ESER ELEMENTLER, ANALİZ YÖNTEMLERİ

ESER ELEMENTLER, ESER ELEMENTLER,

Ö Ö NEMLER NEMLER İ İ VE VE ANAL ANAL İ İ Z Z

Y Y Ö Ö NTEMLER NTEMLER İ İ

♦ ♦

Metalleri diMetalleri diğğer toksik maddelerden ayer toksik maddelerden ayııran en ran en öönemli nemli öözellikleri, insanlar tarafzellikleri, insanlar tarafıından ne ndan ne

oluoluşşturulabilir nede yok edilebilir olmalarturulabilir nede yok edilebilir olmalarııddıır.r.

♦ ♦

Periyodik tablodaki 105 elementin yaklaPeriyodik tablodaki 105 elementin yaklaşışık k 8080’’ini metaller oluini metaller oluşşturur.turur.

♦ ♦

Bir_Birççok metal, insan ve hayvanlar iok metal, insan ve hayvanlar iççin in

esansiyeldir. Esansiyel olanlar, eksikliklerinde esansiyeldir. Esansiyel olanlar, eksikliklerinde olduolduğğu gibi fazla miktarlarda alu gibi fazla miktarlarda alıındndııklarklarıında da nda da vvüücut homeostazcut homeostazıınnıı bozarak toksik etki bozarak toksik etki

oluoluşşturabilirler.turabilirler.

♦ ♦

Son zamanlarda ağır metal tanımı ile kimyasal maddelerin ekolojik sisteme verdikleri zarar genelleştirilerek gazete

haberlerinde sık sık ağır metallerin, çevresel problemlere neden olduklarını yer almaya başlamıştır. Bunun nedeni çevresel

problemler söz konusu olduğunda “ağır

metal” tanımı sanki çok tanımlı ve kesin bir grupmuş gibi bu kavramın çok sık “nispeten yüksek yoğunluğa sahip ve düşük

konsantrasyonlarda bile toksik veya

zehirleyici olan metal” olarak kullanılmasıdır.

♦ ♦

Bu yaygın kanıya, ağır metallerin belirli bir zaman aralığında canlı organizmada diğer metallere kıyasla akümülasyonunun fazla olması ve bunun sonucu negatif etkinin

giderek artması yol açmaktadır. Gerçekte ağır metal tanımı fiziksel özellik açısından

yoğunluğu 5 g/cm3 ten daha yüksek olan metaller için kullanılır. Bu gruba Kurşun,

kadmiyum, krom, demir, kobalt, bakır, nikel, cıva ve çinko olmak üzere 60 tan fazla metal dahildir.

♦ ♦

Bug_Bugüün n ““endendüüstriyel metallerstriyel metaller”” olarak olarak nitelendirilen yakla

nitelendirilen yaklaşışık 50 metal ve alak 50 metal ve alaşışımmıı ççeeşşitli itli amaamaççlarla kullanlarla kullanıılmaktadlmaktadıır.r.

♦

Ayrıca metaller ve tuzları tıpta ve veteriner hekimlikte ilaç, pestisit (fungusit, insektisit, herbisit, rodendisit gibi) olarak da

kullanılmaktadır.

♦

30 civarında metalin insanlarda toksisite oluşturduğu bilinmektedir.

♦ İnsan vücudu için esansiyel olan ve olmayan metaller başta besinler olmak üzere diğer bazı yollarla (su, hava gibi) alınmaktadır. Böylece

“vücut metal yükü “ oluşmakta; bazıları ise (alüminyum, kurşun ve kadmiyum gibi) yaş ile birikerek vücuttaki konsantrasyonları

artmaktadır.

METALLERE NASIL MARUZ

KALIYORUZ ?

Metaller, insanlar tarafından veya

antrapojenik olarak hava, su, toprak ve besinlere çevresel taşınım sonucu

besinler ve içme suları ile organizmaya girebilirler. Besinlerin normal bileşeni olabildikleri gibi kirlilik olarak da

bulunabilirler.

♦ Hava, su ve toprak, doğal kaynaklar ve teknolojik nedenlerle metallerle

kirlenebilir.

Metaller çevrede jeolojik ve biyolojik devirlerle dağılıma uğrarlar. Dağılım ve taşınma sonucu metaller emisyona uğradıkları yerlerden çok uzaklarda da birikerek çevredeki

konsantrasyonları artar (Grönland buzullarında

kurşun konsantrasyonunun daha önceki yıllara

göre 200 defa artması bu yeniden dağılım ve

taşınmayı gösterir).

♦ ♦ Mineral yataklarından geçen

sular buradaki metalleri çözerek zararlı hale getirmektedir.

Ö Ö rne rne ğ ğ in K in K ü ü tahya Emet tahya Emet ’ ’ teki yer alt teki yer alt ı ı sular

sular ı ı n n ı ı n arsenikle kirlenmesi n arsenikle kirlenmesi

♦ Ç Ç evre kirlenmesi sonucu metaller evre kirlenmesi sonucu metaller biyoakk

biyoakk ü ü m m ü ü lasyonla besin zincirine lasyonla besin zincirine ge ge ç ç ebilir. ebilir.

Denizler, g

Denizler, gööller, akarsular insan aktiviteleri ller, akarsular insan aktiviteleri

(end(endüüstri atstri atııklarklarıı gibi) sonucu metallerle kirlenir. gibi) sonucu metallerle kirlenir.

Metaller biyolojik par

Metaller biyolojik parççalanmaya dayanalanmaya dayanııklklııddıır. r.

AyrAyrııca bazca bazıılarlarıı ççevrede lipofil evrede lipofil öözellik kazanarak zellik kazanarak su bitki ve hayvanlarda birikirler. B

su bitki ve hayvanlarda birikirler. Bööylece besin ylece besin zinciri ile insanlara ula

zinciri ile insanlara ulaşışırlar (Japonyarlar (Japonya’’da da Minamata b

Minamata böölgesinde clgesinde cııva ile kontamine olmuva ile kontamine olmuşş balbalııklarklarıın yenmesi ile gn yenmesi ile göörrüülen zehirlenme olaylen zehirlenme olayıı).).

