İÇ İN DE KİL ER • Alan Adı Sistemi (DNS) ve IP Adres Yapısı
• Yeni Nesil İnternet (IPv6)
• İnternet Üzerinde Sunulan Hizmetler
• WWW
• FTP
• E-posta
• İntranet
• Extranet
• Sosyal Medya
ELEKTRONİK TİCARETİN ARAÇLARI - II
E-TİCARET
Prof. Dr. Üstün ÖZEN
HED EF LER •İnternetin tanımını ve teknik alt yapısını açıklayabilecek,
•İnternet ile sunulan hizmetler ve bu hizmetleri sağlayan protokoller hakkında bilgi sahibi olabilecek
•Elektronik ticaret denilince neden ilk önce internetin akla geldiğini anlayabilecek,
•Özellikle ticari işletmelerde
kullanılan intranet ve extranet gibi özel internet uygulamalarını
kavrayabileceksiniz. ÜNİTE
4
E- Tİ CA FET İN A RA ÇL AR I
Alan Adları IP (İnternet
Protokol) IP Sınıflandırma
A Sınıfı B Sınıfı C Sınıfı D Sınıfı
IPV6-Yeni Nesil İnternet
128 Bitlik Sistem HexaDecimal
Gösterim
İnternet
WWW
HTTP HTML Tarayıcı FTP
E-Posta
SMTP IMAP POP3 İntranet
Extranet Sosyal Medya
GİRİŞ
İnternet, birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu, dünya çapında yaygın olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır. Aynı zamanda, insanların her geçen gün gittikçe artan “üretilen bilgiyi saklama/paylaşma ve ona kolayca ulaşma” istekleri sonrasında ortaya çıkmış bir teknolojidir. Bu teknoloji yardımıyla insanlar, değişik alanlardaki bilgilere kolay, ucuz, hızlı ve güvenli bir şekilde erişebilmektedir.
Bugünkü internet, açık mimarili ağ adı verilen teknik bir fikre dayanır. Bu yaklaşıma göre herhangi bir ağ teknolojisinin seçimi, özel bir ağ mimarisi ile sınırlanmamalı, sağlayıcılar tarafından serbestçe seçilebilmeli ve meta düzey bir mimariyle diğer teknolojilerle birlikte çalışabilir bir duruma getirilmelidir.
Açık mimarili bir ağda, bireysel ağlar bağımsız olarak tasarlanıp
geliştirilebilir. Bu ağların her birinin kullanıcılara ya da İnternet sağlayıcılarını da içine alan diğer sağlayıcılara sunacağı kendine özel arayüzleri olabilir. Her ağ, özel bir ortama ve kullanıcı isteklerine göre tasarlanabilir. Genel olarak ağların türü ve coğrafik konumları ile ilgili bir sınırlama yoktur.
İnternet üzerindeki bilgi iletimi ve paylaşımının bazı kurallar dâhilinde yapılması zorunluluğu vardır. Bu kurallara kısaca “internet protokolleri” ya da TCP/IP protokoller ailesi denir. TCP/IP (Transmission Control Protocol/İnternet Protocol), bilgisayarlar ile veri iletme/alma birimleri arasında organizasyonu sağlayan, böylece bir yerden diğerine veri iletişimini olanaklı kılan pek çok veri iletişim protokolüne verilen genel addır. Bir başka deyişle, TCP/IP protokolleri bilgisayarlar arası veri iletişiminin kurallarını koyar.
Bu protokollere örnek olarak, Dosya Transfer Protokolü (File Transfer Protocol-FTP), Elektronik Posta Transfer Protokolü (Simple Mail Transfer Protocol- SMTP), TELNET Protokolü (İnternet üzerindeki başka bir bilgisayarda etkileşimli çalışma için geliştirilen *login* protokolü) verilebilir. WWW ortamında birbirine bağlantılı nesnelerin iletilmesini sağlayan protokol ise Hiper Metin Transfer Protokolü (Hyper Text Transfer Protocol-HTTP) olarak adlandırılmaktadır. TCP/IP protokolü aynı zamanda, diğer iletişim ağlarında da kullanılabilir. Özellikle pek çok farklı tipte bilgisayarı veya iş istasyonlarını birbirine bağlayan yerel alan ağlarında (Local Area Networks-LAN) kullanımı yaygındır.
ALAN ADI SİSTEMİ (DNS) VE IP ADRES YAPISI
İnternete bağlı her bilgisayarın kendine özgü bir adresi vardır. Alan Adı Sistemi (Domain Name System-DNS) olarak adlandırılan hiyerarşik bir
isimlendirme sistemi ile internete bağlı bilgisayarlara ve bilgisayar sistemlerine isimler verilir. DNS gerçekte de bir TCP/IP servis protokolüdür. DNS, host olarak adlandırılan internete bağlı tüm birimlerin yerel olarak bir ağaç yapısı içinde gruplandırılmasını sağlar. Her hostun (bilgisayar) kendine özgü bir IP adresi vardır.
Bu adresler hostları tanımlar ve böylece bilginin doğru adrese ulaşmasını sağlar. IP adresleri xxx.xxx.xxx.xxx biçiminde düzenlenmiştir.
İnternete bağlı her bilgisayarın kendine özgü bir adresi (IP) ve
bir alan adı (Domain Name) vardır.
Buradaki her bir xxx, 8 bitten oluşur (toplam 32 bitlik adreslendirme sistemi) ve 0 ile 255 arasında bir tamsayıyı ifade eder.
