1
KÜRESEL PANDEMİNİN TÜRKİYE’NİN DİJİTAL
DİPLOMASİSİNE YANSIMALARI
Yeliz Türkoğlu
Bu çalışmada yer alan görüş ve değerlendirmeler yazarına ait olup; kurumsal olarak Politika Enstitüsü’nün resmi görüşünü yansıtmaz.
Yayın No: 1 Baskı: 2020 Redaksiyon: Emrah KAYA
Tasarım: Alper VURAL
İletişim: iletisim@politikaenstitusu.com
lararası İlişkiler Bölümü’nden 2014 yılında mezun ol- duktan sonra, İstanbul Aydın Üniversitesi’nde tam burs- lu olarak Uygulamalı Rusça ve Çevirmenlik eğitimini tamamladı. Kısa süreli çevirmenlik çalışmalarının ar- dından yüksek lisansa Süleyman Demirel Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde başladı. 2019 yılında
“Kamu Diplomasisi Bağlamında Karşılaştırmalı Bir Ana- liz: Kırgızistan Örneğinde Rusya ve Türkiye Algısı” adlı tez çalışmasıyla bilim uzmanı unvanını alarak, aynı ku- rumda doktora eğitimine devam etmektedir.
Kısaltmalar Tablosu 5
Grafikler Tablosu 5
Özet 6
Giriş 8
Kamu Diplomasisi 10
Yeni Medya 11
Dijital Diplomasi 12
Türkiye’nin Dijital Diplomasisi 18
Sonuç 30
Sonnotlar 33
5 Kısaltmalar Tablosu
AB Avrupa Birliği
ABD Amerika Birleşik Devletleri AK Parti Adalet ve Kalkınma Partisi’nin DSÖ Dünya Sağlık Örgütü
NATO Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü T.C. Türkiye Cumhuriyeti
TİKA Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı TRT Türkiye Radyo Televizyon Kurumu
YEE Yunus Emre Enstitüsü
YTB Yurtdışı Türkler ve Akraba Toplulukları Başkanlığı
Grafikler Tablosu
Grafik 1: 2010-2019 Dönemlik Aktif Twitter Kullanıcıları Grafik 2: 2010- 2019 Dönemlik Aktif Facebook Kullanıcıları Grafik 3:Twitter’da En Çok Takip Edilen Dünya Liderleri
T eknolojik gelişmeler her dönemde olduğu gibi günümüz Özet
küresel siyasetini de etkilemektedir. Yeni teknolojilerin üretilmesi, toplumu ve bireyi dönüştüren etkilere sahip- tir. Günümüzde iletişim teknolojilerin gelişimi ve toplumda yaygınlaşması toplumsal olayları dahi etkilemeye, biçimini de- ğiştirmeye başlamıştır.
01
7 Özet
Teknolojik gelişmeler her dönemde olduğu gibi günümüz küresel siyasetini de etkilemektedir. Yeni teknolojilerin üretilmesi, toplumu ve bireyi dönüştüren et- kilere sahiptir. Günümüzde iletişim teknolojilerin gelişimi ve toplumda yaygın- laşması toplumsal olayları dahi etkilemeye, biçimini değiştirmeye başlamıştır.
Toplumdaki değişimlere duyarsız kalamayan günümüz siyaseti de buna paralel olarak etkilenmiş ve yeni teknolojileri aktif kullanmaya, politikalarına dâhil etme- ye başlamıştır. Yüzyıllardır kendi kurallarını oluşturmuş olan diplomasi, dijitalleş- me olarak adlandırılan bu dönüşümlere ayak uydurmuş ve kamu diplomasisinde aktif rol oynar hale getirmiştir. Dijital diplomasi, 21. yüzyılın başlarından itibaren, farklılıkların göze çarptığı Türk Dış Politikasında da yerini almıştır. Bu çalışmada, Türkiye’nin dış politikasında dijital diplomasi aktörlerinin pratikleri incelenecek ve değerlendirilmeye çalışacaktır.
Anahtar Kelimeler: Diplomasi, Dijital Diplomasi, Türk Dış Politikası, Kamu Dip- lomasisi, Covid-19.
Abstract
Technological developments affect today’s global politics as in every his- torical period. The production of new technologies has impacts that trans- form both society and individuals. Nowadays, the development and spread of communication technologies have started to affect and even change the way social events occur. In parallel with this, today’s politics, which could not remain insensitive to the changes in society, has been affected and started to use new technologies actively and include them in their policies. Diplomacy, which has established its own rules for centuries, has kept up with these transformations called digitalization and has made it active in public diplomacy. Digital diplomacy has taken its place in Turkish Foreign Policy, where differences have been noticed since the beginning of the 21st century. In this study, Turkey’s foreign policy in the digital diplo- macy actors, the practical work will be reviewed and evaluated.
Keywords: Diplomacy, Digital Diplomacy, Turkish Foreign Policy, Public Di- plomacy, Covid-19.
Giriş
T eknoloji, eski çağlardan beri ekonomiyi, ticareti ve dolayı- sıyla toplumu değiştirmiştir. Tarım toplumundan, sanayi toplumuna geçişi sağlayan teknolojik gelişmeler, savaş- ları olduğu gibi, diplomasiyi de etkilemiştir. Özellikle de Soğuk Savaş döneminde radyo yayınları ve gazeteler gibi araçlar kul- lanılarak diplomasi sadece devlet erkânının yaptığı görüşme- lerden çıkmış, halka açık hatta halka yönelik bir hal almıştır.
02
9
T
eknoloji, eski çağlardan beri ekonomiyi, ticareti ve dolayısıyla top- lumu değiştirmiştir. Tarım toplumundan, sanayi toplumuna geçişi sağlayan teknolojik gelişmeler, savaşları olduğu gibi, diplomasiyi de etkilemiştir. Özellikle de Soğuk Savaş döneminde radyo yayınları ve ga- zeteler gibi araçlar kullanılarak diplomasi sadece devlet erkânının yaptığı görüşmelerden çıkmış, halka açık hatta halka yönelik bir hal almıştır.Bugünkü literatürde kamu diplomasisi olarak adlandırılan, yumuşak güç oluşturma çabaları artık yeni yöntemlere sahiptir. Zira çağımızda yeni ula- şım ve iletişim kanalları oluşmuş ve dünyanın dört bir yanından insanlar birbirileriyle anlık iletişim kurabilir hale gelmiştir. Dijitalleşme çağı olarak da adlandırılan bu dönem, uluslararası siyaseti de etkilemiş ve diplomaside de anlık iletişimi mümkün kılınmıştır. Yücel’in sınıflandırmasında Diplomasi 3.0 olarak adlandırdığı başlık altında incelenen dijital diplomasi, günümüzde devletleri “çağı yakalamak” için kullanması gereken bir olgu haline gelmiştir.1
2000’li yıllarda, Türkiye’nin dış politikasında genel bir dönüşüm içine girmiş- tir. Bu dönem, kamu diplomasisinin Türk dış politikasında güçlü yerini aldığı bir dönem olmuştur. Dijital çağda, kamu diplomasisinin ayrılmaz bir parçası haline gelmiş dijital diplomasinin de Türkiye’nin dış politikasındaki yerini be- lirlemek önem arz etmektedir. Bu nedenle de bu çalışmada, Türkiye’nin dijital diplomasi uygulamaları incelenmeye ve değerlendirilmeye çalışılacaktır.2
Çalışmanın ilk bölümünde, kavramsal çerçeve oluşturulmuştur. Bu bağlam- da, diplomasinin dönüşümü, yumuşak güç ve kamu diplomasisi kavramları açıklanmış, akabinde dijital diplomasi kavramı incelenmiştir. Çalışmanın diğer bölümünde ise, Türkiye’nin dijital diplomasi pratikleri incelenmeye çalışılmıştır. Bu alanda, etkin aktörlerin uygulamalarına yer verilmiştir. Son olarak ise, küresel pandeminin Türkiye’nin dijital diplomasisini nasıl etkile- diği incelenmiştir.
