MİMAR, MİMARİ,
MİMARLIK, YAPI, BİNA,
İNŞAAT VS
-Mimar: inşa eden kişi (Vitruvius ve Şamlı Apollodoros).
-Mimari: görüntüsü estetik amaçlı bina veya yapılar.
-Yapı: insan elinden çıkan her türlü inşaat.
-Bina: insanın içerisinde rahat gezip dolaşacağı yapıdır.
-Müteahhit: planlanmış yapı, bina veya inşaat işini üstlenen kişi.
Mühendis: mimari anlamda genelde alt yapı çalışmalarına katkı sunan kişi.
*Antakya Müzesi’nden Damascus’lu (Şam) mimar Apollodoros Portresi:
-Roma imparatorluk döneminin en önemli mimarlarındandır.
-Traian döneminin ünlü yapılarını (Traian forumu, Traian hamamı, Odeon ve Traian sütunu) projelendirip sonuçlandıran mimardır.
-Daker savaşları sırasında ordunun Tuna nehri geçişinde kullandığı köprüleri yapmıştır.
*Hadrian döneminde de çalışan Apollodoros, daha sonra imparator Hadrian ile arası açılınca önce sürgün sonra da ölümle cezalandırılmıştır.
Ünlü Mimar ve Mühendis Apollodoros portresi (Antakya)
Roma Kent Planlaması Genel
-Kentlerin düzenlenmesinden kent planlamacıları sorumludur.
-Ancak MÖ.5.yy’da Hippodamos’a kadar kent planlamacısı yoktur.
-Hellenistik ve Roma Dönemi’nde ise kent planlamacılığı ile ilgili çok sayıda kaynak vardır.
*Vitruvius: mimari-mühendislik.
*Frontinus: Roma su sistemi üzerine detaylı raporlar.
*Hippocrates: kent sakinlerinin sağlığı için sokak düzenleme sisteminin önemi.
Roma Kent Planlaması Genel-Kentleşmenin amacı
-Yunan ve Roma kentleri için genelde ızgara planlı kentler düşünülse de çok daha fazla şey içerir.
1.Yaşayanlar için güzel bir çevre.
2.Kent yaşam şartlarının iyileştirilmesi.
3.Kentin geliştirilmesi.
4.Geçmiş kültürlerden esinlenme.
5.Sürekli yenilik içinde olma.
6.Refah ve barış döneminin (pax romana) kente yansıması.
7.Roma ordusunun gücü sayesinde savunma amaçlı kentlerden vazgeçme.(sınırlar hariç):
tarihsel sürecin etkisi.
8.Yeni binalar ekleyerek (anıtsal kapı, sütunlu cadde vs.) kent güzelleştirilir. (gösterişsiz yapılar gizlenir).
9.Yeni yapıların (forum, cadde ve yol gibi) konum açısından pratik işlevleri vardır.
10.Doğal zorluklar yeni düşüncelerle aşılır.
11.Kentlerin şekillenmesinde arazinin rolü önemlidir. (planlama).
Aosta kent planı MÖ.24
Paestum kent planı MÖ.510
Roma Kent Planlaması
-Yunan ve Etrüsk kent planlaması Roma kent planlamasına etki etti.
-Özellikle Roma sınırları genişledikçe yeni keşfedilen düzenli kentler bu konuda etkili oldu.
*Bu kentler Romalılaşma süreci dışında askeri güvenlik, yönetim ve ekonomik açıdan da tercih sebebi idi.
-Romanın yeni kentlerinde tüm kent planlama prensipleri uygulanmıştır.
-Yeni Roma kentlerinin temelde kuruluş düzenlemesi Etrüsk dönemine kadar dayanır.
-Augur (kahin), kentin ana akslarını belirler: Bunlar cardo maximus ve decumanus maximus.(bu caddelerin sonunda zafer takları/anıtsal kapılar bulunur).
Elinde lituus tutan Augur
Roma Kent Planlaması
-Etrüskler’den alındığı düşünülen Eski Roma töreni olarak (Sulcus Primigenius) kent duvarları veya surların yeri (pomerium/pomoerium) öküzlerin çektiği saban (pulluk) ile kahinlerin gözetiminde belirlenirdi.
-Kent sınırı duvarı ve yerine (pomerium/pomoerium) olarak belirlenen alanda yerleşime ve toprak sürmeye izin verilmezdi.
-cardo maximus ve decumanus maximus olarak birbirini kesen caddeler kare veya dikdörtgen plan şekli çıkarabilirdi. Fakat kesişme noktası kent merkezi idi.
-Grid sisteminde her bir bölünmüş alan (insula/insulae) yapılar için ayrılmıştır.
-insula’nın şekli ise kent planlamasına uydurulur veya ana plandan şeklini alırdı.
*İnsulalar kare veya dikdörtgen eşit parseller olurdu.
