Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler Yavuz AKBULAK
SPK Başuzmanı
Varlığa dayalı menkul kıymetler (VDMK), 2499 sayılı SPK'nın (13/A), (22/c) ve 39'uncu maddelerine dayanarak SPK'nın 31.07.1992 tarih ve 21301 sayılı Mükerrer Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Seri:III No:14 Tebliği (1) (III/14 Tebliği) ile düzenlenmiştir.
1. Genel Olarak VDMK'lar
VDMK'lar, genel finans ortaklıkları, bankalar, finansman şirketleri ve finansal kiralamaya yetkili kuruluşlar ile gayrimenkul yatırım ortaklıklarının kendi ticari işlemlerinden doğmuş olan alacakları veya temellük edecekleri (devralacakları) alacaklar karşılığında SPK ta- rafından kayda alınarak ihraç edilen kıymetli evraktır.(2)
VDMK'ların ihracında işleme konu olabilecek alacak türleri şunlardır:
a) Tüketici Kredileri: Bankaların gerçek kişilere, ticari amaçla kullanılmamak kaydıyla, mal ve hizmet alımları dolayısıyla açtıkları bireysel krediler ile finansman şirketlerinin(3) kendi mevzuatı çerçevesinde gerçek ve tüzel kişilere açtıkları krediler,
b) Konut Kredileri: Bankaların, 2985 sayılı Kanun ve anılan Kanuna dayalı mevzuat çerçevesinde, Toplu Konut İdaresi Başkanlığı ile yapılan anlaşma hükümlerine göre kendi kaynaklarından hazır konut alan kişilere açtıkları bireysel krediler, bankaların verdikleri ipoteğe dayalı bireysel konut kredileri ile konut sektörünü kredilendirmeye yetkili Kamu İktisadi Teşebbüsü statüsündeki bankaların kendi mevzuatı çerçevesinde açtıkları krediler, c) Finansal Kiralama Sözleşmelerinden Doğan Alacaklar: 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde finansal kiralamaya yetkili kuruluşların yaptıkları finansal kiralama sözleşmelerinden doğan alacakları,
d) İhracat İşlemlerinden doğan Alacaklar: Bankalar ve özel finans kurumlarının (5411 sayılı yeni Bankalar Kanunu uyarınca katılım bankalarının açtıkları ve fiilen ihrcatta kullandıkları krediler ile faktoring işlemleri yapan anonim ortaklıklarca temellük edilen ihracat karşılığında belgeye dayalı alacaklar,
e) Diğer Alacaklar Bankalar dışındaki mal ve hizmet üretimi faaliyetlerinde bulunan anonim ortaklıklar ile mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlar dahil Kamu iktisadi Teşebbüslerinin müşterilerine yaptıkları taksitli satışlardan doğan, senede bağlanmış alacaklar,
f) Tarım Kredi Kooperatifleri aracılığıyla verilen bireysel kredilere ilişkin olarak T.C. Ziraat Bankası'nın senede bağlanmış alacakları,
g) Türkiye Halk Bankası'nca esnaf ve sanatkarlar ile küçük işletmelere açılan ihtisas kredileri,
h) Gayrimenkul yatırım ortaklıklarının portföydeki gayri menkullerinin satış veya satış vaadi sözleşmelerinden kaynaklanan senetli alacakları.
VDMK'lar, doğrudan veya alacakların temellükü suretiyle dolaylı olarak ihraç edilebilir.
Bankalar yukarıda (a), (b) ve (d) bentlerinde belirtilen krediler, finansman şirketleri (a) bendinde belirtilen kendi mevzuatına göre açtıkları krediler, finansal kiralamaya yetkili kuruluşlar (c) bendinde belirtilen, gayrimenkul yatırım ortaklıkları ise (h) bendinde belirtilen, kendi işlemlerinden doğan alacaklar karşılığında doğrudan VDMK ihraç edebilirler. Bankalar ile Genel Finans Ortaklıkları, alacak temellükü (dolaylı ihraç) karşılığında VDMK ihraç edebilirler.
