Hediyelik Eşya İhracatında Ekspertiz Raporu; İhraç edilen hediyelik eşyanın eski eser olmadığını belgelemek için istenir.
Lületaşı İhracatında Ekspertiz Raporu; Ham lüle taşının yurt dışına çıkışını önlemek amacıyla gümrüklerde istenir.
Koşer Sertifikası; Ürünlerin Musevi kurallarına uygunluğunu is- patlar. Türkiye den İsrail ‘e gıda ürünleri ihracatında istenir.
FSC (ForestStewardshipCouncil - Orman Koruma Konse-
yi)Sertifikası; Orman ürünü kullanılan mobilya ve orman ürünleri ihracatında istenir. Amaç yanlış amaçlı orman ürün kullanılmasını engellemek ve ormanları korumaktır.
Kimberley Süreci Sertifikası; Ham elmas sevkiyatında ve ihra- catında gümrük idareleri tarafından aranır. Ham elmas ihracatı güm- rük idareleri nezdinde gerçekleştirilir.
(www.tim.org.tr)
4.3. TAŞIMA BELGELERİ
Taşıma belgeleri, ihraç malını yükleten (ihracatçı firma veya firmanın gümrük komisyoncusu, vb.) ile malı taşıyacak olan uluslar arası taşıma fir- ması arasında yapılan "Taşıma Sözleşme" sine dayanan ve her iki tarafın hak ve yükümlülüklerini gösteren belgelerdir.
Deniz, kara, hava ve demiryolu ile taşımacılığa göre çeşitli taşıma belgeleri kullanılır.
Tüm taşıma belgeleri için ortak özellikler;
a) Taşıma belgesi, malları ihracatçı ülkesinde belli bir yerden alıp itha- latçıya teslimini taahhüt eden, buna istinaden taşıtan ile taşıyan ara- sında düzenlenen bir taşıma sözleşmesi'dir.
b) Malların teslim alındığını gösteren bir teslim makbuzu'dur.
c) Bazı şartlar altında, taşınacak malın parasal değeri kadar bir kıymet ifade eden kıymetli evrak'tır.
d) Taşıma belgesi nakliye türüne göre ve nakliyeciden nakliyeciye deği- şiklik gisterir.
Aşağıda taşıma belgeleri özelliklerine göre açıklanmıştır.
4.3.1. KARA YOLU KONŞİMENTOSU
Uluslararası nitelikteki CMR (ConventionMarchandisesRoutiers) an- laşması hükümlerini kabul eden ülkelerce kullanılan karayolu taşıma belge- sidir. Taşımanın CMR hükümlerine göre yapıldığını gösterir.
Uluslararası Karayolu Eşya Taşıma Antlaşması, bir malın uluslar ara- sı taşınması sırasında maruz kalabileceği hasar, yitirilme ve gecikmelerde, zarara uğranmasında gönderen, taşıyan ve alıcı arasındaki sorumluluk ve yükümlülükleri belirler.
Türk ve yabancı kara nakil vasıtaları (Kamyon veya TIR) ile yapılan nakliyatlarda düzenlenen CMR; navlun komisyoncusu ya da taşımacılık şir- keti tarafından alıcının adına düzenlenir. Malların belirtilen şartlarla taşınmak üzere, iyi durumda teslim alındığını ve taşıma sözleşmesinin yapıldığın göste- ren hukuki belgedir. Malların mülkiyetini temsil etmediğinden ciro edilmez.
Üç nüsha olarak düzenlenir. Birinci orijinal nüsha yükletene, ikincisi mallara eşlik edene verilir. Üçüncü nüsha ise taşımacıda kalır.
Yükleten mallar yolda iken taşımacıya talimat vermek suretiyle taşı- mayı iptal edebilir. Teslim yerini ve alıcıyı değiştirebilir. Fakat ikinci orijinal nüsha alıcıya ulaşmış ise bu hakkını kullanamaz.
CMR Anlaşması yapılan ülkeler;
Avusturya, Belçika, Birleşik Almanya, Cebelitarık, Hollanda, İspan- ya, İtalya, İsveç, İsviçre, İngiltere, Kuzey İrlanda, Lüksemburg, Macaristan, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Yunanistan ve Yugoslavya arasında imzalanmıştır.