♦ ♦ Do Do ğ ğ al kaynaklar veya teknoloji al kaynaklar veya teknoloji

nedeniyle metaller ile kirlenen toprakta nedeniyle metaller ile kirlenen toprakta yeti yeti ş ş en bitkilerde metal birikimi en bitkilerde metal birikimi

olabilir.

olabilir.

Ö Ö rne rne ğ ğ in selenyumca zengin topraklarda in selenyumca zengin topraklarda

yeti yeti ş ş en bitkilerde selenyum akk en bitkilerde selenyum akk ü ü m m ü ü le olur. le olur.

Hayvan ve insanlara ge

Hayvan ve insanlara ge ç ç erek keratindeki erek keratindeki

k k ü ü k k ü ü rd rd ü ü n yerini alarak birikir. n yerini alarak birikir.

♦ ♦ Fosil kaynakl Fosil kaynakl ı ı kat kat ı ı ve s ve s ı ı v v ı ı yak yak ı ı tlar tlar ı ı n n i i ç ç erdi erdi ğ ğ i pek i pek ç ç ok metal (arsenik, ok metal (arsenik,

kur kur ş ş un, kadmiyum, selenyum, un, kadmiyum, selenyum, vanadyum gibi) yak

vanadyum gibi) yak ı ı n n ç ç evremizdeki evremizdeki havay

havay ı ı kirletir. kirletir.

Ayr Ayr ı ı ca egzoz gazlar ca egzoz gazlar ı ı ndan ndan ç ç ı ı kan kur kan kur ş ş un un

bile bile ş ş ikleri trafi ikleri trafi ğ ğ in yo in yo ğ ğ un oldu un oldu ğ ğ u u ş ş ehirlerin ehirlerin havas

havas ı ı n n ı ı kirletir. kirletir.

♦ Metalden yap Metalden yap ı ı lm lm ış ış veya metal veya metal bile bile ş ş ikleri i ikleri i ç ç eren besin eren besin

kaplar

kaplar ı ı ndan metaller besinlere ndan metaller besinlere

ge ge ç ç ebilir. ebilir.

♦ ♦ End End ü ü stride metallerin i stride metallerin i ş ş lenmesi ve lenmesi ve teknoloji s

teknoloji s ı ı ras ras ı ı nda do nda do ğ ğ rudan maruz rudan maruz kalma ile pek

kalma ile pek ç ç ok mesleksel ok mesleksel zehirlenme olabilir.

zehirlenme olabilir.

(Kronik kur

(Kronik kurş ş un, c un, c ı ı va, kadmiyum va, kadmiyum zehirlenmesi gibi). End

zehirlenmesi gibi). End ü ü stride metal stride metal zehirlenmeleri ba

zehirlenmeleri ba ş ş l l ı ı ca inhalasyon yolu ile ca inhalasyon yolu ile olmaktad

olmaktad ı ı r. Ancak talyum, alkil kur r. Ancak talyum, alkil kur ş ş un, un, nikel, arsenik ve berilyum gibi metallerin nikel, arsenik ve berilyum gibi metallerin

deri yolu ile de absorpsiyonlar

deri yolu ile de absorpsiyonlar ı ı ö ö nemlidir. nemlidir.

Metal Toksisitesi ve Metal Toksisitesi ve

Etkileyen Fakt

Etkileyen Fakt ö ö rler rler

Metallerin toksik etkileri her metalin Metallerin toksik etkileri her metalin

ö ö zelli zelli ğ ğ ine g ine g ö ö re de re de ğ ğ i i ş ş mektedir. Ancak genel mektedir. Ancak genel olarak metallerin hepsi birden fazla organ ve olarak metallerin hepsi birden fazla organ ve

sistemi etkilemektedir. Bu nedenle metal sistemi etkilemektedir. Bu nedenle metal

zehirlenmelerinde

zehirlenmelerinde “ “ hedef veya kritik organ hedef veya kritik organ ” ” , , o metale en duyarl

o metale en duyarl ı ı olan etki yeri i olan etki yeri i ç ç in in kullan

kullan ı ı lmaktad lmaktad ı ı r. r. Ö Ö rne rne ğ ğ in kadmiyuma en in kadmiyuma en duyarl

duyarl ı ı organ b organ b ö ö brekler olmakla beraber brekler olmakla beraber karaci

karaci ğ ğ er ve akci er ve akci ğ ğ erlerde de toksik etki erlerde de toksik etki

g g ö ö r r ü ü l l ü ü r. r.

Metal toksisitesini etkileyen fakt

Metal toksisitesini etkileyen fakt ö ö rler birka rler birka ç ç grupta incelebilir:

grupta incelebilir:

♦ ♦ Esansiyel elementlerle etkile Esansiyel elementlerle etkile

ş

ş im: im:

BazBazıı metaller metabolik olarak benzedikleri metaller metabolik olarak benzedikleri elementlerin yerine ge

elementlerin yerine geççerek toksik etki erek toksik etki

ggöösterirler. sterirler. ÖÖrnerneğğin kurin kurşşun kalsiyuma benzer un kalsiyuma benzer metabolizmas

metabolizmasıı ile kemik mineralizasyonunu, ile kemik mineralizasyonunu, demir ve

demir ve ççinkonun yerini alarak ta hem inkonun yerini alarak ta hem metabolizmas

metabolizmasıınnıı etkiler.etkiler.

♦ ♦ Metal _Metal - - protein komplekslerinin protein komplekslerinin olu olu

ş

ş umu: umu:

BazBazıı metallerin proteinlerle kompleks metallerin proteinlerle kompleks

oluoluşşturmasturmasıı detoksikasyon veya koruyucu detoksikasyon veya koruyucu mekanizma olarak tan

mekanizma olarak tanıımlanmlanıır. r. ÖÖrnerneğğin in metallotioneinler (s

metallotioneinler (süülfidril grubu ilfidril grubu iççeren eren proteinler) kadmiyum,

proteinler) kadmiyum, ççinko, bakinko, bakıır ve dir ve diğğer er metallerle kompleks olu

metallerle kompleks oluşştururken, ferritin tururken, ferritin ve hemosiderin intasell

ve hemosiderin intasellüüler demirler demir--protein protein kompleksleridir.

kompleksleridir.

♦ ♦ Ya Ya ş ş ve geli ve geli ş ş im durumu: im durumu:

Ç Ç ocuklar ve ya ocuklar ve ya ş ş l l ı ı lar metal lar metal toksisitesine yeti

toksisitesine yeti ş ş kinlerden daha kinlerden daha duyarl

duyarl ı ı d d ı ı rlar. rlar.

