LKÖ RET M 4. SINIF B LG SAYAR DERS K TAPLARININ GÖRSEL TASARIM LKERLER NE GÖRE
DE ERLEND R LMES Hafize KESER
*Özet
Bu çal man n hedefi, Türkiye’deki ilkö retim bilgisayar ders kitaplar n n önceden belirlenmi olan 48 görsel tasar m ilkesini temele alarak de erlendirilmesidir. 46 ki iden olu an Ankara Üniversitesi Bilgisayar ve Ö retim Teknolojileri son s n f ö rencileri ara t rman n örneklem grubunu te kil etmektedir. Dört ayr 4. s n f bilgisayar ders kitab , üçlü likert ölçe ine göre ö rencilerin görü lerine sunulmu tur. Çal mada yüzde, frekans ve madde standart sapmas kullan lm t r. Ara t rma sonuçlar na göre incelemeye al nan hiçbir kitap ilkelerin tümünü kar layacak nitelikte bulunmam t r.
Anahtar sözcükler: Görsel Tasar m .lkeleri, de erlendirme, ilkö retim bilgisayar kitaplar Abstract
The aim of this study is to evaluate computer books of primary schools (fourth grade) in Turkey based on 48 visual design principles that are determined in advance. 46 senior students from the department of Computer and Instrcutional Technology at Ankara University formed the sample of the study. Four different 4th grade books were given to students according to 3-step Likert scale. Percentage, distribution and standard item errors were used in the study. According to the result of the study, none of the books meets all the principles.
Key words: Visual design principles, evalulation, computer books of primary school
Dünya var oldu undan bugüne kadar insanlar sürekli yeni bilgiler üretmektedirler. Üretilen bilgileri saklaman n en yayg n ve güvenilir yolu ise kitaplard r. Günümüzdeki e itim uygulamalar nda da önemli bir yer tutan kitap, yayg n olarak kullan lan temel bir bilgi kayna d r.
Kitap, genel anlamda, yaz lm veya bas lm yapraklar n bir araya getirilmesiyle olu turulmu bir yap tt r. E itsel yönden kitap, yaz l ve bas l bir ö retme-ö renme ortam d r. Ayr ca, kitap ö renme ya ant lar na kaynakl k eden çal ma gereci olarak da tan mlanabilir. Milattan önce 4000 y l na kadar uzanan bir geçmi e sahip olan, e itimde ku aklar boyu kullan lan kitab n yerini, özellikle içerik ve i lev yönünden hiçbir e itim ortam tutmamaktad r (Alkan, 1979:244-245).
Yaz ma Adresi: *Doç. Dr. Hafize Keser, Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi Bilgisayar ve Ö retim Teknolojileri Bölümü, Cebeci/Ankara
E itimde ku aklar boyu kullan lan kitab n yerini hiçbir e itim ortam tutamamaktad r. <çerik ve i lev yönünden hiçbir ortam kitaba e it de ildir. Ö rencilere e itim programlar ile ilgili etkinliklerinde üzerinde çal t klar konularda bilgi veren, belirli ip uçlar veren ve onlar hedefler do rultusunda gerekli davran lar kazanmak üzere inceleme ve ara t rma yapmaya yönlendiren bu ortam ö retme-ö renme süreçlerinin temel ögelerinden biridir (Alkan, 1979:245). Hatta baz ö retim kurumlar nda en yayg n olarak kullan lan tek ö retim materyalidir. Bu yönüyle ö rencinin ba ar s nda ve derse kar olumlu tutumlar geli tirmesinde önemli bir role sahiptir (Gürkan ve Gökçe, 2000:54).
Belli bir konu alan yla ilgili dersin ö retimi için haz rlanan ders kitaplar , benimsenen ö retim yakla m na göre e itim ve ö retim etkinliklerinin temel ya da destekleyici ögesi konumundad r. Gerek ö renci çal ma gereçleri aras nda, gerekse ö retme-ö renme süreçlerinde kullan lan ö retim gereçleri aras nda yer alan ders kitab , temel bir araç olarak özel bir önem ta maktad r (Alkan, 1979:244). Bu e itim ortam , ö retme- ö renme süreçlerindeki i levini, son zamanlarda geli tirilen di er çe itli ortamlarla (özellikle bilgisayar/internet teknolojisi ile) payla makla beraber, ö retimde temel bir araç olarak önemini devam ettirmektedir. Baz kesimlerde ve baz durumlarda eve giren ilk kitap, ders kitab d r. Günümüzde de gelecekte de ders kitaplar n n, varl n sürdürece i ve önemini koruyaca görü ü genel kabul görmektedir.
E itim ve ö retim etkinliklerinin plânlanmas nda, uygulanmas nda, de erlendirilmesinde ve geli tirilmesinde ders kitab n n önemli bir yeri bulunmaktad r. Kitap, s n fta ö retmen ve yaz tahtas ndan sonra en s k ba vurulan araçt r (Co kun, 1996). Alkan’a (1995) göre, ders kitab ö retmen ve yaz tahtas ile birlikte verilen tüm bilginin % 99’unu ileten bir ortamd r. Waldman (1995) ise ö rencinin ki ilik geli iminde ders kitab n n önemli bir yere sahip oldu unu vurgulamaktad r. Yal n’a (1996) göre ö retmen, dersin amaçlar n , ö rencilere uygulanacak testleri, ö retim stratejilerini ve ödevleri, kullan lan ders kitaplar na göre belirler; ders kitab ö retmene s n f içi ö retme-ö renme faaliyetlerine yönelik fikirler verir. Ö renciye verilecek mesaj en k sa yoldan ve mesaj n özünü verecek biçimde düzenlenmi tir. Ö renme-ö retme etkinliklerini yönlendirecek ve zenginle tirecek bir yap da düzenleni i ile de ders kitaplar ö renciyi daha zengin ve ayr nt l ya ant lar için çe itli kaynaklara yöneltme özelli ine sahiptir (Alkan, 1995:69). Ö renciler, ilk edindikleri bilgiyi etkinle tirece i ve bilginin kavramas na yard mc olaca için ders kitab n önemsemektedir (Lester ve Cheek, J., 1998:283). Kitap arac l ile ö renci, ö retmenin anlatt klar n istedi i zaman, istedi i yerde ve istedi i tempoda tekrar etme olana bulur (Küçükahmet, 2002:123).
Ö retmenler ders kitab n , neyi ö retecekleri konusunda bilgilendikleri içerik olarak görmektedirler.
Orstein ve Hunkins’e (1993) göre ders kitab ö retmene ders, ünite, konu plân yaparken kullanaca bir taslak sa lar; fazla miktardaki ilgili bilgileri özet halinde sunar, ö retmeni ders için materyal haz rlamaktan kurtar r;
ö retmenlere bilgi ve aktivitelere ili kin organize edilmi bilgiler sa lar. Ders kitaplar ö retmenler için konu seçimi, derslerin organizasyonu, aktivitelerin belirlenmesi ve testlerin olu turulmas nda rehber durumundad r.
Wellington, (2001) göre ise bir konuya ba lamak ve o konuya merak uyand rmak için kullan labilir, gelmeyen ö retmenin eksikli ini bir nebze giderebilir.
Tor’un (2003) yapt bir çal maya göre, ilkö retim 6, 7, 8. s n f ö rencilerinin, ödevlerini yaparken yaraland klar kaynaklar aras nda ilk s ray ders kitaplar almaktad r. Bunu s ras yla ansiklopediler, yard mc ders kitaplar , bilgisayar ve e itim cd’leri izlemektedir. Aç k ö retim sistemlerinde de ders kitaplar temel bilgi kayna n olu turmakta, di er kullan lan araç-gereçler ve yap lan etkinlikler ders kitaplar nda verilen bilgileri tamamlamay ya da zenginle tirmeyi amaçlamaktad r (Alkan, 1981:179). Örne in <ngiltere Aç k Üniversitesi’nde ö renci, çal ma zaman n n %75’ini, Almanya’daki Aç k Üniversite’de ise %80’ini bas l materyallerle ilgili etkinliklere ay rmaktad r (Alkan, 1981:154; Gökda , 1986:13). Bu örnekler, aç k ö retim uygulamalar nda ö rencilerin de ders kitaplar n yo un bir biçimde kulland klar n göstermektedir.
Kitaplar n ö retme-ö renme süreçlerine ili kin i levlerini gere i gibi yerine getirebilmeleri için e itsel bir ortam olarak baz özelliklere sahip olmas gerekece i do ald r. Bu özellikler kitab n içeri i, içeri in i lenme biçimi, düzeni ve mekanik yap s ile ilgilidir (Alkan, 1979:245). Türkiye’de genelde kitap geli tirmede içerik, öncelikle dikkate al nan unsur olmaktad r. Ders kitaplar sadece bilgilerin bir araya getirildi i bir araç olmaktan çok, bilgilerin ö renilmesini kolayla t ran etkile imli bir araç olmal d r. Bir ders kitab n n ö retimsel etkilili i, kitab n okunabilirlik düzeyi, kitab n içerik ve yap s , kitab n örüntü özellikleri ile ilgi, motivasyon, ön bilgi ve beceri gibi ö renci özellikleri olmak üzere dört temel de i kene ba l d r. Ö rencilerin ö renme, hat rlama, dü ünme ve problem çözme becerilerini geli tiren ders kitaplar tasarlamak, ö retme, ö renme ve kitap tasar m ile ilgili bilimsel ara t rma bulgular n n kitap tasar m na uygulanmas yla mümkündür (Yal n, 1996a).
Ders kitab tasar m nda ö rencinin düzeyi, ilgileri, beklentileri, alg lama biçimi gibi özelliklerinin yani hedef kitlenin tan mlanmas gerekir. <çeri in ve biçimin düzenlenmesinde ö renme kuramlar ndan yararlanarak
“Ö renci nas l daha iyi ö renir?” sorusu yan tlanmal , elde edilen bilgiler mutlaka dikkate al nmal d r. Grafik tasar m , ders kitab nda biçimin düzenlenmesini sa lar. <nsan n görme do as ndan ve ö renme kuramlar ndan elde edilen bilgilerle olu turulan grafik tasar m n, ders kitab n n amac na ula mas nda önemli bir rol oynayaca söylenebilir (Alpan, 2004:11).