CMR Antlaşmasına taraf ülkelerden birine veya bu ülkelerden Ant- laşmaya taraf olan veya olmayan diğer bir ülkeye eşya taşınmasında, taşıya- nın mülkiyetine bakılmaksızın Antlaşmada taşıyana yüklenen yükümlülükler geçerlidir.5
Kara Yolu Konşimentosunda yer alan özellikler;
a) İhracatçı firmanın adı-unvanı, açık adresi ve ülkesi, b) İthalatçı firmanın adı-unvanı, açık adresi ve ülkesi,
5 A. KIZIL- M. ŞOĞUR.a.g.e.s.22
c) Taşıyıcı firmanın adı-unvanı, açık adresi ve ülkesi, d) Taşıma aracının markası, plakası ve özelliği, e) Yükleme ve varış yeri (ülkesi),
f) Taşınmak üzere teslim alınan malların cinsi, ölçüsü, sayısı, ağırlığı, markası ve haricen belli olan özelliği,
g) Navluna ait şartlar,
h) Gümrüğe geliş onayı, tescil no ’su, düzenlendiği yer ve tarih, i) Damga vergisi açıklaması,
j) Gümrük muayene onayı, ambara giriş tasdiki ve tarihi yer alır.
k) Düzenlenen orijinal nüsha sayısı belirtilir. Genelde üç orijinal nüsha olarak düzenlenen CMR taşıma senedinin; bir nüshası gönderene, bir nüshası yük ile birlikte gönderilir, bir nüshası da taşıyıcı firma ta- rafından saklanır.
4.3.2. DENİZ KONŞİMENTOSU
Deniz konşimentosu, malı yükletenin isteği üzerine, uluslar arası ta- şıma firması tarafından düzenlenip yükletene verilen malın yüklendiğini ve belirlenen şekilde taşınıp varış yerinde alıcısına teslim edileceğini taahhüt eden bir belgedir. Deniz konşimentosu bir kıymetli evraktır. Ciro ve teslim yolu ile malların mülkiyetinin devrini sağlar.
4.3.3. İKİNCİ KAPTAN MAKBUZU
Malların gemiye yüklendiğini gösteren ve daha sonra deniz konşi- mentosu ile değiştirilen belgedir.
4.3.4. RIHTIM MAKBUZU
Mallar yüklenmek üzere rıhtıma gönderildiğinde düzenlenen belgedir.
4.3.5. HAVAYOLU KONŞİMENTOSU
Mallar havayolu ile sevk edildiğinde düzenlenen ve sadece makbuz niteliğine sahip bir konşimentodur. Kıymetli evrak değildir. Dolayısıyla bu
belgenin, ciro edilmekle mülkiyeti devir edilemez; emre yazılı değildir, itha- latçının adına 12 nüsha düzenlenir.
4.3.6. DEMİR YOLU HAMULE SENEDİ
Malların demir yolu ile sevki halinde ihracatçı ile demiryolu idaresi arasında yapılan bir taşıma belgesidir. Nama düzenlenir ve ciro ile devredil- mez, 6 nüsha olarak düzenlenir.
4.3.7. NAKLİYECİ MAKBUZU
Demir yolu veya çoğunlukla karayolu ile taşımacılıkta kullanılan Nakliyeci Makbuzu, taşıma komisyoncuları tarafından belli bir ücret karşılı- ğında kendi adlarına ve başkaları hesabına mal taşıyan nakliye firmaları tarafından düzenlenen belgelerdir.
4.3.8. FIATA TAŞIMA BELGELERİ
FIATA taşıma belgeleri nakliyeci makbuzudur. Bu belgeye, FIATA (Uluslararası Taşıma Acenteleri Birlikleri Federasyonu) tarafından, kendisine üye olan taşıma acenteleri için standart hale getirilmiş ve sadece karayolu taşımacılığında kullanılan belgelerdir.
Üç tip FIATA taşıma belgesi vardır:
a) FIATA-FCR (Taşımacının Teslim Alındı Belgesi)
Alıcıya sevk edilmek üzere malların iyi durumda teslim alındığını ve kontrol altında olduğunu belgeler. Nama düzenlenir. Ciro edilmez. Orijinal nüshanın varıştaki taşıma acentesine ibrazı ile mallar belgede adı yazılı alıcı- ya teslim edilir.
b) FIATA-FCT (Nakliyeci Taşıma Belgesi)
Bu belge takım halinde ithalatçının emrine düzenlenir. Kıymetli ev- rak niteliği taşımaz. Belgenin orijinallerinin varış yerinde taşıma firmasına sunulması halinde, mallar ithalatçıya teslim edilir.
c) FIATA-FBL (FIATA Kombine Konşimentosu)
Deniz konşimentosu ile aynı hukuki niteliğe sahip kombine nakliyat konşimentosudur. Şekli ve şartı FİATA tarafından tespit edilir. Emre düzen- lenir. Kıymetli evrak özelliği taşır.
4.3.9. PAKET POSTASI MAKBUZU
İhraç edilecek mallar posta ile sevk edilebilir. İthalatçıya posta ile gönderilecek malın bulunduğu kolinin doğrudan ithalatçı veya ithalatçının bankasına sevk edilmek üzere posta idaresine verilmesi karşılığında alınan posta makbuzuna Paket Posta Makbuzu denir.