♦ ♦ Ya Ya ş ş am tarz am tarz ı ı ile ilgili ile ilgili fakt fakt ö ö rler: rler:

Sigara i

Sigara i ç ç imi veya alkol toksisiteyi imi veya alkol toksisiteyi indirekt etkileyebilir.

indirekt etkileyebilir.

♦ ♦ Metallerin kimyasal formu: Metallerin kimyasal formu:

Toksisiteyi

Toksisiteyi ö ö nemli derecede etkiler. nemli derecede etkiler.

Cr Cr

⁺⁶⁺⁶

bile bile ş ş iklerinin Cr iklerinin Cr

⁺³⁺³

bile bile ş ş iklerinden, alkil kur iklerinden, alkil kur ş ş un ve alkil un ve alkil c c ı ı va bileş va bile ş ikleri anorganik ikleri anorganik

formlar

formlar ı ı ndan ndan ç ç ok daha toksiktir. ok daha toksiktir.

♦ ♦ İ İ mm mm ü ü n sistem: n sistem:

CCııva, altva, altıın, platin, berilyum, krom ve nikel n, platin, berilyum, krom ve nikel

immimmüün reaksiyonlar olun reaksiyonlar oluşşturabilen metallerdir. turabilen metallerdir.

Sistemik anafilaksi ve gecikmi

Sistemik anafilaksi ve gecikmişş tipteki tipteki reaksiyonlar gibi

reaksiyonlar gibi ççeeşşitli tipte alerjik reaksiyonlar itli tipte alerjik reaksiyonlar oluoluşşturabilirler (platinle oluturabilirler (platinle oluşşabilen deri ve abilen deri ve

bronbronşşiyal hipersensitivite reaksiyonlariyal hipersensitivite reaksiyonlarıı, organik , organik altaltıın bilen bileşşikleri ile oluikleri ile oluşşabilen trombositopeni, abilen trombositopeni,

nikel ve kroma maruziyetle geli

nikel ve kroma maruziyetle gelişşebilen kontakt ebilen kontakt dermatit, berilyum ve zirkoniyumla olu

dermatit, berilyum ve zirkoniyumla oluşşabilen abilen grangranüülomalar gibi).lomalar gibi).

Risk de

Risk de ğ ğ erlendirmesi metalin erlendirmesi metalin bulundu

bulundu ğ ğ u ortamdaki (hava, su, u ortamdaki (hava, su,

toprak, besin) konsantrasyonu ve bu toprak, besin) konsantrasyonu ve bu

ortamdan insana ula

ortamdan insana ula ş ş abilen dozu esas abilen dozu esas al al ı ı narak yap narak yap ı ı l l ı ı r. Bu ama r. Bu ama ç ç la baz la baz ı ı

de de ğ ğ erlere ula erlere ula şı şı lmas lmas ı ı gerekir: gerekir:

M eta lle rin K a r sin o jen ik E tk iler i

A . İn sa n la r d a K a n se r O lu ştu ra n M e ta lle r

M eta l v e k a y n a ğ ı K a n ser T ü rü

A rsen ik

C u rafin erisi A s p estisitleri K im y asal tesisler İçm e su y u (o ral) S ig ara d u m an ı

P u lm o n er k a r sin o m a L en fo m a, lö sem i

D e r m a l k a rsin o m a H ep atik an jiy o sark o m a

K a d m iy u m

C d rafin erisi P ulm on er k arsino m a

K r o m

C r rafin erisi K ro m ü retim i

K ro m at p ig m en tleri

P ulm on er k arsino m a

G astro in testin al k arsin o m a

N ik el

N ikel rafin erisi P ulm on er k arsino m a

N azo laren k s k arsin o m ası G astrik v e ren al k arsin o m a S ark o m a ?

DEMİR

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦ ♦

Vücudumuzda toplam 2-4.5 g arasında bulunur.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦ ♦

Kanda O₂’i taşıyan hemoglobinin

yapıtaşıdır.Kan tepkimelerini düzenler.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

Bir çok enzimin yapıtaşıdır,beyin için de gereklidir.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

Hem ferro hem de ferri demir nötral

pH’larda çözünmediği için Fe⁺³’ün vücutta çözünebilir kalmasına izin veren

komplekslerin oluşumu söz konusudur.

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

Demir alımı ilk iki yaşta ve ergenlik döneminde kritiktir.Hamilelerde ve emzirenlerde Fe ihtiyacı artar.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

Eksikliğinde vücut direnci azalır,halsizlik görülür,alyuvarlar azalır,anemi görülür.

♦ ♦

♦ ♦

♦

♦

♦

♦

Erişkinlerin günde 10-15 mg,emzikliler ve hamilelerin 20-30 mg Fe’e ihtiyacı vardır.

ÇİNKO

♦ ♦

♦ ♦

♦

♦

♦

♦

Canlıların büyüme ve gelişmesi için

gereklidir.Fe’ den sonra insan vücudunda en fazla bulunan eser elementtir.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

Enzimatik ve hormonal işlemlerde aktifleyici ve katalizör role sahiptir.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

İnsülin hormonunun bileşiminde bulunarak büyümeyi etkiler,yara iyileşmesinde,amino asit döngüsünde,savunma sistemlerinde

gereklidir.

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

Vücutta en çok karaciğer,pankreas ve böbreklerde bulunur.

♦♦

♦♦

♦♦

♦♦ Büyük bir kısmı dışkıyla atılırken,idrarla atımı daha azdır.

♦

♦

♦

♦♦

♦

♦

♦ Deniz ürünleri,balıklar,sakatat,süt

ürünleri,bakliyatlar,tahıllar,kepek,fındık,fıstık iyi birer Zn kaynağıdır.

♦

♦

♦

♦♦

♦

♦

♦ Hayvansal kaynaklı Zn alımı bitkisel kaynaklı alımlardan daha iyi

değerlendiriliyor.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

Erişkinlerin günde 15 mg,hamilelerin 20 mg Zn’a ihtiyacı vardır.