10 Kamu Diplomasisi
Herkesin hemfikir olduğu bir tanımı olmamakla birlikte, diplomasi ulusla- rarası ilişkileri düzenleyen tüm mekanizmaları, araçları vb. nitelemek için kullanılan bir tabirdir.3 Diplomasi kavramı, tarih öncesinden günümüze kadar birçok dönüşüm geçirmiştir. Yücel’in Diplomasi 1.0 kategorisinde, diplomasi genel olarak siyasi ve bürokratların karşılıklı veya çoklu ilişkileri olarak tanımlanabilecek klasik diplomasidir. Diplomasi 2.0 ise kamu diplo- masisini içine almaktadır. Teknolojinin geldiği noktada, diplomasi kavramı- nın da dijital ortamda yürütülen diplomasi için ayrı bir sınıflandırma ihtiyacı doğmuş ve Diplomasi 3.0 kategorisi altında değerlendirilmiştir.4
Zaman içerisinde kavramların geçirdiği değişimlerden nasibini güç kav- ramı da almıştır. Güç dendiğinde akla ilk olarak gelen kavram aske- ri güç olmasına rağmen küreselleşmeyle birlikte ekonomik güç ve yu- muşak güç kavramları uluslararası ilişkilerde önemli yer edinmiştir.5 Gücü istenileni elde etme yeteneği olarak tanımlayan Nye’ın yumuşak güç kavramı genel bir ifadeyle, tehdit, zorlama ya da rüşvet araçlarına başvurmadan kendi istediğini yaptırabilme yeteneği olarak tanımlanabilir.6 Bu gücün temelinde ise diğer aktörler üzerinde bir sempati oluşturmak yatmaktadır.7 Ne var ki, yumuşak güç, askeri güç gibi kontrolün tamamen aktörün elinde olduğu bir güç tipi değildir. Ancak yumuşak gücün kaynakları üzerinde bir etki yaratılabilir. Bu kaynakların etkili kullanılması halinde sempati oluşturmak mümkün görülmektedir.8
Kamu diplomasisi, bir ülkenin kurumları, kültürel değerleri, başkalarıyla olan ilişkileri vb. yumuşak güç kaynakları ile yabancı halk veya halklarla iletişim kurarak, sempati uyandırmak, cazibe yaratmak için kullanılan bir araçtır.9 Bir anlamda kamu diplomasisi aracılığıyla devlerler arası diplomasinin ya- nına devletlerden halklara yönelik diplomasi dahil olmuştur.
Literatürde birçok farklı tanımlarına ulaşılabilecek olan kamu diplomasisi kavramı, geçmişten günümüze dönemin koşullarına göre değişim ve dö-
11
nüşümlere uğramış ve çeşitli uygulamaları görülmüştür10 Sabit hatların, santrallerin iletişim aracı olduğu dönemle günümüz teknolojisinin kamu diplomasisi uygulamalarının aynı olması beklenmemelidir. Zira gelişmiş anlık iletişim teknolojilerinin yaygınlaşması ile ortaya dijital diplomasi kav- ramı çıkmıştır.
Yeni Medya
Teknolojik gelişmeler, tarih boyunca büyük değişimlere neden olmuştur. Ta- rım toplumunun sanayi toplumuna dönüşümünü gerçekleştiren teknoloji, özellikle 1990’lı yıllarda internetin birey kullanımına açılmasıyla, günümüz bilgi toplumunu yaratmıştır. İçinde bulunduğumuz “Bilgi Çağı”, insanların günlük yaşantısı, çalışma şekillerini, ekonomiyi değiştirdiği gibi siyaseti ve diplomasiyi de yeniden şekillendirmekte olduğu söylenebilir.
11Bilişim teknolojilerinin gelişiminin ardından 1990’lı yıllarda internetin bireyler arasında kullanılmaya başlanması ve 20 yıl gibi kısa bir sürede, bilgisayarların, akıllı telefonların, tabletlerin yaygınlaşmasıyla internet in- san hayatının ayrılmaz bir parçası haline gelmeye başlamıştır. Gazetelerin internet ortamına aktarıldığı, ticaretin e-ticarete döndüğü, e-kütüphane- lerin kurulduğu veya birçok yayının siber uzaydan takip edilebildiği; hatta yiyeceklerin dahi internet üzerinden temin edilebildiği bir çağda, sosyalleş- menin de siber uzaya taşındığı bir gerçektir. “Yeni medya”, “sosyal medya”
şeklinde tabir edilen mecralar dünyanın dört bir yanından insanların anlık güncellemeleriyle, çok yüksek hacimlerde haberleşebilmelerini sağlamak- tadır. Twitter’da 24 saat içerisinde yaklaşık 729 milyon güncelleme payla- şılmakta, Instagram’da iki milyar paylaşım beğenilmekte, Youtube’da yedi miyar video görüntülenmekte, Facebook’ta dört milyar paylaşım yapılmak- tadır.12
Özellikle 2011 senesinde Orta Doğu coğrafyasında yaşanan protestolar, ayak- lanmalar ve devrimlerin ardından akademik çalışmalarda sosyal medyanın yeri ciddi bir şekilde artmıştır. Bunun en büyük nedeni ise söz konusu olayla-
12
rın siyasi aktivizmde ve sosyal hareketlenmede sosyal medyanın önemli po- tansiyelini göstermiş olmasıdır. Sonrasında gelişen, “Occupy” diyez-etiketi13 ile bir araya gelen kitleler sosyal medyanın önemini bir kez daha vurgula- mıştır.14 Siyaseti bu denli etkilemeye başlayan ve kitleleri harekete geçi- rebilen internetin bürokratlarca ve siyasilerce de kullanılmaya başlaması şaşırtmamalıdır. Bilişim teknolojilerinin diplomasiye yansıması -literatürde e-diplomasi, siber diplomasi olarak da anılan- dijital diplomasinin de ortaya çıkmasını sağlamıştır.15
Dijital Diplomasi
Kamu diplomasisi, kültürel diplomasi, insani diplomasi, sağlık diplomasisi, medya diplomasisi gibi alt başlıklara ayrılarak incelenebilir. Kamu diplo- masisinin alt başlıklarından biri olarak değerlendirilen dijital diplomasi de devletlerin yumuşak güç etkisi yaratmak için kullandıkları yollardan biridir.
Bu kavramlar aralarında konu, araç veya yöntem bakımından farklı olmakla birlikte temeldeki hedefleri yabancı halklarla iletişim kurmak veya etkile- meye çalışmaktır. Dijital diplomaside devletlerin ve çeşitli kurumların ya- bancı halklarla iletişim kurmak, onların üzerinde bir etki yaratmak için siber uzayı, özellikle de sosyal ağları, araç olarak kullanmaktadır.16
Dijital diplomasinin hem nispeten yeni bir kavram olması hem de kapsam genişliği bakımından üzerinde uzlaşma sağlanabilmiş tek bir tanıma sahip değildir. Ancak yapılan tanımlar birbirine benzerdir. Lewis, dijital diploma- siyi diplomatların birbirleriyle ve halkla iletişim kurmak için dijital iletişim araçlarının (sosyal medya) kullanılması şeklinde tanımlamıştır.17
Manor ve Segev ise daha geniş bir tanım ortaya koymuştur. Buna göre, dijital diplomasi esas olarak bir ülkenin dış politika hedeflerine ulaşmak ve imajını ve itibarını proaktif bir şekilde yönetmek için sosyal medya plat- formlarının giderek daha fazla kullanılması anlamına gelmektedir18.
13
Zamanın ruhunun değişimiyle, diplomasi de farklı şekiller almaktadır ve aktörlerin buna ayak uydurması gerekmektedir. Dijital diplomasi de aslın- da bu adaptasyon sürecinin gerekliliklerinden biridir. Dijital diplomasinin, klasik diplomasi geleneğinden farklılaşan en önemli özelliklerinden biri de kuralları, süreçleri, protokolleri kaldırması ve aktörlerin değişmesidir. Dijital diplomaside, bürokratik süreçler yerini 7/24 aktif olan siber uzaya bırak- maktadır.19
Hanson, diplomatik amaçlara ulaşmak için dijital diplomasinin kullanılabi- leceği politika hedeflerini sekiz noktada özetlemiştir;20
• Kamu diplomasisinde izlemesi gereken politika, kitlelerle iletişim kur- mak, bu iletişimi geliştirmek için ve kitleleri takip edebilmek için yeni araçları kullanmaktır. Ayrıca önemli kitlelere, gerekli hedef belirleyerek anahtar mesajlar vermenin ve internet fenomenlerini etkilemenin öne- mine vurgu yapmıştır.
• Bilgi yönetimi; devletler, yurtdışındaki ulusal çıkarlarını gözetmek ve optimize edebilmek için, kurumlarının tüm bilgi birikimlerinden yararlanmalı, gerektiğinde muhafaza edebilmeli veya paylaşabilmelidir.
• Enformasyon yönetimi; ezici bir enformasyon akınının bir araya getiril- mesini sağlamak ve bunu, daha iyi politika yapımı ve yeni gelişen sos- yal ve siyasi hareketleri öngörebilmek, önüne geçebilmek için kullan- mak gerekmektedir.