Ders kitaplar n n nas l haz rlanaca na ili kin Millî E itim Bakanl ’n n yay nlad bir yönetmelikte haz rlanacak ders kitaplar nda aranacak nitelikler saptanm t r. Yönetmelikte ders kitaplar n n; ders programlar na uygun olarak haz rlanmas , konular n sistemli bir ekilde i lenmesi, konular n ö retime yard mc unsurlarla beslenerek daha anla l r hâle getirilmesi, estetik bak mdan yeterli ve göz sa l na uygun olmas gerekti i belirtilmektedir. Ders kitaplar n n haz rlanmas bir ekip çal mas n gerektirmektedir. MEB, bu konuya ili kin olumlu bir uygulama ba latarak 17 Mart 2004 tarih ve 25405 say l Resmî Gazete’de yay mlanan yönetmelik ile ders kitaplar n n haz rlanmas nda alan uzman , e itim teknolo u, grafik tasar mc s , program geli tirme uzman , ölçme-de erlendirme uzman gibi uzmanlar ndan olu an bir çal ma grubunun görevlendirilmesi ko ul olarak getirilmi tir. Bu uygulama ile ders kitaplar n n kalitesinin artaca veya en az ndan bu konuda belirgin bir geli me sa lanaca aç kt r. Ancak uygulaman n ba ar ya ula mas için uygulamalarda kar la lacak sorunlar n tekrar gözden geçirilmesi ve çözümlenmesi, denetim mekanizmas n n sa l kl i letilmesi gereklidir.
Türkiye’de ders kitaplar n n de erlendirilmesine yönelik yap lan çal malardan baz lar unlard r: Yal n (1996) yapt ara t rmada Talim ve Terbiye Kurulu’nun onay ndan geçen alt ilkö retim yedinci s n f Millî Co rafya ders kitab n ema kuram na göre yard mc unsurlar ve metin tutarl l aç lar ndan de erlendirmi tir.
Ara t rmada, incelenen ders kitaplar n n bilgilerin ö renilme ve hat rlanmas nda etkili olan yard mc unsurlar ve metin tutarl l aç lar ndan yetersiz ve tutars z oldu u tespit edilmi tir. Ancak, incelenen bütün kitaplar n bütün yard mc unsurlar aç s ndan ya da ayn konularda yetersiz oldu unu söylemenin imkâns z oldu u belirtilmi tir.
Kitaplar aras nda baz unsurlar aç s ndan çok büyük farkl l klar gözlenmi tir. Bu sonuç, ayr ca, ders kitaplar n n dikkatlice incelendikten sonra seçilmeleri ve ö retme-ö renme sürecinde tek bir kitaba ba l kal nmamas gerekti ini ortaya koymaktad r.
Esirgemez (1995), ilkokul matematik ders kitaplar n n ö renmeyi sa lamadaki katk lar konusunda ö retmen görü lerini alm t r. Gürkan ve Gökçe (2000) taraf ndan ilkö retim ilkokuma-yazma ders kitaplar ö retmen ve velilerin görü lerine göre incelenmi tir. Ara t rmada ilkokuma-yazma ders kitaplar n n çocuklar n ilgi ve ihtiyaçlar na cevap verebilecek, yarat c l n geli tirebilecek ve aktif olmas n sa layacak niteliklere yeterince sahip olmad , cilt ve kâ t kalitesinin yeterince uygun olmad , resimlerin tamam n n çizim niteli i ta d , foto raflar n yer almad , resimlerin renklerinin ço unlukla soluk, konunun içeri i ile çok uyumlu olmad , kitaplar n genellikle ö retmenler taraf ndan seçildi i ve velilerin görü lerinin al nmad belirtilmektedir.
Mahin (2001), liselerde okutulmakta olan lise birinci s n f matematik ders kitaplar n ö retmen ve ö renci görü lerini alarak de erlendirmi tir. Bu çal man n sonuçlar na göre lise birinci s n flarda okutulan matematik ders kitaplar n n ö renmeyi sa lamadaki ve ÖSS’ye katk lar n n, ö retmen anketinin sonuçlar na göre yeterli oldu u, ancak ö renci anketi sonuçlar na göre, kullan lan kitaplar n yeterli olmad ve yeniden gözden geçirilmesinin gerekli oldu u kan s na var lm t r. Kele (2001), fizik ders kitaplar n de erlendirmek amac yla bir ölçek geli tirerek fizik ö retmenleriyle mülâkatlar yapm t r. Yap lan mülâkatlar sonucunda ö retmenlerin günümüzde kullan lan fizik ders kitaplar n yeterli görmedikleri belirlenmi tir. Co kun (2002), y l nda polis e itim kurumlar nda okutulan ink lâp tarihi ders kitaplar n n içerik analizi yapm t r. Bu ba l k alt nda Türkiye Cumhuriyeti’nin tarihsel geli imi ele al nm , Osmanl Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne geçi in kitaplarda yeterince incelenmedi i görülmü tür. Kabap nar (2001) taraf ndan Türk ve <ngiliz Fen ders kitaplar n görsel ögeler aç s ndan kar la t rmak amac yla yap lan ara t rman n sonuçlar na göre, <ngiliz ders kitaplar nda kullan lan görsel ögeler, Türk ders kitaplar nda kullan lan görsel ögelerden say ca yakla k üç kat fazlad r (Kabap nar, 2001:137).
Gökda (1986) aç k ö retim bas l materyallerini uzman grubu ve ö renci görü leri aç s ndan de erlendirmi tir. Ara t rma sonuçlar na göre davran sal amaçlar n ve ünitelerin uygun olarak yaz lmad ve ünitelerin ö rencileri çal maya güdülemekte yetersiz oldu u bulunmu tur. Özer (1993) taraf ndan ö retmen davran lar n n uzaktan ö retim yakla m yla kazand r lmas n de erlendirmek amac yla yap lan ara t rmada, ö retmenlerin ço unun bas l gereçlerden etkili biçimde yararland klar ve yararlanma durumlar ile ba ar lar aras nda anlaml bir ili ki oldu u bulunmu tur. Aypay (1995) taraf ndan yap lan ara t rmada, Aç k ö retim Lisesi ö rencilerinin ders kitap ve notlar ndaki de erlendirme sorular n n yeterli olmad ve ö rencileri
ara t rma yapmaya güdüleme özelli i aç s ndan yetersiz oldu u sonucuna var lm t r. Teker’in (1996) ara t rmas nda, Aç k ö retim Lisesi ö rencileri; ders kitap ve notlar n n yaz m dilinin kolay anla lmas , konularda neler ö renilece ine ili kin aç klamalar n yeterli bulunmas , konular n nas l çal laca na ili kin aç klamalar n yeterli bulunmas , her konunun sonunda konuyu bütünüyle özetleyen bir bölümün yer almas , konularda yeni geçen kavram ve terimlerin tan mlar n n ayr ca verilmesi, konular n sonunda ö renme düzeylerini kontrol etmek amac yla yeterli say ve kapsamda soruya yer verilmesi, konular n daha iyi anla lmas n sa layacak görsel ögelere yer verilmesi ve konular n sonunda ba vuru kaynaklar listesinin yer almas özellikleri aç s ndan orta düzeyde yeterli bulmu lard r.
Görüldü ü gibi, ders kitaplar n n içerik aç s ndan de erlendirilmesi için yap lan çal malar az say dad r.
Ders kitaplar n n görsel ögeler aç s ndan de erlendirilmesine yönelik çal malar ise yok denecek kadar azd r. Bu konudaki eksikli in giderilmesine yönelik olarak Alpan (2004) taraf ndan, ders kitaplar na yönelik görsel tasar m ilkelerini belirlemek ve bu ilkelere uygun olarak haz rlanan kitapç n ö renci ba ar s na ve derse ili kin tutumlar na etkisini belirlemek amac yla bir ara t rma yap lm t r. Yap lan ara t rmada Alpan, ders kitaplar nda yer alan görsel ögelerin, #görsellere yer verdim kayg s yla gerçekle tirilmekte oldu unu, üstelik bu kayg yla gerçekle tirilen görsel ögelerin nitelik d nda nicelik aç s ndan da yeterli görülmedi ini savunmaktad r.
Ara t rma kapsam nda Görsel Okuryazarl k Kuram temel al narak 48 ilke belirlenmi tir.
Grafik tasar m uzmanlar içeri e çok az de inerek biçim yönünden (Kaya, 1997; <çmeli, 1996; Say n, 1996; Becer, 1996); e itim bilimciler her iki yönü de ele alarak, ancak biçim yönünün derinli ine inmeden yüzeysel, içerik yönü a r basan de erlendirmeler yapmaktad rlar (Çepni, Ayvac ve Kele 2001:33; Demirel, 2000:41). Ders kitaplar n n de erlendirilmesi konusuna genel bir bak aç s içinde de erlendirme çal malar n n iki boyut üzerinde yo unla mas gerekti i söylenebilir. Bu boyutlardan biri kitaplar n içerik analizi ile de erlendirilmesi di eri ise kitaplar n görsel ögeler aç s ndan de erlendirilmesidir. Alpan’a (2004) göre, ülkemizde her iki de erlendirme boyutu da ihmal edilmi tir.
Mevcut ara t rmalar incelendi inde s n rl say da dersin kitab n n tarama ve görü lere dayal olarak de erlendirildi i görülmektedir. <lkö retim kademesindeki bilgisayar derslerinde kullan lmak üzere haz rlanan ders kitaplar n de erlendiren bir ara t rmaya ise rastlanmam t r. Ayr ca literatürde biçimsel özellikler kapsam nda ele al nan ders kitab de erlendirme ölçütleri incelendi inde grafiksel niteliklere yeterince önem verilmedi i gözlenmektedir. Bilgisayar okuryazar bireyler yeti tirmek amac yla ilkö retim programlar nda yer alan bilgisayar derslerinde kullan lacak ders kitaplar n n tasar m ve seçimi büyük önem ta maktad r.
