ANNE SÜTÜNÜN TEŞVİKİ ve BEBEK DOSTU SAĞLIK KURULUŞLARI PROGRAMI

ANNE SÜTÜNÜN TEŞVİKİ ve BEBEK DOSTU SAĞLIK KURULUŞLARI PROGRAMI

1

Amaç ve Hedefler

• Amaç; Emzirmenin Teşviki ve Bebek Dostu Sağlık Kuruluşları Programı’nı tanıtmak ve emzirme göstergelerindeki değişimleri açıklamak

• Hedefler;

1. Bebek ve küçük çocuk beslenmesine anne sütünün önemini açıklamak 2. Bebek Dostu Hastane İnsiyatifi’nin (BDHİ) kısa tarihçesi hakkında bilgi

sahibi olmak. Ayrıca, bebek ve küçük çocuk beslenmesinde DSÖ/UNICEF küresel stratejisini bilmek ve açıklamak

3. Emzirmenin Teşviki ve Bebek Dostu Sağlık Kuruluşları Programı’ nın amacını ve hedeflerini açıklamak

4. Program bileşenleri hakkında bilgi sahibi olmak ve güncel durumu bilmek

5. Ülkemizin emzirme göstergeleri açısından mevcut durumunu bilmek

Yaşamın ilk yılları…

İnsan beyninin gelişimi döllenme ile başlamakta ve adölesan çağı boyunca devam etmektedir.

Bu gelişim en hızlı yaşamın ilk birkaç yılında olmaktadır.

Anne karnında başlayan ve doğumdan itibaren iki yaşın sonuna kadar devam eden süreç “kritik pencere” dönemidir.

Büyüme ve gelişmenin ideal şartlarda olabilmesi için bu dönemdeki beslenme çok önemlidir.

3

Beslenme neden bu kadar önemli?

• Gebe ve bebeklerdeki beslenme yetersizliği küresel hastalık yükünün %10’undan fazlasını oluşturmaktadır.

• Yılda yaklaşık 1,5 milyon çocuk akut beslenme yetersizliği nedeni ile ölmektedir.

• 2011 yılı rakamlarına göre dünya genelinde yaklaşık 165 milyon çocuk yetersiz gıda, vitamin ve mineralden fakir diyet, yetersiz bakım ve hastalıklar nedeniyle bodurdur.

• Dünya genelinde 5 yaş altı ölümlerin %20’si uygun beslenme müdahaleleri ile önlenebilir

Anne sütü ile beslenme neden önemli?

Doğduktan 2-23 saat sonra emzirilmeye başlayan yenidoğanların doğumu takip eden 28 gün içinde ölme riski doğumdan sonraki bir saat içerisinde emzirilen bebeklere kıyasla

%33 daha fazladır; bu oranın doğduktan 1 gün veya daha uzun bir süre sonra emzirilmeye başlayan yenidoğanlarda iki katından fazla olduğu görülmektedir (1).

1.Smith ER. Delayed breastfeeding initiation and infant survival: a systematic review and meta-analysis. PLoS One. 2017;12(7)

2. NEOVITA Study Group. Timing of initiation, patterns of breastfeeding, and infant survival: prospective analysis of pooled data from three randomised trials. Lancet Glob Health.

2016;4(4)

Emzirmeye erken başlamanın sağladığı koruyucu faydalar, bebek altı aylık olana kadar devam etmektedir (2).

Çocuk ölümlerinin %45’inin altında yetersiz beslenme yatmaktadır;

Emzirmenin arttırılmasıyla her yıl 820.000 çocuğun hayatı kurtarılabilir.

Zinc deficiency Vitamin A deficiency Severe wasting Wasting Sub-optimal breastfeeding Fetal growth restriction Underweight Stunting Combined effects

0.0 5.0 10.0 15.0 20.0 25.0 30.0 35.0 40.0 45.0 50.0

1.7 2.3

7.8 11.5 11.6 11.8

17.0 17.0 0.0

45.4

Percentage of deaths

Zinc deficiency Vitamin A deficiency Severe wasting Wasting Sub-optimal breastfeeding Fetal growth restriction Stunting Underweight Combined effects

0 2,000,000 4,000,000

116,000 157,000

540,000 800,000 804,000 817,000

1,179,000 1,180,000 0

3,149,000

Annual numbers of deaths

Birleşik etki

Düşük kilo Bodurluk Ceninde gelişme geriliği Yetersiz anne sütü Aşırı zayıflık Ciddi zayıflık Vitamin A eksikliği Çinko eksikliği Yıllık ölüm oranı Birleşik etki