Her İnternet adresinin ilk kısmı bulunduğu etki alanının (domain) ağ adresini, son kısmı ise hostun numarasını verecek şekilde düzenlenmiştir. IP yazılımı adresin ilk birkaç bitine bakarak sınıfını kolayca belirler. Eğer bir IP
adresinin ilk biti 0 (sıfır) ise adres A sınıfıdır. Bu durumda ilk sekizlideki geriye kalan 7 bit ağı belirtir. Yani A sınıfı adres 128’den azdır. IP adresin ilk iki biti 10 ise B sınıfı adrestir. IP adresin ilk üç biti 110 ise C sınıfı adrestir. Eğer ilk üç biti 111 ise bu rezerve edilmiş özel adrestir. Bu adres D sınıfı olarak adlandırılır fakat gerçekte bir ağ belirtmez.
A sınıfı (Class A) ağ adresleri 1.0.0.0 adresinden 127.0.0.0’a kadar olan aralığı kapsar. Her ağda kabaca 1,6 milyon makine bulunabilir.
B sınıfı (Class B) ağ adresleri 128.0.0.0 adresinden 191.255.0.0 adresine kadar olan aralığı kapsar. 16065 ağ adresi ve kabaca 65500 makine bulunabilir.
C sınıfı (Class C) ağ adresleri 192.0.0.0 adresinden 223.255.255.0 adresine kadar olan aralığı kapsar. Her biri 254 makineden oluşan kabaca 2 milyon ağ adresi barındırır.
D sınıfı (Class D) ağ adresleri ise 224 ve 254 aralığındaki adresler herhangi bir ağ tanımlamazlar ve ileri kullanım için rezerve edilmişlerdir.
Alan adı adreslerinin dağıtımı NIC (Network Information Center) tarafından yapılır. Her alan adı sahip olduğu adresi kendi ihtiyaçlarına göre parçalayarak dağıtabilir.
Türkiye’deki alan adı sistemi 1990 yılında Güney California Üniversitesi Enformasyon Sistemleri Enstitüsü bünyesinde var olan IANA’dan alınan delegasyon ile ODTÜ tarafından kuruldu. Aynı yıl, Türkiye Üniversiteler ve Araştırma Kurumları Ağı (TÜVAKA) bünyesinde “com.tr”, “edu.tr” türü yapılanma kararı alındı. 1996 yılına kadar, yani dünyada alan adı sistemi ticari hâle gelene kadar, ODTÜ tarafından alan adlarını ücretsiz, belirli bir sistematikle verildi.
YENİ NESİL İNTERNET (IPV6 SİSTEMİ)
IPv4 olarak da isimlendirilen mevcut IP sistemi 32 bitlik bir sistem olduğu için kabaca 4,2 milyar adres desteklenebilmektedir. Ancak bu adreslerin tamamı da çeşitli nedenlerle kullanılmamaktadır. Ancak internetin dünyada hızla yayıldığı ve her gün yeni insanların IP adresine gereksinim duyduğu göz önünde
bulundurulduğunda, mevcut IPv4 sisteminin sonuna gelindiği düşünülebilir.
Ör nek
•121.12.100.45- A sınıfı adrese örnek•174.140.93.10- B sınıfı adrese örnek
•194.27.49.12- C sınıfı adrese örnek
•227.100.100.1- D sınıfı adrese örnek olarak verilebilir.
Türkiye’deki alan adı sistemi (DNS), 1990 yılında ODTÜ tarafından
kuruldu.
İstatistiklere göre tüm dünyadaki IP adreslerinin yüzde 75’i Amerika kökenlidir.
Özellikle de Çin’in internet devrimine dâhil olmasıyla tüm dünyada IP adresi sıkıntısı baş göstermeye başlamıştır. Bazı Amerikan şirketlerinin veya
üniversitelerinin dünyadaki nüfusu kalabalık birçok ülkeden daha çok IP adresi bulunmaktadır.
Yeni 128 bitlik IPv6 adresleme sisteminde ise böyle bir problem hiçbir zaman olmayacaktır. Çünkü Bu sistemde trilyonlarca IP adresi tanımlanması mümkündür. IPv6 çerçevesine kişiden kişiye İnternet üzerinde herhangi bir mecradan geçmeden direk haberleşme sağlanabilecektir. Ipv6 aynı zamanda IPv4’e göre çok daha üstün ağ bağlantısı ve yüklü dosya gönderimi kolaylıkları sağlayacaktır.
Öncelikle IPv4 ve IPv6 arasındaki geçişin anında yapılması
düşünülmemektedir. Yeni IPv6 uzunca bir süre hatta belki de sonsuza dek IPv4 ile beraber çalışacak şekilde tasarlanmıştır. Aygıtlar ve onların üstünde çalışan yazılımlar hem IPv4 hem de IPv6’yı destekleyecektir. Bu amaçla, yönlendirici ve diğer aktif ağ cihazları üreten tüm firmalar çalışan çözümler geliştirmiş
durumdadır.
IPv6 konusundaki Ar-Ge çalışmalarına 2003 yılı başında başlayan TÜBİTAK - ULAKBİM, Avrupa Akademik Ağı GEANT'a olan internet bağlantısındaki
hazırlıklarını tamamlayarak 30 Mayıs 2003'te ULAKNET'e bağlı olan tüm
üniversitelerin ve araştırma kurumlarının GEANT'a saf IPv6 bağlantısı yapabilmesi için gereken omurga altyapısını oluşturmuş; 2004 yılının başından itibaren talep eden üniversitelere IPv6 adreslerini tahsis edebilecek duruma gelmiştir.