♦ ♦

♦ ♦

♦

♦

♦

♦

Eksikliğindeki tipik

belirtiler;kaşınmalar,cilt bozuklukları ve lekeli tırnaklardır.Çocuklarda büyüme ve gelişme bozuklukları,durgunluk ve

neşesizlik görülür.İleri derece eksikliğinde ise saç dökülmesi,büyüme gelişme durması gözlenir.Kronik zehirleyici etkisine

rastlanmamıştır.

BAKIR

♦

♦♦

♦♦

♦

♦

♦ Bakır çok yaygın bir maddedir ve doğada doğal olarak bulunur ve doğal olaylar yoluyla ile doğada yayılır. İnsanlar bakırı yaygın bir şekilde

kullanırlar.

♦♦♦

♦♦

♦

♦

♦ Biyolojik önemi Fe’e yakındır.Az miktarda Cu bileşikleri halinde enzimlerde bulunur.

♦

♦♦

♦♦

♦

♦♦ Bakır birçok çeşit gıdada, içme suyunda ve havada bulunabilir. Bundan dolayı her gün

yiyerek, içerek ve soluyarak önemli bir miktar bakırı vücudumuza alırız. Bakırın absorpsiyonu gereklidir, çünkü bakır insan sağlığı için gerekli olan bir iz elementtir.

♦

♦♦

♦♦

♦

♦♦ Normal beslenmede Cu eksikliği

gözlenmez.Et,deniz ürünleri,fındık,kuru

üzüm,baklagiller,tahıllar ve özellikle çocuklar için süt ve süt ürünleri zengin Cu kaynaklarıdır.

♦♦♦

♦♦

♦

♦

♦ Bakıra mesleki olarak maruz kalma sıklıkla olmaktadır.

♦

♦♦

♦♦

♦

♦♦ Bakıra uzun süreli maruz kalma burun, ağız ve göz tahrişine ve baş ağrılarına, karın ağrılarına, baş dönmesine, kusmaya ve ishale neden

olmaktadır. Bakırın kasten yüksek miktarda alımı karaciğer ve bakır hasarlarına ve hatta ölüme bile neden olabilir. Bakırın kanserojen olup olmadığı da henüz saptanmamıştır

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

Eksikliğinde kanın yapısı bozulur,anemi görülür,saç ve deride renk kayıpları söz konusudur.

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

Bakır dumanına, tozuna veya sisine endüstriyel olarak maruz kalma metal dumanı ateşi ile burunda mukoza

membrandaki atrofik değişikliklerle sonuçlanmaktadır. Kronik bakır

zehirlenmesi Wilson Hastalığı ile

sonuçlanmaktadır ve karaciğer sirozu, beyin hasarı, demiyelinizasyon, böbrek hastalığı

ve korneada bakır bırakma ile karakterize edilmektedir.

MANGAN

♦♦♦

♦♦

♦

♦

♦ Enzimlerin yapısında bulunur ve enzimleri aktifler.Bağ dokusu yapımına,üre

oluşumuna,protein ve yağ asitleri sentezine katılır.Muhtemel yaşamsal öneme sahiptir.

♦

♦♦

♦♦

♦

♦

♦ Günlük 2-5 µg Mn ihtiyacı söz konusudur,bu da bitkisel besinlerle rahatlıkla sağlanır.Çay

yaprağı,kepekli un,tahıl tohumları,ceviz ve

kabuklu yemişler yüksek düzeyde Mn içerirler.

♦♦♦

♦♦

♦

♦♦ 70 kg bir insanda yaklaşık 20 mg Mn vardır.Karaciğerde,böbrekte,kalp,kas ve

pankreasta bulunur.Gözyaşındaki Mn derişimi kan serumunun yaklaşık 50 katıdır.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

Anne sütü Mn yönünden yeterli

değildir,yeni doğanlar eksik olan Mn

ihtiyacını Karaciğerlerinde depolanmış Mn ile karşılarlar.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

Mn’ın çok kısa bir biyolojik ömrü

vardır.Mn ve bileşikleri çok az zehirli

maddeler arasında yer alır.Yüksek düzeyde Mn zehir etkisi yapar.Örneğin KMnO₄’ın derişik çözeltileri intihar amaçlı

kullanılmıştır.Mn buharları ve MnO₂ uzun süre solunursa solunum yolu

enfeksiyonlarına ve akciğer iltihabına yol açar.Geçici sinir bozukluğu yapabilir.

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

Mn madenlerinde,çelik endüstrisinde çalışanlarda Manganismus denilen

rahatsızlık kendini yorgunluk,kaslarda zayıflama ,ile gösterir.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦ ♦

Manganez etkileri başlıca solunum

sisteminde ve beyinde gözlenir. Manganez zehirlenmesinin belirtileri halüsinasyonlar, unutkanlık ve sinir hasarlarıdır. Manganez ayrıca Parkinson, akciğer ambolisi ve

bronşite neden olabilir.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

Manganez insan sağlığı için gerekli bir

element olduğundan, manganez yokluğu da sağlık sorunlarına neden olabilir. Bu etkiler aşağıdadır:

- Şişmanlık

- Glikoz intoleransı - Kan pıhtılaşması - Deri problemleri

- Düşük kolesterol sevileri - İskelet bozukları

- Doğum hataları

- Saç renginde değişiklikler - Nörolojik semptomlar

♦

♦ ♦

♦ ♦

♦

♦

♦

Özellikle tekstil ve kağıt üreten sanayi sularında Mn istenmez.Leke bırakır.

♦

♦ ♦

♦ ♦

♦

♦

♦

Mn’ın kanserojen olduğuna dair bir delil yoktur.Tersine birkaç çalışma Mn’ın

antikanserojen olduğunu göstermiştir.

KOBALT

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

Co,B₁₂ vitamininin yapıtaşıdır.Kırmızı

vitamin olarak da bilinen B₁₂ vitamini çok önemli biyolojik katalizördür,kan sistemini kuvvetlendirir,dolayısıyla eksikliğinde

anemi riski artar.

♦ ♦

♦ ♦

♦

♦

♦

♦

Günlük Co ihtiyacı yaklaşık 5 µg

kadardır.Normal beslenmede eksikliği görülmez.Ancak özellikle hayvansal

gıdalardan alınması önemlidir,bu yüzden vejeteryanlarda Co eksikliği problemdir.

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

Co tuzları siyanür zehirlenmelerine karşı kullanılabilir.