• Konsolosluk İletişimi; Yurtdışına seyahat eden vatandaşlarla, kriz du- rumlarında ulaşılabilecek doğrudan iletişim kanalları oluşturulmalıdır.
• Afet durumlarında, olaylara müdahale edilirken ağ teknolojilerinin avan- tajları kullanılmalıdır.
• İnternet özgürlüğü de dijital diplomasi kullanımında sağlanması gereken bir faktördür. İnternetin özgür ve şeffaf bir ortam haline getirilmesi, hem
14
otoriter rejimleri sarsmak hem de demokrasinin ve ifade özgürlüğünün önemi vurgu yapıldığının göstergesidir.
• Harici kaynakların kullanımı; devletler ulusal hedeflerini gerçekleştir- mek ve ilerletmek adına harici kaynaklardan, uzmanlıklardan faydalan- ma yolunu açık tutmalı, bunun için dijital mekanizmalar oluşturmalıdır.
• Politika planlaması; uluslararasılaşmış bir bürokrasi karşısında, hükü- metler tüm kollarıyla uluslararası siyasetin gözetimini, koordinasyonu- nu ve planlamasını yapmalıdır.
Grafik 1: 2010-2019 Dönemlik Aktif Twitter Kullanıcıları
Grafik 2: 2010- 2019 Dönemlik Aktif Facebook Kullanıcıları
15
Siber alan herkesin yer alabildiği ve çeşitli paylaşımlar yapabildiği bir plat- forma dönüşmüştür. Grafik 1-2’de görülebileceği üzere, bu sosyal mecra- ların kullanımı gittikçe artmaktadır.21 Bu durum da yumuşak güç arayışı içinde olan devletlerin de siber alanda varlık göstermesi gerekliliğini do- ğurmaktadır. Devletlerin etki yaratma isteği, sadece kendi halkına yönelik değil; hem uluslararası hem de bir hedef kitleye yönelik olabilmektedir. Bu bağlamda faaliyet gösteren elçiler, konsolosluklar, büyükelçiler farklı dil- lerde dijital mecralarda varlık göstermektedirler. Bunu yaparken de resmi web sitelerinin dışında Twitter, Facebook vb. sosyal medya hesapları kulla- narak kullanıcılarla doğrudan iletişime geçebilmektedirler.22
Dijital diplomasi iki düzeyde algılanabilir: dışişleri bakanlığı ve dünyadaki büyükelçiliklerin diplomasisi. Ülkeler bu iki düzeyde faaliyet göstererek dış politika ve ulus-marka mesajlarını tarih, kültür, değerler ve gelenekler açı- sından yerel izleyicilerin benzersiz özelliklerine uyarlayabilir. Böylece dış politikalarının kabul edilmesini ve teşvik etmeyi amaçladıkları imajı kolay- laştırabilir. Bunun yanında dijital diplomasi, kamu diplomasisi uygulayıcı- larına küresel alanda çizmek istedikleri görüntünün gerçeklikle bağlantıla- rını sosyal medya hesaplarında paylaşılan içeriklerle destekleyebilmeleri, paylaşımlarının geri bildirimlerini anında alabilmelerini ve takipçileri ile çift yönlü iletişim kurabilmelerini sağlar. Kurulan bu iletişim ve etkileşim iyi yönetildiğinde olumlu bir imaj sağlar.23
Söz konusu iletişimin hedefler doğrultusunda etkili olabilmesi için tabiidir ki bir strateji dâhilinde ilerlemesi yararlı olacaktır. Devletler de bu bağlam- da sosyal medya mecralarının takibini sağlamakta ve gündemlerini topla- dıkları verilere göre düzenleyerek politikalar oluşturmaktadır. Dijital diplo- masinin yönetiminin aşamaları dört ana adımda toparlanabilir; dinleme, yayınlama, etkileşme ve değerlendirme. Bir husus hakkında harekete geç- meden önce yapılması gereken ilk eylem, elbette ki, dinlemek olacaktır. Bu- rada yapılması gereken, bu hususun hangi gruplarca tartışıldığı ve tartışan grupların söz konusu husus hakkındaki genel bakış açılarının belirlenmesi
16
ve gruplandırılması olmalıdır. Yayınlama adımında, verilmek istenen mesa- jın veya görsel materyalin paylaşılmasıdır. Ardında, etkilenmesi istenilen gruplarla iletişime geçme, onlara soru sorma, onlarla ortaklıklar oluşturma gibi etkin iletişimin sağlanması. Son adım olarak ise yapılan etkinliklerin, iletişim faaliyetlerinin, projelerinardından ulaşılmak istenilen sonuca doğ- ru ne kadar mesafe kat edildiğine dair veri toplama, hedef kitlenin ve ortak- ların fikirlerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi olmalıdır.24
Bunların yanında dijital diplomasinin farklı boyutlarda işlediğini de be- lirtmek gerekir. Dijital diplomasi, yukarıda çoğunlukla bahsedildiği gibi
“devletten-hedef halka” şeklinde işletilebileceği gibi, “devletten-devle- te” ve “halktan-halka” boyutlarında uygulamaları da söz konusudur.25 Devletlerin veya aktörlerin resmi hesaplarının birbirleriyle halka açık bir biçimde kurdukları iletişim, birbirleri ile müzakere boyutunda olmasa da yine etkileme veya cazibe yaratma hedeflerine yönelik olarak görülebilir.
Bu boyutta kullanılan dijital diplomasi, devletlerin politikalarını, eylemleri- nin ardındaki fikirlerini de anlatabilmenin doğrudan yolu olarak görülebilir.
Bunun yanında sıcak gelişmelerin yaşandığı aktörlerin aynı mecrada bu- lunması yer yer dijital diplomasiyi, bir dijital savaş alanına dönüştürebilir.
Buna örnek olarak Kırım’ın ilhakı sonrası Twitter aktiviteleri gösterilebilir.
Kırım’ın Rusya topraklarına dâhil edildiğine dair anlaşmanın imzalanması, Rusya Devlet Başkanlığı’nın resmi Twitter hesabında duyurulmuştur. Bu- nun üzerine Rusya’nın Ukrayna’daki eylemlerine karşı, Ukrayna Hükümeti hesabınca “Ukrayna için birlik” diyez-etiketi altında bir Twitter kampanyası başlatılmış ve birçok Batılı devletin resmi Twitter sayfalarınca bu diyez- etiketiyle mesajlar yayınlanmıştır. Rusya ise yanıtlarını, yine bu diyez-eti- keti kullanarak atmaya başlamıştır. Ukrayna müdahalesiyle ilgili karşılıklı atışmalar devam etmiştir. Ukrayna’da bulunan Rus kuvvetlerinin yollarını bulmaları için bir harita yayınlama ihtiyacı duyan NATO Kanada’nın resmi hesabında, Ukrayna’yı gösteren bölge için, büyük harflerle “Not Russia”26 yazarak paylaşmıştır. NATO’nun Rusya hesabı ise Kanadalı meslektaşları- na cevaben “çağdaş coğrafya bilgilerini güncellemek” adına Kırım’ı da içine
17
alan Rusya sınırlarını gösteren bir harita paylaşımı yapmıştır.27 Rusya’nın Ukrayna’daki eylemlerini kınayan ve ekonomik, siyasi vb. birçok alanda Rusya’ya yaptırım uygulama yoluna giden devletlerin, sosyal medyadaki kampanyaları da sert güç zemininde hazırladığı yaptırımların, dijital bir uzantısı olarak görülebilir.
Rusya’nın “Ukrayna için birlik” diyez-etiketiyle oluşturulan kampanyaya karşı mesajlarını, yine aynı diyez-etiketi ile cevaplar oluşturması ile “dev- let-hedef halk” boyutuna bir örnek teşkil ettiği söylenebilir. Çünkü bu şekil- de Rusya, diyez-etiket altında birleşen kitlelere vermek istediği mesajları iletmektedir.
Dijital diplomasi devlet-dışı aktörlerin de etkili rol oynadığı bir mecraya aittir. Sosyal medya ve siber uzay devlet dışı bireylerin, toplulukların, kit- lelerin alanıdır ve burada söz sahibi olan onlardır. Elitlere has, şeffaf ol- mayan geleneksel diplomasi ile dijital diplomasi arasındaki en keskin çizgi, dijital diplomasinin bu özelliğinde aranabilir. Çünkü sosyal medya vatandaşların diplomasiye katılım sağladıkları, diplomasinin tabana ya- yıldığı bir mecra olmuş; artık yeni diplomatlar vatandaşlar olmuştur.28 Sosyal medyada vatandaş diplomasisinin inşa edilmesi, dijital diplomasi- nin “halktan-halka” boyutunu örneklendirmektedir.