Daha önce de ifade edildiği gibi IPv4 adresleri 32 bitten oluşmaktadır. Bu adreslerin kolayca akılda tutulması için 32 bit 4 tane 8’li grup hâlinde ve ondalık olarak yazılmaktadır. Örneğin 11000010000110110011000100001100 şeklindeki bir adres, kolay akılda tutulabilmesi için 194.27.49.12 şeklinde yazılmaktadır. Yeni geliştirilen IPv6’da ise 32 bit yerine 128 bit bulunmaktadır. Bu 128 bit ondalık şekilde yazılsa bile birkaç adresten fazlasını akılda tutmak nerdeyse imkânsızdır.
IPv6’da bu problemin iki yolla giderilmesi amaçlanmaktadır. Birincisi adresler onluk değil on altılık sistemde yazılacaktır. Bu durumda tipik bir IPv6 adresi DEAD:BEEF:73: :FEED:F00D şeklinde görünecektir. Bu adreslerde “.” yerine “:”
kullanılmakta ve baştaki 0’lar gösterilmemektedir. Örneğin 0073 yerine 73, yada
“:0000:” yerine “::” yazılır. IPv4’ün paket başlığı 20 byte uzunluğundadır ve paketin gönderildiği adres ve gideceği adres yanında o paketin nasıl işleneceği ile ilgili bilgiler içermektedir.
İNTERNET ÜZERİNDEN SUNULAN HİZMETLER
World Wide Web (WWW)
Kısaca Web olarak da adlandırılan WWW, dünyayı saran ağ anlamına gelir.
Artık neredeyse Web kavramı ile internet aynı anlamda kullanılmaktadır.
IPv4 adresleri 32 bitten oluşmaktadır. IPv6’da ise 32 bit yerine 128 bit
bulunmaktadır.
WWW, internet üzerinden metin, resim, ses, video ve animasyon gibi farklı yapılardaki verileri bir arada işleyen ve etkileşimli olarak kullanımını sağlayan bir çoklu ortam sistemidir. Bu sistem içerisindeki tüm veriler Web sayfası denilen sayfalar hâlinde sunulur. Sayfalar üzerinde değişik biçimlerde bulunan veriler yoluyla aynı sayfadaki başka verilere, başka sayfalarda veya başka sitelerde bağlantı kurulabilir.
Web ortamında iletişimi sağlayan protokole Hiper Metin Transfer Protokolü (Hyper Text Transfer Protokol-HTTP) adı verilir. HTTP protokolü, uzantısı HTML (Hyper Text Markup Language) olan dokümanların işlenmesindeki kural ve standartları belirler. HTML ise bir doküman biçimlendirme dilidir. Ancak HTML, CGI, Java, Javascript denilen çeşitli yazılım araçları sayesinde, doküman
biçimlendirme dışında internet üzerinden gelişmiş programlama işlemlerini de gerçekleştirebilecek yeteneklere sahiptir.
Web sayfalarını kullanabilmek için tarayıcı (browser) denilen arayüzler kullanılır. Tarayıcılar, HTML dili kullanılarak hazırlanan Web sayfalarına
internetteki adreslerinden erişip HTML kodlarını çözerek orijinal sayfalar hâlinde bilgisayar ekranında görüntüler. Tarayıcılar, WWW’in yanı sıra İnternetin diğer hizmetleri olan FTP, GOPHER, E-POSTA, HABER GRUPLARI, IRC ve TELNET’i tek çatı altında birleştiren güçlü özelliklerle donatılmıştır. 1994’ten önce en yaygın olarak kullanılan tarayıcı Mosaic idi. Mosaic 1994’ten sona Netscape adını aldı. Bundan sonra çok sayıda tarayıcı geliştirildi. Ancak günümüzde Microsoft İnternet
Explorer, Google Chrome, Mozilla FireFox, Netscape Communicator, Opera, Safari ve Vivaldi en yaygın kullanımı olan tarayıcılardır.
Dosya Aktarım Protokolü (FTP)
Dosya Aktarım Protokolü (File Transfer Protokol-FTP), İnternete bağlı bir bilgisayardan diğerine iki yönlü olarak dosya aktarımı yapmak için geliştirilen bir internet protokolü ve bu işi yapan uygulama programlarına verilen genel addır.
FTP, ilk geliştirilen İnternet protokollerinden biridir. FTP protokolü ile bir bilgisayardan bir başka bilgisayara dosya aktarımı yapılırken o bilgisayar ile etkileşimli ve çevrimiçi bağlantı kurulur ve protokol ile sağlanan bir dizi komutlar yardımıyla iki bilgisayar arasında dosya alma/gönderme işlemleri yapılır. FTP ile bağlantı yapılan sistemde bulunan dosyalar ve yazılımlar yerel diske
aktarılabileceği gibi yerel diskte bulunan dosyalar da karşıdaki bilgisayarın diskine aktarılabilir.
İnternete bağlı birçok sistemin tüm kullanıcılara açık olan ve anonim bağlantı yapılmasına izin verilen dosya kütüphaneleri ve arşivleri bulunmaktadır.
FTP ile bu arşivlere bağlanarak dosya transferi yapılabilir. Özellikle Alan Adı ve Web hosting hizmetleri veren kurumlar aynı zamanda FTP hizmetlerini de sunmaktadırlar. Bu suretle hazırlanan Web sitelerinin içerikleri FTP üzerinden uzaktaki hosting hizmeti veren sisteme aktarılabilir.
