 720040 Bişkek/Kırgızistan Tel: 00 996 312 90 59 00
Faks: 00 996 312 90 99 12
E-posta: embassy.bishkek@mfa.gov.tr T.C. Bişkek Ticaret Müşavirliği Çağatay ÖZDEN
Bişkek Ticaret Müşaviri
Adres: Turkish Embassy Office of the Commercial Counsellor Moskovskaya 89, 720040 Bişkek/Kırgızistan
Tel: 00 996 312 90 29 34 Faks: 00 996 312 90 29 35
E-posta: biskek@ekonomi.gov.tr
Kırgızistan Yatırım Ajansı
http://www.invest.gov.kg/
Kırgızistan Ticaret ve Sanayi Odası
http://www.en.cci.kg/