Dijital diplomasinin devletler ve diğer uluslararası aktörlerce kullanımının artması, alanda yapılan akademik çalışmaları da arttırmıştır, bu da yeni kavramlar doğurmuştur. Dijital diplomasi, yumuşak güç elde etmeyi he- defleyen kamu diplomasisi başlığı altında incelenir; ancak yöntemleri ve araçları farklıdır. Yücel, yumuşak güç kavramında da bir ayrıma gitmiştir ve yumuşak güç elde etmek için dijital diplomasisinin kullanılmasını soft- poware kavramıyla açıklamıştır. Softpoware, softpower (yumuşak güç) ve software (yazılım) kelimelerinin iç içe geçmesiyle oluşturulmuş bir kav- ramdır. Dijital uzay fırsatlar sunduğu kadar, tehditler de sunmaktadır. Bu
18
tehditlerden korunmanın ve yeni fırsatlar yaratabilmenin anahtarı ise yazı- lımda üstünlük oluşturmaktır. ABD, İngiltere, Kanada gibi devletlerin uygu- ladıkları gibi dijital diplomasinin iyi planlanması ve sergilenmesi için yazı- lımda avantajlı olmak önemlidir.29
Türkiye’nin Dijital Diplomasisi
Türkiye’nin dijital diplomasisi ele alınırken Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (AK Parti) politikalarına değinmemek eksiklik olacaktır. Çünkü AK Parti döneminde Türk dış politikası yeni bir forma girmiştir. Özellikle de Türki- ye Cumhuriyeti Başbakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı görevlerinde bulunmuş olan Ahmet Davutoğlu’nun etkisiyle, Türkiye’nin tarihsel, kültürel ve coğrafi mirasının dış politikada sağladığı avantajların kullanıldığı bir döneme giril- miştir. Bu anlamda Türk dış politikasında kamu diplomasisi önemli unsur- lardan biri haline gelmiştir.30
Ülkelerin sahip olduğu yumuşak güce göre yapılan sıralamada, 2016 yılında 30 ülke içinde 28. sırada31 olan Türkiye, günümüzde 29. sırada olarak gö- rülmektedir.32. Bu sıralama ölçümlerinde Türkiye’nin bir ilerleme kaydetmiş olmasına rağmen hala kat etmesi gereken aşamalar olduğu açıktır. İzgi’ye göre Türkiye’nin dijital diplomasi bağlamında en büyük eksikliklerinden biri bu anlamda belirli bir stratejisi olmamasıdır. İzgi, dijital diplomasi alanın- da olumlu çalışmalar yapan Türkiye’nin bu çalışmaları düzenli ve organize bir şekilde uygulamaya başladığında, ona büyük bir avantaj sağlayacağını belirtmektedir.33
Ancak Türkiye’nin bir strateji oluşturmak adına çalışmalar sürdürdüğünü söylemek mümkündür. Türkiye’nin Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından hazırlanan 11. Kalkınma Planı çerçevesinde açıkça yer verildiği üzere, Türkiye’nin genelde kamu diplomasisine ve özelde ise dijital diplomasiye verdiği önemin arttığı görülmektedir. 2019-2023 dönemi için oluşturulan
19
strateji belgesi, Türkiye’nin savlarının ve politika tercihlerinin uluslararası kamuoyuna duyurması gerekliliğine vurgu yapmaktadır. Bu amaçla Ulusal Kamu Diplomasisi Strateji Belgesi hazırlanacak ve bütüncül bir kamu dip- lomasisi uygulamasına gidilecektir. Belgede dijital diplomasiden özellikle bahsedilmiş ve kamu diplomasisi uygulamalarının dijital diplomasi kanal- larının genişletilmesiyle etkinliğinin arttırması hedeflenmiştir.34
Türkiye’nin kamu diplomasisi uygulamaları geniş çaplı bir yelpazeye sa- hiptir. Dışişleri Bakanlığı’nın yanı sıra Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA), Yunus Emre Enstitüsü (YEE), Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT), Yurtdışı Türkler ve Akraba Toplulukları Başkanlığı (YTB) vb.
birçok kurum, farklı yumuşak güç kaynaklarıyla, çeşitli dijital diplomasisi uygulamaları düzenlemektedir.
Türkiye’nin Dijital Diplomasisinde Dijital Siyasi Aktörler
Dünyada dijital diplomasi örnekleri ele alınırken ülkelerin liderleri, dışişleri bakanlıkları ve kurumlarının etkin rol oynadıkları görülmektedir. Türkiye’nin dijital mecraları etkin kullanan siyasetçilerinin hesap incelemelerinin yapıl- ması bu anlamda önemlidir. Diplomasi alanında Türkiye’nin en etkili siya- setçilerinde biri doğal olarak Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’dur.
20
Mevlüt Çavuşoğlu Twitter’ı aktif kullanan bir isimdir. Kendi resmi sayfasın- da, Türkçe ve İngilizcenin yanı sıraFransızca, Arapça, Azerbaycan Türkçesi gibi farklı dillerde paylaşımlar yapmaktadır. 2010 yılında açılan hesabın, 1,6 milyon takipçisi bulunmaktadır. Ancak Türkiye’nin dijital diplomasinin yürü- tüldüğü önemli bir hesap da Cumhurbaşkanlığı’na ait resmi hesaptır. Türkçe, İngilizce, Arapça, Rusça, Fransızca ve İspanyolca olarak faaliyet gösteren toplam 6 Cumhurbaşkanlığı hesabı eş zamanlı olarak paylaşımlar yapmak- tadır. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın İngilizce paylaşım yapan hesabında, katıl- dığı faaliyetlerden kısa bilgiler veya fotoğraflar paylaşıldığı görülmektedir.
Özellikle de Covid-19 küresel pandemi sonrasında paylaşılan mesajlara ba- kıldığında, Türkiye’nin sağlık alanındaki başarısına yapılan vurgu dikkat çek- mektedir. Küresel salgın krizi nedeniyle, dayanışma vurgusuyla Türkiye’nin yaptığı sağlık yardımlarına da değinilmektedir. Bunun yanı sıra Erdoğan’ın
@RT_Erdogan adıyla farklı bir hesabı bulunmaktadır. Mayıs 2020 itibariy- le 16,1 milyon takipçiye sahip olan mevzubahis hesap, Nisan 2020 veri- lerine göre, en çok takip edilen dünya liderleri arasında yedinci sırada yer almaktadır. 35
Türkiye’nin Dijital Diplomasisinde Dijital Devlet Kurumları
Ülkelerin dijital diplomasi uygulamalarında geleneksel kurumlarının dijital mecraları kullanımı önemlidir. Bu bağlamda Türkiye’nin Dışişleri Bakanlı- ğı’nın dijital diplomasiyi nasıl kullandığı da incelenmelidir. T.C. Dışişleri Ba- kanlığı’nın resmi internet sitesinde tam da bu suale yönelik bir açıklaması bulanmaktadır. Buna göre, bakanlık bilişim teknolojilerinin kullanımında iki ana ögeye odaklanmaktadır; 36
Hızlı, kesintisiz ve güvenli haberleşme alt yapısının geliştirilme- si, bu amaçla gerekli yazılım ve donanımın temini ve uygulan- masıdır. Diğer odak noktası ise, Vatandaşlarımıza yurtdışında verilen askerlikten doğuma birçok unsuru içeren konsolosluk hizmetlerinin hızlı ve kaliteli bir şekilde verilmesi ve bu hizmetle- rin e-devlet çalışmalarıyla bütünleştirilmesi için gerekli alt yapı
21
çalışmaların yapılması, ihtiyaç duyulan yazılımın geliştirilmesi.
Bu kapsamda e-Devlet çalışmalarına destek verilmesi” şeklin- de açıklanmaktadır.
Dışişleri Bakanlığı’nın bilgi teknolojilerinin kullanımı konusunda gelişmiş olması yurtdışında yaşayan veya kısa süreli ziyaret amaçlı yurtdışına çı- kan T.C. vatandaşları açısından birçok kolaylık sağlamaktadır.37 Bunların yanında Dışişleri Bakanlığı’nın farklı dijital mecralardaki hareketlilikleri de incelenmelidir. T.C. Dışişleri Bakanlığı’nın dijital mecralardaki varlığı ince- lendiğinde, öncelikle internet sitesine bakılmalıdır. İnternet sitesinin ziya- ret vb. parametreleri kamuya açık bilgiler olmasa bile, bu sitenin Türkçe, İngilizce, Arapça ve Fransızca hizmet verdiği görülmektedir. Sosyal med- yada incelemesi yapıldığında ise 2010 yılında faaliyete başlayan Türkçe Facebook sayfasının 307,8 bin kişi tarafından takip edildiği görülmektedir.
