BANGAL REGÜLATÖRÜ VE KUŞLUK HİDROELEKTRİK SANTRALİ

(1)

MERKEZ İLÇESİ ( GÜMÜŞHANE )

ARAKLI İLÇESİ ( TRABZON )

Havza : KARADERE HAVZASI

Mevki : AKOCAK VE BEŞOBA KÖYLERİNİN

Akarsu : YAĞMUR DERE

BANGAL REGÜLATÖRÜ VE

KUŞLUK HİDROELEKTRİK SANTRALİ

1/5000 ÖLÇEKLİ NAZIM

İMAR PLANI

AÇIKLAMA RAPORU

MÜTEAHHİT FİRMA:

İPAR ŞEHİRCİLİK

MÜHENDİSLİK İNŞAAT TAAHÜT NAKLİYAT ve TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ

2013

(2)

(3)

İPAR ŞEHİRCİLİK Müh. İnş. Taah. Nak. Tic. Ltd. Şti. I |^{S a y f a}

1. GİRİŞ ... 1

2. HİDROELEKTRİK SANTRALLERİNİ TANIMAK ... 1

2.1. Hidroelektrik Santrallerinin Kullanım Potansiyelleri ... 3

2.1.1. Dünyadaki Kullanım Potansiyelleri ... 4

2.1.2. Türkiye’deki Kullanım Potansiyelleri ... 5

2.2. HES ve Regülatör Projelerinin Tanımları ve Ana Bölümleri ... 6

3. SOSYO-EKONOMİK VE FİZİKSEL YAPI ANALİZİ ... 9

3.1. Planlama Alanının Yeri ... 9

3.2. Fiziksel Yapı ... 17

3.2.1. Jeolojik Durum ... 17

3.2.2. Depremsellik ... 18

3.2.3. İklim ... 20

3.2.4. Bitki Örtüsü ... 20

3.2.5. Topografya ... 21

3.2.6. Yer altı - Yüzeysel Su Kaynakları, Havzaları ve Özellikleri ... 21

3.2.7. Ulaşım ... 22

4. PLANLAMA KARARLARI ... 23

5. PLAN NOTLARI ... 27

(4)

İPAR ŞEHİRCİLİK Müh. İnş. Taah. Nak. Tic. Ltd. Şti. II |^{S a y f a}

GRAFİK 2: DÜNYA ÜRETİMİNDE ENERJİ KAYNAKLARININ DAĞILIMI ... 5

HARİTALAR DİZİNİ

HARİTA 1:ÇALIŞMA ALANIN ÜLKE İÇERİSİNDEKİ KONUMU ... 9

HARİTA 2:ÇALIŞMA ALANININ UYDU ÜZERİNDEKİ ÜLKE –BÖLGE VE HİNTERLANDI İÇERİSİNDEKİ KONUMU ...10

HARİTA 3:PLANLAMA ALANININ 1/25.000ÖLÇEKLİ HARİTALAR ÜZERİNDEKİ KONUMU ...11

HARİTA 4:ÇALIŞMA ALANININ KARAYOLU ULAŞIM AĞI İLE İLİŞKİSİ ...12

HARİTA 5:PLANLAMA ALANININ UYDU ÜZERİNDEKİ KONUMU ...13

HARİTA 6:BANGAL REG VE KUŞLUK HES PROJESİNDE SUYUN ALIMININ GERÇEKLEŞTİĞİ YER (REGÜLATÖR BÖLGESİ ...14

HARİTA 7:BANGAL REG VE KUŞLUK HES PROJESİNDE SUYUN YERALTI İLETİMİNİN GERÇEKLEŞTİĞİ GÜZERGÂH (İLETİM TÜNELİ) ...15

HARİTA 8:BANGAL REG VE KUŞLUK HES PROJESİNDE ELEKTRİK ENERJİSİNE DÖNÜŞÜMÜN GERÇEKLEŞTİĞİ YER ( SANTRAL BÖLGESİ ) ...16

HARİTA 9:TÜRKİYE DEPREM BÖLGELERİ HARİTASI ...19

HARİTA 10:PLANLAMA ALANINI KAPSAYAN TRABZON DEPREMSELLİK HARİTASI ...19

HARİTA 11:PLANLAMA ALANINA ESAS H.E.S.PROJESİNİN ŞEMATİK ANLATIMI ...24

ŞEKİLLER DİZİNİ

ŞEKİL 1:HİDROELEKTRİK SANTRAL İLKE TASLAĞI (A.ÇEVİRME YAPISI,B.SU İLETİM SİSTEMİ,C.YÜKLEME ODASI,D.CEBRİ BORU,E.SANTRAL,F.KUYRUK SUYU TESİSLERİ,G.ENERJİ NAKİL HATTI) ... 2

