ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ
Doç Dr. EMRE BURCU ÖZKARAOVA Ondokuz Mayıs Üniversitesi
Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü
»ÇED NEDİR
»ÇED TARİHCESİ
»ÇED’İN ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ
»ÇED-STRATEJİK ÇED KAPSAM DEĞERLENDİRME
1. HAFTA
◦ Gerçekleştirilmesi planlanan projelerin çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için alınacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek değerlendirilmesinde ve projelerin uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çalışmaları .
ÇED TANIMI
Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğine göre (Bölüm 1, Madde 4 = Tanımlamalar)
Bu tanımlamayı yorumlayacak olursak :
Faaliyetten kaynaklanabilecek olumlu ve olumsuz çevresel etkilerin belirlenmesi
Olumsuz etkilerin önlenmesi ALTERNATİF TEKNOLOJİ ve YER Seçimi
Projelerin uygulanması esnasında İZLENMESİ ve KONTROL edilmesi
◦ 1960’lı yıllarda Amerika’da Çevre bilicinin artması
◦ California Yağ felaketi
◦ Wisconsin ve Minnesota DDT kaynaklı balık ölümü
◦ Cleveland Nehri Yağdan dolayı yanacak hale gelmesi
◦ Politik önemliliğin artması
◦ 1970’de Ulusal Çevre Politikası Kanunu (National Environmental Policy Act = NEPA)
◦ Proje planlama aşamasında çevresel etkilerin dikkate alınması
◦ Çevresel Etki Beyanları (Raporları) (Environmental Impact Statements= EISs) 1.1.1970’ten bu yana >21 000 EISs
EIS: Çevreye olumsuz etkileri olabilecek önemli faaliyetlerin çevresel sonuçlarını ortaya koyan rapor
ÇED TARİHÇE
◦ NEPA’nın yürürlüğe girmesiyle federal projeler için ÇED istenmiş. Özel sektörler için ise federal mülkiyet veya finansman kapsamaları durumunda hazırlama zorunluluğu getirilmiş.
◦ 1979’da Çevresel Kalite ile ilgili Konsey (Council on Environmental Quality) tarafından yönetmeliklerin hazırlanması ile EIS ve EIA daha net nitelendirildi.
◦ Buna göre EIA = Environmental Impact Assessment (Çevresel etki Değerlendirmesi), proje aşamasında bulunan faaliyetler için EIS’nin gerekli olup olmadığı saptayan doküman/rapor olarak tanımlanmış.
yıllık 30 000 – 50 000 EIA
◦ 1970’te NEPA’nın ÇED kavramını ortaya atmasıyla;
1971’de Almanya’da (Yönetmelik 1990 da yayınlanmış)
1973’de Canada
1976 Fransa
1974 1986 Hollanda
1972’de Birleşmiş Milletler İsveç’in önerisiyle ilk önemli çevre toplantısı olan
“Çevre ve İnsan” ı Stokholm’de düzenledi.
Konferansın deklerasyonunda “İnsanoğlu, şimdiki ve gelecekteki nesiller için çevreyi koruma ve iyileştirme sorumluluğu taşımaktadır” denilmiş.
Dünyada bir çok yöredeki çevresel problemlerin insanı tehdit edecek boyutlara ulaştığı söylenerek bunların ancak birlikte koordineli bir çalışma ile
çözümleneceği kararlaştırılmış.
Bunun üzerine Birleşmiş Milletler Çevre Programı UNEP (United Nations Environmental Programme) Nairobi’de kurulmuş.
◦ UNEP’in birinci derece önem verdiği çalışma alanlarından biri, özellikle gelişmekte olan ülkelerde ÇED uygulamaları için etkili yöntemlerin
geliştirilmesi olmuş.
◦ Haziran 1992’de Rio de Janeiro’da düzenlene 2. Çevre Konferansının deklerasyonun 17. madde ÇED üzerine.
◦ Çevresel Etki Değerlendirmesinin özünde, bir faaliyetin çevreye olabilecek muhtemel etkilerini faalyiyet yapılmadan önce saptanması, değerlendirilmesi ve sonuca göre gerekli kararların verilmesi bulunmakatadir.
◦ Çoğu ülkede “faaliyet” olarak “fiziksel faaliyet” anlaşılmaktadır veya kabul edilmek istenmektedir.
◦ Amerika, Kanada ve Hollanda gibi ÇED’i başarılı bir şekilde uygulayan ülkeler
POLİTİK KARARLAR, PLANLAR, PROGRAMLAR, YASALAR gibi “yönlendirici faaliyetlerde de ÇED uygulamaktadır.