2. Genel Finans Ortaklıkları
Genel "finans ortaklıkları, alacakların temellükü ve bu alacaklar karşılık gösterilerek VDMK ihracı ve halka arzı amacıyla kurulan anonim ortaklıklardır. Genel finans ortaklıklarının kuruluşlarına izin verilebilmesi için, münhasıran III/14 Tebliği'nde belirlenen alacakların temellükü karşılığında VDKM'ların halka arzı faaliyetinde bulunmak üzere SPK'ya başvurmaları ve;
- TTK'nın ani kuruluş hükümleri çerçevesinde anonim ortaklık şeklinde kurulmaları, - Ödenmiş sermayelerinin SPK'ca belirlenen tutardan az olmaması,
- Hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması ve tamamının nama yazılı olması, - Ticaret unvanlarında "Genel Finans Ortaklığı" ibaresinin bulunması,
- Esas sözleşmelerinin TTK, SPK ve III/14 Tebliğindeki hükümlere uygun olması,
- Kurucularının muflis olmadığının ve yüz kızartıcı bir suçtan dolayı hükümlülüklerinin bulunmadığının tespit edilmiş olması gerekir.
Genel finans ortaklıklarının kurucuları, münhasıran anılan Tebliğ'de belirlenen alacakların temellükü karşılığında VDKM'ları halka arz etmek üzere aşağıdaki koşulları yerine getirerek ve anılan Tebliğ çerçevesinde istenecek belgelerle birlikte SPK ya başvururlar:
- Genel finans ortaklıkları esas sözleşmelerinin TTK. SPKn ve III/14 Tebliği hükümlerine göre düzenlenmesi ve kurucu imzalarının noterce onaylanması,
- Yürüteceği faaliyete ilişkin fizibilite etüdü,
- Kurucularının muflis olmadığının ilgili iflas dairesinden ayrıca, zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, emniyeti suiistimal, sahtecilik, hırsızlık, dolandırıcılık, kaçakçılık gibi yüz kızartıcı suçlardan ve SPKn'na muhalefetten dolayı hükümlülüklerinin bulunmadığının ilgili Cumhuriyet Savcılığı'ndan belgelendirilmiş olması,
- Kurucularının sermaye piyasası faaliyetlerine ilişkin SPK düzenlemeleri çerçevesinde faaliyet izinlerinden biri veya birden fazlası sürekli veya geçici olarak kaldırılmış yahut borsa üyeliğinden geçici veya sürekli olarak çıkarılmış kuruluşlardan bu müeyyideyi gerektiren olayda sorumluluğu tespit edilmiş bulunan kişilerden olmaması (ilgililer bu niteliği taşıdıklarına dair noterce tasdikli beyanda bulunurlar).
Genel finans ortaklığı kurucularının, SPK'ya yapılan başvuruyu müteakip aldıkları faaliyet ön izni ve TTK'ya göre istenecek gerekli belgelerle birlikte, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'na kuruluş izni almak için başvurmaları gereklidir. Kuruluş izni alındıktan sonra 15 gün içinde kurucular, genel finans ortaklığının merkezinin bulunduğu yer Ticaret Mahkemesi"ne müracaat ederek kuruluşun tasdikini talep ederler. Mahkeme tasdiki gerçekleştikten sonra genel finans ortaklığı ticaret siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi'nde ilan olunur.
Genel finans ortaklıklarının faaliyet alanı, münhasıran III/14 Tebliği'nde belirlenen alacakların temellükü karşılığında VDKM'ların halka arzı ve anılan Tebliğde öngörülen faaliyetleri yapmaktır. Gene[ finans ortaklıkları yukarıda sayılan işler dışında başka faaliyetlerde bulunamazlar ve kurulmuş veya kurulacak şirketlere ortak olamazlar. Genel finans ortaklıkları VDMK ihracı dışında herhangi bir yolla borçlanamazlar. Genel finans ortaklıklarının temellük ederek, karşılığında varlığa dayalı menkul kıymetler ihraç edebilecekleri alacaklar portföyünün toplam tutarı, öz kaynaklarının 20 katını aşamaz.
Genel finans ortaklıkları kuruluş iznini müteakip bir ay içinde, bankalar ise yetkili organ kararını müteakip faaliyet izni almak üzere SPK'ya başvururlar.