ŞEKİL 2: HİDROELEKTRİK SANTRALLERİNE AİT GENEL VAZİYET PLANI ... 2

ŞEKİL 3:ÖRNEK BİR NEHİR YATAĞI VE ALTERNATİF SU AKIŞ GÜZERGÂHI ... 3

ŞEKİL 4:KANAL TİPİ SANTRALLERİN TİP KESİTİ ... 8

TABLOLAR DİZİNİ

TABLO 1:HİDROELEKTRİK ENERJİSİNİN ÜRETİM GELİŞİMİ ... 6

(5)

İPAR ŞEHİRCİLİK Müh. İnş. Taah. Nak. Tic. Ltd. Şti. 1 |^{S a y f a}

1. GİRİŞ

Gümüşhane İli, Merkez İlçesi ve Trabzon İli’ nin Araklı İlçe sınırları içerisinde Akocak ve Beşoba Köylerinin bulunduğu mevkide, Karadere Havzası içerisinde, Yağmur Deresi üzerinde G43-C- 14-D / G43-C-18-B / G43-C-19-A 1/5000 ölçekli hâlihazır paftaları üzerinde KUDRET ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş. tarafından yapılması planlanan Bangal Regülâtörü ve Kuşluk Hidroelektrik Santraline ait 1/5000 Nazım İmar Planı ” düzenlenmiştir.

Bilindiği üzere Hidroelektrik Santraller bir akarsuyun enerjisini elektrik enerjisine çevirmeye yarayan yapılardır. Akarsuyun enerjisinden elektrik üretilebilir ya da akarsuyun yolunu kesip onu üretime ihtiyaç olacağı zamana kadar baraj gölünde depolayabilirler. Çünkü elektriği kullanmanın en verimli yolu onu üretildiği anda tüketmektir.

2. HİDROELEKTRİK SANTRALLERİNİ TANIMAK

Hidrolik enerji, suyun potansiyel enerjisinin kinetik enerjiye dönüştürülmesiyle sağlanan bir enerji türüdür. Suyun üst seviyelerden alt seviyelere düşmesi sonucu açığa çıkan enerji, türbinlerin dönmesini sağlamakta ve elektrik enerjisi elde edilmektedir. Hidrolik potansiyel, yağış rejimine bağlıdır. Elektrik üretimi maksatlı inşa edilen hidroelektrik santraller bu işlevlerinin yanında birçok amaca (taşkın ve baskınları önleme, sulama işlerini düzenleme, balıkçılığı geliştirme, ağaçlandırmayı sağlama, turizmi geliştirme, ulaşımı kolaylaştırma vb.) hizmet etmektedirler. Hidroelektrik santraller diğer üretim tipleri ile kıyaslandığında en düşük işletme maliyetine, en uzun işletme ömrüne ve en yüksek verime haizdirler. Türkiye'nin diğer enerji alternatifleri karşısında milli kaynak olan suyu kullanan hidroelektrik santrallere öncelik vermesi ve teşvik etmesi için ekonomik, çevresel ve stratejik birçok sebep vardır. Her şeyden önce, hidroelektrik enerji yenilenebilir bir enerji kaynağıdır ve dünyadaki su döngüsünün devam ettiği sürece tükenmeyecek stratejik bir enerji kaynağıdır.

(6)

İPAR ŞEHİRCİLİK Müh. İnş. Taah. Nak. Tic. Ltd. Şti. 2 |^{S a y f a} Şekil 1 : Hidroelektrik santral ilke taslağı (A.Çevirme Yapısı, B.Su iletim Sistemi, C.Yükleme Odası, D.Cebri Boru, E. Santral, F. Kuyruk Suyu tesisleri, G.Enerji Nakil Hattı)

Şekil 2 : Hidroelektrik Santrallerine Ait Genel Vaziyet Planı

(7)

2.1. Hidroelektrik Santrallerinin Kullanım Potansiyelleri

HES 'lerde, suyun akım enerjisi su türbinleri vasıtasıyla mekanik enerjiye, bu mekanik enerji ise, su türbinlerinin tahrik ettiği generatörler ile elektrik enerjisine çevrilir. Suyun akım enerjisini oluşturmak için belirli miktarda suyun, belirli bir yükseklikten (düşü) düşürülmesi, başka bir deyişle, suyun potansiyel enerjisinin kinetik enerjiye dönüştürülmesi gerekir. Aşağıdaki şekilde, A noktasından B noktasına H düşüşü ile akan nehrin yatağı ve nehirdeki suyu aynı yükseklikten B noktasındaki hidrolik türbine akıtabilecek alternatif bir cebri boru (veya su kanalı) gösterilmiştir.