Ortaya at lan yeni kuramlar ve bilimsel çal malar ders kitaplar n n e itim-ö retim faaliyetlerinde daha iyi nas l olu turulabilece ini, nas l olu turulmas gerekti ini, ö renci için nas l daha anlaml ö renmeleri sa layacak biçimde tasarlanmas gerekti ini bir çal ma problemi olarak önümüze getirmektedir ki bu nokta, ders kitaplar n n de erlendirilmesi ve bu de erlendirmeler nda yeniden olu turulmas d r. Ö rencileri ö renme, an msama, dü ünme ve problem çözme becerilerini geli tiren ders kitaplar tasarlamak, ö retme- ö renme ve kitap tasar m ile ilgili bilimsel ara t rma bulgular n n kitap tasar m na uygulanmas yla olas d r (Yal n, 1996:65). Bir ö retme-ö renme ortam olarak ders kitab n n de eri ve yarar , onun bu amaçla iyi
haz rlanmas , seçilebilmesi ve becerili biçimde kullan lmas na ba l d r. Ö retmenler ve ö renciler, ders kitaplar hakk nda bilgi sahibi olma, onlar de erlendirebilme ve onlardan gerekli biçimde yararlanabilme gereksinimindedirler. Ders kitaplar n n haz rlanmas , de erlendirilmesi ve seçiminde isabetli karar verme söz konusu olunca durum, rastlant lara b rak lmayacak kadar önemli olmaktad r.
Amaç
Bu ara t rman n amac ; ilkö retim 4. s n fta okutulmakta olan bilgisayar ders kitaplar n n görsel tasar m ilkelerine uygunlu unu belirlenmektir. Bu genel amaca ula abilmek için a a daki sorulara yan t aranmaya çal lm t r:
1) <lkö retim 4. s n fta okutulmakta olan bilgisayar ders kitaplar görsel tasar m ilkeleri [Metin tasar m (Tipografik özellikler, metin örgütleyiciler), görsel ögelerin tasar m , sayfa tasar m , kapak tasar m ve üretime yönelik d yap özellikleri] aç s ndan uygun mudur?
2) Görsel tasar m ilkeleri aç s ndan ilkö retim 4. s n fta okutulmakta olan Bilgisayar ders kitaplar aras nda farkl l k var m d r?
Önem
Bu ara t rma; bilgisayar dersi ö retmenleri ba ta olmak üzere ders kitab seçme ve de erlendirme görevini üstlenecek ö retmenlere bir örnek olu turmas , bilgisayar ders kitaplar n de erlendirmeye yönelik ilk ara t rma olmas , bilgisayar ders kitaplar n haz rlayanlarla bilgisayar ders kitaplar n kullanan ö rencilere ve velilerine bilgi sa lamas aç s ndan önemlidir. Ara t rma bilgisayar okuryazarl n n yayg nla t r lmas nda önemli bir i levi olan nitelikli ders kitaplar n n haz rlanmas na, ö rencilerin bilgisayara ve bilgisayar dersine kar olumlu tutumlar geli tirmesine katk sa lamas umulmaktad r.
S!n!rl!l!klar
Bu ara t rma a a da belirtilen s n rl klar içerisinde yürütülmü tür:
1) Millî E itim Bakanl nca 2003-2004 e itim ve ö retim y l onay verilen 4. s n f bilgisayar ders kitaplar ndan ilkö retim 4. s n f için onaylanm 10 kitaptan örneklerine ula labilen 4 kitap (Bitav Yay n evi, F rat Yay n evi, <znet Yay n evi ve Millî E itim Yay n evi) ile,
2) Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi Bilgisayar ve Ö retim Teknoloji E itimi Bölümü 4.
s n f ö rencilerinin görü leriyle s n rl d r.
Yöntem
Tarama modelindeki ara t rmada da Türkiye’de çe itli yay n evleri taraf ndan bas lm ve Talim Terbiye Kurulu taraf ndan onaylanarak kabul edilmi , ilkö retim 4. s n fta okutulmakta olan bilgisayar ders kitaplar evren olarak kabul edilmi tir. Ancak, 4. s n f için onaylanm 10 kitaptan 4’üne (Bitav Yay n evi, F rat Yay n evi, <znet Yay n evi ve Millî E itim Yay n evi) ula labilmi tir. Bu nedenle ara t rmada toplam 4 kitap de erlendirmeye al nm t r. Belirlenen ders kitaplar n , 2003-2004 e itim ve ö retim y l nda Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi Bilgisayar ve Ö retim Teknolojileri E itimi Bölümünde 4. s n f (8. Sömestr) Ö retmenlik Uygulamas dersini alan 46 ö renci, Alpan’ n (2004) geli tirdi i görsel tasar m ilkelerini esas alarak de erlendirmi tir.
Ders kitaplar n n görsel tasar m ilkeleri Alpan (2004) taraf ndan olu turulmu tur. Bu ilkeler 18 uzman n incelemesi sonucunda ortak görü olarak ortaya ç km t r. 48 maddeden olu an ilkeler listesindeki maddelerin standart sapma ve aritmetik ortalamalar s T1 ve xV W4 eklindedir. Olu turulan ilkeler listesi; Metin Tasar m [Tipografik özellikler (9), Metin örgütleyiciler (7)], Görsel Ögelerin Tasar m (12), Sayfa Tasar m (8), Kapak Tasar m (6) ve Üretime yönelik d yap özellikleri (6) maddeden olu maktad r.
Ara t rma grubuna dahil olan 46 ö renci görsel tasar m ilkelerine göre kitaplar üçlü likert ölçe ine göre (evet, k smen, hay r) biçiminde de erlendirmi tir. Her bir ölçüt maddesi için incelenen ilgili kitapla verilen yan tlar kay t edilmi ve ard ndan yüzde, frekans da l mlar , aritmetik ortalama ve standart sapmalar hesaplanm t r. Yap lan incelemeler sonunda xV > 2 ve s T olan madde yan tlar ortak görü olarak benimsenmi tir.
Bulgular ve Yorumlar
Yap lan inceleme ile elde edilen bulgular A) Metin tasar m (Tipografik özellikler, Metin örgütleyiciler ), B) Görsel Ögelerin Tasar m (12), C) Sayfa Tasar m (8), D) Kapak Tasar m (6) ve E) Üretime yönelik d yap özellikleri (6) ba l klar alt nda ele al nm t r. Bitav, F rat, <znet ve MEB yay n evleri kitaplar na ait aritmetik ortalama ve standart sapma de erleri esas al narak yorumlanmaya çal lm t r. Yay n evlerine göre yüzde ve frekans da l mlar n içeren tablo ise ekte verilmi tir.
A) Metin tasar!m! (Tipografik özellikler, Metin örgütleyiciler)
<lkö retim 4. s n fta okutulmakta olan bilgisayar ders kitaplar n n tipografik özelliklerle ilgili 9 ve metin örgütleyicilerle ilgili 7 ilke aç s ndan elde edilen bulgular ve bunlarla ilgili yorumlar a a da yer alm t r:
a) Tipografik özellikler:
1- Yaz! boyutlar!n!n ö7renci düzeyine uygunlu7u: Bitav (xV = 2,91; s=0,28), F rat (xV =2,87;
s=0,34) ve <znet (xV =2,87; s=0,34) yay n evi kitaplar n n yaz boyutlar n n (12 punto) ö renci düzeyine uygun
oldu u, MEB yay n evi kitab n n (xV =1,20; s=0,40) yaz boyutlar n n ise 4. s n f ö rencilerinin düzeyine uygun olmad söylenebilir. Ders kitaplar ndaki yaz boyutlar n n ö rencilerin düzeylerine uygun olarak seçilmesi gerekmektedir. Yaz boyutu, yaz tiplerine göre de i ir. <lkö retim birinci s n flar için 20-24 punto, ikinci s n flar için 18 punto, üçüncü s n flar için 14 punto, dördüncü s n flar için 12, be inci s n flar için 11, daha üst s n flar için 10 punto büyüklü ünde yaz kullan lmas önerilmektedir. Metin ve el kitaplar için en uygun yaz boyutu 10- 12 puntodur (Yal n, 2001:152).
2- Yaz! karakterinin okunabilirli7i: Bitav (xV =2,93; s=0,25), F rat (xV =2,96; s=0,21) ve MEB (xV
=2,80; s=0,40) yay n evi kitaplar n n yaz karakterinin okunabilirli i ilkesine uygun oldu u, <znet yay n evi kitab n n (xV =1,28; s=0,46) ise uygun olmad görülmektedir. Ders kitaplar ndaki ba l klarda farkl taz tipi kullan lmal d r. <lkö retim düzeyindeki ö renciler için genellikle metin içinde t rnaks z ( erifsiz), yal n küçük harf karakteri kullan lmal d r. Basit tasar ml (süslü ve kenar ç k nt lar olmayan) yaz tipleri (Helvetica, Times gibi) seçilmelidir (Yal n, 2001: 152).
3- Yaz! renginin ya da ton de7erinin etkili kullan!lmas!: Yaz renginin ya da ton de erinin etkili kullan lmas aç s ndan Bitav (xV =2,80; s=0,40) ve F rat (xV =2,89; s=0,31) yay n evi kitaplar n n uygun oldu u görülmektedir. <znet (xV =1,13; s=0,34) ve M.E.B (xV =1,28; s=0,46) yay n evi kitaplar nda ise yaz renginin ya da ton de erinin etkili kullan lmad gözlenmi tir. Okunabilirlik aç s ndan ders kitaplar nda yaz n n zemin rengi ile yaz karakterlerinin renklerinin çok fazla z tl k olu turmamas gerekmektedir. Örne in seçilen yaz karakterlerine ba l olarak beyaz zemin üzerindeki yaz n n renginde %80 siyah kullan lmal d r.