Bodurluk

Düşük ağırlık

Ceninde gelişme geriliği

Yetersiz anne sütü

Aşırı zayıflık

Ciddi zayıflık

Vitamin A eksikliği

Çinko eksikliği

Ölüm oranı

Bebek Dostu Hastane İnisiyatifi

DSÖ ve UNICEF, 1990 yılında gerçekleştirilen

"Innocenti Deklarasyonu" ile emzirmenin korunması, teşvik edilmesi ve desteklenmesi konusunda dört hedef belirleyerek, Bebek Dostu Hastane İnsiyatifi’

nin hayata geçirilmesinin temellerini atmıştır.

7

Deklarasyon Hedefleri

1. Ulusal bir emzirme koordinatörü seçilmesi ve farklı sektörler

üzerinden yürüyen bir emzirme kampanyasını yönetecek bir komite kurulması gerektiği

2. Hükümetlerin anne sütü yerine geçen ürünlerin pazarlanması ile ilgili uluslararası yasanın uygulanması yönünde harekete geçmesi 3. Başarılı emzirmeye giden 10 Adım uygulamasının yaygınlaştırılması 4. Kadınların emzirme hakkını koruma altına alacak yasalar çıkarılması

Innocenti Bildirisi, 1991 yılında Dünya Sağlık Konseyi tarafından yürürlüğe sokuldu. Böylece bu kongrede yer

almayan ülkeler tarafından bile tanınmak zorunda

bırakıldı.

• UNICEF Başkanı Jim Grant 1991 yılında Bebek Dostu Hastane Girişimi’ni başlattıklarını açıkladı. Bu da emzirme

yönünde atılmış en önemli ve etkili adımlardan biri oldu.

Emzirmeyi bütün ülkelerin sağlık politikalarının bir parçası haline getirdi

• UNICEF ilk kez, gelişmiş ülkeleri de dahil ederek bütün dünyadaki çocuklar adına bir talebi gerçekleştirmiş oldu

9

Bebek Dostu Hastane İnisiyatifi

Bebek Dostu Hastane İnisiyatifi

• Bebek Dostu Hastane İnisiyatifi (BDHİ), norm olarak emzirmeyi destekleyen sağlık bakım ortamı

oluşturarak her bebeğin yaşama en iyi şekilde

başlamasını amaçlayan küresel bir girişimidir (1991).

Girişimin iki ana hedefi vardır:

• Hastaneleri On Adım’ın uygulanması yoluyla Bebek Dostu haline getirmek

• Doğum servisleri ve hastanelerinde ücretsiz ve düşük

maliyetli anne sütü muadillerinin dağıtılmasını sona

erdirmek

Bebek Dostu Hastane İnisiyatifi

Neredeyse dünyadaki tüm ülkelerde hayata geçirilmiş olan BDHİ, her ülkede farklı başarı oranları yakalamıştır. Çeyrek asırlık bir süre geride kalırken, uygulamanın küresel düzeyde yaygınlaştırılması mümkün olmamıştır.

2017 itibariyle, dünya genelinde yenidoğanların yalnızca %10’luk bir bölümü hâlihazırda “Bebek dostu” unvanı taşıyan sağlık kurumlarında dünyaya gelmektedir.

BDHİ’nin uygulanması çoğunlukla alanında

uzman bireyler ve dış kaynaklar gerektirdiği

için, ülkeler bu programı sürdürmekte

zorlanmaktadır.

Dünyada Bebek Dostu hastane sayısı giderek artmaktadır

Tüm dünyada program yaklaşık 156 ülkede yürütülmektedir ve:

• 1995’e kadar 4300

• 1996’ya kadar 8000

• 1997’ye kadar 13000

• 2007 sonunda 20,000 hastane bebek dostu hastane

unvanı almıştır.

ÜLKEMİZDE ANNE SÜTÜNÜN TEŞVİKİ ve BEBEK DOSTU SAĞLIK KURULUŞLARI

PROGRAMI

13

Ülkemizde BDHİ

• Program ülkemizde de 1991 yılından bu yana Sağlık

Bakanlığı önderliğinde ‘Anne

Programı’ olarak sürdürülüyor.