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

Co zehirlenmelerine Co tuzlarını soluyan ve cildi sürekli Co tuzlarıyla temasta

olanlarda rastlanmıştır.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

Karaciğer,diğer sakatatlar,et,balık ve peynir başlıca B₁₂ vitamini kaynaklarıdır.

KROM

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

İnsülin hormonu için gereklidir.

Karbonhidrat çevriminde rol oynar.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

Günlük ihtiyaç 50-200 µg

kadardır.Eksikliği çok ender söz

konusudur.Et,peynir,bira,karaciğer,böbrek, mantar ve baharatlar Cr açısından zengindir.

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

Zehirlilik açısından Cr⁺⁶,Cr⁺³ ‘den 100 kat daha toksiktir.

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦ End _End ü ü stride; stride;

-

- Kromla kaplama (Korozyona kar Kromla kaplama (Korozyona kar şı şı ) )

-

- Boya end Boya end ü ü strisinde strisinde

-

- Deri ve tekstil end Deri ve tekstil end ü ü strisinde vb. strisinde vb.

kullan

kullan ı ı l l ı ı r r . .

♦ ♦ Krom, do _{Krom, do} ğ ğ ada Cr ada Cr

^{2 2}

- - Cr Cr

⁶⁶

oksidasyon oksidasyon basamaklar

basamaklar ı ı nda bulunur. Ancak Cr nda bulunur. Ancak Cr

³³

ve ve Cr Cr

^{6 6}

formlar formlar ı ı biyolojik olarak biyolojik olarak

ö ö nemlidirler. En toksik olan nemlidirler. En toksik olan ı ı hekzavalan hekzavalan (Kromat)

(Kromat) formudur. formudur.

♦ ♦ Hekzavalan formu akci Hekzavalan formu akci ğ ğ erler gibi erler gibi ç ç e e ş ş itli itli doku tiplerinin h

doku tiplerinin h ü ü cre membranlar cre membranlar ı ı ndan ndan kolayca ge

kolayca ge ç ç ebilir ve h ebilir ve h ü ü cre i cre i ç ç inde Cr inde Cr

³³

’ ’ e e indirgenir.

indirgenir.

♦ ♦

Maruziyet baMaruziyet başşllııca deri ile temas sonucu ve ca deri ile temas sonucu ve krom i

krom iççeren toz ve buharlareren toz ve buharlarıın inhalasyonu ile n inhalasyonu ile olmaktad

olmaktadıır.r.

♦ ♦

EndEndüüstride kroma dermal maruziyet stride kroma dermal maruziyet kontakt kontakt dermatite

dermatite neden olur.neden olur.

♦ ♦

Hekzavalan krom deri ve burun Hekzavalan krom deri ve burun mukozmukoz membranlar

membranlarıına na şşiddetli korroziftir (Krom iddetli korroziftir (Krom üülserleri ve burun delinmesilserleri ve burun delinmesi).).

♦ ♦

Krom tozlarKrom tozlarıı farenjit farenjit ve bronve bronşşitite de neden e de neden olur.

olur.

♦ ♦

Hekzavalan kromun akciHekzavalan kromun akciğğer kanserlerier kanserleri ile ile iliilişşkisi oldukisi olduğğu gu göösterilmisterilmişştir. IARCtir. IARC’’ıın insan n insan

karsinojenleri (Grup 1)grubundad karsinojenleri (Grup 1)grubundadıır.r.

KALAY

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

Erişkin bir insanda 15-30 mg kadar bulunur.Mide suyu üretiminde,gastrin

hormonunu aktiflediği ve protein sentezinde etkilidir.Akciğer ve kemikte birikir,kısmen de karaciğer ve beyne geçer.

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

Normal beslenmeyle eksikliği

görülmez,hatta kalaylı konserve kaplardan fazla miktarda kalay alındığı bilinmektedir.

♦

♦

♦

♦♦

♦

♦♦ Organik kalay bağları insanlar için en tehlikeli olan kalay formlarıdır. Kalay bileşikleri tarım alanında; tarım ilaçları gibi, plastik endüstrisi, boya endüstrisi gibi çok sayıda endüstride

kullanılır. Organik kalay maddelerinin kullanıldığı alanların sayısı her gün artmaktadır.

♦

♦

♦

♦♦

♦

♦

♦ Organik kalay maddelerinin etkileri çeşitlilik

gösterebilir. Bulunduğu maddenin çeşidine ve etki altında kalan organizmaya bağlıdır. Trietilkalay

insanlar için en tehlikeli organik kalay maddesidir.

İnsanlar kalay bağlarını gıdalarla, solunumla ve deri yoluyla alabilirler.

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

Kalay bileşiklerinin alınması ; uzun dönem etkileri kadar, akut etkilere de sebep

olabilir.

♦ ♦

♦ ♦

♦

♦

♦

♦

Akut etkileri :

-Göz ve cilt tahrişleri -Baş ağrısı

-Karın ağrısı

-Bulantı ve baş dönmesi -Şiddetli terleme

-Nefes darlığı

-İdrara çıkma problemleri

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

Uzun dönem etkileri : -Depresyon

-Karaciğer hasarları

-Bağışıklık sistemlerinin yetersizliği -Kromozomsal zedelenme

-Kırmızı kan hücrelerinin eksikliği

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦ ♦

Fakat gıdalardan kaynaklanan kalay zehirlenmeleri çok nadirdir ve sadece

çevresel kirliliklerden sonra meydana gelir

FLOR

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦ ♦

Flor bileşikleri dişin mineral maddesi olan apatit oluşumunda önemlidir.Flor bileşikleri diş tartarını önlediği gibi dişin oluşumu ve yenilenmesinde önemlidir.Bundan dolayı yaşamsal öneme sahip elementler

arasındadır.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

Sürekli Flor verilerek bebeklerin kemik oluşumu hızlandırılır,kilo almaları ve

boylarının uzamaları sağlanır.Raşitizm hastalığı önlenir.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦ ♦

Aşırı miktarda flor alınması da florosis denilen dişlerin sertleşmesine sebep olur.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

Bazı kaplıca suları,siyah çay flor kaynakları arasındadır.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

Florun zehirleyici etkisi daha çok HF ile söz konusudur.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

SF₆ ve OF₂ gibi anorganik bileşikleriyle bir çok organik bileşiği oldukça

toksik,aşındırıcı ve çevre için zararlıdır.