Aynı platformda İngilizce olarak faaliyet gösteren Dışişleri Bakanlığı’nın İngilizce sayfası ise 31,8 bin kişi tarafından takip edilmektedir. Bu sayfalara genel bir bakış ile Dışişleri Bakanlığı’nın çalışmalarını, vatandaşlara yönelik bilgilendirmeler, güncel sorunlar ve Dışişleri Bakanı’nın açıklamalarının paylaşımlarının ağırlıklı olduğu görülmektedir.
Dijital diplomasinin önemli uygulama mecralarından olan Twitter’da da Türkçe dışında İngilizce, Fransızca ve Arapça olarak yer alan Bakanlığın Türkçe sayfası, 2009 yılından beri faaliyettedir. @TC_Disisleri hesabıyla fa- aliyetlerini yürüten bakanlığın Mayıs 2020 tarihi itibariyle, 16,4 bin tweeti ve 1,4 milyon takipçisi bulunmaktadır. Bakanlığın İngilizce paylaşımlar yapan
@MFATurkey hesabı ise 10,5 bin tweet ile 75,1 bin takipçiye sahiptir. Ba- kanlığın 2012’de açılmış, Arapça ve Fransızca sayfaları ise sırasıyla 3,555 ve 2,490 tweeti olduğu görülmektedir. Takipçi sayılarıyla atılan tweetlerin sıralamasında bir doğru orantı gözlemlenebilecek olacak bu sayfalarda Arapça ve Fransızca olanların daha az aktif olduğu görülmektedir.
22
T.C. Dışişleri Bakanlığı’nın ayrıca, 2012 yılında açtığı, Mayıs 2020 itibariyle 1 milyon 477 bin izlenme sayısına ulaşmış bir resmi Youtube kanalı da bulunmaktadır. Bu kanalda, resmi belgeler ve süreçlerle ilgili vatandaşları bilgilendirici görsellerin yanı sıra dışişleri bakanının açıklamaları, katıldığı programlar ve benzeri faaliyetlerin yer aldığı videolar yayımlanmaktadır.
Dışişleri Bakanlığı’nın yabancı dillerde youtube kanalının olmaması ise bir eksiklik olarak not düşülebilir.
Türkiye’nin Twitter’da aktif olan önemli hesaplarından biri de T.C. İletişim Başkanlığı hesaplarıdır. @iletisim, @communications, @kommunikatsi- ya hesaplarıyla sırasıyla Türkçe, İngilizce ve Rusça paylaşımlar yapmakta olan hesabın Türkçesi 2020 Mayıs ayına kadar 971.9 kişi tarafından takip edilmektedir. Ancak İngilizce ve Rusça paylaşım yapan hesapların takipçi sayısı daha düşüktür. 25,6 bin kişi @communications sayfasını takip eder- ken bu rakam, Rusça sayfa için sadece 1,192’dir. Burada dikkat çeken nok- talardan biri de bahse konu olan sayfalardan yapılan paylaşımların nicelik- lerine bakıldığında da aynı sıralama ile karşılaşılmasıdır. İngilizce ve Rusça dillerinde yönetilen sayfaların daha az aktif kullanılması, takipçi sayısının da daha az olduğu yorumu yapılabilir. Bu anlamda, yabancı dilde yapılan paylaşımların arttırılması gerektiğini söylemek yanlış olmayacaktır.
Türkiye’nin en önemli kamu diplomasisi kurumlarının başında yer alan TİKA, Sovyetler Birliği’nin yıkılmasının ardından ortaya çıkan yeni Türk Cumhuriyetlerinin ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulan bir kurumdur.
Nitekim TİKA, 1990’lı yıllardan günümüze kadar sürdürülen kamu diplo- masisi çalışmalarıyla Türkiye’nin en tecrübeli kurumlardandır.38 TİKA’nın dijital platformlardaki varlığı incelendiğinde, öncelikle resmi internet sitesine bakmak gerekir. Resmi internet sitesinde faaliyetlerine yer veren TİKA’nın Türkçe, İngilizce ve Arapça olmak üzere üç dilde hizmet verdiği görülmektedir.
Resmi internet sitesinde TİKA’nın sosyal medya hesaplarına erişim linkle- ri bulunmaktadır. “tika_turkey” adlı Instagram hesabında yer yer İngilizce
23
açıklamalara yer verilmiş olsa da genel anlamda Türkçe bilgilendirmelerin yapıldığı gözlemlenmektedir. Yine TİKA’nın resmi Facebook sayfasında da yoğun Türkçe paylaşımlar bulunurken; Twitter’da Türkçe, İngilizce, Arapça, Fransızca, Almanca hesapları bulunmaktadır. Türkçe @Tika_Turkey hesa- bının Mayıs 2020 itibarıyla 20.2 bin tweeti 232,6 bin takipçisi bulunmakta- dır. TİKA’nın yabancı dillerde paylaşım yaptığı hesaplara bakıldığında, en aktif hesabın Arapça @tika_arabic hesabı olduğu görülmektedir. 2020 Ma- yıs ayı itibarıyla, 3,846 tweeti bulunan hesabı sırasıyla İngilizce, Fransızca ve Almanca izlemektedir.
Bir kamu diplomasisi kurumu olan Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı’nın sosyal medya hesapları ve internet sitesi incelendiğinde, Türkçe hesapların ve paylaşımların daha aktif çalıştığı gözlemlenmektedir.
Kamu diplomasisinin hedef kitlesinin yabancı halklar olması dolayısıyla bu TİKA’nın dijital medya kullanımının bir eksikliği olarak sayılabilir. Bunun dışında TİKA, Orta Asya Türk Cumhuriyetlerine yönelik çalışmalar yürütmek amacıyla kurulmuş bir kuruluş olma özelliğindedir. Fakat dijital ortamdaki aktiviteleri değerlendirildiğinde, odak noktasını Arap coğrafyasına yöneltti- ği izlenimi oluşmaktadır.
Kamu diplomasisi için diasporalar önemli bir kaynak olarak görülmek- tedir. Hem anavatanları hem da yaşadıkları ülke ile ilgili sahip oldukları daha kapsamlı ve samimi bilgilerle vatandaş diplomasisi kategorisinde değerlendirilebilirler. Ülke markalama konusunda da etkili olan diaspora- lar lobicilik faaliyetleriyle de ülke çıkarlarına katkı sağlamaktadırlar.39 Bu bağlamda, 2010 yılında kurulan Yurtdışı Türkler ve Akraba Toplulukları Başkanlığı(YTB), günümüzde Türk diasporası ile bağlantıların gelişmesi için çalışmaktadır. Yurtdışında da Türklerle sosyal ve kültürel bağların korunması ve geliştirilmesinin yanında, yurtdışında doğan ve yetişen T.C.
vatandaşı gençlerin anadillerini öğrenmeleri, kültürel değerlerini tanımaları ve kültürel gelişimlerini destekleyici projeler sürdürmektedir.40
24
YTB, çalışmalarını dijital ortamda da sürdürmektedir. 2011 yılında @yurt- disiturkler adıyla Twitter’a giren YTB’nin Mayıs 2020 itibarıyla 14 bin tweeti bulunmaktadır. YTB’nin bu Twitter hesabını takip eden 80,3 bin kişi bulun- maktadır. YTB Twitter sayfası, özel günlerde anma ve kutlamalara, yapılan etkinliklerle ilgili bilgilendirmelere, öğrencilere yönelik burs-staj gibi imkân- ların duyurularına yer vermektedir. Balkanlar ve Almanya gibi Avrupa’daki Türk ailelere yönelik, Türk dili ve kültürünü canlandırmak yaşatmak adına yapılan etkinliklerin duyurularına sıklıkla yer verildiği görülmektedir. Sayfa- da yapılan Türkiye, Azerbaycan, Kırgız, Tatar, Kazak, Ugur ve Özbek dilinde yapılan paylaşımları ise YTB’nin yurtdışındaki T.C. vatandaşlarının dışında Türk soydaşlara da yönelik olan çalışmalarını göstermektedir.41 Sonuç ola- rak Türkiye’nin YTB aracılığıyla yürüttüğü diaspora diplomasisinde sosyal mecraların etkin bir şekilde kullanıldığı söylenilebilir.