Şekil 3 : Örnek Bir Nehir Yatağı Ve Alternatif Su Akış Güzergâhı

Nehirdeki suyun akım enerjisi, güzergâhtan bağımsız olarak aşağıdaki eşitlik ile belirlenir:

( P = rj. p. ag. Q . H

Bu eşitlikte P suyun harcadığı güç yada türbinden elde edilen güç (W), rj türbinin hidrolik verimi, p suyun özgül ağırlığı (kg/m³), ag yerçekimi ivmesi (m/sn²), Q suyun debisi (m³/s) ve H brüt

(8)

yüksekliktir (m). Dolayısıyla, hidroelektrik güç, düşü ve debi ile doğrusal orantılıdır ve su akımından elde edilebilecek hidroelektrik enerji potansiyelini değerlendirebilmek için, su debisinde yıl içinde meydana gelebilecek değişimlerin ve elde edilebilecek düşünün bilinmesi gerekir. Enerji hesabına esas olan net düşü, suyun alındığı rezervuar su seviyesi ile santralden kuyruk suyuna deşarj edilen su seviyesi arasındaki düşey mesafeden, su yolunda meydana gelen kayıpların çıkarılması ile elde edilir.

2.1.1. Dünyadaki Kullanım Potansiyelleri

Büyük ve küçük hidroelektrik enerji, dünyadaki elektrik üretiminde en önemli yenilenebilir enerji kaynağı olma özelliğini günümüze kadar sürdürmüştür. Pek çok ülkenin elektrik tüketiminde hidroelektrik enerji üretimi önemli bir yere sahip olmuştur. Günümüzde dünyadaki hidroelektrik enerji üretimi elektrik tüketiminin yaklaşık olarak %19'unu karşılamaktadır. Dünyanın, bazı ortak organizasyonların ve hidroelektrik enerji üretiminde önde olan ülkelerin hidroelektrik enerji üretim- tüketim değerleri bilinmektedir.

Kıtalar bazında hidroelektrik enerji üretimi incelendiğinde, %24 payla Çin pazarını bünyesinde barındıran Asya Pasifik ilk sırada yer almaktadır. Günümüzde, enerji piyasasının can damarı olan Orta Doğu Bölgesi ise, hidroelektrik enerji üretiminde çok az bir paya sahip bulunmaktadır.

Aşağıdaki tablo bölgelere göre hidroelektrik enerji tüketiminin paylarını göstermektedir.

Grafik 1 : Kıtalara Göre Hidro elektrik Tüketim Payı

(9)

İPAR ŞEHİRCİLİK Müh. İnş. Taah. Nak. Tic. Ltd. Şti. 5 |^{S a y f a} 2.1.2. Türkiye’deki Kullanım Potansiyelleri

Ülkemizin topografik ve hidrojeolojik yapısı ve bazı yörelerdeki yağış yoğunluğu büyük su gücü potansiyeli yanında, küçük hidroelektrik güç potansiyelinin de yaygın olarak bulunmasına olanak sağlamıştır. Elektrik İşleri Etüt İdaresi tarafından yapılan bir araştırmaya göre küçük HES'lerden 13.9 TWh/yıl enerji üretilebileceği saptanmıştır. Detaylı araştırmalarla bu miktarın daha da artırılabileceği tahmin edilmektedir. Bu miktarın dahi toplam ekonomik hidroelektrik potansiyelimizin %12'sini oluşturmaktadır (Avşar, 1994).

Türkiye'de küçük hidroelektrik santrallerin gelişimi 1902 yılında başlamıştır. Bu tarihten itibaren, ülkenin pek çok bölgesinde hükümet birimleri, özel sektör ve yerel belediyeler tarafından çok sayıda küçük HES inşa edilmiştir. Ancak, günümüze kadar enerji tüketimi alanındaki hızlı artışın bir sonucu olarak, Türkiye ekonomisine maksimum enerji temin etmek ve artan enerji talebini karşılamak maksadıyla öncelik büyük ölçekli HES projelerinin gelişimine verilmiştir. Son otuz yıl süresince küçük HES kapasitesindeki ortalama yıllık artış %5-%10 civarındadır. 2004 yılı başlangıcında ülkenin genelinde işletmedeki toplam 62 küçük HES'in toplam kurulu kapasitesi 190MW değerindeydi. Bu değer Türkiye'nin toplam hidroelektrik enerji potansiyelinin %1.5'ine tekabül etmektedir. Aşağıdaki Tabloda Türkiye'de 10MW'tan daha düşük kurulu kapasiteli 205 adet küçük HES projesi değişik safhalarda geliştirilmektedir. Bu projelerin hepsinin tamamlanması durumunda yıllık 3540 GWh enerji üretilecektir (Yüksek ve Kaygusuz, 2006).