4- Sat!rlar aras! yatay ya da dikey bo;lu7un dengeli kullan!lmas!: Bitav yay n evi kitab nda (xV
=1,24; s=0,43) sat rlar aras yatay ya da dikey bo luklar n dengeli kullan lmad gözlenmi tir. F rat (xV =2,76;
s=0,43), <znet (xV =2,89; s=0,31) ve MEB (xV =2,89; s=0,31) yay n evi kitaplar nda sat rlar aras yatay ya da dikey bo luklar n dengeli kullan ld görülmektedir. Ders kitaplar nda dikey bo luk olarak sat r aral n normal (1,5 sat r aral ) olmal d r. Ba l klar ile paragraflar aras ndaki bo luklar ise tutarl biçimde a amal (hiyerar ik) kullan lmal d r. Metin düzenlemede genellikle iki yana dayal bloklama kullan lmaktad r. Ancak gözü rahatlat c yatay bo luklar n olu turulmas n sa lamak için sa a dayal bloklama yönteminin kullan m n n giderek yayg nla t görülmektedir. Heceleme okuma h z n yava lataca ndan sat r sonlar nda kelimeler bölünmemelidir.
5- Dikkat odaklay!c! sözcük ya da sözcüklerin etkili tasarlanmas!: Dikkat odaklay c sözcük ya da sözcüklerin etkili tasarlanmas ilkesinin tüm yay n evlerinin kitaplar nda dikkate al nmad görülmektedir [Bitav (xV =1,13; s=0,34,) F rat (xV =1,35; s=0,48,) <znet (xV =1,26; s=0,44) ve MEB (xV =1,20; s=0,40)]. Ders kitaplar nda koyu, italik, renkli, yaz çe itlerinin, bütünlü ü bozmayacak biçimde çarp c tasarlanm olmas gerekmektedir. Dikkati odaklamak için metin içinde yeni ve önemli kelime ya da cümleler vurgulan r. Yaz boyutunu de i tirme, yaz y renklendirme, italik yapma, kal n yazma, ve kutu içine alma vurgulama araçlar ndan baz lar d r. Olumsuzluk bildiren sözcükler d nda, alt n çizmek tercih edilmemelidir. Ders kitaplar nda ana ba l klarda büyük harf, metinde ise küçük harf kullan lmal d r. Metinde ise büyük harf kullan lmas okuma h z n
yava latmakta ve dikkati da tmaktad r. Önemli kavramlara dikkat çekmek için yan ba l klar kullan lmal d r.
Vurgulama araçlar n n kullan m nda tutarl olunmal ve a r ya kaç lmamal d r.
6- Sat!r uzunlu7unun okunabilir ölçülerde olmas!: Tüm yay n evlerinin kitaplar nda sat r uzunlu unun 18-24 cm aras nda oldu u ve sat rlardaki sözcük say s n n 8-12 oldu u gözlenmi tir [Bitav (xV
=2,89; s=0,31), F rat (xV =2,85; s=0,36), <znet (xV =2,91; s=0,28), MEB (xV =2,89; s=0,31)]. Millî E itim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu’nca onaylanarak ilkö retimin 4. s n flar nda bilgisayar ders kitab olarak önerilen dört yay n evinin kitaplar nda sat r uzunlu unun okunabilir ölçülerde olmas ilkesinin dikkate al nd söylenebilir.
7- Sözcükler aras! bo;luklar!n dengeli olmas!: Bitav (xV =2,87; s=0,34, F rat (xV = 2,93; s=0,25) ve
<znet (xV =2,87; s=0,34) yay n evi kitaplar nda sözcükler aras bo luklar n dengeli kullan ld , ancak MEB yay n evi kitab nda (xV =1,17; s=0,38) bu ilkenin göz ard edildi i gözlenmi tir. Metinler iki yana blokland zaman sözcükler aras nda olu acak bo luklar dengeli olmayacakt r. Sözcükler aras nda b rak lan bo luklar n tutars z olmas okumay kesintiye u ratmaktad r. Bu nedenle otomatik olarak tam bloklama yerine, sa a dayal bloklama kullan lmal d r. Okunakl bir metin için sat rlar aras ndaki bo luk, küçük harflerin ortalama yüksekli inden biraz k sa olmal d r.
8-Harflerin aras!ndaki bo;luklar!n dengeli olmas!: Bitav (xV =2,89; s=0,31), F rat (xV =2,89; s=0,31) ve <znet (xV =2,80; s=0,40) yay n evi kitaplar nda harfler aras ndaki bo luklar n dengeli oldu u ancak, MEB yay n evi kitab nda (xV =1,13; s=0,34) harflerin içindeki bo luklar n kapand gözlenmi tir. Harflerin iç bo luklar n n ve sözcük içindeki bo luklar n optik olarak düzenlenmesi (harflerin karakterlerine göre dizilmesi) ve harflerin içlerinin kapanmamas için çok kal n harf karakteri kullan lmamas gerekmektedir.
9- Metnin sayfadaki bütünlü7üne dikkat edilmesi: Bitav (xV =2,87; s=0,34) ve MEB (xV =2,87;
s=0,34) yay n evi kitaplar nda metnin sayfa bütünlü üne dikkat edildi i gözlenmi tir. F rat (xV =1,28; s=0,46) ve
<znet (xV =1,13; s=0,34) yay n evi kitaplar nda ise bu ilkenin yer yer gözard edildi i görülmü tür. Görsel ve anlam bütünlü ü aç s ndan paragraftaki son sat r n di er sayfan n ba na ve ilk sat r n sayfa sonuna gelmemesine özen gösterilmelidir.
b) Metin Örgütleyicileri:
10- Ba;l!klar!n etkili düzenlenmesi: F rat yay n evi kitab nda (xV =2,87; s= 0,34) ba l klar n etkili düzenlendi i gözlenmi tir. Bitav (xV =1,11; s=0,31, <znet (xV =1,17; s=0,38) ve MEB (xV =1,17; s= 0,38) yay n evi kitaplar nda ise bu ilkenin gözard edildi i görülmektedir. Ders kitaplar ndaki ba l klar n mümkün oldu unca k sa olmas , aç k bir dille ifade edilmesi, okura metin hakk nda ön bilgi vermesi, metnin içeri ini do ru yans tmas gerekmektedir. Çok say da ana ve alt ba l k kullanmaktan kaç n lmal d r. Ana, alt ve yan ba l klar farkl karakterlerde ve harf boylar a amal olarak düzenlenmelidir. Ana ba l klarda büyük harf, alt ve yan ba l klarda ise küçük harf kullan lmal d r.
11- çindekiler listesinin i;levsel biçimde düzenlenmesi: Tüm yay n evlerinin bilgisayar ders kitaplar nda içindekiler listesinin i levsel biçimde düzenlendi i söylenebilir [Bitav (xV =2,93; s=0,25), F rat (xV
=2,89; s=0,31), <znet (xV =2,80; s=0,40) ve MEB (xV =2,80; s=0,40)]. Ders kitaplar ndaki içindekiler listesi sayfa tasar m biçimine, metinde kullan lan ba l k sistemine ve içeri i tan tma amac na uygun olarak rahat okunabilir biçimde düzenlenmelidir. Ba l k ve alt ba l klar tutarl olmal d r. Ba l klar n sonunda sayfa numaras na kadar normal koyulukta nokta kullan lmal , böylece sat r n izlenmesi kolayla t r lmal d r. Özellikle ilkö retim düzeyindeki ders kitaplar ndaki içindekiler listesini ekonomiklik ad na s k t r lm iki sütun olarak düzenlemekten kaç n lmal d r. (Alpan, 2004:93-94).
12- çindekiler listesinin ilgi çekici biçimde düzenlenmesi: Tüm yay n evlerinin kitaplar nda içindekiler listesinin ilgi çekici biçimde düzenlenmedi i gözlenmi tir [Bitav (xV =1,09; s=0,28), F rat (xV =1,26;
s=0,44), <znet (xV =1,15; s=0,36) ve MEB (xV =1,26; s=0,44)]. Ders kitaplar nda içindekiler listesi kitap hakk nda özet bilgi vermektedir. Gerekti inde tan t m amac na hizmet edici resim, ema, grafik etkiler kullan larak ö rencinin ilgisine sunulmal d r. Özellikle ilkö retim birinci kademede metnin resimlemelerle desteklenmesi ö rencinin ö renmesini olumlu etkilemektedir. <çindekiler listesini ilgi çekici k lmak için sayfaya yerle tirilen görsel ögeler, mutlaka içerikle ili kili olmal ve ilgili ba l k sat r n n yak n nda yer almal d r (Alpan, 2004:94).
13- Kutular!n amaca uygun kullan!lmas!: Tüm yay n evlerinin bilgisayar ders kitaplar nda kutular n amaca uygun kullan lmas ilkesinin dikkate al nmad gözlenmi tir [Bitav (xV =1,09; s=0,31), F rat (xV =1,2;
s=0,34), <znet (xV =1,15; s=0,40) ve MEB (xV =1,26; s=0,40)]. Kutu içine al nm metinler dikkat çekicidir. Ders kitaplar nda metin örgütleyici olarak kullan lacak kutu küçük, içindeki yaz az ve görünümü genel sayfa tasar m na uygun olmal d r (Yal n, 2001:153). Süs amaçl gereksiz çerçeveler biçiminde kullan lmamal d r.
Gerekirse metinden ayr olarak dikkat çekmesi istenen özet, soru, öykü, senaryo gibi etkinliklerde sayfa tasar m na uygun olarak kullan lmal d r (Alpan, 2004:94-95).
14- Her bölüm için ilgili ba;l!k listesinin haz!rlanmas!: Bitav (xV =1,20; s=0,40), F rat (xV =1,24;
s=0,43) ve MEB (xV =1,17; s=0,38) yay n evi kitaplar n n bu ilkeye uygun olmad , <znet yay n evi kitab n n (xV =2,91; s=0,28) ise uygun oldu u gözlenmi tir. Ders kitaplar ndaki bölüm ba nda ana ve alt ba l klar n yer almas gerekir. Bunlar ana ve alt içerik hedeflerine ve sayfa tasar m biçimine uygun olarak yaz lmal d r.
15- Sözlük düzenlemesinin yap!lmas!: Tüm yay n evlerinin kitaplar n n sonunda bir sözlük düzenlemesinin yap ld görülmü tür [Bitav (xV =2,91; s=0,28), F rat (xV =2,89; s=0,31), <znet (xV =2,91;
s=0,28) ve MEB (xV =2,91; s=0,28)]. Ders kitaplar n n sonunda bilinmeyen sözcükler ve teknik terimleri içeren bir sözlü e yer verilmelidir.