• Programın temel hedefi Başarılı

doğrultusunda sağlık hizmetleri içinde emzirmeyi standart hale getirerek bebeklerin hayata en iyi şekilde başlamasını

sağlamaktır.

BDHİ Amaç ve Kapsam

BDHİ’nin temel amacı, anne ve yenidoğan sağlığı hizmetleri sunan kuruluşlara

gelmeden önce ve bu kurumlarda kaldıkları süre boyunca anne ve yenidoğan bebeklere yönelik bakım hizmetlerinin gereken şekilde ve zamanda sunulmasının sağlanması ve yenidoğanların sağlık ve gelişim

gereksinimleri ışığında en uygun beslenme yönteminin belirlenmesidir. BDHİ aynı

zamanda, emzirme yoluyla anne sütü

almayan yenidoğanların en uygun şekilde ve müddette beslenmesi ve bakımının

sağlanmasını temin eder.

Programın Amacı-1

• DSÖ’nün önerileri çerçevesinde;

• Bebeklerin doğumdan hemen sonra emzirmeye başlatılması, ilk 6 ay sadece anne sütü verilmesi ve 6. aydan sonra uygun besinlerle beraber emzirmenin 2 yaş ve sonrasına kadar

sürdürülmesi” ve bu şekilde tüm bebeklerin yaşama sağlıklı başlaması,

• Emzirmenin korunması ve desteklenmesi ile programın

temelini oluşturan başarılı emzirmede 10 adım stratejisinin tüm sağlık kurum ve kuruluşlarında uygulanması ve

sürekliliğinin sağlanması,

Programın Amacı-2

• Sağlık kuruluşlarına ücretsiz ve düşük ücretli anne sütü muadili ürünlerin dağıtımının engellenmesi, Uluslararası Mama Koduna uygun hareket etmelerinin sağlanması

• Ayrıca beslenme bozukluklarının önlemesi ile bebek ve çocuklarda morbidite ve mortaliteyi azaltmak hedeflenmektedir.

17

-Bebek Dostu Hastaneler (1991) -Bebek Dostu Aile Hekimliği (2002) -Bebek Dostu İl (2002)

-Altın Bebek Dostu İl (2008)

-Bebek Dostu Yenidoğan Yoğun Bakım (2012)

Programın Bileşenleri

Başarılı Emzirmede 10 Öneri (On Adım)

Temel Yönetim Uygulamaları

1. Kuruluşta anne sütü ve emzirme uygulamasının korunması, teşvik edilmesi ve desteklenmesi amacıyla bir emzirme politikası oluşturulur.

a)“Anne Sütü Muadillerinin Pazarlanmasıyla ilgili Uluslararası Yasa” ve Dünya Sağlık Asamblesi’nin ilgili kararları eksiksiz şekilde uygulanır.

b)Personel ve ebeveynlerle düzenli aralıklarla paylaşılan, yazılı bir

“bebek beslenme politikası” oluşturulur.

c)Sürekli izleme ve veri yönetim sistemleri kurulur.

2. Personelin emzirme konusunda annelere destek olmak için gereken bilgi, yetkinlik ve becerilerle donatılması sağlanır.

19

Anne ve yenidoğan sağlığı hizmetleri sunan kuruluşlarda emzirme uygulamasının korunması, teşvik edilmesi ve desteklenmesi: gözden geçirilmiş BEBEK DOSTU HASTANE GİRİŞİMİ REHBERİ DSÖ 2018

Başarılı Emzirmede 10 Öneri (On Adım)

Temel Klinik Uygulamalar

3. Hamile kadınlar ve aileleri emzirmenin önemi ve yönetimi konusunda bilgilendirilir.

4. Annelerin bebekleri ile doğar doğmaz en kısa sürede ten-tene temas kurması sağlanarak, en kısa sürede emzirmeye başlaması ve temasın kesintisiz şekilde sürmesi için annelere destek olunur.

5. Emzirmenin başlatılması ve sürdürülmesi ile sık karşılaşılan güçlüklerin yönetilmesi konusunda annelere destek sunulur.

6. Tıbbi bir zorunluluk olmadığı sürece, yenidoğana anne sütünden başka herhangi bir yiyecek veya sıvı verilmez.

7. Annelerin bebekleri ile bir arada tutulması ve günün 24 saati aynı odada kalmaları sağlanır.

8. Annelerin bebekleri acıktığı zaman verdiği işaretleri tanıması ve bunlara yanıt vermesi konusunda annelere destek olunur.