Grafik 2 : Dünya Üretiminde Enerji Kaynaklarının Dağılımı

(10)

İPAR ŞEHİRCİLİK Müh. İnş. Taah. Nak. Tic. Ltd. Şti. 6 |^{S a y f a} Tablo 1 : Hidroelektrik Enerjisinin Üretim Gelişimi

2.2. HES ve Regülatör Projelerinin Tanımları ve Ana Bölümleri

Hidroelektrik santraller, kaynağına göre, rezervuarlı ve kanal tipi olarak tesis edilebilirler.

Rezervuarlı santraller da öncelikle bir baraj yapılacağından suyun kullanımı enerji gereksinimine göre ayarlanabileceğinden verimleri yüksektir.

Kanal tipi santraller, rezervuarlılara göre daha ucuza mal olmalarına karşın su biriktirme olanağı olmadığından gelen su debisine göre çalışmak zorundadırlar.

Bir hidroelektrik santral binlerce parçadan meydana gelir. Ana bölümleri şunlardır:

( Su Kaynağı Yapısı: Rezervuarlı santrallerde baraj, kanal tipi santrallerde ise bir tünel ya da açık kanaldır.

( Su Alma Ağzı Yapısı: Cebri boruya suyun giriş kısmıdır. Izgaralar, kapak ve kapak açma kapama mekanizmalarından oluşur. Rezervuarlı santrallerde su girişi, yüzen cisimlerin borulara girmemesi için baraj gövdesinin orta kotlarında yapılırlar.

( Cebri (Basınçlı) Borular: Su alma ağzı ile santral arasında, ölçüleri debi ve düşü ye göre HESaplanan kalın etli büyük çaplı çelik borulardır. Santralın jeolojik yapısına göre gömülü oldukları gibi, görünür olanları da vardır. Türbin çarkını çeviren suyun geçişine olanak sağlar.

(11)

( Salyangoz (Spiral) : Cebri boru sonuna monte edilen, salyangoz biçimindeki basınçlı su haznesi, suyun çarka çevresel olarak ve her bir noktadan eşit debide girmesini sağlar.

Çevresel olarak sabit kanatçıkları suya yön verir, açılıp-kapanabilir kanatçıkları ise çarka verilen suyun debisini ayarlar. Çoğu santralde, cebri boru ile salyangoz birleşme noktasında kelebek ya da küresel tabir edilen, hidrolik basınç ile çalışan, cebri boru çapına uygun vanalar bulunur. Bazı santrallerde bu vana tesis edilmeyebilir.

( Türbin: Türbin çarkı, türbin şaftı, türbin kapağı, hız regülatör sistemi, basınçlı yağ sistemi, türbin yatağı, soğutma sistemi, kumanda panosu ve yardımcı teçhizattan oluşur. Türbin şaftı, suyun kanatlarına çarparak döndürdüğü türbin çarkı ile generatör rotoru arasında akuple olup generatör rotorunun dönmesini sağlar.

( Generatör: Generatör rotoru, statoru, yatağı, ikaz(uyartım), soğutma sistemi, koruma sistemi, kumanda ve işletim sistemi, doğru akım sistemi, kesici ve ayırıcılar ile yardımcı organlardan oluşur. Rotor, çok güçlü tesis edilmiş yatak üzerinde sabit hızla döner. Dönü sayısı, frekans ve kutup sayısı ile doğru orantılıdır. Enerji stator sargılarından alınır.

( Transformatörler: Gerilimi yükseltme ya da alçaltma işlevini üstlenmişlerdir. Tek fazlı, üç fazlı olabilirler. Her üniteye bir transformatör olabileceği gibi birden fazla üniteye bir transformatörde olabilir. Ana gövde, soğutma sistemi, yangın sistemi, koruma sistemi bölümlerinden oluşur.

( Şalt Alanı: Transformatörlerden çıkan yüksek gerilim enerjinin iletim hatlarına bağlantı noktasıdır. Kesiciler, ayırıcılar, topraklama sistemi, koruma sistemi, basınç sistemi, ölçü sistemi, iletim hatları üzerinden haberleşme sistemi kısımları vardır.

( Diğer Teçhizat: Ana teçhizatlardan ayrı olarak; ısıtma havalandırma sistemleri, aydınlatma sistemleri, doğru akım acil enerji, alternatif akım acil enerji (diesel generator) sistemleri, sızıntı toplama havuzları, besleme pompaları, drenaj boşaltma pompaları, haberleşme sistemleri, kompresör ve tanklar gibi basınçlı hava sistemleri, yangın koruma ve söndürme sistemleri, bakım, onarım ve küçük imalat atölyeleri, montaj demontaj sahaları, vinçler, krenler gibi taşıma, kaldırma sistemleri, arıtma sistemleri, ilk yardım bölümü, batardo kapakları, laboratuarlar vb bölümlerdir.

HES ve Regülatör projeleri kamulaştırma alanları göz önünde bulundurularaktan aşağıda bahsi geçen alan kullanımlarına göre imar planlarında fonksiyonlar getirilir.