İYOT

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦ ♦

İyot, troid hormonunun yapıtaşıdır.

Dışarıdan alınması gereklidir.Vücut

tarafından üretilemez.İyot eksikliğinde troid bezi büyür(guatr).

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

İyot ayrıca vücut ısısının ayarlanması,kan dolaşımı,solunum,büyüme-gelişme,sinir ve kemik dokunun yapısı ve yenilenmesi,saç ve tırnak gelişimi,A vitamini üretiminde vb birçok göreve sahiptir.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦

Günlük 200-260 µg alınması gereklidir.İyot alımı için belirleyici etken toprağın iyot

içeriğidir.Denizler ve deniz ürünleri daha çok iyot içerdiği halde iç sular ve topraklar iyotça fakirdir.Deniz ürünleri,balık

yenmelidir.İyotlu tuz kullanılmalıdır.

♦ ♦

♦ ♦

♦

♦

♦

♦

Eksikliğinde guatr yanında,halsizlik,kilo artışı,üşüme,zeka geriliği gibi hastalıklar oluşur.Fazlalığında da eksikliğinde oluşan hastalıklar karşımıza çıkar.

NİKEL

♦ ♦

Nikel, _Nikel, ççevrede evrede ççok dok düüşşüük seviyede bulunan k seviyede bulunan bir elementtir.

bir elementtir.

♦ ♦

Sertli_Sertliğği ve korozyona dayani ve korozyona dayanııklklııllığıığı nedeniyle bir

nedeniyle birççok metal alaşıok metal alaşımmıınnıın yapn yapııssıına na girer.

girer.

♦ ♦

Ç_Çelik elik üüretimi, elektrolizle kaplama, alkali pil, retimi, elektrolizle kaplama, alkali pil, boya ve elektronik

boya ve elektronik üüretimi gibi daha pek retimi gibi daha pek ççok ok alanda kullan

alanda kullanııllıır.r.

♦ ♦

Nikelin aNikelin ağığız yoluyla alz yoluyla alıınmasnmasıı, kontamine , kontamine olmuolmuşş besinler aracbesinler aracııllığıığı ile olur.ile olur.

♦ ♦

Bir adet sigara 1Bir adet sigara 1--3 3 µµg Ni ig Ni iççerir.erir.

♦ ♦ Nikele ba _{Nikele ba} ş ş l l ı ı ca maruziyet, toz ve ca maruziyet, toz ve buharlar

buharlar ı ı n n ı ı n solunmas n solunmas ı ı ile olur. ile olur.

♦ ♦ Nikele maruziyetin olu Nikele maruziyetin olu ş ş turabilece turabilece ğ ğ i i ba ba ş ş l l ı ı ca sağ ca sa ğ l l ı ı k riski k riski solunum sistemi solunum sistemi

kanserleri

kanserleri dir. dir. Burun Burun ve ve akci akci

ğ

ğ er er kanserleri

kanserleri en s en s ı ı k rastlan k rastlan ı ı lanlard lanlard ı ı r. r.

♦ ♦ 30 ppm _{30 ppm} nikel karbonil nikel karbonil ’ ’ e 30 dak e 30 dak maruziyet

maruziyet fatal fatal olabilmektedir. Ba olabilmektedir. Ba ş ş lang lang ı ı ç ç semptomlar

semptomlar ı ı ; ba ; ba ş ş ağ a ğ r r ı ı s s ı ı , yorgunluk, , yorgunluk, halsizlik, bulant

halsizlik, bulant ı ı ve kusmad ve kusmad ı ı r. 12 r. 12 - - 36 saat 36 saat i i ç ç ersinde, soluma zorlu ersinde, soluma zorlu ğ ğ u, g u, g ö ö ğ ğ ü ü s a s a ğ ğ r r ı ı s s ı ı

olu olu ş ş ur. Solunumun bozulmas ur. Solunumun bozulmas ı ı n n ı ı pn pn ö ö moni moni izler.

izler.

♦ ♦ Nikele maruziyetin bir di Nikele maruziyetin bir di ğ ğ er er ö ö nemli nemli etkisi de alerjidir.

etkisi de alerjidir. Ast Ast ı ı m, m, ü ü rtiker, eritem, rtiker, eritem, kontakt dermatit

kontakt dermatit olu olu ş ş turabilir. turabilir.

Zehirleyici ama Gerekli Elementler (As, Pb, Cd)

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦ ♦

Bu 3 elementte çevre kirliliğiyle insan vücuduna geçer.Zehirli etkileri herkesçe bilinir.İnsan vücudunda doğal olarak çok düşük düzeylerde bulunur.Yaşamsal öneme sahiptir.Yiyeceklerde ve içme sularında çok az da olsa bulunurlar.Çevre

kirlenmesiyle,yiyecek kapları ve

ambalajlarıyla tolore edilebilir değerlerin üzerine çıkması istenmez.

ARSEN

ARSEN İ İ K K

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦

♦ ♦ Metalloid Metalloid ö ö zellik g zellik g ö ö steren ve yer steren ve yer

kabu kabu ğ ğ unda en bol bulunan elementlerden unda en bol bulunan elementlerden biridir. Volkanik aktivitesi olan ve

biridir. Volkanik aktivitesi olan ve jeotermal b

jeotermal b ö ö lgelerde bulunur (As lgelerde bulunur (As

₂₂

S S

_{3 3}

ve ve FeAsS gibi).

FeAsS gibi).