16- Kaynakça düzenlemesinin yap!lmas!: Tüm yay n evlerinin kitaplar nda kaynakçaya yer verildi i ve kaynakça verme kurallar na uyuldu u gözlenmi tir [Bitav (xV =2,87; s=0,34), F rat (xV =2,91; s=0,28), <znet (xV =2,91; s=0,28) ve MEB (xV =2,89; s= 0,31)]. Ders kitaplar nda metin içinde kullan lan kaynaklar içeren bir
kaynakça bulunmal d r. Kaynakçadaki kaynaklar n verili inde yaz m kurallar na ve ö renci düzeyine dikkat edilmelidir.
B) Görsel Ögelerin Tasar!m!
Bilgisayar ders kitaplar n n yay n evlerine göre, görsel ögelerin tasar m ile ilgili 6 ilkeyi kapsayan bulgular ve yorumlar a a da yer alm t r:
17- Görsel ögelerin mesaj aktar!m!na katk!da bulunmalar!: Tüm yay n evlerinin kitaplar n n bu ilkeye uygun olmad gözlenmi tir [Bitav (xV =1,26; s=0,44), F rat (xV =1,30; s=0,47), <znet (xV =1,15; s=0,36) ve MEB (xV =1,26; s=0,44)]. Ders kitaplar nda resimleme, foto raf, ema vb görsel ögeler metin içeri ine uygun, yarat c , yönlendirici, dü ündürücü, mesaj özetleyici ve bilgilendirici biçimde tasarlanmal d r.
18- Görsel ögelerin mesaj aktar!m!nda ö7renci için uyar!c! olmas!: Tüm yay n evlerinin kitaplar n n bu ilkeye uygun olmad gözlenmi tir [Bitav (xV =1,07; s=0,25), F rat (xV =1,28; s=0,46), <znet (xV =1,17;
s=0,38) ve MEB (xV =1,17; s= 0,38)]. Ders kitaplar nda resimleme foto raf, ema, vb. görsel ögelerin ö rencinin imgeleme gücünü harekete geçirici, onlarda heyecan duygusunu uyand r c , estetik be enilerini güçlendirici, ö renme isteklerini art r c biçimde tasarlanm olmas gerekir.
19- Resimlemelerde desenin sa7lam olmas!: Tüm yay n evlerinin kitaplar n n bu ilkeye uygun oldu u gözlenmi tir [Bitav (xV =2,80; s=0,40), F rat (xV =2,87; s=0,34), <znet (xV =2,87; s=0,34) ve MEB (xV =2,87;
s=0,34)]. Bir resimlemede verilmek istenen mesaj al c taraf ndan aç k ve do ru olarak anla lm sa, o resimlemedeki desenin sa lam çizilmi oldu undan söz edilebilir (Alpan, 2004:103). Ders kitaplar ndaki resimlemelerde kullan lan figürlerin hareketlerine dikkat edilerek sa lam çizilmi olmas , örne in ko an bir figürün izleyende o duyguyu uyand rmas gerekir.
20- Tasar!mda yal!nl!k ve basitlik ilkesine uyulmas!: Bitav (xV =1,17; s=0,38), F rat (xV =1,28;
s=0,46) ve <znet (xV =1,17; s=0,38) yay n evi kitaplar n n bu ilkeye uygun olmad , MEB yay n evi kitab n n (xV =2,80; s=0,40) ise uygun oldu u gözlenmi tir. Ders kitaplar ndaki resimleme, foto raf vb. görsel ögeleri olu turan biçimler ne tam gerçekçi ne de tam soyut olmal d r. Özellikle ilkö retim birinci kademe için haz rlanan ders kitaplar nda mümkün oldu unca basit ve yal n resimlemeler kullan lmal , foto raf tercih edilmemelidir (Erkmen, 1996:2; Alpan, 2004:104). Resimler yal n, anla l r olmal ve mesaj n gerektirdi i kadar detay kullan lmal d r.
21- Görsel ögelerde vurgulaman!n etkili kullan!lmas!: Tüm yay n evlerinin kitaplar nda bu ilkeye uyulmad görülmü tür [Bitav (xV =1,11; s=0,31), F rat (xV =1,30; s=0,47), <znet (xV =1,26; s=0,44) ve MEB (xV =1,26; s=0,44 )]. Vurgu, materyalin can al c noktas d r. Bir görsel ögeye bakarken göz hareketleri daha çok sol üst kö ede odaklan r. Bu bulgudan hareketle ders kitaplar nda içerik el veriyorsa vurgulanmas gereken ögelerin sol üst kö eye yerle tirilmesine dikkat edilmelidir. Vurgunun bütüne bask n olmas gereklidir. En ilgi çekici nokta olarak tasarlan p en önemli unsurlar bu bölgeye yerle tirilebilir. Ok ve benzeri yön gösteren araçlar
kullanmak, önemli öge için di erlerinden daha parlak bir renk kullanmak, temel ögeyi di erlerinden daha büyük yapmak, vurgulanmak istenilen madde rengi ile zemin aras nda kontrast olu turmak, di er ekillerden farkl bir ekil kullanmak, vurgulanacak ögeyi di er ögelerin çak t bir yere yerle tirmek vb. yakla mlarla vurgulama yap labilir.
22- Görsel ögelerde ö7renci düzeyine uyulmas!: Tüm yay n evlerinin kitaplar nda bu ilkeye uyulmad görülmü tür [Bitav (xV =1,26; s=0,44), F rat (xV =1,28; s=0,46, <znet (xV =1,17; s=0,38) ve MEB (xV
=1,26; s= 0,44)]. Ders kitaplar nda yer verilen resimleme, foto raf vb. görsel ögeler ö rencilerin ya ant lar na, onlar n somut deneyimlerine uygun olmal d r. <lkö retim birinci kademedeki ö renciler için haz rlanacak görsel materyallerde ögelerde her bir detay n ya da bölümün basit, aç k ve anla l r olmas na özen gösterilmelidir.
Görsel ögelerde keskin, kal n, koyu çizgiler yerine yumu ak imgelere yer vermelidir.
23- Görsel ögelerin renkli olmas!: Tüm yay n evlerinin kitaplar nda bu ilkeye uyulmad gözlenmi tir [Bitav (xV =1,04; s=0,21), F rat (xV =1,17; s=0,38), <znet (xV =1,26; s=0,44) ve MEB (xV =1,26; s=0,28)].
Birçok ara t rma insanlar n renkli görselleri tercih ettiklerini göstermektedir. <lkö retim birinci devrede kullan lacak ders kitaplar nda resimleme, foto raf vb. görsel ögeler renkli olmad r; fakat çok say da renk kullanmaktan kaç n lmal d r.
24- Tasar!mda bütünlük ilkesine uyulmas!: Tüm yay n evlerinin kitaplar nda tasar mda bütünlük ilkesine uyulmad görülmü tür [Bitav (xV =1,26; s=0,44), F rat (xV =1,26; s=0,44), <znet (xV =1,28; s=0,46) ve MEB (xV =1,17; s=0,38)]. Bir görselde bütünlük ögeleri üst üste bindirerek i aret araçlar ve çizgi, çerçeve, ekil, renk gibi görsel araçlar kullanarak sa lan r. Ders kitaplar nda resimleme, foto raf vb. görsel ögelerin içindeki tüm elemanlar n bir konu ile ilgili olarak bütünlük içinde düzenlenmi olmas gerekir.
25- Çizginin amaca uygun kullan!lmas!: Tüm yay n evlerinin kitaplar nda bu ilkeye uygun oldu u gözlenmi tir [Bitav (xV =2,93; s=0,25), F rat (xV =2,91; s=0,28), <znet (xV =2,89; s=0,31), MEB (xV =2,89;
s=0,28)]. Ders kitaplar nda resimleme, foto raf, ekil, ema vb. görsel ögeleri tasarlamada kullan lan çizginin (iskeletin) genellikle yön duygusu için kullan lmas gerekir. Özel olarak ise örne in, e ik, k vr ml çizgiler hareket duygusu için; yatay çizgiler gerginlik için; dikey çizgiler ise kesinlik ve yönerge ifadesi için kullan lmal d r. Kal n çizgiler yükseklik, geni lik ve derinlik duygusu verir. <nce çizgilerden daha etkilidir. E ik çizgiler dengesizlik etkisi yarat r.
26- Tasar!mda denge ilkesine uyulmas!: Tüm yay n evlerinin kitaplar nda bu ilkeye uyulmad gözlenmi tir [Bitav (xV =1,26; s=0,44), F rat (xV =1,04; s=0,21), <znet (xV =1,15; s=0,36) ve MEB (xV =1,17;
s=0,38)]. Tüm yay n evlerinin kitaplar nda bu ilkenin dikkate al nmad görülmü tür. Denge, materyalde bulunan ögelerin a rl klar ile ilgilidir. Ders kitaplar nda resimleme, foto raf, ekil, ema vb. görsel ögeleri tasarlamada kullan lan elemanlar dengeli bir biçimde yerle tirilmelidir. Simetrik (formal) dengeyi kullanmaktan kaç n lmal d r. Daha dinamik ve izleyenin dikkatini görsele daha çok çeken bir düzenleme oldu u için asimetrik (informal) dengenin kullan lmas ye lenmelidir. Bo luk doluluk oran na dikkat edilmelidir.
27- Rengin amaca uygun kullan!lmas!: Tüm yay n evlerinin kitaplar n n bu ilkeye uygun olmad gözlenmi tir [Bitav (xV =1,26; s=0,36), F rat (xV =1,26; s=0,38), <znet (xV =1,28; s=0,38) ve MEB (xV =1,17;
s=0,40)]. Görsel materyallerde renk asl na uygunlu u artt rmak, bir ögeyi vurgulamak, duygusal tepkiler yaratmak için kullan l r. Bir renk kendisini çevreleyen renkler dikkate al nmad kça do ru olarak de erlendirilmez. < lev ya da özellikleri bak m ndan bir görselde farkl ögelerin ön plâna ç kar lmas gerekiyorsa, her bir öge için aç k ve parlak renkler kullan lmal d r. Ancak, kullan lacak renk say s en fazla dört renkle s n rland r lmal d r. Ders kitaplar nda resimleme, foto raf, ekil, ema vb. görsel ögelerde yer alan obje ve figürlerin renklerinin, önemli bilgi ve ayr nt lara k tutacak, benzerlik ve farkl l klara i aret edecek, estetik duygu uyand racak biçimde kullan lmas gerekmektedir.