4.3.10. TIR KARNESİ
TIR; "Uluslararası Karayolu Taşımacılığı" anlamına gelir. Fransızca da “Transports Internationaux Routiers”'in baş harflerinden oluşturulan bir kısaltmadır.
Türkiye, Milletlerarası Sözleşme hükümlerine göre; "TIR Karneleri Himayesinde Uluslararası Eşya Taşınmasına Dair Gümrük Sözleşmesini"
kabul etmiştir. TIR Karnesi bu sözleşme hükümlerine göre; “Uluslararası Karayolu Taşımacıları Birliği” (IRU) tarafından basılır.
“TIR Karnesi” de “IRU” birliğine üye ülkelerin “Kefil Kuruluşları”
aracılığıyla taşıyıcıların kullanımına sunulan, “TIR” sistemi altında eşya taşı- maya yarayan bir belgedir.
4.3.11. AMBAR (ANTREPO) MAKBUZU
Malın depolanmak üzere antrepoya alındığını gösteren belgedir. Ma- lın rehini karşılığında kredi kullanmak veya yeşil şartlı akreditiften yararlan- mak isteyen ihracatçı banka adına ambar makbuzu düzenlemelidir.
4.4. SİGORTA BELGELERİ
4.4.1. SİGORTA POLİÇESİ
İhracat ve ithalatta sigortanın amacı risklere karşı malı teminat altına almaktır.
Sigorta poliçesi, dış ticarete konu olan malların, yüklenildikleri yerden ithalatçıya teslimine kadar uğrayabilecekleri hasarlara karşı sigorta edildiklerini gösteren belgedir. Sigorta poliçesi, sigorta şirketleri, sigorta sim- sarları veya temsilciler tarafından düzenlenir.
Nama, emre veya hamiline olarak düzenlenebilir. Ciro yoluyla dev- redilebilir. Malın başına herhangi bir nedenle gelebilecek hasar için, sigortayı yaptıran, doğrudan sigorta şirketine başvurabilir.
Dış ticarette iki tip poliçe kullanılır:
a) Kat-i Sigorta Poliçesi: Mallar, uluslararası taşıma aracına yük- lendikten sonra, sigorta şirketi tarafından düzenlenen poliçedir.
Asıl sigorta poliçesi kat-i sigorta poliçesidir.
b) Flotan Sigorta Poliçesi: İlerideki bir tarihte gerçekleşecek mal taşımasıyla ilgili kesin sigortanın yapılacağını taahhüt eden bir belgedir. Mallar yüklenmeden önce düzenlenir.
Sigorta poliçesinde aşağıdaki özellikler yer alır;
a) Sigorta şirketinin adı, unvanı, açık adresi ve ülkesi,
b) Sigorta ettirenin ve varsa sigortadan faydalanan kişinin adı-unvanı, açık adresi ve ülkesi,
c) Çıkış ve varış yerleri, araç türü, taşımada izlenecek yol,
d) Malın taşıyıcıya teslim edildiği yer, gönderilene teslim edilecek yer ve taşıma süresi,
e) Sigortanın konusu, hususi şartlar, kapsadığı rizikolar, rizikonun baş- layacağı ve son bulacağı yer ve an,
f) Sigorta bedeli, (Genelde döviz olarak düzenlenir) g) Prim tutarı, ödeme zamanı ve yeri,
h) Düzenleme ve tanzim tarihi yer alır.
i) Sigorta gideri ithal edilen malın veya maddi duran varlığın maliyeti- ne ilave edilebilir.
j) Sigorta gideri ihracatta pazarlama satış dağıtım gideridir.
4.4.2. SİGORTA SERTİFİKASI
Bir defadan fazla yüklenmesi olan ihracatçıların kat-i sigorta öncesi düzenlettikleri belgeye, sigorta sertifikası denir.
4.4.3. SİGORTALAMA İŞLEMLERİ VE MUAFİYETLER
Sigorta poliçeleri bazen bir muafiyet veya indirim içerebilir. Muafiyet iki farklı şekilde uygulanabilir:
a) Adi muafiyette, sigorta şirketi, sevk edilecek malın sadece bede- linin üzerinde kalan belli bir değerini sigorta kapsamına almak- tadır. Muafiyet, ödeme yapılmadan önce hasarın parasal tuta- rından düşülür; kalan miktar tazminat olarak ödenir.
b) Tenzili muafiyette ise tazminat, tüm hasar ve ziyan üzerinden belirli bir yüzde düşülerek, kalan miktar üzerinden sigorta şirketi tarafından karşılanır.