(12)

İPAR ŞEHİRCİLİK Müh. İnş. Taah. Nak. Tic. Ltd. Şti. 8 |^{S a y f a} HES Projeleri Tesisleri İçin Şu Alanlar Tahsis Edilir:

> Regülatör (su alım havuzları) Tesisleri

> Su iletim kanalı, İletim Tüneli ve İletim borusu tesisleri

> Yükleme Havuzu tesisi

> Yükleme Havuzu Tahliye Kanalları tesisi

> Cebri Boru tesisi

> Enerji Üretim santrali Binası

> Enerji Nakil Hattı Tesisi

> Bütün bu tesislere ulaşım yolları

Hidrolik Santraller su değirmeni çalıştırma ilkesine dayandığından Türbin Çarkına çarpan su türbin şaftını döndürerek Mekanik enerji üretir. Türbin şaftı direk veya bir dişli sistemi ile jeneratör Rotoruna bağlıdır. Jeneratör Rotoru üzerinde bulunan sargıların dışarıdan bir Doğru akım Güç Kaynağı ile uyartılması sonucu rotor çevresinde bir Manyetik alan doğar. Dönen rotorun etrafında oluşan manyetik alanın Stator sargılarının üzerinde İndüklenmesi ile stator sargılarında gerilim oluşarak elektrik enerjisi elde edilir.

Şekil 4 : Kanal tipi santrallerin tip kesiti

(13)

3. SOSYO-EKONOMİK VE FİZİKSEL YAPI ANALİZİ

Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmeliğin 14.maddesine göre planlama alanının özelliğine göre, resmi kurum ve kuruluşlardan veriler elde edilmiştir.

3.1. Planlama Alanının Yeri

Ülkemizin 40° 35' 03'' - 40° 36' 44'' kuzey enlemleri ile 39° 52' 60'' - 39° 54' 50'' doğu boylamları arasında yer alan Bangal Reg. ve Kuşluk HES projesi, Karadeniz Bölgesi'nde, Doğu Karadeniz kuşağında Trabzon - Gümüşhane il sınırı yakınında bulunan Karadere Havzası’nda bulunan Yağmur Deresi üzerinde bulunmaktadır.

Harita 1: Çalışma Alanın Ülke İçerisindeki Konumu

(14)

İPAR ŞEHİRCİLİK Müh. İnş. Taah. Nak. Tic. Ltd. Şti. 10 |^{S a y f a} Harita 2: Çalışma Alanının Uydu Üzerindeki Ülke – Bölge ve Hinterlandı İçerisindeki Konumu

Planlama alanının büyük bir bölümü Gümüşhane İl Sınırları içerisinde yer almaktadır.

(15)

İPAR ŞEHİRCİLİK Müh. İnş. Taah. Nak. Tic. Ltd. Şti. 11 |^{S a y f a} Harita 3 : Planlama Alanının 1/25.000 Ölçekli Haritalar Üzerindeki Konumu

Plan kapsamında önerilen tesisler, 1/25000 ölçekli Trabzon-G43-c3 paftası içerisinde kalmaktadır.

(16)

Bangal Regülatörü, Araklı’dan Yağmurdere nahiyesine giden yolun 50. kilometresinde konumlanmıştır.

Harita 4 : Çalışma Alanının Karayolu Ulaşım Ağı İle İlişkisi

(17)

• Buna göre regülatör yeri Gümüşhane İli, Beşoba Köyü’ nün yaklaşık 1 km kuzeybatısında,

• İletim Tüneli kısmı Gümüşhane İli, Akocak Köyü’ nün yaklaşık 2 km güneydoğusunda,

• Santral yeri ise Trabzon İl sınırları içerisinde bulunan Kirazlı Yaylasının yaklaşık 5 km batısında yer almaktadır.

Harita 5 : Planlama Alanının Uydu Üzerindeki Konumu

(18)

Harita 6 : Bangal Reg ve Kuşluk Hes Projesinde Suyun Alımının Gerçekleştiği Yer ( Regülatör Bölgesi

(19)

Harita 7 : Bangal Reg ve Kuşluk Hes Projesinde Suyun Yeraltı İletiminin Gerçekleştiği Güzergâh ( İletim Tüneli)

(20)

Harita 8 : Bangal Reg ve Kuşluk Hes Projesinde Elektrik Enerjisine Dönüşümün Gerçekleştiği Yer ( Santral Bölgesi )

(21)

Proje alanının içinde bulunduğu konumun arazi yapısı dağlık ve engebelidir. Dolayısıyla bu durum; ulaşımın vadilerden yapılmasını zorunlu hale getirmektedir.

Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yer alan Trabzon ilinin güney sınırını Doğu Karadeniz Dağları’nın yüksek dorukları oluşturur. Burada Alacadağ (2169m), Yaylatepe (2652m), Deveboynu Tepesi (3082m) ve Soğanlıdağ (2554m) önemli yükseltilerdir.