28- Görsel ögelerin boyutlar!n!n amaca uygun kullan!lmas!: Bitav (xV =1,30; s=0,47), F rat (xV
=1,22; s=0,42) ve <znet (xV =1,30; s=0,47) yay n evi kitaplar nda görsel ögelerin boyutlar n n amaca uygun kullan lmad , MEB yay n evi kitab nda (xV =2,89; s=0,31) ise uygun kullan ld gözlenmi tir. Ders kitaplar nda görsel ögeler ne çok büyük ne de çok küçük olmal d r. Görsel ögenin büyüklü ü amaca uygun ve imgenin okunabilirli ini sa layabilecek oranda olmal d r. Resimleme, foto raf vb. görsel ögelerin içeri i ayr nt gerektiriyorsa boyutlar n büyük ve geni tutulmas gerekir. Ancak, tüm sayfay kaplayacak kadar büyük görsel ögeler kullanmaktan kaç n lmal d r. Mekillerin boyutu göreceli oldu undan boyut hakk ndaki yarg m z, çevreleyen cisimler hakk ndaki bilgimize ba l d r. Bu nedenle iki boyutlu sembollerin, boyutlar n farkl tahmin etmemiz mümkündür. Renk ve gri derecesi boyut alg s n de i tirir. Ayn büyüklükteki aç k ve parlak ekiller, kapal ve koyu ekillerden daha büyük alg lan r. Ayn nesnelerin farkl yerlerde kullan m nda nesnelerin boyutu aç s ndan tutarl olunmal d r.
C) Sayfa Tasar!m!
Bilgisayar ders kitaplar n n yay n evlerine göre, sayfa tasar m ile ilgili 8 ilkeyi kapsayan bulgular ve yorumlar a a da verilmi tir:
29- Belirli bir bütünlük ve görsel devaml!l!7!n sa7lanmas!: Bitav (xV =2,89; s=0,31) ve <znet (xV
=2,89; s=0,31) yay n evi kitaplar n n bu ilkeye uygun oldu u; F rat (xV =1,24; s=0,43) ve MEB (xV =1,30;
s=0,47) yay n evi kitaplar n n ise bu ilkeye uygun olmad gözlenmi tir. Ders kitaplar n n tasar m nda tüm sayfalarda ve kitab n bütününde sayfa düzeni, yaz karakteri, sat r bo lu u, kenar bo luk ayarlar vb. tipografik ögelerde ve görsel ögelerde birbiriyle uyumlu (estetik kayg yla ve özgün bir biçem anlay yla) bir bütünlük ve tutarl l k olu turmal d r.
30- Görsel ögelerin okuma ak!;!n! engellememesi: Bitav (xV =2,91; s=0,28), F rat (xV =2,91; s=0,28) ve <znet (xV =2,80; s=0,40) yay n evi kitaplar nda görsel ögelerin okuma ak n engellemedi i; ancak MEB yay n evi kitab nda (xV =1,33; s=0,47) görsel ögelerin bu ilkeye uygun biçimde yerle tirilmedi i gözlenmi tir.
Ders kitaplar nda resimleme, foto raf, ekil, tablo, ema vb. görsel ögeler okuma ak n engellemeyecek biçimde yerle tirilmelidir. Görsel ögeler ba l n alt na ve metnin ortas na paragraf aras na yerle tirilmemelidir.
Görsel ögelerin bölünmemesine özen gösterilmelidir. Örne in bir tablonun yar s sa sayfada, yar s da sol
sayfada olmamal d r. Metin ile görsel ögeler aras nda 4 mm dolaylar nda hayalî bir çerçevenin b rak lmas nda yarar vard r.
31- Görsel ögelere yeterince yer verilmesi: Bitav (xV =1,22; s=0,42), F rat (xV =1,26; s=0,44) ve <znet (xV =1,26; s=0,44) yay n evi kitaplar n n bu ilkeye uygun olmad , MEB yay n evi kitab n n (xV =2,87; s=0,34) ise uygun oldu u gözlenmi tir. Ders kitaplar nda ö rencinin imgesel dü ünmesi aç s ndan resimleme, foto raf, ekil, tablo, ema vb. görsel ögelere sayfa tasar m nda yer verilmelidir. Görsel ögelere ö renci düzeyine uygun ve yeterince yer verilmesine özen gösterilmelidir.
32- Görsel ögelerin yerle;tirilmesinde hareketin sa7lanmas!: Tüm yay n evlerinin kitaplar n n bu ilkeye uygun olmad görülmektedir [Bitav (xV =1,15; s=0,36), F rat (xV =1,04; s=0,21), <znet (xV =1,17;
s=0,38) ve MEB (xV =1,26; s=0,44)]. Ders kitaplar nda resimleme, foto raf, ekil, tablo, ema vb. görsel ögelerin yerle tirilmesinde monotonluktan kaç n lmal d r. Görsel ögeler kitap sayfas nda hep ayn yerlere yerle tirilmemeli, devaml çerçeve içine al nmamal , hep ayn büyüklükte olmamal d r.
33- Görsel ögelerin ilgili metnin yak!n!nda yer almas!: Tüm yay n evlerinin kitaplar n n bu ilkeye uygun olarak haz rland görülmü tür [Bitav (xV =2,87; s=0,34), F rat (xV =2,80; s=0,40), <znet (xV =2,91;
s=0,28) ve MEB (xV =2,87; s=0,34)]. Ders kitaplar nda resimleme, foto raf, ekil, tablo, ema vb. görsel ögeler ilgili metnin hemen yan nda, üstünde veya alt nda yer almal d r.
34- Bo;luklar!n etkili kullan!lmas!: Tüm yay n evlerinin kitaplar nda bo luklar n etkili kullan lmad , sayfalar n s k k ve kalabal k oldu u gözlenmi tir [Bitav (xV =1,17; s=0,38), F rat (xV =1,15; s=0,36), <znet (xV
=1,15; s=0,36) ve MEB (xV =1,22; s=0,42)]. Ders kitaplar nda s k k ve kalabal k sayfa düzenlemesinden kaç n lmal d r. S k k ve kar k sayfalar ö rencinin zihnini kar t racak bir etki yarat r. Kitap sayfas nda b rak lacak bo luklar n etkili kullan m , ö rencinin kitab okurken arad bilginin yerini bulmas n ve not almas n kolayla t racakt r. Sayfa kenarlar nda b rak lacak bo luklar sayfa numaras , süren ba l klar, not alma alan , cilt pay ve okurken sayfay kenar ndan parmakla tutabilecek ekilde olmal d r (Petterson, 1993:85; Akt.
Alpan, 2004:126).
35- Kar;!l!kl! iki sayfan!n birlikte düzenlenmesi: Bitav (xV =2,87; s=0,34) ve <znet (xV =2,80;
s=0,40) yay n evi kitaplar nda bu ilkenin dikkate al nd ; ancak F rat (xV =1,17; s=0,38) ve MEB (xV =1,20;
s=0,40) yay n evi kitaplar nda bu ilkenin göz ard edildi i görülmü tür. Ders kitaplar nda sayfa tasar m yap l rken kar l kl iki sayfan n tek bir kompozisyon olarak dü ünülmesi gerekir. Sa ve sol sayfa ayn anda görüldü ü ya da alg land için bir bütün olarak tasarlanmal d r, kullan lmal d r (Alpan, 2004: 126).
36- Sayfa numaras!n!n ayr! bir tasar!m ögesi olarak düzenlenmesi: Bitav yay n evi kitab n n (xV
=1,24; s=0,43) bu ilkeye uygun olmad görülmü tür. F rat (xV =2,85; s=0,36), <znet (xV =2,87; s=0,34) ve MEB (xV =2,89; s=0,31) yay n evi kitaplar n n ise uygun oldu u gözlenmi tir. Sayfa numaras metinden ba ms z olarak tasarlanmal d r.
D) Kapak Tasar!m!
Bilgisayar ders kitaplar n n yay n evlerine göre, kapak tasar m ile ilgili 6 ilkeyi kapsayan bulgular ve yorumlar a a da verilmi tir:
37- çerik ve sayfa düzeni ile ili;kili olmas!: Bitav (xV =1,28; s=0,46), F rat (xV =1,24; s=0,43) ve MEB (xV =1,28; s=0,46) yay n evi kitaplar n n bu ilkeye uygun olmad , <znet yay n evi kitab n n (xV =2,89;
s=0,31) ise uygun oldu u gözlenmi tir. Ders kitaplar ndaki kapak tasar m içerik ve sayfa tasar m ile biçem anlay bak m ndan tutarl olmal d r.
38- S!rt yaz!s!n!n yukar!dan a;a7!ya do7ru yaz!lmas!: Bitav (xV =1,17; s=0,38) ve <znet (xV =1,15;
s=0,36) yay n evi kitaplar n n bu ilkeye uygun olmad , F rat (xV =2,80; s=0,40) ve MEB (xV =2,87; s=0,34) yay n evi kitaplar n n ise uygun oldu u söylenebilir. Ders kitaplar n n s rt k sm nda yer almas gereken yay n evi, yazar, kitap ad ve ö renci s n f düzeyinin yukar dan a a ya do ru yaz lmas gerekir. Böylece aranan kitap s rt yaz s na bak larak kolayca bulunabilecektir.
39- Kapak bilgilerine dikkat edilmesi: Tüm yay n evlerinin kitaplar nda kapak bilgilerine dikkat edilmi tir [ Bitav (xV =2,80; s=0,40), F rat (xV =2,87; s=0,34), <znet (xV =2,91; s=0,28) ve MEB (xV =2,80;
s=0,40)]. Ders kitab n n kapa nda ve s rt nda yay n evi, yazar, kitap ad ve ö renci s n f düzeyinin yaz lm olmas gerekmektedir. <ç kapakta ise kapak bilgileri d nda kapak, sayfa tasar mc s ve resimleyenin yani tasar mc n n adlar bulunmal d r.