-Bazen kentin planı topografyaya uydurulurdu. Bu durumda insula’lar düzensiz olurdu. Cadde ve sokaklar düz ancak insula’lar (insulae) değişiklik gösterirdi.
Cologne kent planı
Roma Düzenli Kent Planlaması Örneği: Aosta
-Şehrin askeri yüzü, plandaki katı düzenlemeden anlaşılır.
-Dikdörtgen kent savunma duvarları (sur) ile çevrilidir.
-Her cephede bir kapı yer alır.
-Caddelerde ızgara plan kesintisiz uygulanmıştır.
*Izgara plan Roma şehirlerinin standart bir ögesidir ve imparatorluğun kuzeybatı kırsal kesiminde yaygındır.
Aosta kent planı MÖ.24
İtalya’da Izgara Planlı Kentlerin Ortaya Çıkışı:
-Izgara plan tamamen bir Roma buluşu değildir.
-Izgara planın İtalya’daki en erken izleri MÖ.7-6.yy’larda güney kesimdeki bazı Yunan şehirlerinde görülür.
*Ör.Poseidonia (Lt.Paestum) aynı yönde üç ana cedde tarafından kesilen uzun dar bloklar ve bunları dik kesen küçük sokaklardan oluşur.
-Bu ızgara plandaki orta kesim kamu yapılarına aittir.
-Izgara plan MÖ.6.yy’da Kuzey ve orta İtalya’nın hakim gücü Etrüskler tarafından da benimsendi.
*Ör.Marzabotto (MÖ.500) (Bologna güneyinde) kenti birbirini dik kesen ızgara plana sahiptir.
*Ör.Po Delta’sında bataklık kesimdeki Spina’da (MÖ.500) ise kanallar cadde yerini alır ve ızgara plan uygulanmıştır.
Paestum kent planı MÖ.510
Marzabotto kent planı
İtalya’da Izgara Planlı Kentlerin Ortaya Çıkışı:
-Paestum, Marzabotto ve Spina gibi örnekler Yunan, Etrüsk ve Roma ortak noktaları hepsinin kırsal araziye kurulmuş yeni kentler olmasıdır.
-Izgara planın çok sayıda avantajı vardır:
1.Kamu yapılarının yerinin belirlenmesi ve herkes tarafından bilinmesi.
2.Ulaşım, 3.Güvenlik,
4.Arazinin paylaşımı (eşitlik).
5.Kentin inşasında herkesin çalışmasının aynı anda gerçekleşmesini sağlar.
6.Alt yapı sistemlerinde kolaylık.
Paestum kent planı MÖ.510
Marzabotto kent planı
Roma Kent Planlaması-Centuriatio -Mimar veya kadastro sorumlusu merkezi bir nokta (kent merkezi) seçer. Bu merkezi noktaya umbilicus agri (arazinin göbeği) veya umbilicus soli denir.
-Mimar sonra yönünü bu noktadan farklı yönlere çevirerek;
*ultra: öndeki toprak,
*citra: arkada kalan arazi,
*dextera: sağdaki
*sinistra: soldaki arazi olarak böler.
-Yetkili daha sonra groma (gruma) olarak bilinen alet ile ızgara sistemi çizer (birbirlerine dikey iki yol başta olmak üzere):
1.Aks genelde doğu batı yönündedir:
decumanus maximus: bu aksın referans noktası tam olarak doğuyu belirten ve güneşin doğduğu noktadır.
2.Aks ise birinci aksı dik kesen kuzey güney yöndeki cardo maximus’tur.
Roma Kent Planlaması-Centuriatio Ölçüm aletleri (Groma,
dioptra/gönye), Chorobates)
*Groma (gruma): Roma ölçüm aleti:
dikey bir sopa ve ona tepede yatay bağlı destek çubukları ve uçlarından şakul/çekül asılır.
-Düz hatlar ve doğru açılar (kare ve dikdörtgen alanlarda) için kullanılır.
-Kullanıldığı alanlar:
1.yeni bir askeri kamp merkezi düzenli bir grid sistemine sahip olması için groma kullanılır.
2.yeni bir kent merkezi belirlenirken öküz ve pulluk kullanılarak cardo ve decumanus belirlemek için.
*Bu ölçüm aletinin Mezopotamya’dan alındığı kabul edilir. MÖ.4.yy’da Yunanistan’a ve daha sonra Etrüskler’e (cranema veya ferramentum adı ile) ve ardından da Roma’ya geçmiş olmalıdır.
Groma-rekonstrüksiyon
Groma-rekonstrüksiyon
Groma-rekonstrüksiyon (Pompeii)
Ivrea ve Pompeii’den mezar taşı üzerinde Groma-çizim
Groma-rekonstrüksiyon (Fayum’dan)
Zincir ve Groma: Carolus Stephanus and Johannes Liebhaltus, Straßburg 1579.