3.2. Fiziksel Yapı

Planlama alanı Karadeniz’ Sahil şeridine 50 km uzaklıktadır. Proje alanı, genellikle Doğu Karadeniz Kırmızı Toprak’larından oluşmaktadır. Bu toprakların çay yetiştiriciliği için uygun olduğu bilinmektedir. Bölge toprakları, tozlu balçık, kumlu balçık, balçık ve kumlu killi balçık tekstür yapısına sahiptir. Yüksek yağış nedeniyle, yıkanma fazla ve verimlilik orta seviyededir. Toprak derinliği çok değişkendir. Proje alanı vadi tabanında bulunması nedeniyle, bu kısımlardaki toprak profil derinliği fazladır. Derelerin mansap kısımlarında alüvyon topraklar da mevcuttur. Yöre toprakları topografik özelliklerine bağlı olarak ve iklim özellikleri etkisi ile orta derecede erozyon tehdidi altındadır. Planlama alanı ise son derece engebeli ve dağlıktır.

3.2.1. Jeolojik Durum

Bölgesel ölçekte yapılan öncel çalışmalara göre; Proje alanı ve yakın çevresi, Karadeniz kıyısından KAF ( Kuzey Anadolu Fayı)’a kadar alanı kapsayan Doğu Pontid’ lerin kuzey doğusunda yer alır. Yaşlıdan gence doğru bir dizilim içinde Mesozoyik ve Senozoyik yaşlı kayaçlar izlenir. Mesozoyik - Üst Kretase dönemi yoğun bir asit ve bazik kökenli denizaltı volkanizması ile belirgindir. Lavlar genellikle yastık debili olup, sedimanter kayaçlar ile geçişlidir. Ayrıca kayaçlarda dom yapıları ve prizmatik (sütunumsu) kolonlu akış yapıları gelişmiştir.

(22)

Planlama alanı ve yakın yöresinin jeolojik yapısı Doğu Pontid Kuzey zonuna ait karakter sunar. Genelde volkanik ve volkanoklastik kayaçlardan ibaret olan sahada asitik (dasit - riyodasit), bazik (bazalt - andezit) lavlar ile bunların piroklastları (tüf ve volkanik breş) saptanmıştır. Tesis yerlerinin tümünde mezozoyikte orojenik hareketlerle yerleşmiş bazik karakterli kayaçlar yer almaktadır. Güncel oluşum olarak da yamaç döküntüsü (moloz) planlama alanında yer almaktadır.

Dere yataklarında ise alüvyon birikintiler bulunmaktadır.

3.2.2. Depremsellik

Türkiye, Anadolu levhası üzerinde olup, Arap, Avrasya ve Afrika levha hareketlerinin etkisindedir. Arap ve Afrika levhaları Avrasya levhasına göre kuzey yönünde sırasıyla 25mm/sene ve 10mm/sene hızla ilerlemektedir. Anadolu levhası ile Arap levhası birbirinden Doğu Anadolu Fayı (DAF) ile ayrılmaktadır. Avrasya levhasının Anadolu levhasına göre olan hareketi doğuya doğrudur.

Bölge depremsellik açısından incelendiğinde, bölgenin en önemli yapısal unsuru olan ve Anadolu levhası ile Avrasya levhasını birbirinden ayıran Kuzey Anadolu Fayı (KAF) bölgede daha önce olmuş ve günümüzde olabilecek depremleri denetlemektedir. Anadolu plakası ile Avrasya plakası arasındaki Kuzey Anadolu Fayı (KAF boyunca ölçülen hareketin güncel değerleri 18mm/yıl ila 25mm/yıl arasında değişken mertebededir.

Planlama alanı ile ilgili Bakanlar Kurulu tarafından alınmış “Afete Maruz Bölge” kararı bulunmamaktadır. Ayrıca etüt alanında heyelan, su baskını gibi doğal afetler beklenmemektedir.

Yapılacak yapılarda “Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkındaki Yönetmelik” hükümlerine uyulmalıdır. Çalışma alanı 4. derece deprem bölgesi sınırları içinde kalmaktadır.

(23)

İPAR ŞEHİRCİLİK Müh. İnş. Taah. Nak. Tic. Ltd. Şti. 19 |^{S a y f a} Harita 9 : Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası

Harita 10 :Planlama Alanını Kapsayan Trabzon Depremsellik Haritası

(24)

Mülga Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’ nın (1996) yayınladığı deprem haritasına göre etüt alanı ve çevre bölgeleri dördüncü derece deprem bölgesi sınırları içinde olduğu görülür. Planlama alanında daha önce can ve mal kaybına yol açan deprem felaketi görülmemiştir. MTA’nın 1998 yılında yapmış olduğu bölgesel çalışmalarda, bölgede yıkıcı özellikte herhangi bir diri fayın olmadığı tarihsel verilere de dayandırılarak tespit edilmiştir.