Eskiden son derece karmaşık olan ve çok sayıda komutun bilinmesini gerektiren FTP hizmetleri Web’in yaygınlaşmasıyla birlikte oldukça kolaylaşmıştır.
Kısaca Web olarak da adlandırılan WWW,
dünyayı saran ağ anlamına gelir.
FTP, internete bağlı bir bilgisayardan diğerine
iki yönlü olarak dosya aktarımı yapmak için geliştirilen bir internet
protokolü ve bu işi yapan uygulama programlarının adıdır.
Yeni bir kısım özel FTP arayüzleri de bu anlamda FTP hizmetlerinin kullanımını kolaylaştırmaktadır. Hem yerel diski hem de karşıdaki bilgisayarın diskini bir ağaç hiyerarşisi şeklinde düzenleyen bu yeni arayüzler sayesinde sürükle-bırak
yöntemiyle bile dosya transferi yapmak olanaklı hâle gelmiştir.
Elektronik Posta (E-posta)
Bilgisayar ağlarının oluşturulma nedenlerinden biri, kişilerin, bir yerden diğerine (hızlı ve güvenli bir şekilde) elektronik ortamda mektup gönderme ve haberleşme isteğidir. Elektronik posta ya da kısaca e-posta, bu amaçla kullanılan servislere verilen genel addır. İnternet kullanıcıları arasında haberleşme için kullanılan e-posta hem hedefine çok hızlı varmasından dolayı hem de normal bir posta işlemi veya fakstan çok daha düşük maliyetli olması nedeniyle İnternet hizmetleri içerisinde en çok kabul gören hizmetlerden biri hâline gelmiştir.
E-posta, başlangıçta sadece düz yazı mesajlar göndermek amacıyla
geliştirilmişken 1995’li yıllardan sonra geliştirilen tekniklerle, e-posta içinde resim, ses, video, html belgeleri, çalışabilir program vb. kullanımı mümkün hâle gelmiştir.
İnternet üzerinde TCP/IP protokollerinin bir parçası olan SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) protokolüne dayalı e-posta sistemleri kullanılmaktadır. SMTP, e-posta mesajlarının internette iletimini sağlayan bir protokol ya da kural
kümesidir. SMTP sayesinde farklı işletim sistemlerine sahip bilgisayarlar arasında e-posta alışverişi gerçekleşmektedir. Standart SMTP, bir e-posta gönderildiğinde bu postayı, gideceği yere ulaşana dek yönlendirerek iletir. Eğer e-posta hedefe ulaştırılamazsa SMTP daha sonraki bir zamanda aynı postayı tekrar göndermeye çalışır. Eğer belli bir süre sonra posta hâlâ gönderilememişse bir hata mesajı ile birlikte posta geri gönderilir.
Post Office Protocol (POP), e-postanın sunucudan alınabilmesini sağlar. POP, sunucudaki e-postanın tam olarak yönetimini sağlamak için tasarlanmamıştır. E- posta genellikle yalnızca karşıdan yüklenir ve sonra sunucudan silinir. POP e-posta göndermez; bu işlev SMTP iletişim kuralı tarafından gerçekleştirilir.
Internet Mail Access Protocol (IMAP), istemciye bir sunucudaki ortak ve özel klasörlere erişim olanağı verir. IMAP ile ekler de dâhil olmak üzere tüm ögelere karşıdan yüklemeden erişilebilir.
İNTRANET
İntranet, İnternet teknolojisini kullanan ve yapısının tamamının tek bir organizasyona ait olduğu bir yerel alan ağı (LAN) ya da geniş alan ağıdır (WAN).
Çok basit anlatımla İntranet, internetin kişiye ya da şirkete özgü hâlidir. İnternette bir kişinin web sitesine herkes girebilirken web ortamında oluşturulan intranete sadece izin verilenler girebilir. İntranet, internetin altyapısına çok benzediği için
“Yavru İnternet” olarak da tanımlanmaktadır. İşletmeler için intranet internetin bir tamamlayıcısı konumundadır.
Bir firmanın kendi içindeki interneti olarak da tanımlayabileceğimiz intranetlerin temel özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
İntranet, bir firmanın kendi içindeki interneti
olarak tanımlanabilir.
• Değişik sunucu, istemci, veri tabanı ve uygulama programlarını birbirine bağlayan bir yapıdır.
• Sınırlı erişimli özel bir ağ olarak faaliyet gösterir.
• İntraneti yalnızca yetki verilmiş kurum çalışanları kullanabilir. Firewall olarak adlandırılan koruma sistemler yardımıyla yetkisiz erişime karşı korunur.
• Kuruma özel bilgiyle sınırlıdır ve herkesin erişmesine izin verilmeyen ve genellikle hassas bilgileri içerir.
• Yetkili çalışanlar, müşteriler, tedarikçiler ve diğer iş ortakları arasında iletişim ve iş birliğini sağlamak için kullanılabilir.
• İnternet üzerinden erişime izin verdiği için herhangi bir ilave ağ bileşeni gerektirmez.
• Açık ve esnek bağlantı yapısı intranetlerin temel yetenek ve avantajlarından biridir.
• İntranetler geçitler (gateway) aracılığı ile diğer ağlara da bağlanabilir.