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦ Arsenik, bulunabilen en toksik Arsenik, bulunabilen en toksik elementlerden bir tanesidir.

elementlerden bir tanesidir.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦ As neredeyse zehir kelimesiyle As neredeyse zehir kelimesiyle ö ö zde zde ş ş le le ş ş mi mi ş ş tir.As tir.As ı ı l bilinen zehir l bilinen zehir As As

₂₂

O O

₃₃

’ ’ tir. tir.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦ ♦

♦ İ İ nsanlar arseni nsanlar arseni ğ ğ e g e g ı ı dalar, su ve hava dalar, su ve hava yolu ile maruz kalabilirler. Ayr

yolu ile maruz kalabilirler. Ayr ı ı ca, ca, arsenik i

arsenik i ç ç eren toprak veya su ile deri eren toprak veya su ile deri temas

temas ı ı yolu ile de maruz kal yolu ile de maruz kal ı ı nabilir. nabilir

Anorganik formlar Anorganik formlar ı ı : :

- - Arsenik trioksit (Rodentisit) Arsenik trioksit (Rodentisit)

-

- Sodyum arsenit ( Sodyum arsenit ( İ İ nsektisit) nsektisit)

-

- Bak Bak ı ı r aseto arsenit ( r aseto arsenit ( İ İ nsektisit) nsektisit)

-

- Arsenik triklor Arsenik triklor ü ü r (İ r ( İ nsektisit) nsektisit)

-

- Arsenik pentoksit Arsenik pentoksit

-

- Arsenik asit Arsenik asit

-

- Kur Kur ş ş un arsenat ( un arsenat ( İ İ nsektisit) nsektisit)

-

- Potasyum asit arsenat (Deri ve ka Potasyum asit arsenat (Deri ve ka ğı ğı t t

end end ü ü strisinde) strisinde)

Organik formları:

-Monometilarsonat -

-Dimetilarsinat (Herbisit)

-

-Arsenobetain

-

-Difenilklor arsin (Kimyasal savaş gazı)

-

-Betaklorvinilklor arsin (Lewisit)

-

(Kimyasal savaş gazı)

♦ ♦ Ç _Ç e e ş ş itli arsenik bile itli arsenik bile ş ş ikleri seramik, cam, ikleri seramik, cam, pestisit, boya, cila, emaye, vernik ve lastik pestisit, boya, cila, emaye, vernik ve lastik end end ü ü strisinde kullan strisinde kullan ı ı l l ı ı rlar. D rlar. D ü ü nyada y nyada y ı ı lda 60 lda 60

000 ton arseni

000 ton arseni ğ ğ in i in i ş ş lendi lendi ğ ğ i, USA i, USA ’ ’ de bu de bu metale yakla

metale yakla şı şı k 900 000 i k 900 000 i ş ş ç ç inin mesleksel inin mesleksel olarak maruz kald

olarak maruz kald ığı ığı tahmin edilmektedir. tahmin edilmektedir.

♦ ♦ Arseni _Arseni ğ ğ in toksik etkisi, kimyasal in toksik etkisi, kimyasal ş ş ekline ekline oldu oldu ğ ğ u kadar maruziyet u kadar maruziyet ş ş ekli ve s ekli ve s ü ü resine de resine de ba ba ğ ğ l l ı ı d d ı ı r. r.

İ İ nsektisit olarak nsektisit olarak arsenik triklor arsenik triklor ü ü re re

maruziyet temas yerinde yanma ile ve olas maruziyet temas yerinde yanma ile ve olas ı ı

bir bronkopn

bir bronkopn ö ö moni geli moni geli ş ş imi ile imi ile karakterizedir.

karakterizedir.

Arsin (AsH

Arsin (AsH

₃₃

) ) renksiz ve hafif sar renksiz ve hafif sar ı ı msak msak kokulu bir gazd

kokulu bir gazd ı ı r ve ba r ve ba ş ş l l ı ı ca yar ca yar ı ı iletken iletken

end end ü ü strisinde kullan strisinde kullan ı ı l l ı ı r. Bu gaz r. Bu gaz ı ı n toksisitesi n toksisitesi hemolize neden olarak

hemolize neden olarak ş ş iddetli anemi ve iddetli anemi ve

sar sar ı ı l l ı ı k olarak ortaya k olarak ortaya ç ç ı ı kar. 250 ppm arsinin kar. 250 ppm arsinin k k ı ı sa bir s sa bir s ü ü re solunmas re solunmas ı ı veya 25 veya 25 - - 30 ppm 30 ppm

arsinin 30 dakika gibi daha uzun bir s

arsinin 30 dakika gibi daha uzun bir s ü ü re re solunmas

solunmas ı ı fatal olabilir. fatal olabilir.

♦

Akut maruziyetteAkut maruziyette, ate, ateşş, kusma, , kusma,

ekstremitelerde kramplar, anoreksi, melanozis ekstremitelerde kramplar, anoreksi, melanozis oluoluşşabilir. Kardiak aritmiler, konvabilir. Kardiak aritmiler, konvüülziyonlar lziyonlar

ve paraliz gibi semptomlar ve

ve paraliz gibi semptomlar ve ööllüüm olum oluşşabilir.abilir.

Zehirlenen kişi hayatta kalırsa maruziyetten 1 veya 2 hafta sonra periferal nöropati ve kan tablosu değişimi (Kemik iliğini

baskılanmasıyla anemi, lökopeni,

granülositopeni) gibi diğer semptomlar da gelişir. Bu etkiler reversibldir.

Arsenik trioksit için letal doz 100-200 mg’dır.

♦ ♦ Kronik maruziyette Kronik maruziyette arsenik _arsenik

bile bile ş ş iklerinin diagnozu zordur. iklerinin diagnozu zordur. Ö Ö ncelikli ncelikli hedef organlar

hedef organlar ı ı sinir sistemi ve deridir. sinir sistemi ve deridir.

Y Y ı ı llar i llar i ç ç inde motor ve duyu n inde motor ve duyu n ö ö ronlar ronlar ı ı nda nda periferal n

periferal n ö ö ropatiler (Demiyelinizasyon) ropatiler (Demiyelinizasyon) geli geli ş ş ebilir.Derideki etkiler avu ebilir.Derideki etkiler avu ç ç i i ç ç leri ve leri ve

ayak taban

ayak taban ı ı nda dermatit, nda dermatit,

hiperpigmentasyon ve keratoz

hiperpigmentasyon ve keratoz

geli geli ş ş imi ile karakterizedir. imi ile karakterizedir.

Karaci

Karaci ğ ğ er hasar er hasar ı ı , arseni , arseni ğ ğ in kronik in kronik maruziyetinin bir di

maruziyetinin bir di ğ ğ er belirtisi olabilir. er belirtisi olabilir.

Sar Sar ı ı l l ı ı kla ba kla ba ş ş lar ve siroz lar ve siroz ş ş eklinde geli eklinde geli ş ş ir. ir.