40- Yaz! karakterinin seçimine dikkat edilmesi: F rat yay n evi kitab nda (xV =2,91; s=0,28) yaz karakterinin seçimine dikkat edildi i: ancak Bitav (xV =1,26; s=0,44), <znet (xV =1,17; s=0,38) ve MEB (xV
=1,17; s=0,38) yay n evi kitaplar n n ise bu ilkeye uygun olmad görülmü tür. Ders kitaplar n n kapaklar nda karma k bir etki yaratmamas için çok çe itli yaz karakterleri kullan lmamal d r.
41- Ön ve arka kapa7!n bir bütün olarak tasarlanmas!: Bitav (xV =2,89; s=0,31) ve F rat (xV =2,89;
s=0,31) yay n evi kitaplar n n kapak tasar mlar n n bu ilkeye uygun oldu u, <znet (xV =1,26; s=0,44) ve MEB (xV =1,20; s=0,40) yay n evi kitaplar n n ise uygun olmad söylenebilir. Kapa n ön, arka ve s rt k sm birlikte tasarlanmal d r. Bütünlük içinde, ön ve arka kapa n birbirleriyle ili kili ve tutarl olarak düzenlenmesi gerekir.
42- Kapa7!n estetik ve albenili haz!rlanmas!: F rat yay n evi kitab n n (xV =2,87; s=0,34) kapa n n estetik ve albenili haz rland , Bitav (xV =1,30; s=0,47), <znet (xV =1,15; s=0,36) ve MEB (xV =1,17; s=0,38) yay n evi kitaplar n n bu ilkeye uygun olmad gözlenmi tir. Kapak tasar m nda kullan lan görsel ögelerin, yaz lar n ve di er elemanlar n düzenlenmesinde estetik ve ilgi çekici, özgün bir biçem anlay n n yans tmas gerekir kullan lmal d r (Alpan, 2004:133).
E) Üretime yönelik d!; yap! özellikleri
Bilgisayar ders kitaplar n n yay n evlerine göre, üretime yönelik d yap özellikleri ile ilgili 6 ilkeyi kapsayan bulgular ve yorumlar a a da yer alm t r:
43- Kitap boyutlar!n!n ö7renci düzeyine uygunlu7u: Tüm yay n evlerinin kitaplar n n boyutlar n n ö renci düzeyine uygun oldu u gözlenmi tir [Bitav (xV =2,87; s=0,34), F rat (xV =2,91; s=0,28), <znet (xV
=2,80; s=0,40) ve MEB (xV =2,87; s=0,34)]. <lkö retim birinci kademesindeki ö rencilerde, görsel ögelerden ö renme ve iri punto yaz y rahat okuma söz konusu oldu u için büyük boy (A4) ders kitab uygundur. Di er düzeyler için ise normal boy (A5) ve orta boy (B4) boyutlar ndaki kitaplar kullan lmal d r (Alpan, 2004:135).
44- Kitap kapa7!n!n dayan!kl! ve sa7lam olmas!: F rat yay n evi kitab n n (xV =2,93; s=0,25) kapa n n dayan kl ve sa lam oldu u görülmektedir. Ancak Bitav (xV =1,35; s=0,48), <znet (xV =1,26; s=0,44) ve MEB (xV =1,26; s=0,44) yay n evi kitaplar n n kapaklar n n bu ilkeye uygun olmad gözlenmi tir. Kitap kapaklar mukavva cilt veya kal n bristol (220-280 gr/m2) kartondan yap lm olmal , üzerine lak veya selefon kaplanmal d r (Becer, 1996:159; Erkmen, 1996:41).
45- Kitab!n kâ7!t kalitesine ve kullan!m!na dikkat edilmesi: F rat yay n evi kitab nda (xV =2,87;
s=0,34) kâ t kalitesine ve kullan m na dikkat edildi i gözlenmi tir. Bitav (xV =1,33; s=0,47), <znet (xV =1,15;
s=0,36) ve MEB (xV =1,17; s=0,38) yay n evi kitaplar nda kâ t kalitesine ve kullan m na dikkat edilmedi i görülmektedir. Ders kitab 90gr/m2’lik birinci hamur veya mat ku e kâ da bas lmal d r (Alpan, 2004:136;
<çmeli, 1996:132). Kat izi, buru ukluk, çapak, gibi kesim ve katlama hatalar bulunmamal d r.
46- Kitap cildinin dayan!kl! ve sa7lam olmas!: Bitav (xV =2,89; s=0,31), F rat (xV =2,91; s=0,28) ve
<znet (xV =2,87; s=0,34) yay n evi kitaplar n n ciltlerinin bu ilkeye uygun haz rland , MEB yay n evi kitab n n (xV =1,20; s=0,40) cildinin ise bu ilkeye uygun olmad söylenebilir. Ders kitaplar n n kapak ciltleri sa lam olmal , sayfalar kolayca çevrilebilmeli ve kullan m s ras nda sayfalar kopmamal d r. Kitap ciltlemesinde sa laml k ve sayfalar n kolay çevrilebilmesini sa layabilmek için s rttan diki li olmas veya amerikan tutkal ile yap t r lmas gerekir. Tel z mba kullan lmamal d r (Alpan, 2004:136; Erkmen, 1996:41).
47- Bask!n!n net, düzgün ve temiz yap!lmas!: F rat yay n evi kitab n n (xV =2,89; s=0,31) bu ilkeye uygun oldu u, Bitav (xV =1,28; s=0,46), <znet (xV =1,35; s=0,48) ve MEB (xV =1,20; s=0,40) yay n evi kitaplar n n ise uygun olmad gözlenmi tir. Ders kitaplar n n bask larda kir, leke vb. bulunmamal d r. Bask sayfan n arka yüzüne geçmemelidir. Kitab n sayfalar a tutuldu unda arka ve ön sayfalardaki sat rlar n ve bo luklar n çak mas gerekir. Foto raf ve resimler net bas lm olmal , de er yitirmemelidir (Becer, 1996:143).
48- Kâ7!d!n doku yönüne dikkat edilmesi: Bitav (xV =2,87; s=0,34), F rat (xV =2,87; s=0,34) ve <znet (xV =2,91 s=0,28) yay n evi kitaplar nda kitaplar n doku yönüne dikkat edildi i; ancak MEB yay n evi kitab nda (xV =1,28; s= 0,46) bu ilkenin dikkate al nmad görülmü tür. Ders kitaplar nda kullan lacak kâ d n bas m
s ras nda kâ d n doku yönünün, bir ba ka deyi le kâ t suyunun sayfan n kolay çevrilebilmesi için kitap s rt ile ayn do rultuda olmas gerekmektedir.
Sonuç ve Öneriler
Yay n evi kitaplar na ait BÖTE Bölümü son s n f ö rencilerinin vermi olduklar yan tlar dikkate al narak bilgisayar ders kitaplar n n 48 ilkeye göre uygun bulunma durumuna ili kin bulgulara dayal olarak var lan sonuçlar a a da verilmi tir:
1- Yay n evi kitaplar n n görsel tasar m ilkelerinden
• Metin tasar m tipografik özellikler (9 ilke) aç s ndan; Bitav yay n evi kitab 7, F rat yay n evi kitab 7,
<znet yay n evi kitab 5 ve MEB yay n evi kitab n n ise 5 ilkeye uygun olarak haz rlanm t r. Metin örgütleyicilerine (7 ilke) uygunluk aç s ndan; Bitav yay n evi kitab 3, F rat yay n evi kitab 4, <znet yay n evi kitab 4 ve MEB yay n evi kitab 3 ilkeye,
• Görsel ögelerin tasar m (12 ilke) aç s ndan; Bitav yay n evi kitab 2, F rat yay n evi kitab 2, <znet yay n evi kitab 2 ve MEB yay n evi kitab 4 ilkeye,
• Sayfa tasar m (8 ilke) aç s ndan; Bitav yay n evi kitab 4, F rat yay n evi kitab 3, <znet yay n evi kitab 5 ve MEB yay n evi kitab 3 ilkeye,
• Kapak tasar m (6 ilke) aç s ndan; Bitav yay n evi kitab 2, F rat yay n evi kitab 5, <znet yay n evi kitab 2 ve MEB yay n evi kitab ise 2 ilkeye,
• Üretime yönelik d yap özellikleri (6 ilke) aç s ndan; Bitav yay n evi kitab 3, F rat yay n evi kitab 6,
<znet yay n evi kitab 3 ve MEB yay n evi kitab ise 1 ilkeye uygun olarak haz rlanm t r.
2- Yap lan bu çal mada görsel tasar m ilkelerini bütünüyle dikkate alan bir bilgisayar ders kitab n n haz rlanmad görülmü tür. F rat yay n evi kitab nda 27, Bitav yay n evi kitab nda 21, <znet yay n evi kitab nda 21 ve MEB yay n evi kitab nda ise 18 görsel tasar m ilkesine uyulmu tur.
3- Görsel tasar m ilkelerinden toplam 9 ilke tüm yay n evlerinin kitaplar nda dikkate al nm t r. Tüm yay n evlerince dikkate al nan ilkeler unlard r: Sat r uzunlu unun okunabilir ölçülerde olmas (6. ilke), içindekiler listesinin i levsel biçimde düzenlenmesi (11. ilke), sözlük düzenlemesinin yap lmas (15. ilke), kaynakça düzenlemesinin yap lmas (16. ilke), resimlemelerde desenin sa lam olmas (19. ilke), çizginin amaca uygun kullan lmas (25. ilke), görsel ögelerin ilgili metnin yak n nda yer almas (33. ilke), kapak bilgilerine dikkat edilmesi (39. ilke) ve kitap boyutlar n n ö renci düzeyine uygunlu u (43. ilke).
4- Görsel tasar m ilkelerinden toplam 13 ilke tüm yay n evlerinin kitaplar nda dikkate al nmam t r.