Bir intranet kurmak için gerekli altyapı şu bileşenlerden oluşur:
• Web sunucuları,
• Web tarayıcılar,
• Veri tabanları,
• TCP/IP protokolleri,
• Firewall
Sunucu, organizasyonun verilerini saklayan, kullanıcı sorgulamalarını kabul eden, onları işleyip cevaplandıran büyük ve merkezî bir makinedir. Firewall, haricî kullanıcıların koruma altındaki bir ağa erişmesini engelleyen yazılım ya da
donanım olabilir. Tarayıcılar, istemcileri sunucuya bağlayan ve kullanıcıların buradaki verileri incelemelerini, diğer veri ve sunucular arasında hareket etmelerini sağlar. Sunucularda ağ trafiğini düzenleyecek ve kontrol edecek yeteneklere sahip işletim sistemleri kullanılmaktadır.
İş akışlarını ve bilgi kaynaklarını web ortamlarına taşıyan “İntranet Portal”
uygulamalarının temelinde şirket içindeki bilginin paylaşımı yatmaktadır. Kurumlar bu yolla bilginin şirket içinde hızlı dağılımını ve doküman yönetimini sağlarken aynı zamanda kullanıcılara, bilgi ve dokümanları kendi istedikleri şekilde portal içinde organize etme ve saklama imkânı tanımaktadır. İntranet Portal’ın
kişiselleştirilebilir olması, kullanıcılara portalı, en faydalı şekilde kullanarak etkin iş kararlan verebilme fırsatı sağlar. İş kararlan almak, sahip olunan bilgileri ve bilginin kullanılabilirliğini daha etkin hâle getirmek isteyen şirketler, kurumsal portal çözümlerine ihtiyaç duyarlar.
İntranetlerin sağladığı temel fonksiyonlar şunlardır(www.İntranet.co.uk):
• Şirket/departman/bireysel Web sayfaları
• Web tabanlı veri tabanı erişimi
• Arama motorları ve dizinler
• Mesajlaşma, sesli iletişim ve video konferans gibi etkileşimli iletişim
• Web tabanlı belge indirme ve yönlendirme Sunucu, organizasyonun
verilerini saklayan, kullanıcı sorgulamalarını kabul eden, onları işleyip cevaplandıran büyük ve
merkezî bir makinedir.
• Ekip çalışması
• Bilgisayar tabanlı telefon
• Elektronik ticaret ile entegrasyon
• Extranetler aracılığıyla coğrafik olarak uzak şube, müşteri ve tedarikçileri birleştirmesi
Bir intranette birçok özellik ve modül bulunabilir. Özellikler bunlarla sınırlı olmadığı gibi, bunların hepsi de olmayabilir. Bu özellikler aşağıdaki gibi ifade edilebilir (www.medyasoft.com);
Kutlama: Çeşitli kutlamaların yapılacağı bölümdür. Doğum günü, bebek vb.
Yemek Listesi: Aylık/haftalık/günlük yemek listesi yer almaktadır.
Servis Güzergâhları: Servis araçlarının plakalarına göre güzergâhlarının listeleneceği bölümdür.
Canlı Yayın: Kamera görüntüsünün canlı verildiği bir bölümdür. Ör.
yemekhane doluluk durumu.
Finans: Döviz kurları, paritenin vb. yer aldığı bölümdür.
Seri İlanlar: Çalışanların ev, araba vb. satış ilanı verdiği, bu ilan üzerinde yazışmalar gerçekleştirebildiği bölümdür.
Dokümanlar: PDF, XLSX, DOCX vb. formattaki dosyaların listeleneceği ve indirilebileceği bölümdür.
Görüş ve Öneriler: Form doldurulup ve ilgili mail adresine gönderildiği bölümdür.
Mesajlaşma & Online Chat: Online mesajlaşma platformudur.
Bugün Doğanlar: Doğum günü olan personelin isim ve fotoğraflı olarak listelendiği sayfadır.
Aramıza Yeni Katılan Personeller: Firmaya yeni katılan personelin yayımlanacağı bir sayfadır.
Öner Kazan: Yeni fikirlerin form doldurularak iletildiği bölümdür.
Hava Durumu: Firma lokasyonlarındaki hava durumunun gösterildiği bölümdür.
Bilgi Paylaşma: Video, resim ya da mesaj personel duvarında paylaşıldığı bölümdür.
Kariyer: Kurum içi iş fırsatlarının yayınlanacağı bölümdür.
Forum: Forum, yönetici tarafından açılan konulara (ör. yemek kalitesi, ulaşım iyileştirme talepleri, tasarruf tedbirleri) üyelerin/çalışanların yorum girdiği sayfalardır.
Sık Sorulan Sorular: Çalışanların olası sorularına cevap bulabildikleri bölümdür.
Oryantasyon: Video, doküman olarak şirket içi eğitimlerin yayınlanmasıdır.
Haberler: Kurum içi haberlerin bulunduğu bölümdür.
Duyurular: Kurum içi duyuruların bulunduğu bölümdür.
Bir intranette birçok özellik ve modül bulunabilir. Özellikler bunlarla sınırlı olmadığı
gibi, bunların hepsi de olmayabilir.
Toplantı Salonları: Toplantı odalarının doluluk durumunun görüntülendiği ve rezerve edilebildiği bölümüdür.
İzinlerim: Personelin izin bilgilerinin görülebildiği bölümdür.
Maaş Bordrom: Çalışanların maaş bordrolarını görüntülediği bölüm.
Anket: Kurum içi anketlerin bulunduğu bölüm.