3.2.3. İklim

Planlama alanı Gümüşhane ve Trabzon ili sınırları arasında yer almaktadır. Alan Doğu Karadeniz’in sahil kesimi üzerinde yer alması nedeniyle yumuşak bir deniz iklimine sahiptir. Her mevsim yağışlı, yazları sıcak, kışları ılımandır. Bölge kuzeydeki kutbi hava kütleleriyle, güneydeki tropikal hava kütlelerinin geçiş sahası üzerinde yer alır. Proje alanında güneye doğru gidildikçe sıcaklıklar düşmekte, kış mevsiminde ise membada kar yağışı gözlenmektedir.

3.2.4. Bitki Örtüsü

Planlama alanı ve yakın çevresinde ılıman iklim tipi hakimdir. Buna bağlı olarak da yazlar genellikle orta sıcaklıkta, kışlar ise ılık geçer. Bölgenin kuzey-batı yönündeki depresyonlara açık olması iklim elemanlarının sürekli değişmesine neden olur. Bölgede 2000 m yüksekliğe kadar değişik orman ağaçları; 3000 m’ye kadar da değişik tür bitkiler bulunmaktadır. Üst kesimlerde; Sarıçam, Göknar, Ladin, Kayın; orta kesimlerde; Kayın, Meşe, Gürgen, Kestane, Akaağaç, Karaağaç, Hus, Ihlamur, Kavak; sahil ve sahile yakın kesimlerde Sarıçam, Kayın, Gürgen vs. ağaç türlerini görmek mümkündür.

(25)

İPAR ŞEHİRCİLİK Müh. İnş. Taah. Nak. Tic. Ltd. Şti. 21 |^{S a y f a} 3.2.5. Topografya

Proje alanın içinde bulunduğu mevkii 1800 metre yüksekliğe kadar zengin orman örtüsü, daha yükseklerde ise otlaklar (yaylalar) ve dağ bitkileriyle kaplıdır. Yayla denilen bu yüksek yerler, doğal güzellikleri, temiz havası ve kaynak suları yönünden eşsizdir. Yaylalar geniş otlaklar, temiz havası ve soğuk suları ile yaz aylarında hayvancılıkla geçinen halkın uğrak yerleridir. Mayıs ayından Eylül ayının sonuna kadar bu yaylalar canlılığını korur.

Çalışma alanı içerisindeki vadinin memba kısımları yüksek eğimli sarp arazilerdir. Bu akarsuyun mansap kısımlarına doğru eğim giderek azalmaktadır. Proje alanı 3° - 9° (% 5-15), 9° - 14°

(% 15-25) ve >14° (> % 25) eğimli alanlar olmak üzere üç farklı eğim kategorisinde bulunduğu gözlemlenmiştir. Planlama alanına yaz ve kış aylarında ulaşım kolaylıkla sağlanmaktadır. Planlama alanının çevresinde yoğun bir yapılaşma mevcut değildir.

3.2.6. Yer altı - Yüzeysel Su Kaynakları, Havzaları ve Özellikleri

Planlama alanındaki proje ile mevcut derenin su potansiyelinin değerlendirilerek enerji üretilmesi planlanmıştır. Planlama alanına esas oluşturan amaç enerji üretim olduğundan hidroelektrik santralde enerji üretiminde kullanılan suların kalitesinin, projeden sebeple olumsuz yönde etkilenmesi söz konusu değildir. Mevcut durumdaki su kalitesinde de enerji üretimi açısından bir sorun bulunmamaktadır.

Planlamaya esas projenin konusu elektrik üretimi olup, yeraltı sularına bir etkisi söz konusu değildir. Türbünlenen sular fiziksel ve kimyasal değişime uğramadan aynı miktar ve kalitesinde dere yatağına geri bırakılacaktır. Bu nedenle mevcut yüzey suyuna da bir etkisi söz konusu değildir.

(26)

İPAR ŞEHİRCİLİK Müh. İnş. Taah. Nak. Tic. Ltd. Şti. 22 |^{S a y f a} 3.2.7. Ulaşım

Planlama alanı Trabzon İli’ nin Araklı İlçesi’ nden ulaşım sağlanmakta olup, Yağmurdere nahiyesine giden yolun 50. kilometresinde konumlanmıştır.

(27)

4. PLANLAMA KARARLARI

Yukarıda belirtildiği üzere düzenlemeye konu alanda regülâtör ve hidroelektrik santraline ilişkin enerji üretimini gerçekleştirecek regülatör ve santral alanı ile beraber destekleyici bölümlerden oluşmaktadır. Planlama kararları açısından yukarıda belirtilen işlev alanlarına mekânda yer gösterilmiş olup her bir alan için ayrı gösterimler sunularak tasarıma gidilmiştir.