Genel finans ortaklığı ve bankanın faaliyet izni alması SPK düzenlemeleri çerçevesinde uygun görüldüğü takdirde bu izni içeren yetki belgesi verilir. Faaliyet iznini içeren yetki belgesi verilmesi uygun görülmeyen veya faaliyette bulunmak için gerekli şartları kaybettiğinden yetki belgesi SPK tarafından iptal olunan genel finans ortaklıkları, durumun kendilerine bildirime tarihinden itibaren en geç üç ay içinde, esas sözleşmelerinin genel finans ortaklığı ehliyetine ilişkin bütün hükümlerini faaliyet alanlarını kapsamayacak şekilde değiştirmek zorundadırlar. Genel finans ortaklıkları bu değişiklikleri yapmadıkları takdirde, TTK'nın 434'üncü maddesinin 2 ve 6 numaralı bentleri gereğince münfesih addolunurlar.
Genel finans ortaklıkları ve bankalar, Borçlar Kanunu'nun ilgili maddelerinde
yer alan alacağın temliki hükümlerine uygun olarak III/14 Tebliği'nde belirlenen alacakları temellük edebilirler. Ancak kambiyo senedine bağlı alacakların devri TTK'da düzenlenen özel devir hükümlerine göre yapılır. Temellük edilen alacaklar üçüncü kişilere temlik olu- namaz. Alacakların temliki, alacaklarını temlik eden kuruluş ile genel finans ortaklığı veya banka arasında yapılacak bir temlik sözleşmesi ile gerçekleştirilir. Temlik sözleşmesinde en az aşağıda belirtilen hususların bulunması gereklidir:
a) Sözleşmeye taraf olanların adları, ticaret unvanları ve iş adresleri, b) Sözleşmeye konu olan alacakların türü ve dökümü
c) Alacakların faiz, şahsi ve ayni teminatları ile birlikte genel finans ortaklığına veya bankaya intikal edeceğine dair hüküm,
d) Alacaklarını temlik eden kuruluşun, alacakların varlığından, borçluların temerrüdünden sorumlu olacağına ilişkin aşağıdaki taahhüde yer verilmesi:
"Borcun muacceliyet kazanmasından itibaren tip gün içinde ödenmemesi halinde borçlulara herhangi bir ihtar, ihbar, protesto, icra takibi ve dava ikamesine gerek olmaksızın genel finans ortaklığına veya bankaya ödenmeyen borç tutarını ödeyeceğiz. "
e) Uyuşmazlıklarda izlenecek yol,
f) Sözleşme uyarınca yapılacak ihtar ve ihbarlarda izlenecek yol,
g) Genel finans ortaklığının veya bankanın alacakları temlik eden kuruluşa yapacağı ödemelere ilişkin esaslar.
Alacakların temlikinde;
a) Bankalarca alacakların temliki halinde genel finans ortaklığı ile alacakları temlik eden banka arasında;
b) Bankalar dışındaki kuruluşlarca alacakların temliki halinde ise, genel finans ortaklığı ile alacaklarını temlik eden kuruluşun belirlediği bir banka arasında;
c) Finansal kiralamaya yetkili kuruluşlarca VDMK'ların halka arzı halinde ise, bu kuruluşlar ile bunların belirleyeceği bir banka arasında
alacak portföyü nedeniyle yapılacak ihtar, ihbar, protesto, takibat, tahsilat ve ilgili diğer hizmetler Re varlığa dayalı menkul kıymetlerin vadelerinde öden-melerini kapsayan bir Vekalet Sözleşmesi yapılması zorunludur.
Bankalar dışındaki ihraçcılarla ihraç edilen VDMK'larda, SPK tarafından gerekli görülmesi halinde banka garantisi sağlanması şarttır.