Türkiye’nin kültürünün ve dilinin tanıtımını yapan başka bir kamu dip- lomasisi kurumu ise Yunus Emre Enstitüsü(YEE). 2007 yılında TİKA’dan ayrılarak kurulan YEE’nin 46 ülkede, 56 kültür merkezi bulunmaktadır. Bu merkezleriyle, Türkçe’nin yaygınlaştırılması ve Türkiye’nin sanatının, kültü- rünün tanıtımının yapılması hedeflenmiştir.42 YEE’nin bu çabalarını dijital medya üzerinden de sürdürmektedir. YEE resmi internet sitesinin yanı sıra 2010 yılında @yeeorgtr adlı Twitter hesabını açmıştır. Mayıs 2020 itibariy- le 10,2 tweeti ve 54.1 bin takipçisi bulunmaktadır. YEE’nin önemli kültürel diplomasi çalışmalarının arasında dijital ortamda Türkçe eğitimi vermesi sayılabilir. Resmi internet sitesi üzerinde verilen video derslerin yanında, özellikle pandemi süresinin ardından yüz yüze verilen derslerin de çevrimi- çi bir şekilde aksamadan devam etmesi, bu alanda gerekli altyapıya sahip olduğunu göstermesi açısından önemlidir.43
Ülkelerin kamu diplomasisi uygulamalarında en önemli yerleri medya kurumları işgal etmektedir. Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu (TRT) da Türkiye’nin tanıtımı açısından büyük önem taşımaktadır. TRT yayın hayatına 1964 yılında başlamış tecrübeli bir kurumdur. 1990’da Avrupa’da yaşayan Türk vatandaşlara yönelik TRT-INT kanalının açmasıyla kamu diplomasisi
25
çalışmalarının başladığı söylenebilir. Sovyetlerin dağılmasıyla, Kafkasya ve Orta Asya’da yeni Türk cumhuriyetlerine yönelik TRT-Avrasya kanalının 1993’te açılması ise artık uluslararası halka yönelik medya çalışmalarının başlangıcı sayılabilir. TRT-6 ile ilk kez yabancı dilde televizyon yayınına başlayan, 2009 tarihinde TRT-AVAZ ile yerel dillerde de yayın yapmakta, TRT El Arabia ile Arapça, TRTWORLD ile İngilizce yayın yaparak Türkiye’yi dünya bir çapında temsil etmeye başlamıştır. Bu dillerin dışında, TRT Belgesel kanalı aracılığıyla İngilizcenin yanında, Almanca, Fransızca ve Rusça olarak Türkiye’nin tanıtımına katkıda bulunmaktadır.44
TRT’nin dijital ortamda ilk faaliyeti ise 1999 yılında resmi internet sitesinin yayına başlamasıyla olmuştur. 2008 yılına gelindiğinde ise 31 farklı dilde hizmet veren trt.world.com açılmıştır. Bu anlamda, TRT’nin “Yeni Medya”
olarak adlandırılan dijital medyaya iyi adapte olduğu söylenebilir. 2015 yı- lında @trtworld hesabıyla Twitter’a kaydolan ve İngilizce paylaşımlar ya- pan TRTWORLD uluslararası kanalının Mayıs 2020 itibarıyla 326,7 bin ta- kipçisi bulunmaktadır.
TRT’nin bu yazıda tamamının sayılması mümkün olmayacak başka birçok kuruluş, radyo ve yayını bulunmaktadır. Yücel TRT’nin dijital diplomasi açı- sından TRT’nin önemini şu sözlerle açıklamıştır;45
TRT bünyesinde bulundurduğu birçok yayın kuruluşu, TV ve radyo kanalı, yabancı dilde yayın yapan web siteleri, bu kurum- lara ait yüzlerce sosyal medya hesabı ve çeşitli alt bileşenle- riyle dijital diplomasi açısından dünyada eşi benzeri olmayan bir ekosistem olarak göze çarpmaktadır. Örneğin, tematik bir kanal olarak TRT AVAZ’ın 5 ayrı dilde dijital mecralarda yayın yapması, medyanın dijital diplomasideki potansiyel gücüne örnek teşkil etmektedir. Yayıncılık faaliyetlerinin yanı sıra dijital diplomasi yaklaşımının benimsenmesi TRT’yi bir anda ulusla- rarası yayın çevrelerinde öncü bir konuma yükseltecektir.
26
YEE ve TRT tarafından yoğun bir şekilde yürütülen kültürel diplomasinin yanı sıra Türkiye’nin dijital platformlar aracılığıyla turizm diplomasisini de kullanıldığı görülmektedir. Bu bağlamda, Kültür ve Turizm Bakanlığı Tanıt- ma Genel Müdürlüğü 2016 stratejisinde “dijital tanıtıma” önem verilmesi maddesi görülmektedir.46 Özellikle Youtube’un aktif bir şekilde Türkiye’nin tanıtımında kullanıldığı görülmektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca uy- gulanan “Turkey: Home” kampanyası dâhilinde ülkenin dört bir yanından kültürel zenginliklerin ve doğal güzelliklerin tanıtımının yapıldığı 21 adet İngilizce tanıtım filmi, Turkey Home kampanyası Youtube kanalında yayım- lanmıştır.47 Yine turizm diplomasisi kapsamında değerlendirilebilecek olan ComeSee Turkey kampanyasının da İnstagram hesabı üzerinde aktif çalı- şıldığı görülmektedir. Sancar’ın @comaseeturkey Instagram hesabı üzerin- de yaptığı analizler sonucunda vardığı sonuç, yabancı halklarda olumlu bir etki bıraktığı üzerinedir.48
Küresel Pandeminin Türkiye’nin Dijital Diplomasisindeki Yan- sımaları
Çin’in Vuhan kentinde bir hayvan pazarında, hayvandan insana geçerek evirildiği düşünülen Covid-19 virüsü, küresel boyutta bir salgına dönüşmüştür. Covid-19 salgını, 11 Mart tarihinde Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından küresel pandemi olarak ilan edilmiştir. Binlerce insanın ölümüne neden olan virüs ülkeleri hazırlıksız yakalamıştır. Yetkililer tara- fından virüsten korunmak için insanların olabildiğince evlerinde kalmaları ve zaruri olmadıkça dışarı çıkmamaları tavsiye edilmiş, hatta bu zaman zaman zorunlu hale getirilmiştir. Virüs ülkelerdeki sağlık sistemlerinden ekonomiye kadar birçok sektörde olumsuz etkiler bıraktığı gibi evlerine hapsolan insanların sosyal ve kültürel yaşamlarında da değişimler meyda- na getirmiştir.49
İnsanların evlerinden çıkamadıkları bu salgın döneminde birçok alanda di- jital dönüşümün ivme kazandığı gözle görülür olmuştur. Birçok işyeri, kü- tüphane, derslik, konferans salonu, dizi seti insanların ellerindeki tek bir ci-
27
haza toplanmıştır. Sosyal medya kullanım oranları artmış, video konferans görüşmelerine imkân sağlayan uygulamaların kullanımı yayılmış, çevrimiçi eğitim ve iş toplantıları yaygınlaşmıştır.50
Dijitalleşmenin kazandığı ivmenin dijital diplomasi için de benzer hızlandı- rıcı bir etkisi olduğu söylenebilir. Liderler ve ülke temsilcilerinin ülkelerinde- ki durumu hem kendi halkına hem de uluslararası halka duyurmak için yine sosyal medya, özellikler de Twitter’ı kullandıkları görülmektedir. Örneğin korona virüse yakalanan Birleşik Krallık Başbakanı Boris Johnson salgın- la mücadele ettiği günlerde, evinden videolar çekerek Twitter hesabından halkı bilgilendirici ve önlem almaya teşvik edici paylaşımlar yayınlamıştır.51 Türkiye’nin dijital diplomasi uygulamaları incelenirken pandemi sürecinde- ki gelişmelere de göz atmak faydalı bulunmuştur. Covid-19 küresel salgını, öncelikle sağlık otoritelerinin gündeme getirmiştir ve T.C. Sağlık Bakanlı- ğının çalışmalarının bu süreçte önemi büyüktür. Halkın bilgilendirilmesi ve önlemlerin alınmasına teşvik edilmesi için çalışan sağlık bakanlığı, Türki- ye’de ilk vakanın görülmesinden itibaren halka vakalar ve vefatlar konusun- da bilgilendirici açıklamalar yapmaktadır. Geleneksel medya yayınlarının dışında, Türkiye’deki salgın için “covid19.saglik.gov.tr” resmi internet sitesi açılmış, ayrıca Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın resmi Twitter sayfası (@
drfahrettinkoca) günlük bilgilendirmeler yapılmıştır.