Kent Çevresindeki Topraklarda (territorium) centuriatio
-Bazen umbilicus agri (arazinin göbeği) kent veya castrum (karargah) merkezi olabilir.
-Bu merkezi nokta, genelde groma olarak ifade edilir. Bunun nedeni groma’nın ölçüm aleti kullanılmasından dolayıdır.
(gromatici: arazi ölçme).
-Bazı durumlarda ızgara sistem
kentin ana caddeleri olan cardo
maximus ve decumanus maximus
kentin kapılarına doğru
yönlendirilir.
Roma Yerleşim Tipleri Yerleşim Tipleri:
-Coloniae -Municipia -Poleis -Civitates
-Küçük kasaba/şehir ve Köyler
Roma Yerleşim Tipleri Coloniae-Kuzey Afrika.
-İki farklı kent düzeni görülür:
1.Düzensiz (Dugga).
2.Düzenli (Timgad).
*Dugga:
-Tunus’taki kent Roma’dan önce de öğün bir kentti.
-Uzun süre kuzeydoğusundaki Kartaca etkisinde kaldı.
-Plan olarak düzensizdir.
-dolambaçlı sokaklar, geçit ve merdivenlidir.
*Forum, Roma tipi tapınaklar, anıtsal kemerler, tiyatro ve simetrik hamamların eklenmesi ile Romalı unsurlar eski kente uyarlanmıştır.
Dugga kent planı
Dugga kent planı
Roma Yerleşim Tipleri Coloniae-Kuzey Afrika.
-İki farklı kent düzeni görülür:
1.Düzensiz (Dugga).
2.Düzenli (Timgad).
*Timgad:
-Cezayir’de yer alır.
-Dugga’nın 200 mil batısındadır.
-Plan ızgara (düzenli) şeklindedir.
-MS.100’de Traianus tarafından kuruldu.
-Kent, yakınındaki Lambaesis’te bulunan kalenin emekli lejyoner askerleri için yapılmıştı.
-Planlayanlar Lambaesis’ten gelen mimarlar.
Timgad kent planı
Roma Yerleşim Tipleri Coloniae-Kuzey Afrika.
*Leptis Magna:
-Libya’da yer alır.
-MÖ.7.yy’da Fenike ticaret kolonisi idi (Bu dönemden çok az şey kalmıştır).
-Roma ile ilk kez Pön (Punic) savaşlarında tanıştı.
-MÖ.1.yy sonuna doğru imparatorluğa katılmıştır.
-Pompeii ve Ostia’dan daha büyüktür.
-Zengin bir imparatorluk şehridir.
-Roma kentleşmesi liman yakınındaki Eski Forum alanından başlar ve içe doğru anayol boyunca devam eder.
-Roma tipi ilk yapılar Eski Forum kuzeybatısındaki üç tapınak sırası, bir Pazar yeri ve tiyatrodur.
-MÖ.1.yy ortalarında caddeler taşla döşenmiş ve üç tapınağın karşısına bazilika yapılmıştır (bu dönemde eski forum zemin yeniden kaplanmış ve üç tarafı revakla çevrilmiştir).
*Şehir büyüdükçe inşaat ve restorasyonlar bu alanda yapılmıştır.
Leptis Magna kent planı
TOPOGRAF-MİMAR VE
ÖLÇME
-MÖ.1.yy’da ev MS.1.yy’da Avrupa’nın çoğu Julius Caesar ve Augustus’un ordu komutanları ve askeri mimarlar tarafından keşfedildi.
-Bu arazi uzmanı topograf ve mimarlar yeni kentlerin, yeni kampların, kale ve şehirlerin kurulmasında ve özellikle yolların inşasında kullanıldılar.
-Ölçme üzerine bilgiler varken yazınsal veriler yeterli değildir.
-Geç Latince’de bir topograf gromaticus (haritacı, ölçme aleti olan groma’dan türetilmiş) olarak isimlendirilirdi.
*Fakat Topograflar genelde agrimensores (t.agrimensor, arazi haritacısı) olarak bilinirler.
-Bir mensor (ç.mensores) bir arazi ölçmeni ve haritacıydı.
*Bu kişi arazi, askeri topograf, mimari ölçümcü idi.
Groma-rekonstrüksiyon
ÖLÇÜM ALETLERİ
-Frontinus ve Hyginus da dahil bir çok yazar groma ve dioptra gibi aletler hakkında bilgi veren ölçme üzerine çok sayıda eser yazdılar.
Ölçüm aletleri:
-Groma -Dioptra -Chorabates
Groma-illustration
*Groma (gruma): Roma ölçüm aleti: dikey bir sopa ve ona tepede yatay bağlı destek çubukları ve uçlarından şakul/çekül asılır.