4.5. FİNANSMAN BELGELERİ
Dış ticaret finansmanında geçerli belgeler;
Poliçe,
Antrepo Makbuzu,
Rehin Senedi,
Teslim Emri olarak çeşitlendirilir.
4.5.1. POLİÇE
Poliçe belirli bir kişi emrine, diğer bir kişiye verilen ödeme yetkisini kapsayan bir senettir. Poliçe ödeme emridir. Ciro (devir) edilebilir.
Dış ticarette poliçe; ihracatçı tarafından hazırlanan, cinsi ve tutarı ve üzerinde yazılı meblağın, vadesinde ithalatçıdan, kendisine ödenmesini talep eden bir ödeme emridir.
Dış Ticarette Poliçede bulunması gereken unsurlar;
“Poliçe” kelimesi (hangi dilde yazılmış ise o dildeki karşılığı), Ödeme tutarı ve havale şekli, (para birimi, tutarı yazılır), Poliçeyi düzenleyenin adı, soyadı, unvanı ve imzası (Keşideci), Ödeyecek olanın adı, soyadı, ticaret unvanı (Muhatap), Kime ve kimin emrine ödeneceği (Lehdar),
Tanzim, düzenleme yeri ve tarihi ve ödeme yeri bulunur.
Poliçede üç taraf yer alır.
Birincisi; keşidecidir. Keşideci poliçeyi hazırlayandır. Dış ticaret poli- çelerinde keşideci ihracatçıdır.
İkincisi lehtardır. Lehtar ödemeyi alacak taraftır. İhracat poliçelerinde lehtar da ihracatçı olabilir. Şayet ihracatçı imzalan poliçeyi kendi bankasına tahsil için vermiş ise lehtar ihracatçı bankası olur.
Üçüncüsü muhataptır. Muhatap ödemeyi yapan taraftır. Muhatap ya ithalatçı ya da ithalatçı bankası olabilir.
Kabul kredili ödeme şeklindeki işlemlerde, bankalar poliçenin borçlu tarafından kabulünü ve gerekiyorsa borçlunun bankasının avali karşılığında sevk vesaikini alıcıya teslim ederler. İthalatçı da malı gümrükten çeker. Bu- rada “Aval” deyimi, vadeli dış ticaret işlemlerinde ithalatçı tarafından kabul edilen poliçenin, borçlu ithalatçı bankası tarafından garanti edilmesi anlamı- nı taşır.
4.5.2. ANTREPO MAKBUZU
Malın saklanmak üzere antrepoya alındığını gösteren belgedir. Fi- nansman belgesi olarak da kullanılır. Ancak ciro (devir)edilmez.
Antrepo makbuzu üzerinde, malın miktarı, cinsi, teslim alındığı tarih, antrepodaki malın hacizli olup olmadığını gösteren şerh, antreponun bulun- duğu bölge ve tahsil edilecek ücret ve tutarlar yer alır.
Antrepo makbuzunun, finansman belgesi olarak ele alınmasının ne- deni; mal rehini karşılığında kredi kullanmak isteyen bir firmanın malları antrepoya teslim ederek banka emrine antrepo makbuzu almasının mümkün olmasıdır.
4.5.3. REHİN SENEDİ
Dış ticarette ithalatçı bankasının, ihracatçı bankasına yaptığı ödeme karşılığında, ithalatçıya imzalattığı rehin senedidir.
Banka ihracatçıya ödemeyi yapar. Ödeme miktarı kadar müşterisi konumunda olan ithalatçıya kredi açar. Banka teminat olarak, ithal edilecek malların veya malların üzerindeki hakkın veya malların satışından elde edile- cek gelirin kontrolünde olmasını sağlar. Banka, ithalatçı kendisine kredi bor- cunu ödeyene kadar geçerli olacak şekilde ithalatçıdan Rehin Senedi alır.
Banka bu durumda ithalatçıya gayri nakdi krediyi sağlamış olur. İthalatçı rehin senedinde; malları bankaya rehin bıraktığını, malları gümrükten çektik- ten sonra banka adına depoya veya antrepoya koyacağını ve kredinin vade- si dolana kadar ithalattan doğan kredi borcunu bankaya ödeyeceğini taah- hüt eden bir finansman belgesidir.
4.5.4. TESLİM EMRİ
Dış ticaret işleminde malı satın almaya karar veren ithalatçı, bunun bedelini bankaya ödeyecektir. Bu duruma istinaden, bankanın emrinde hazır bulunan malın tamamının veya bir kısmının alıcıya teslim edilmesi için, bankanın, antrepo görevlisine ulaştırılmak üzere verdiği ve malın alıcıya teslim edilmesi yönündeki talimatına Teslim Emri denir.
Alıcı, bu belgeyi ibraz ederek malı antrepodan çeker. (oaib.org.tr)