Uluslararası bilgilendirmeler ise T.C. İletişim Başkanlığı tarafından yapıl- maktadır. T.C. İletişim Başkanlığı’nın İngilizce yayın yapan @communica- tions sayfasında, Türkiye’de Sağlık Bakanı Fahrettin Koca tarafından açık- lanan günlük vaka, vefat ve iyileşen hasta sayısını gösteren tablo benzeri tablolar yayınlamaktadır. Türkiye’nin korona günlüklerinin yayınlandığı tab- loda diğer ülkelerin vakaları da verilmekte ve böylece okuyucuya ülkelerin durumlarını aynı şemada karşılaştırma imkânı sağlanmaktadır. Örneğin 2 Haziran’da paylaşılan şemada Türkiye’deki toplam vaka sayısı 165,555 iken; Birleşik Krallık’ta 277,985, Almanya’da 183,984 olarak bir arada gö- rülebilmektedir. Ayrıca bu tabloda, ülke içinde yer alanın dışında, her ülke
28
için bir de ölümcüllük oranı hesaplaması yapılmıştır. Örneğin 2 Haziran tablosunda Türkiye’nin ölüm oranı %2,77 olarak hesaplanırken, diğer on ülkenin verilerinin yer aldığı aynı görselde verilen Birleşik Krallık ’ın ölüm oranı %14,16, İtalya’nınki %14,36, ABD’ninki ise %5,75 olarak verilmiştir.
Covid-19 küresel bir sorun haline gelmiş ve bütün ülkelerin ortak problemi- dir. Salgın problemi ortak olsa da uluslararası ulaşımın sınırlılıklarını artır- mıştır. Bu noktada problemlerin çözülmesi adına liderlere, siyasilere ve ku- rumlara sunduğu olanaklarla dijital diplomasi devreye girmektedir. Liderler daha önce de telefon ile üst düzey görüşmeler gerçekleştiriyor olsalar da pandemi süreci telefon görüşmelerin sayısını arttırmıştır. Cumhurbaşka- nı Erdoğan’ın bu süreçte dört kez sadece Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile telefon görüşmesi gerçekleştirdiği kaydedilmiştir. Cumhurbaşkanı Erdoğan Çin’den ABD’ye birçok devlet başkanıyla ikili telefon görüşmeleri gerçekleştirmiştir.52
Pandemi sürecinde diplomaside nispeten yeni bir akım oluşmuştur; video konferans diplomasisi. Devlet liderleri, bakanlar, siyasiler ve devlet memur- larına kadar tüm yetkililer bu süreçte video konferans diplomasisine baş- vurmak durumunda kalmıştır. Türkiye’de ilk üst düzey video konferans yön- temi Erdoğan tarafından gerçekleştirilmiştir. Cumhurbaşkanı Erdoğan 17 Mart’ta Almanya Başbakanı Angela Merkel, Birleşik Krallık Başbakanı Boris Johnson, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ile video konferans aracılığıyla dörtlü bir zirve gerçekleştirmiş, görüşmede Suriye Krizi’nden, AB-Türkiye ilişkilerine kadar birçok konuda kapsamlı bir değerlendirmeler yapılmış, Erdoğan görüşmeye dair medyaları @RTErdogan adlı Twitter he- sabında paylaşarak duyurmuştur.
Video konferans yöntemiyle yapılan başka bir görüşme ise NATO Savun- ma Bakanları Toplantısı olmuştur. NATO tarihinde bir ilk olarak not edilen toplantıda, virüsün küresel bir güvenlik krizine dönüşmemesi adına alınabi- lecek önlemler değerlendirilmiştir. Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar da ko-
29
nuşma yapmıştır. Ayrıca söz konusu toplantıya ilişkin video, fotoğraf gibi görseller Milli Savunma Bakanlığının resmi sosyal medya hesaplarından paylaşılmıştır.
Covid-19 virüsünün pandemi ilan edilmesinden bu yana virüsle ilgili bilim- sel çalışmalar yürütülmektedir. Aşı çalışmaları ise bu süreçte, tüm dünya- nın normalleşmesi ve krizin önüne geçilebilmesi için en önemli ve ihtiyaç duyulan çalışmalardır. Birçok gelişmiş ülke tarafından aşı çalışmaları baş- latılmıştır ve Türkiye de aşı çalışmaları yapılan ülkelere dâhildir. Türkiye, uluslararası bir sorun olan virüsün çözüm çalışmaları için uluslararası ça- lışmalar yürütmekte ve bu noktada dijital diplomasi devreye girmektedir.
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 2 Haziran tarihinde, Twitter sayfasında, Tür- kiye’nin aşı ve ilaç çalışmalarında Rusya ile birlikte yürüteceklerini açıkla- mıştır. Bakan Koca, bu kararı açıklarken Rusya Sağlık Bakanı Dr. Mikhail Murashko ile yaptığı video konferansın fotoğrafını paylaşmıştır.
Türkiye’nin dijital diplomasi anlamında attığı önemli adımlardan biri “An- talya Diplomasi Forumu” olarak değerlendirilebilir. 2019 yılının Kasım ayında, Çavuşoğlu tarafından Mart 2020’de53 gerçekleştirileceği açıkla- nan forumun ana teması “Dijital Çağda Diplomasi” olarak belirlenmiştir.54 Dijital çağda diplomasi ana konusunun yanı sıra “Dijital Çağda Savaş ve Barış”, “Ağa Dayalı Küresel Düzen: Dijital Çağın Siyasi, Sosyal, İktisadi ve Teknolojik Dinamikleri”, “Dijital Seyrimizin Resmi (TRT World desteğiyle)”,
“DijitalÇağda Ana Akım Medya Gazeteciliğine Karşı Yeni Medya” gibi dijital diplomasinin ağırlıklı olarak işleneceği konular belirlenmiştir.55 Ancak Co- vid-19 nedeniyle Antalya Diplomasi Forumu belirlendiği gibi Mart ayında yapılamamıştır. Tüm uluslararası etkinliklerin ertelendiği bu süreçte, T.C.
Dışişleri Bakanlığı’nca düzenlenen dijital diplomasi konulu forum dijital ortamda gerçekleştirilmiştir. Burada önemli noktalardan biri de liderlerin, siyasetçilerin, akademisyenlerin, yazarların, bakanların konuşmacı olarak katıldıkları forumun canlı olarak dijital ortamda yayınlanarak, halka sunul- masıdır.
30
Sonuç
Y eni tarım aletlerinin ortaya çıkışı, sanayinin gelişmesi gibi teknolojik aletlerin toplumu kökten dönüştüren sonuç- lar ortaya çıkarmıştır. Tarihte köklü ama yavaş gelişen teknoloji günümüzde olağanüstü bir ivme kazanmıştır. Yapay zekânın bilimin popüler konusu olduğu günümüzde, teknoloji- de sağlanan bu ivme hem toplumda hem siyasette hızlı dönü- şümlere sebebiyet vermektedir.
03
31
Yeni tarım aletlerinin ortaya çıkışı, sanayinin gelişmesi gibi teknolojik alet- lerin toplumu kökten dönüştüren sonuçlar ortaya çıkarmıştır. Tarihte köklü ama yavaş gelişen teknoloji günümüzde olağanüstü bir ivme kazanmıştır.
Yapay zekânın bilimin popüler konusu olduğu günümüzde, teknolojide sağ- lanan bu ivme hem toplumda hem siyasette hızlı dönüşümlere sebebiyet vermektedir.
Orta Doğu’da yaşanan ve iktidar değişiklerine neden olan “Arap Baharı” ola- rak adlandırılan ayaklanmaların ardından dijitalleşmenin siyaset üzerindeki etkisinin önemi anlaşılmıştır. Yeni medya olarak adlandırılan sosyal medya gibi mecraların toplumda geniş bir biçimde yaygınlaşmış olduğu ve devlet- lerin elindeki güçlü potansiyel ortaya çıkmıştır. Klasik medya araçları henüz gücünü kaybetmemiş olsalar da her yaştan insanın dijital mecralarda yer alması ve interaktif bir ortam oluşması, kamu diplomasisi uygulayıcılarının hedef kitleleri ile anında etkileşime geçebilecekleri bir ortam sağlamasıyla önemini arttırmıştır.
2000’li yıllarda Türkiye, dış politikasında dengeleyici olmanın ötesinde aktif bir rol oynamayı tercih etmektedir. Bu politikanın içine, Osmanlı İmparatorluğu’nun mirasından faydalanmayı da tercih etmiş ve Orta Doğu başta olmak üzere, yabancı halklarla olan iletişimini ve etkileşimini artırma eğilimleri içerisine girmiştir. Bu coğrafyalarda, güçlü yumuşak güç kaynakları olan kültürel ve tarihsel mirasını kamu diplomasisinin çeşitli uygulamalarında kullanmaktadır. Çağın gerekliliği olan dijital diplomasisi ise bu yolda önemli bir araç haline gelmiştir.