Kütüphane: PDF - Word - Excel formatlı dosyaların listeleneceği bir sayfadır.
Eğitim Takvim: Personel kendine ait eğitim ile ilgili bilgilerinin göründüğü bölümdür.
Telefon Rehberi: Personel ve kuruma ait telefonların listelendiği, arama yapılabildiği bölümdür.
Etkinlik Takvimi: Kurum için etkinliklerin listelendiği bölümdür.
İntranet ve extranet çözümleri, bankacılık ve sigortacılık, bilgi teknolojisi, petrol ve kimya, gıda, eczacılık, perakende, mühendislik, sağlık, medya/eğlence,
telekomünikasyon, ulaşım ve eğitim gibi birçok sektörde etkin bir şekilde kullanılabilir.
İntranetin genel yapısı Şekil 4.2’de gösterilmiştir.
Şekil 4.2. İntranetin Genel Yapısı
Bireysel Etkinlik •Bir intranette başka hangi modül ve özellikler bulunabileceğini tartışınız.
EXTRANET
Extranet ya da bir diğer adıyla gelişmiş intranet, farklı yerlerdeki intranetleri TCP/IP protokolleri ile bağlayan ağlardır. İntranetin teknik alt yapısının ve
mantığının kullanıldığı ve sadece tanımlanan, izin verilen kişilerin girebildiği bu sistemde iş hayatının bütün unsurları, müşteriler, bayiler, alıcı ve satıcılar aynı ortamdadırlar ve tanımlanan bilgilere ulaşarak katılımcı bir şekilde sistemi kullanabilmektedirler. Extranetler yine zaman ve mekân sınırı olmadan iş akışını hızlandıran basitleştiren ve en önemlisi iş verimini artıran bir unsur olarak dünyada yaygınlaşmaktadır.
Extranetleri etkin bir şekilde yürütebilmek için şirket ve iş ortakları arasında iyi bir koordinasyon sağlamak gerekir. Ancak, extranetin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi yetkisiz erişime karşı alınacak güvenlik önlemlerine bağlıdır.
Çok sayıda değişik bileşenden oluşan extranetler için intranetler, Web sunucuları, firewalllar, tünel teknolojisi, yazılım vb. gibi bileşenleri içine alan iki temel konfigürasyon kullanılır. Birincisi, extranetler, tam bir kontrolün
sağlanmasına olanak veren doğrudan kiralık hatların kullanılması, diğeri de daha düşük maliyetli olan internet üzerinden VPN (Virtually Private Network-Sanal Özel Ağ) olarak isimlendirilen İnternet Tünel Teknolojisinin kullanılmasıdır.
Extranet temelde intranetin fonksiyonlarını da yerine getirmekle birlikte intranetten daha fazlasını içerir. En temel fonksiyonu coğrafik olarak dağınık olan LAN veya WAN’ları birbirine bağlamasıdır. Extranetlerin sağladığı avantajlar aşağıdaki gibi sıralanabilir(Szuprpwicz 1998;126).
Gelişmiş İletişim
• İç iletişimi iyileştirir.
• İş ortaklık kanallarını iyileştirir.
• Etkin pazarlama, satış ve müşteri desteği sağlar.
• İş birliği içinde çalışma olanağı sağlar.
Verimlilik Artışı
• Tam zamanında bilgi sunumu sağlar.
• Bilgi yükünü hafifletir.
• Çalışma grupları arasındaki iş birliğini verimli hâle getirir.
• İhtiyaca göre eğitim olanağı sunar.
Ticari Faydalar
• Pazarlama faaliyetlerine hız kazandırır.
• Eş zamanlı mühendislik potansiyeli sağlar.
• Tasarım ve üretim maliyetlerini azaltır.
• Müşteri ilişkilerini geliştirir.
• Yeni iş fırsatları yaratır.
Maliyet Azalımı
• Hataları azaltır.
• Karşılaştırmalı alışverişi geliştirir.
• Seyahat ve toplantı maliyetlerini azaltır.
Extranet, farklı yerlerdeki İntranetleri TCP/IP protokolleri ile
bağlayan ağlardır.
Extranetin en temel fonksiyonu coğrafik olarak dağınık olan LAN veya WAN’ları birbirine
bağlamasıdır
• Yönetimsel ve işlemsel maliyetleri azaltır.
• Kırtasiye masraflarını azaltır.
Bilgi Sunumu
• Bilgi sunum maliyetini azaltır.
• İşletme kaynaklarının yönetimini kolaylaştırır.
• Standart bir bilgi sunumuna olanak verir.
• Bilgi bakım ve yürütme işlemlerini kolaylaştırır.
• Posta masraflarını azaltır.
Extranetin genel yapısı Şekil 4.3’te gösterilmiştir.
Şekil 4.3. Extranet’in Genel Yapısı (O’Brien, 2002)
SOSYAL MEDYA
Sosyal medya ya da bir başka deyişle sosyal paylaşım ağları, internet aracılığıyla kişilerin paylaşım yaptığı toplu grupların bulunduğu alanlardır.
Sosyal ağların çok büyük ilgi görmesi ve kullanıcı sayılarının hızla artmasıyla birlikte e-ticaret büyük ölçüde sosyal ağlara kaymaya başlamıştır. Böylece sosyal ticaret kavramı ortaya çıkmıştır. Aslında e-ticaretin bir uzantısı olan sosyal ticaret bugün en basit hâliyle, e-ticaret işlemleri için sosyal ağların kullanımını ifade ediyor. Bu bağlamda sosyal ticaret kavramı, hem doğrudan sosyal ağlar üzerinden e-ticaret işlemlerinin yapılmasını hem de sosyal ağların e-ticaret üzerinden tüketicilerin satın alma kararlarına etkisini kapsıyor.