STRATEJİK
ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ
◦ Türkiye’de Cumhuriyet’ten bu yana Çevre ve Toplum Sağlığı
◦ 1580 sayılı Belediye Kanunu (1930)
◦ 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu (1930) ile güvence altına alınmış.
◦ 1982 Anayasa’sında “Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir” denilmiş. “Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve
çevreninkirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşın ödevidir” denilmiş.
TÜRKİYE’DE ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİNİN
GELİŞİMİ
◦ 4. Beş Yıllık Kalkınma Planında “Çevre sorunlarının henüz ortaya çıkmadan önlenmelerine öncelik verilmelidir” denilerek Çevre politikası belirlenmiş.
◦ 1983 Çevre Kanunu yayınlanmış
◦ Revize edilmemiş Çevre Kanununda gelecek nesil için yapılacak düzenleme, alınacak önlemlerin ekonomik ve sosyal kalkınma hedefleriyle uyumlu olarak belirli hukuki ve teknik esaslara göre olması istenerek ekonomik ve sosyal kalkınmaya öncelik verilmiş.
◦ Çevre Kanunun 10 maddesi “Gerçekleştirmeyi planladıkları faaliyetler sonucu çevre sorunlarına yol açacak kurum, kuruluş ve işletmeler ÇED Raporu hazırlarlar” denilmiş.
◦ “ÇED Raporunun hangi tip projelerde isteneceği, raporun içeriği ve onaylayacak makam yönetmelik ile belirlenecektir.”
◦ Çevre Kanunu genelde konuların çerçevesini çizerek ayrıntıları yönetmeliklere bırakır.
1985 Çevre Kirliliğini Önleme Fonu Yönetmeliği
1986 Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği
1986 Gürültü Kontrol Yönetmeliği
1988 Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği
1991 Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
◦ 1991’de Çevre Bakanlığı Kuruldu
Çevre Bakanlığı Çevre Kanununa dayanarak “Kirlenme sonrası temizleme”
yerine “Kirlenmenin önlenmesi” politikasına önem verdi
◦ ÇED Yönetmeliği Bakanlık bünyesinde kurulmuş olan ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü tarafından
◦ Avrupa Topluluğu
◦ Avrupa Ekonomik Komisyonu
◦ ABD vs.
mevzuatları incelenerek oluşturulmuş ve 1993’de ilk defa
yayınlanmıştır
Ülkemizde sırası ile yayınlanan Çevresel Etki Değerlendirme yönetmelikleri
◦ 7 Şubat 1993 tarih ve 21489 sayılı Resmi Gazete
◦ 23 Haziran 1997 tarih ve 23028 sayılı Resmi Gazete
◦ 6 Haziran 2002 tarih ve 24777 sayılı Resmi Gazete
◦ 16 Aralık 2003 tarih ve 25318 sayılı Resmi Gazete
◦ 17 Temmuz 2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete
◦ 3 Ekim 2013 tarih ve 28784 sayılı Resmi Gazete ve son olarak
◦ 25 Kasım 2014 tarih ve ve 29186 sayılı Resmi Gazete
ÇED YÖNETMELİĞİ
• 2872 sayılı Çevre Kanunu 20-e : Çevresel Etki Değerlendirmesi sürecine başlamadan veya bu süreci tamamlamadan inşaata başlayan ya da faaliyete geçenlere yapılan proje bedelinin yüzde ikisi oranında idari para cezası verilir.
Cezaya konu olan durumlarda yatırımcı faaliyet alanını eski hale getirmekle yükümlüdür.
• ÇED Yönetmeliği kapsamındaki bir projeyi gerçekleştirmeyi planlayan gerçek ve tüzel kişiler;
Ek I’de yer alıyorlarsa (ÇED’e tabi projeler için); Çevresel Etki Değerlendirmesi Başvuru Dosyası, Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu,
Ek II’de yer alıyorlarsa (Seçme Eleme Kriterlerine tabi projeler için) proje tanıtım dosyası
hazırlamak, ilgili makamlara sunmak ve projelerini verilen karara göre gerçekleştirmekle yükümlüdürler.
YASAL ZORUNLULUK
◦ Kamu kurum ve kuruluşları, bu Yönetmelik hükümlerinin yerine getirilmesi sürecinde proje sahiplerinin isteyeceği konuya ilişkin her türlü bilgi, doküman ve görüşü vermekle yükümlüdürler.
◦ ÇED Yönetmeliğine tabi projeler için "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu"
kararı veya "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir“ kararı alınmadıkça bu projelere hiç bir teşvik, onay, izin, yapı ve kullanım ruhsatı verilemez, proje için yatırıma başlanamaz ve ihale edilemez.