9. Biberon ve emzik kullanımı ve riskleri konusunda annelere danışmanlık hizmeti verilir.

10. Ebeveynlerin ve bebeklerinin emzirme konusunda sürekli destek ve bakım hizmetlerine erişim sağlayacakları merkezlerle koordinasyonu taburcu işlemleri sırasında sağlanır.

Bebek Dostu Aile Hekimliği

• Bebek Dostu hastanelerde temelleri atılan programın sürdürülebilir olması için 1. basamak sağlık hizmetleri büyük önem taşımaktadır.

• Bebek dostu illerimizin unvanlarını koruyabilmeleri için, il bünyesindeki tüm aile hekimlerinin en az %40’ının,

• Altın Bebek Dostu il ünvanı alabilmek ve almış olanların unvanlarını koruyabilmeleri için ise il bünyesindeki tüm aile hekimliği birimlerinin en az %70’inin “Bebek Dostu Aile Hekimi” olması gerekmektedir.

21

Ülke genelinde tüm illerimiz bu ünvana sahiptir.

1) İl merkezinde bulunan Çocuk Hastaneleri ile Doğum Yaptırılan Hastanelerin tamamının BDH olmasının sağlanması

2) İlde mama kodu uygulamaları ile ilgili çalışmalar yapılması 3) İlde 1. basamak sağlık hizmeti veren sağlık kuruluşlarının en

az % 40’ının Bebek Dostu olmasının sağlanması

4) Topluma anne sütü uygulamalarını yaygınlaştırmak ve bilinçlendirmek için en az 3 faaliyette bulunulması

5) Ünvan alımını müteakip her yıl en az 1 sosyal aktivite

yapılması ve yıl sonunda Bakanlığa raporlanması gereklidir

Unvan 5 yıl süreyle geçerlidir, süre sonunda yeniden değerlendirme yapılır.

Bebek Dostu İl

Altın Bebek Dostu İl

1)İl merkezindeki tüm hastanelerin BDH olması

2)İlçelerde bulunan doğum yapılan ya da çocuk hastanelerinin %75’inin BDH olması

3)İlde “Bebek Dostu” unvanı alan hastanelerin her sene “Bebek Dostu Hastane Kendi Kendine Değerlendirme Formu” kullanılarak

değerlendirilmesi

4)İl genelindeki birinci basamak sağlık kuruluşlarının %70’inin bebek dostu olmasının sağlanması ve eğitim düzenlenmesi (yılda 2 kere)

5)Emzirmenin ve anne sütünün desteklenmesine yönelik en az 10 sosyal aktivite yapılması

6)İl Genel Meclisi’nde grup toplantısı yapılarak karar alınması

7)Unvan alımını müteakip her yıl en az 3 sosyal aktivite yapılması ve yıl sonunda Bakanlığa raporlanması gereklidir

Unvan 5 yıl süreyle geçerlidir, süre sonunda yeniden değerlendirme

yapılır. ²³

Bebek Dostu Yenidoğan Yoğun Bakım Programı

• Bu Program 2012 yılında Üst Komitede alınan karar sonucunda başlatılmıştır.

• Yenidoğan Yoğun Bakım Üniteleri için 7 adım stratejisi kabul edilmiştir.

• Program Ankara Etlik Zübeyde Hanım Kadın Hastalıkları Eğitim

ve Araştırma Hastanesi pilot olarak başlatılmıştır.

Ülke genelinde uygulama ve sürdürülebilirlik

• Ulusal liderlik ve koordinasyon;

uygulamanın hem yaygınlaştırılması hem de sürdürülebilirliği açısından büyük bir önem taşır.

• Ulusal bir BDHİ programının birincil

hedefleri, programın tüm ülkede

(% 100 kapsam) uygulanması ve

önerilen uygulamaların zaman

içinde devam ettirilmesini sağlamak

olmalıdır.