“We are social ve Hootsuit” isimli organizasyonlar tarafından her yıl hazırlanan internet ve sosyal medya istatistiklerine göre; genel internet kullanıcı sayısı toplamda 4,39 milyar, mobil internet kullanıcı sayısı ise 3,98 milyar; aktif
sosyal medya kullanıcısı 3,48 milyar ve mobil sosyal medya kullanıcısı ise 3,26 milyar rakamına ulaşmış bulunmaktadır.
2019 yılı Ocak ayı itibariyle Türkiye’de 59,3 milyon internet kullanıcısı, 52 milyon aktif sosyal medya kullanıcısı ve 44 milyon aktif mobil sosyal medya kullanıcısı mevcuttur. Yine bu rapora göre Türkiye mobil aygıtlar üzerinden sosyal medya kullanımında dünyada 7. Sırada yer almaktadır (https://wearesocial.com/
global-digital-report-2019).
Bu rakamlar sosyal medyanın ne denli ilgi çeken bir araç hâline geldiğine net bir şekilde göstermektedir. 2018 yılında yapılan Sosyal Ticaret Eğilimleri
Araştırması’na göre birçok insan sosyal medyadan ürün tavsiyesi ya da değerlendirmesi için faydalanmakta, tüketiciler birbirlerinin uzmanlığından yararlanarak daha bilinçli ve isabetli satın alma kararları vermek istemektedir.
Araştırma kullanıcıların yüzde 83 gibi büyük bir çoğunluğunun bir ürün/hizmet satın almadan önce sosyal medyada araştırma yaptığını, yüzde 61’inin de ürün ya da markaların sosyal medyada beğenilmesinin kendi satın alma kararlarına da etki ettiğini ortaya koymaktadır (https://assets.kpmg/content/dam/kpmg/tr/pdf /2018/04/sosyal-ticaret-egilimleri-arastirmasi.pdf).
Tüm bu istatistik ve sonuçlar sosyal medya üzerinden yapılan sosyal ticaretin büyük bir potansiyeli olduğunu ve e-ticaret için önemli bir araç hâline geldiğini ortaya koymaktadır.
Öze t
• İnternet, açık mimarili ağ adı verilen teknik bir fikre dayanır. Bu yaklaşıma göre herhangi bir ağ teknolojisinin seçimi, özel bir ağ mimarisi ile sınırlanmamalı, sağlayıcılar tarafından serbestçe seçilebilmeli ve meta düzey bir mimariyle diğer teknolojilerle birlikte çalışabilir bir duruma getirilmelidir.
•İnternete bağlı her bilgisayarın kendine özgü bir adresi vardır. Alan Adı Sistemi (Domain Name System-DNS) olarak adlandırılan hiyerarşik bir isimlendirme sistemi ile internet’e bağlı bilgisayarlara ve bilgisayar sistemlerine isimler verilir.
•Her hostun (bilgisayar) kendine özgü bir IP adresi vardır. Bu adresler hostları tanımlar ve böylece bilginin doğru adrese ulaşmasını sağlar.
•Her internet adresinin ilk kısmı bulunduğu etki alanının (domain) ağ adresini, son kısmı ise hostun numarasını verecek şekilde düzenlenmiştir.
•Türkiye’deki alan adı sistemi 1990 yılında Güney California Üniversitesi Enformasyon Sistemleri Enstitüsü bünyesinde var olan IANA’dan alınan delegasyon ile ODTÜ tarafından kuruldu.
•IPv4 olarak da isimlendirilen mevcut IP sistemi 32 bitlik bir sistem olduğu için kabaca 4.2 milyar adres desteklenebilmektedir. Ancak bu adreslerin tamamı da çeşitli nedenlerle kullanılmamaktadır.
•İstatistiklere göre tüm dünyadaki IP adreslerinin yüzde 75’i Amerika kökenlidir.
•Yeni 128 bitlik IPv6 adresleme sisteminde ise IP sıkıntısı hiçbir zaman olmayacaktır. Çünkü Bu sistemde trilyonlarca IP adresi tanımlanması mümkündür.
• Hiper Metin Transfer Protokolü (Hyper Text Transfer Protokol-HTTP) adı verilir.
•Web sayfalarını kullanabilmek için tarayıcı (browser) denilen arayüzler kullanılır.
•FTP, internete bağlı bir bilgisayardan diğerine iki yönlü olarak dosya aktarımı yapmak için geliştirilen bir internet protokolü ve bu işi yapan uygulama programlarının adıdır.
•Dosya Aktarım Protokolü (File Transfer Protokol-FTP), internete bağlı bir bilgisayardan diğerine iki yönlü olarak dosya aktarımı yapmak için geliştirilen bir internet protokolü ve bu işi yapan uygulama programlarına verilen genel addır. Bilgisayar ağlarının oluşturulma nedenlerinden biri, kişilerin, bir yerden diğerine (hızlı ve güvenli bir şekilde) elektronik ortamda mektup gönderme ve haberleşme isteğidir. Elektronik Posta ya da kısaca e-posta, bu amaçla kullanılan servislere verilen genel addır.