-İki metal kaplı çubuğun tepesine dik açılar yapacak şekilde bir haç şeklinde merkezi noktadan dik açılı dört kola sahip bir alet.
-Merkezi noktaya yakın kısımlar bronz malzeme ile güçlendirilmiştir.
-Bu merkezi metal noktanın uçlarından sarkan her bir şakul, karenin uçlarını zemine işaretlemek içindir.
-Romalı yerölçüm ustaları tarafından bir tabana dikey düz çizgiler çizmek amacıyla kullanılırdı.
-Ölçen kişiye merkez noktadan bakıldığında düz hatlar çizmesine yardım eder.
-Her bir şakul bir diğerine 90 derecelik açı yapar.
*Böylece dikdörtgen ve kare alanlar kolaylıkla çizilebilir.
-Groma’nın metal kısımları Pompeii’de bulunmuştur (parçaları başka yerlerde de bulunmuştur).
Groma-rekonstrüksiyon
*Groma (gruma):
-Düz hatlar ve doğru açılar (kare ve dikdörtgen alanlarda) için kullanılır.
-Kullanıldığı alanlar:
1.yeni bir askeri kamp merkezi düzenli bir grid sistemine sahip olması için groma kullanılır.
2.yeni bir kent merkezi belirlenirken öküz ve pulluk kullanılarak cardo ve decumanus belirlemek için.
*Bu ölçüm aletinin Mezopotamya’dan alındığı kabul edilir. MÖ.4.yy’da Yunanistan’a ve daha sonra Etrüskler’e (cranema veya ferramentum adı ile) ve ardından da Roma’ya geçmiş olmalıdır.
Groma-illustration
-Pompeii’den (Porta Nocera nekropolisi’nden) mermer levha.
Yazıt, bir arazi ölçümcüsü olan Popidius Nicostratus’u anmaktadır. Mezar taşı üzerinde
kullandığı aletler betimlenmiştir; Groma, dikme ve yön çubukları ve şakul ipi.
Groma-rekonstrüksiyon
Groma-rekonstrüksiyon (Pompeii)
Ivrea ve Pompeii’den mezar taşı üzerinde Groma-çizim
Groma-rekonstrüksiyon (Fayum’dan)
*Dioptra:
-Ölçmede kullanılan çok daha karmaşık bir alettir.
-Yuvarlak bir masa veya tablanın merkezine yerleştirilmiş alet ile hedefteki çubukları görmek için kullanılır.
-Bu ölçümle farklı yönlerde dikey hatlar elde edilir.
-Yuvarlak tabla bir yatay olarak ölçülen arazi üzerine yerleştirilir.
-Bu eğimli veya yatay hareket vida ve çarklar yardımıyla hareket eden basit bir mekanizma ile işler.
-Genelde dioptra bronzdan yapılmıştır ve hakkında antik dönem çok az bilgi verir.
-Olasılıkla groma’dan daha az kullanılmaktaydı (sağlam ama pahalı bir alet).
*Sundial:
-Ölçme sırasında doğru bir yön güneş izlenerek yapılırdı.
-Bu iş için genelde portatif bir güneş saati kullanılırdı.
-Doğru hesaplamanın en yaygın yolu gün ortasında (öğlen) güneşin pozisyonun hesaplamak için güneş saati kullanmaktır (güneye doğru).
-Çok daha doğru olan bu yöntem doğu ve batı yönünü tespit etmek için güneşin doğuş ve batışını gözlemektir.
*Chorobates:
-Çoğunlukla aquaductuslar olmak üzere seviye ölçme chorobates ile yapılırdı.
-her iki uçta destekli eşit ayaklara sahip 6 m boyunda düz bir düzeçten ibarettir.
-Ayakların bulunduğu noktada gergi kolları vardır.
-Her iki gergi kolunun bulunduğu noktada şakullere sahiptir.
-Şakul hatları düzece dik konumdadır (gergi koluna işaretli).
-düzecin ortasında su ile dolu yaklaşık 1.5 m lik bir kanal yer alır.
-kanala su doldurulduğunda düzeç seviyeye gelir.
-chorobates çok kaba bir alettir.
*Bazen bu amaçla libre ya da libella (ipli düzeç) denen ölçme aleti de kullanılırdı.
*Ölçme:
-Groma, dioptra ve chorobates dışında ölçme işi;
*ölçme çubukları,
*ipler ve
*şeritler yardımıyla ölçme yapılırdı.
-Basit bir geometri daha uzak mesafeleri ölçmek için kullanılırdı (özellikle zor arazilerde).
-Yazma ve çizmede kullanılan aletler de yaygın olarak kullanılmaktaydı.
-Antik kaynaklar farklı ölçme aletlerinden (plumb line, libella, sundial vb) bahsetmektedir ancak muhtemelen çok yaygın kullanımları yoktu.