Türkiye’nin kamu diplomasisi uygulayıcı kurumlarının sosyal medya gibi dijital mecralarda aktif yer aldıkları görülmektedir. T.C. Cumhurbaşkanı Recep Tayip Erdoğan’ın sosyal medyayı aktif kullanan bir lider olduğu gö- rülmektedir. Liderlerin, dijital diplomaside önemli yer edinen Twitter’da et- kileşimlerine göre yapılan analizlerde, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yedinci sırada olması bu iddiayı destekler niteliktedir. Cumhurbaşkanı’nın kişisel hesabı dışında oluşturulan ve farklı dillerde paylaşım yapan hesaplara sa- hip olması da ulaşılan kitleleri genişletmesi bakımından önemlidir.
32
TİKA, TRT, YEE ve YTBgibi kurumların sosyal medyanın her alanını kullan- makta olduğu görülmektedir. Ancak, YTB dışındaki kurumların politika he- deflerinde bulunan yabancı halkların dillerinde yaptıkları paylaşımlar, Türk- çe paylaşımlar ile karşılaştırıldığında sayıca daha az olduğu görülmektedir.
Bu da politika hedefleri ile pratikte bir tezat oluşturmaktadır. Bu tezattın giderilmesi için stratejiler geliştirilmesi faydalı olacaktır.
Dijital diplomasi kamu diplomasisinin bir türü olarak devletten-halka ola- bileceği gibi iletişim teknolojilerinin verdiği imkânlar doğrultusunda dev- letten-devlete şeklinde de uygulanabilmektedir. Çin’de başlayarak bütün dünyaya yayılan Covid-19 salgını ile birlikte, devletlerin dijital diplomasi uygulamalarını da ivme kazanmıştır. Bu süreçte Türkiye’nin dijital zirvelere katılması, hatta Antalya Diplomasi Forumunun dijital ortamda gerçekleşti- rilmesi Türkiye’nin dijital diplomaside verdiği önemli bir sınav olarak görü- lebilir.
33
Sonnotlar
04
34
tal Diplomasi”, Uluslararası İlişkilere Disiplinlerarası Bir Yaklaşım: Uluslararası İletişim Perspektifi, İstanbul, 2016, s. 79.
3 Ekşi, 2016, s. 79.
4 Gökhan Yücel, 2016, s.748-749.
5 Joseph S. Nye, “Soft Power”, Foreign Policy; Twentieth Anniversary, 1990, C.3, S. 80, s.157.
6 Joseph S. Nye, “Public Diplomacy and Soft Power”, Annals of the American Academy of Political and Social Science, 2008, C. 616, s. 94.
7 Nye, 2008, s. 95
8 Joseph Nye, The Future of Power, Public Affairs, 2011, New York, s.83; Nye, 2008, s. 96 9 Nye, 2008, s. 95
10 Cull, 2009, s. 14.
11 Ekşi, 2016, s. 75-76.
12 “60 Social Media Statistics for 2020”, Influencer Makreting Hub, https://influencermarketinghub.com/soci- al-media-statistics/, (erişim tarihi: 04.05.2020)
13 Sosyal ağlarda kullanılan yabancı dil kökenli “Hashtag” kelimesi yerine, çalışmada diyez-etiketi tabiri kul- lanılmıştır
14 Corneliu Bjola, Marcus, Holmes, Digital Diplomacy: Theory and Practice, Routledge, New York, 2015, s.
72-73
15 Ekşi, 2016, s. 75-76.
16 Ekşi, 2016, s. 80.
17 Dev Lewis, “Digital diplomacy”, Gateway House, 2014, https://www.gatewayhouse.in/digital-diplomacy-2/, (erişim; 02.05.2020)
18 IIan Manor- Elad Segev, “Amerika’s Selfie; How the US Portrays Itself on Its Social Media Accounts”, Digital Diplomacy, 2015, s. 107.
19 Yücel, 2016, s. 249.
20 Sergus Hanson, “Baked in and Wired: E-Diplomacy@state”, Foreign Policy at Brookings, 2012; Aktaran:
Olubukola S. Adesina, “Foreign Policy in the Era of Digital Diplomacy”, African Journal for the Psychological Studies of Social Issues, C.19, S.3, 2016, s. 172
21 Statista, https://www.statista.com/markets/424/internet/, (erişim; 05.05.2020) 22 Kekevi, 2018, s. 313.
35
25 Kekevi, 2018, s. 313.
26 Rusya Değil
27 Matthias Lufkens, Digital Diplomacy, Le Web, Paris, 2014, 28 Ekşi, 2016, s. 89.
29 Yücel, 2016, s. 754.
30 Yıldırım Turan - Ahmet Karanfil, “Kamu Diplomasisi ve Ak Parti Dönemi Türk Dış Politikası”, Uluslara- rası Politik Araştırmalar Dergisi, C.3, S.1, 2017, s. 20-21.
31 Yücel, 2016, s. 759.
32 The Soft Power 30, https://softpower30.com/ (erişim; 10.05.2020.)
33 Pınar Aslan – Oğuz Göksu, “Digital Diplomacy, Global Perception and Turkey”, 14th International Symposium Communication in the Millennmium, 2016, s. 583
34 “On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023)”, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/07/OnbirinciKalkinmaPlani.pdf, (erişim:
11.05.2020)
35 36 T.C. Dışişleri Bakanlığı, http://www.mfa.gov.tr/bilisim-alt-yapisi.tr.mfa, (erişim: 05.05.2020) 37 Ibid.
38 Tuncay Kardaş-Ramazan Erdağ, “Bir Dış Politika Aracı Olarak TİKA”, Akademik İncelemeler Dergisi, 2012, C. 7, S. 1, s. 169.
39 Emrah Budak, “Türk Diasporasına Yönelik Dijital Diplomasi: Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Üzerine Bir İnceleme”, Gümüşhane Üniversite İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, C. 8, S. 1, 2020, s. 540.
40 YTB, “2019 Yılı Performans Raporu”, s. 14.
41 Budak, 2020, s. 552.
42 “2017 Faaliyet Raporu”, Yunus Emre Enstitüsü, s. 7.
43 “Türkçe Öğrenmeye Devam!”, Yunus Emre Enstitüsü, https://www.yee.org.tr/tr/haber/turkce-ogren- meye-devam; “Türkçe”, https://www.yee.org.tr/tr/yayinlar?k=161&yk=192 (erişim; 08.05.2020).
44 “TRT Tarihi”, http://www.trtmuze.com.tr/hakkimizda/trt-tarihi/, (erişim; 08.05.2020).
45 Yücel, 2016, s. 759.
36
48 Gaye Aslı Sancar, “Dijital Diplomaside Instagramın Rolü: ComeSee Turkey Örneği”, 1. Uluslararası İletişimde Yeni Yönelimler Konferansı, 2017, s.379.
49 Hasan Alpoga-Derya Oduncu Alpoga, “Koronavirüs Salgınının Sosyoekonomik Sonuçları”, IBAD Sos- yal Bilimler Dergisi, 2020, C.8, s.101.
50 “Korona virüsün dijital medya ve mobil üzerindeki etkisi”, https://www.techinside.com/koronaviru- sun-dijital-medya-ve-mobil-uzerindeki-etkisi/, (erişim:02.06.2020).
51 Boris Johnson Resmi Twitter Sayfası, https://twitter.com/borisjohnson, (erişim: 02.06.2020).
52 “Koronavirüs Sürecinde Diplomasi Atağı”, Sabah, https://www.sabah.com.tr/gundem/2020/06/02/
koronavirus-surecinde-diplomasi-atagi, (02.06.2020).
53 “Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu: Gelecek Sene Antalya Diplomasi Forumu’nu Başlatıyoruz”, Anadolu Ajan- sı, https://www.aa.com.tr/tr/politika/disisleri-bakani-cavusoglu-gelecek-sene-antalya-diplomasi-foru- munu-baslatiyoruz/1660170, (erişim: 02.06.2020).
54 “Antalya Diplomasi Forumu (27-29 Mart 2020, Antalya)”, https://www.iletisim.gov.tr/turkce/duyuru- lar/detay/antalya-diplomasi-forumu-27-29-mart-2020-antalya, (erişim: 02.06.2020).
55 “Hakkımızda”, Dışişleri Bakanlığı, http://adf.mfa.gov.tr/default.tr.mfa, (erişim:02.06.2020).