• Kadastral veriler plana aktarılmıştır. Özellikle kadastral yolların korunmasına önem gösterilmiştir.

• Orman Ön İzin Sınırları ve kamulaştırma planı göz önünde bulundurularak söz konusu plan üzerindeki alan kullanımlarına dikkat edilmiş ve planlamanın arazi kullanım türlerine yansıtılmıştır.

• İmar planına esas jeolojik ve jeoteknik etüt raporundan gelen sınırlar plana sakıncalı görülen hükümler ise plan notlarına aktarılmıştır.

Yapılan düzenleme özetle şöyle tarif edilebilir:

(28)

İPAR ŞEHİRCİLİK Müh. İnş. Taah. Nak. Tic. Ltd. Şti. 24 |^{S a y f a} Harita 11 : Planlama Alanına Esas H.E.S. Projesinin Şematik Anlatımı

(29)

İPAR ŞEHİRCİLİK Müh. İnş. Taah. Nak. Tic. Ltd. Şti. 25 |^{S a y f a} Adım 1 : Suyun Dereden Alınımı :

Gümüşhane İli, Merkez İlçesi ve Trabzon İli’ nin Araklı İlçe sınırları içerisinde Akocak ve Beşoba Köylerinin bulunduğu mevkide, Karadere Havzası içerisinde, Yağmur Deresi Üzerinde konumlanan “Regülatör Alanı” belirlenirken, kamulaştırma planındaki alanlar dikkate alınmıştır.

Regülatör; iletim tüneline suyun sağlanması ve dere yatağından suyun alınmasındaki fonksiyonlarından ötürü “Regülatör Alanı” olarak işlevlendirilmiştir.

Regülatör Alanına erişim; 10 metre genişliğindeki taşıt yolu ile sağlanmakta olup; söz konusu işlev bu yol aksının doğusunda yer almaktadır.

Adım 2 : Suyun İletimi :

İlgili projede suyun iletiminde bir ( 1 ) adet İletim Tüneli, iki ( 2 ) adet İletim Kanalı ve Denge Bacası Alanı ile beraberinde Yer Altı Cebri Boru yapısı görev almaktadır. Öncelikle Regülatör alanından alınan suyun iletimi irdelendiğinde;

Regülatör Alanı > 1. İletim Kanalı > İletim Tüneli > 2. İletim Kanalı > Denge Bacası Alanı >

Yer Altı Cebri Boru > Santral Alanı

Şeklinde suyun iletimi gerçekleşmektedir.

Suyun iletiminde yer alan öğelerden iletim tüneli ve cebri boru yer altında, iletim kanalı ve denge bacası ise yer üstünde konumlanmıştır.

Bahsi geçen iletim öğelerine planlanan 10 metrelik taşıt yolları ile ulaşım sağlanmaktadır.

(30)

İPAR ŞEHİRCİLİK Müh. İnş. Taah. Nak. Tic. Ltd. Şti. 26 |^{S a y f a} Adım 3 : Suyun Elektrik Enerjisine Dönüşümü :

Artık elektriğin üretim faaliyetine geçiş tamamen santral alanında gerçekleşmekte olup;

elektrik üretimi için kullanılan suyun tekrar doğaya bırakılması amacı ile santral alanı dere kenarında konumlandırılmıştır.

Alana erişim için Santral Alanının kuzeyinde ve mevcutta erişimin sağlandığı 10 metrelik taşıt yolu planlanmıştır.

Uygulamayı yönlendirmek amacıyla aşağıdaki plan notları geliştirilmiştir.

(31)

5. PLAN NOTLARI

(32)

1/5000 ÖLÇEKLİ NAZIM İMAR PLANI PLAN NOTLARI

1. 1/1000 ÖLÇEKLİ UYGULAMA İMAR PLANI ONAYLANMADAN

UYGULAMAYA GEÇİLEMEZ.

2. 3194 SAYILI İMAR KANUNU, İLGİLİ YÖNETMELİĞİ VE 1/1000 ÖLÇEKLİ UYGULAMA İMAR PLANI PLAN HÜKÜMLERİNE UYULACAKTIR.

3. YAPILAŞMA KOŞULLARI VE DİĞER HUSUSLAR 1/1000 ÖLÇEKLİ İMAR PLANINDA BELİRLENECEKTİR.

Yapılan planlama ile düzenli gelişim koordine edilmiş olup, arazi kullanım beklentilileri karşılanmış, yerleşmenin değişiminde etkili olabilecek, sosyal, mekansal, teknik, ekolojik, estetik, kültürel vb. etmenler birlikte değerlendirilerek kamu ve kişi yararı dengelenmeye çalışılmıştır.

Ayhan TURAN Şehir ve Bölge Plancısı YTÜ.