Dikkate al nmayan ilkeler unlard r: Dikkat odaklay c sözcük ya da sözcüklerin etkili tasarlanmas (5. ilke), içindekiler listesinin ilgi çekici biçimde düzenlenmesi (12.ilke), kutular n amaca uygun kullan lmas (13. ilke),
Görsel ögelerin mesaj aktar m na katk da bulunmalar (17. ilke), görsel ögelerin mesaj aktar m nda ö renci için uyar c olmas (18. ilke), görsel ögelerde vurgulaman n etkili kullan lmas (21. ilke), görsel ögelerde ö renci düzeyine uyulmas (22. ilke), görsel ögelerin renkli olmas (23. ilke), tasar mda bütünlük ilkesine uyulmas (24.
ilke), tasar mda denge ilkesine uyulmas (26. ilke), rengin amaca uygun kullan lmas (27. ilke), görsel ögelerin yerle tirilmesinde hareketin sa lanmas (32. ilke) ve bo luklar n etkili kullan lmas (34. ilke).
5- Bilgisayar ders kitaplar n n haz rlanmas nda görsel tasar m ilkelerinden (12 ilke) en çok görsel ögelerin tasar m na ili kin ilkeler ( 8 ilke) dikkate al nmam t r.
Öneriler
1- Mevcut bilgisayar ders kitaplar gözden geçirilmeli ve görsel tasar m ilkelerine uygun olarak ö retmen ve ö rencilerin kullan m na sunulmal d r.
2- Ders kitab haz rlayan yay n evleri, ders kitaplar n de erlendiren Millî E itim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu uzmanlar , ders kitab seçecek ö retmenler isabetli kararlar verebilmek için görsel tasar m ilkelerini dikkate almal d rlar.
3- Bu çal mada ilkö retim 4. s n f bilgisayar ders kitaplar görsel tasar m ilkelerine uygunluk aç s ndan de erlendirilmi tir. Di er s n flar için haz rlanan bilgisayar ders kitaplar ba ta olmak üzere tüm ders kitaplar n görsel tasar m ilkelerine uygunluk aç s ndan de erlendiren ara t rmalar yap lmal d r.
Kaynaklar
Alkan, C. (1979). E itim Ortamlar . Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi Yay nlar No:85, Ankara.
Alkan, C. (1992). E itim Ortamlar n n Düzenlenmesi. Ankara: A.Ü. E itim Fakültesi Yay nlar No:168.
Alkan, C. (1981). Aç k Üniversite (Uzaktan E itim Sistemlerinin Kar la t rmal Olarak .ncelenmesi). A.Ü. E itim Bilimleri Fakültesi Yay nlar No: 172, Ankara.
Alkan, C. (1995). E itim Teknolojisi. Atilla Kitabevi, Ankara.
Alpan,. B.G. (2004). Ders Kitaplar ndaki Grafik Tasar m n n Ö renci Ba ar s na ve Derse .li kin Tutumlar na Etkisi.
Yay mlanmam Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Enstitüsü. Ankara.
Aypay, A. (1995). Aç k Ö retim Lisesi Uygulamas (Gap Bölgesinde Bir .l Örne i), Yay mlanmam Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
Becer, E. (1996). .leti im ve Grafik Tasar m. Dost Kitabevi Yay nlar . Ankara.
Burmark, L. (2002). Learn To See, See To Learn. [Abstract] ERIC NO: ED461850.
Co kun, H. (1996). E itim Teknolojisi ve Kültürleraras E itim Ba lam nda <lkö retim <kinci S n f Türkçe ve Almanca Ders Kitaplar n n <çerik Sorunlar , Türkiye ve Almanya’da .lkö retim Ders Kitaplar , Ankara.
Co kun, O. (2002). Polis E itim Kurumlar nda Okutulan .nk lâp Tarihi Ders Kitaplar n n .çerik Analizi. Yay mlanmam Yüksek Lisans Tezi. Y ld z Teknik Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. <stanbul.
Çepni, S.; Ayvac H. M. ve Kele , E. (2001). Fizik Ders Kitaplar n De erlendirme Ölçe i Geli tirmek <çin Örnek Bir Çal ma. Millî E itim, 152. 27-33.
Demirel, Ö. (2000). Plânlamadan Uygulamaya Ö retme Sanat . Pegem A. Yay nc l k. Ankara.
Erkmen, N. (1996). Ça da Bir Ders Kitab Nas l Olmal ? Ders kitab n mükemmel yapan nitelikler. H. Co kun,
<. Kaya ve J. Kuglin (Ed.).Türkiye ve Almanya’da ilkö retim ders kitaplar . Bizim Büro Bas mevi. Ankara.
Gökda , D. (1986). Uzaktan Ö retimde Bas l Materyaller. Anadolu Üniversitesi Yay nlar No:17, Eski ehir.
Gürkan, T. ve Gökçe, E. (2000). <lkö retim <lkokuma-Yazma Kitaplar n n <ncelenmesi. S. Sever (Ed.). 1. Ulusal Çocuk Kitaplar Sempozyumu Sorunlar ve Çözüm Yollar (51-66). A.Ü. E itim Bilimleri Fakültesi ve Tömer Dil Ö retim Merkezi Yay nlar No:1, Ankara.
<çmeli, M. (1996). Türkiye’de <lkö retim Kitaplar nda Fiziksel Yap , Tasar m ve <llüstrasyon Sorunlar . H.
Co kun, <. Kaya ve J. Kuglin (Ed.), Türkiye ve Almanya’da .lkö retim Ders Kitaplar (77-85). Bizim Büro Bas mevi, Ankara.
Kabap nar, F. (2001). < levleri ve Kavramsal Anlamaya Katk lar Aç lar ndan Türk ve <ngiliz Fen Ders
Kitaplar ndaki Görsel Ögeler. Yeni Biny l n Ba nda Türkiye’de Fen Bilimleri E itimi Sempozyumu, Bildiriler. Maltepe Üniversitesi, <stanbul. 131-138.
Kaya, Z. (1997). Ders Kitab Seçimi, IV. Ulusal E itim Bilimleri Kongresi Bildirileri 2, Eski ehir: Anadolu Üniversitesi E itim Fakültesi Yay nlar , No: 51, 261-270, 1997.
Kele , A. (2001). Lise Fizik Ders Kitaplar n De erlendirmesi. Yay mlanmam Yüksek Lisans Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi. Trabzon.
Küçükahmet, L. (2002). Ö retimde Plânlama ve De erlendirme. Nobel Yay n Da t m. Ankara.
Lester, J. H. ve Cheek; Jr., E. H. (1997 Dec/1998 Jan.). The #Reala Exprts Address Textbook Issues. Journal of Adolescent &
Adult Literacy 41, (4) 282-291.
Ornstein, A. C.; Hunkins, F. (1993). Curriculum Foundation, Principles and Issues, Second Edition, Allyn and Bacon, Amerika.
Özer, B. (1993). Ö retmen Davran lar n n Uzaktan E itim Yakla m yla Kazand r lmas . Anadolu Üniversitesi Aç kö retim FakültesiYay nlar No: 36, Eski ehir.Resmî Gazete. 17 Mart 2004, Say :25405.
Say n, Z. (1996). Tasar m aç s ndan Türkiye’de Okutulan Abece Kitaplar . H. Co kun, <. Kaya ve J. Kuglin (Ed.). Türkiye ve Almanya’da <lkö retim Ders Kitaplar . Bizim Büro Bas mevi. Ankara.
Mahin, A. (2001). Liselerde Okutulmakta Olan Lise 1. S n f Matematik Ders Kitaplar n De erlendirilmesi. Yay mlanmam Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi. Ankara.
Teker, N. (1996). Uzaktan E itim (Aç k Ö retim Lisesi Örne i). Ankara.
Tor, H. (2003). <lkö retim Ö rencilerinin Bilgi Teknolojilerinden Yararlanma Düzeyleri üzerine Bir Ara t rma. The Turkish Online Journal of Educational Technology. JOJET. January 2004 Volume 3. Issue1. Article16.
Waldman, M. (1995). Der Einfluß Von Lesebüchern. Lernen in Deutschland. Say : 2, Schneider Verlag, Baltsmannsweiler.
Wellington, J. (2001). School Textbooks and Reading In Science: Looking Back and Looking Forward, School Science Review, 82, 300.
Yal n, H. <. (1996). Ders Kitaplar n n De erlendirilmesi. 6. Millî E itim Sempozyumu, Kütahya, 4-5 Ekim.
Yal n, H. <. (1996a). Ders Kitaplar Tasar m . Millî E itim Dergisi. Say : 132, 61-65,
Yal n, H.<. (2001). Ö retim Teknolojileri ve Materyal Geli tirme. Nobel Yay nc l k. Geni letilmi 4. Bask Ankara.
Summary
EVALUATION OF THE COMPUTER COURSE TEXTBOOKS USED IN THE 4TH GRADE OF PRIMARY SCHOOL IN
TERMS OF DESIGN PRINCIPLES Hafize KESER
*The aim of this study is to evaluate computer books of primary schools (fourth grade) in Turkey based on 48 visual design principles that are determined in advance. 46 senior students from the department of Computer and Instrcutional Technology at Ankara University formed the sample of the study. Four different 4th grade books were given to students according to 3-step Likert scale. Percentage, distribution and standard item errors were used in the study.
According to the result of the study, none of the books meets all the principles. Generally speaking, F rat’s book has 27 principles, Bitav’s book has 21 principles, <znet’s book has 21 principles, and M.E.B s (Minister of Education in Turkey) book has 17 principles.
9 visual principles are met by all books. Those principles are;
- Sentence length should be suitable enough to read - Abstract list should be functional
- The book should have vocabulary list(s) at the end - Reference setting should be in order
- All Picture s design should be sound
- Drawings should be used in line with the aim - Visual items should be placed close to text
- Information as to cover page should be given correctly - Size of the books should be suitable for students level
13 visual principles that all of the books do not have, Those are;
- The highlighted word(s) should be effectively designed - List of contents should be presented attractively
Address for Correspondence: *Doç. Dr. Hafize Keser, Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi Bilgisayar ve Ö retim Teknolojileri Bölümü, Cebeci/Ankara
- Boxes should be used in line with the aim - Visual items should enrich the message
- Visual items should be stimulating for the student in terms of message transmission - Highlighting should be effectively used in visiual items
- Student level should be considered in visiual items - Visual items should be colored
- The principle of wholeness in design should be observed - The principle of balance in design should be observed - Color should be used in line with the aim
- Flow should not be distorted when placing the visual items - Spaces should be used effectively