Halka arz edilecek VDMK'lara dayanak oluşturan alacaklar portföyünün, VDMK'ların vadelerinin bitimine kadar;
a) Bankalarca alacakların temliki halinde genel finans ortaklığı ile alacakları temlik eden banka arasında;
b) Bankalar dışındaki kuruluşlarca alacakların temliki halinde, genel finans ortaklığı ile alacaklarını temlik eden kuruluşun belirlediği bir banka arasında,
c) Finansman şirketleri ve finansal kiralamaya yetkili kuruluşlarca VDMK'ların halka arzı halinde ise, bu kuruluşlar ile bunların belirleyeceği bir banka arasında, imzalanacak saklama sözleşmesinde belirtilen esaslar dahilinde bir bankada saklamada tutulması zorunludur.
Tüketici kredi sözleşmeleri bu hükmün dışındadır. İhraçcının bir banka olması halinde ise, saklama hizmeti bu banka tarafından yerine getirilir.
SPK, bankalar dışındaki ihraçcılarca ihraç, edilen ve ödenmesi banka garantisine dayanmayan VDMK'larda, ihraç edilecek VDMK"ların nominal değerleri toplamının
%10'unun ihraçcı tarafından bir bankada açılacak özel bir fon hesabına avans olarak yatırılmasını, VDMK'ların vadesi boyunca bu menkul kıymetlerin dayanağını oluşturan ala- caklardan elde edilen faizin yatırımcılara yapılacak ödemeleri aşan kısmının da bu fon hesabında toplanmasını zorunlu tutabilir. Fon hesabı varlığa dayalı menkul kıymetler itfa edilene kadar başka bir amaçla kullanılamaz.
3. Alacaklar Karşılığında İhraç Edilecek VDMK'lara İlişkin Esaslar
Alacak portföyüne dayalı olarak ihraç edilecek VDMK'ların nominal değerleri toplamı, her bir tertip için, bu tertibin dayalı olduğu alacaklar portföyünde yer alan alacakların ihraç tarihindeki toplam tutarının %90'ını aşamaz. VDMK'ların halka arz yoluyla satışı için SPK kaydına alınması zorunludur.
VDMK'lar iskonto esasına göre satılabileceği gibi, dönemsel ve değişken,faiz ödemeli olarak da ihraç edilebilir. Portföydeki alacakların erken ödenmesi halinde oluşacak fonun ve VDMK'lara ilişkin ödemeler yapıldıktan sonra vekil banka nezdindeki müvekkil kuruluş/ve-
ya banka hesabında kalan paranın kullanım esasları, ihraçcı tarafından yayımlanacak izahname ve sirkülerde ayrıntılı olarak belirtilir.
VDMK'ların satışının ve dönemsel faiz ödemelerinin aracı kuruluşlar aracılığıyla yapılması zorunludur. VDMK'ların ikinci el piyasada alım satımı serbesttir. VDMK'ların basımında filigranlı ve silinti, kazıntı ve tahrifata karşı hassasiyeti olan kağıtların kullanılması zorunludur.
* Bu makale Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi, Aralık 2005 Sayısında yayınlanmıştır.
(1) Değişiklikler ise, 09.11.1992 tarih ve 21400 sayılı Mükerrer Resmi Gazete’de (Seri:III, No:15 Tebliği)
; 27.12.1994 tarih ve 22154 sayılı Resmi Gazete’de (Seri:III, No:17 Tebliğ) ; 10.01.1995 tarih ve 22167 sayılı Resmi Gazete’de (Seri:III, No: 18 Tebliği); 14.06.1996 tarih ve 22666 sayılı Resmi Gazete’de (Seri: III, No:21 Tebliği); 08.11.1998 tarih ve 23517 sayılı Resmi Gazete’de (Seri:III, No:25 Tebliği) ve 07.07.2004 tarihli ve sayılı Resmi Gazete’de (Seri: III, No: 29 Tebliği) yayımlanmıştır.
(2) Alacak Portföyü, VDKM’lara dayanarak oluşturulan alacakları temsil eden kambiyo senetleri, sözleşmeler ve diğer belgeleri ifade eder.
(3) Finansman şirketleri, 26.07.1994 tarih ve 22002 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Finansman Şirketlerinin Kuruluş Ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik” ile düzenlenmiş olup, devamlı ve mutad iştigal konusu olarak her türlü mal ve hizmet alımını kredilendirmek üzere ödünç para veren tüketici kredi şirketlerini ifade eder.