Ulusal bir BDHİ programının dokuz temel sorumluluğu

1.Ulusal düzeyde emzirme uygulamasının desteklenmesi için bir koordinasyon yapısı kurmak veya mevcut bir yapıyı desteklemek

2.On Adımı ilgili ulusal politika belgelerine ve sağlık hizmetlerine ilişkin mesleki standartlara eklemlemek

3.Sağlık görevlilerinin ve yöneticilerin On Adımı hayata geçirme konusunda mesleki yeterlilik kazanmasını sağlamak

4.On Adıma uygunluğu düzenli olarak değerlendirmek için harici bir değerlendirme sistemi kullanmak

5.On Adıma uygun bir şekilde hareket edilmesini sağlamak için uygulamaya dönük teşvikler ve/veya ihlallere karşı yaptırımlar geliştirmek

6.On Adımı benimsemek için değişim sürecinden geçen kuruluşlara teknik destek sağlamak 7.Girişim kapsamındaki uygulamaları izlemek

8.İlgili kitlelere BDHG konusunda savunuculuk çalışmaları yapmak

9.Girişimin sürekli finansman sağlamak için gereken tüm kaynakları belirlemek ve tahsis

BDHİ Programı Genel Sorumlulukları

Zaman İçinde Programı Sürdürme

Türkiye Nüfus Sağlık Araştırması

BEBEK VE KÜÇÜK ÇOCUK BESLENMESİ ve

EMZİRME GÖSTERGELERİ

Beş Yaş Altındaki Çocukların Yetersiz Beslenme Durumunun Üç Antropometrik Endekse Göre Yüzdesi

0.0 2.0 4.0 6.0 8.0 10.0 12.0 14.0 16.0 18.0 20.0

18.9

5.9

3.0

0.4

9.5

1.8 16.0

6.1

1.9

0.4

8.3

1.4 12.2

3.6

0.7 0.3

3.9

0.6 10.3

3.2

0.9

0.3

2.8

0.3 9.5

3.2

1.7

0.4

1.9

0.4

1993 1998 2003 2008 2013

%

Kaynak: Türkiye Nüfus Sağlık Araştırması 1993-2013 ²⁹

Yıllara göre ortalama ve ortanca emzirme süresi (ay)

1993 1998 2003 2008 2013

0.0 2.0 4.0 6.0 8.0 10.0 12.0 14.0 16.0 18.0

13.3 13.7

14.9

16.0 16.5

12.0 12.0

14.0

16.0

16.9

Ortalama emzirme süresi Ortanca emzirme süresi

Yıllara göre emzirme göstergelerindeki değişimler

Yıllar Bir süre emzirilen

(%) İlk 1 saat içinde

emzirme (%) <6 ay sadece anne

sütü (%) <6 ay anne sütü

+su (%) 1 yaşında halen emzirilenler (%)

1993 95,2 19,9 10,4 29,0 47,5

1998 95,2 51,8 10,7 31,4 48,6

2003 96,8 53,9 20,8 45,7 55,2

2008 96.7 39.0 41.6 60,0 66,7

2013 96.4 49.9 30.1 52,7 68,2

31

Kaynak: TNSA 1993-2013

Emzirme ve ek gıda

2013 TNSA Emzirilme Durumu

AY EMZİRİLMEYEN SADECE ANNE SÜTÜ ANNE SÜTÜ VE SU

0-1 7.3 57.9 9.5

2-3 6.0 35.4 26.6

4-5 10.6 9.5 26.1

6-7 17.2 4.7 9.7

 TNSA-2013 sonuçları bebeklerin yüzde 58’inin yaşamın ilk iki ayında sadece anne sütü ile beslendiğini göstermektedir.

 Bu yüzde çocuğun yaşıyla birlikte hızla azalmakta, 4-5 aylık bebeklerde yüzde 10’a kadar gerilemektedir.

 Emzirme Türkiye’de yaygın olmasına rağmen, çocuklarda ilk 6 ay sadece anne sütü ile beslenme TNSA-2008’de % 42 iken, TNSA 2013’te yüzde 30’a düşmüştür;

 Sadece anne sütüyle beslenme önerildiği gibi yaygın olarak uygulanmamaktadır.

6 aydan küçük bebeklerde sadece anne sütü verme oranının düşük olmasının nedenleri

• Sağlık personeli tarafından anneye gebelik ve doğum sırasında yeterli danışmanlık verilmemesi

• Annelerin özgüveninin yetersiz olması

• Annelerin sütünün bebeği için yeterli olmadığını düşünmeleri

• Annelerin işe başlaması (ücretli izin süresi)

• Eş, aile ve toplum desteğinin yetersizliği

• Ticari mama firmalarının baskısının artması (ne kadar pahalı olsa da mamalara karşı duyarsız kalınamaması)

• Sezaryen doğum oranlarının yüksek olması vb….

TEŞEKKÜRLER

35