•İnternet üzerinde TCP/IP protokollerinin bir parçası olan SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) protokolüne dayalı e-posta sistemleri kullanılmaktadır.
•Post Office Protocol (POP), e-postanın sunucudan alınabilmesini sağlar. POP, sunucudaki e-postanın tam olarak yönetimini sağlamak için tasarlanmıştır.
•İntranet, internet teknolojisini kullanan ve yapısının tamamının tek bir
organizasyona ait olduğu bir yerel alan ağı (LAN) ya da geniş alan ağıdır (WAN).
Daha değişik bir ifadeyle, intranet, bir firmanın kendi içindeki interneti olarak tanımlanabilir. Extranet, ya da bir diğer adıyla gelişmiş intranet, farklı yerlerdeki intranetleri TCP/IP protokolleri ile bağlayan ağlardır.
•Sosyal medya ya da bir başka deyişle sosyal paylaşım ağları, İnternet aracılığıyla kişilerin paylaşım yaptığı toplu grupların bulunduğu alanlardır.
•Sosyal ağların çok büyük ilgi görmesi ve kullanıcı sayılarının hızla artmasıyla birlikte e-ticaret büyük ölçüde sosyal ağlara kaymaya başlamıştır.
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. İnternete bağlı bilgisayarlara ve bilgisayar sistemlerine hiyerarşik bir şekilde isimlerin verilmesini sağlayan sisteme ne ad verilir?
a) Web isimlendirme sistemi b) İnternet isimlendirme sistemi c) Web adres sistemi
d) Alan adı sistemi
e) Hiyerarşik isimlendirme sistemi
2. Aşağıdaki ağ adreslerinden hangisi A sınıfı adresleme biçimine bir örnek teşkil eder?
a) 200.12.23.145 b) 143.191.47.137 c) 194.27.49.12 d) 100.191.224.136 e) 224.254.1.177
3. Aşağıdakilerden hangisi “internet üzerinden metin, resim, ses, video ve animasyon gibi farklı yapılardaki verileri bir arada işleyen ve etkileşimli olarak kullanımını sağlayan çoklu ortam sistemi”ne verilen addır?
a) TELNET b) WWW c) FTP d) GSM e) E-POSTA
4. Web ortamında iletişimi sağlayan protokole verilen isim olan HTTP-Hiper Metin Transfer Protokolü’nün açılımı aşağıdakilerden hangisidir?
a) Hyper Test Transfer Language b) Hyper Test Transport Language c) Hyper Text Transport Protocol d) Hyper Text Transfer Protocol e) Hyper Test Transfer Protocol
5. İnternete bağlı bir bilgisayardan diğerine iki yönlü olarak dosya aktarımı yapmak için geliştirilen bir internet protokolü ve bu işi yapan uygulama programlarına verilen genel ad hangisidir?
a) File Transfer Protocol (FTP) b) World Wide Web (WWW)
c) Hyper Text Murkup Language (HTML) d) Network News Transfer Protocol (NNTP) e) Post Office Protocol (POP)
6. Aşağıdakilerden hangisi bir e-posta protokolüdür?
a) HTML b) SMTP c) VPN d) FTP e) NNTP
7. Aşağıdakilerden hangisi intranetin özellikleri arasında yer almaz?
a) Sınırsız erişimli özel bir ağ olarak faaliyet gösterir.
b) Açık ve esnek bağlantı yapısı sağlar.
c) Kuruma özel bilgiyle sınırlıdır.
d) Yetkili kişiler arasında iş birliği sağlar.
e) Esnek bir bağlantı yapısı vardır.
8. Aşağıdakilerden hangisi intranet kurmak için gerekli altyapı bileşenlerinden biri değildir?
a) Web sunucuları b) Web tarayıcılar c) Veri tabanları d) Firewall e) Hosting
9. Haricî kullanıcıların koruma altındaki bir ağa erişmesini engelleyen yazılım ya da donanıma ne ad verilir?
a) Sunucu b) Tarayıcı c) Veri tabanı d) Gateway e) Firewall
10. Extranetler ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
a) Farklı yerlerdeki İntranetleri TCP/IP protokolleri ile bağlayan ağlardır.
b) VPN (Virtually Private Network-Sanal Özel Ağ) olarak isimlendirilen internet Tünel Teknolojisi kullanır.
c) Bir firmanın kendi içindeki interneti olarak hizmet verir.
d) Çalışma grupları arasındaki iş birliğini daha verimli hâle getirir.
e) Etkin pazarlama, satış ve müşteri desteği sağlar.
Cevap Anahtarı 1.d, 2.d, 3.b, 4.d, 5.a, 6.b, 7.a, 8.e, 9.e, 10.c
YARARLANILAN KAYNAKLAR
https://assets.kpmg/content/dam/kpmg/tr/pdf /2018/04/sosyal-ticaret- egilimleri-arastirmasi.pdf
https://wearesocial.com/ global-digital-report-2019).
İntranet ve Kurumsal İletişim Portalları,
https://www.medyasoft.com.tr/tr/cozumlerimiz/web-mobil-
tasarimandyazilim-cozumleri/İntranet-ve-kurumsal-iletisim-portallari, S.E.T.
18.07.2019
O’Brien, James A., Introduction to Information Systems Essentials for the İnternetworked E-Business Enterprise, 11th Ed., The McGraw-Hill Companies, 2002.
Szuprpwicz, B., Extranet and İnternet: E-Commerce Business Strategies for the Future, Computer Technology Research Corp., Charleston, SC, 1998, p. 126.