Periferal vask

Periferal vask ü ü ler hastal ler hastal ı ı klar da geli klar da geli ş ş ebilir ebilir (Taiwan ve

(Taiwan ve Ş Ş ili ili ’ ’ de i de i ç ç me suyu ile arseni me suyu ile arseni ğ ğ e e maruz kalan ki

maruz kalan ki ş ş ilerde g ilerde g ö ö r r ü ü len gangren len gangren

ş ş eklinde vask eklinde vask ü ü ler etkiler) ler etkiler)

♦ ♦ Karsinojenik potansiyeli: Karsinojenik potansiyeli:

Kronik arsenik maruziyeti ile

Kronik arsenik maruziyeti ile ç ç e e ş ş itli itli deri deri kanserleri

kanserleri (Bazal h (Bazal h ü ü cre karsinomas cre karsinomas ı ı , , skuamoz h

skuamoz h ü ü cre karsinomas cre karsinomas ı ı ) olu ) olu ş ş abilir. abilir.

Ayr Ayr ı ı ca mesleksel olarak inhalasyonla ca mesleksel olarak inhalasyonla arseni

arseni ğ ğ e maruziyet e maruziyet akci akci

ğ

ğ er kanserine er kanserine neden neden olabilir.IARC taraf

olabilir.IARC taraf ı ı ndan insan karsinojeni ndan insan karsinojeni olarak tan

olarak tan ı ı mlanm mlanm ış ış t t ı ı r (Grup1). r (Grup1).

♦ ♦ Tedavi: Tedavi:

Akut zehirlenme

Akut zehirlenme tedavisi semptomatiktir. tedavisi semptomatiktir.

SSııvvıı hacmi replasmanhacmi replasmanıı ve kan basve kan basııncncıınnıın n desteklenmesi dikkat edilmesi gereken desteklenmesi dikkat edilmesi gereken

noktalard

noktalardıırr.. DimerkaprolDimerkaprol (3 mg/kg IM her 4 (3 mg/kg IM her 4 saatte) semptomlar giderilene kadar verilir

saatte) semptomlar giderilene kadar verilir Bunu takiben oral

Bunu takiben oral penisillaminpenisillamin tedavisi yaptedavisi yapııllıır.r.

Kronik zehirlenmede yine dimerkaprol ve/veya penisillamin tedavisi uygulanır.

Zehirlenmenin tan

Zehirlenmenin tanı

ı

mlanmas

mlanmas

ı

ı

ve biyolojik

ve biyolojik indikat

indikatö

ö

rleri:

rleri:

Arseni

Arseni ğ ğ e maruziyetin biyolojik indikat e maruziyetin biyolojik indikat ö ö rleri rleri idrar, kan ve sa

idrar, kan ve saç

ç arsenik arsenik konsantrasyonlar

konsantrasyonlar ı ı d d ı ı r. r. İ İ drardaki arsenik, drardaki arsenik, kandan daha iyi bir biyolojik indikat

kandan daha iyi bir biyolojik indikat ö ö r olup r olup

yak yak ı ı n zamandaki maruziyeti g n zamandaki maruziyeti g ö ö sterir. sterir.

USA’de Kalifornia ve Nevada’da yapılan bir araştırmada içme suyundaki arsenik konsantrasyonu 400 µg/L’ ye ulaştığı

zaman idrar konsantrasyonu 75 µg/L, kan konsantrasyonu 14 µg/L’ye ulaşmaktadır.

Saç ve tırnaktaki arsenik, geçmiş maruziyet

için iyi bir indikatördür.

Arsenik Maruziyetinin Biyolojik İndikatörleri

Normal Aşırı

Maruziyet

İdrar µg/l 5-50 > 100

Kan µg/l 1-4 50

Saç µg/kg <1

Kaynak: Casarett & Doull’s Toxicology “The Basic Science of Poisones”, Curtis Klaassen Publisher: Mc Graw Hill 2001, 6^thEdition

KUR KUR Ş Ş UN UN

♦ ♦ Gerek do do ğ ğ al olarak ve gerekse end al olarak ve gerekse end ü ü stride stride s s ı ı k kullan k kullan ı ı m m ı ı na ba na ba ğ ğ l l ı ı olarak olarak ç ç evrede s evrede s ı ı k k

rastlan

rastlan ı ı lan bir metaldir. lan bir metaldir.

İ

İ

norganik tuzları

norganik tuzlar

ı:

: Kurşun arsenat, kurşun arsenit, kurşun kromat, kurşun fluoroborat, kurşun nitrat, kurşun tiyosiyanat

Organik tuzlar

Organik tuzlarıı:: Tetrametil kurTetrametil kurşşun, un, tetraetiltetraetil kurkurşşunun

--

Kur Kur ş ş unlu boyalar ( Kur unlu boyalar ( Kur ş ş un bazl un bazl ı ı duvar duvar boyalar

boyalar ı ı , oto boyalar , oto boyalar ı ı ) )

-

- İ İ çme sular ç me sular ı ı ( Kur ( Kur ş ş unlu borular, kurş unlu borular, kur ş un un i i ç ç eren end eren end ü ü striyel emisyonlarla sular striyel emisyonlarla sular ı ı n n

kirlenmesi) kirlenmesi)

-

- Kur Kur ş ş un i un i ç ç eren besinler (Kur eren besinler (Kur ş ş un i un i ç ç eren eren toprakta yeti

toprakta yeti ş ş en bitkiler, seramik kaplar, en bitkiler, seramik kaplar, teneke kutular)

teneke kutular)

♦ ♦ Kur Kur ş ş unun ba unun ba ş ş l l ı ı ca ca absorpsiyon absorpsiyon yolu yolu gastrointestinal ve solunum sistemidir.

gastrointestinal ve solunum sistemidir.

Gastrointestinal absorpsiyon Gastrointestinal absorpsiyon

Ç Ç ocuklarda %40 ocuklarda %40 Yeti Yeti ş ş kinlerde %10 kinlerde %10 Organizmaya absorbe olduktan sonra Organizmaya absorbe olduktan sonra

dozun %99

dozun %99 ’ ’ u hemoglobine ba u hemoglobine ba ğ ğ lan lan ı ı r. r.

Ö Ö nce yumu nce yumu ş ş ak dokularda da ak dokularda da ğı ğı l l ı ı r. r.

At At ı ı l l ı ı m h m h ı ı z z ı ı ç ç ok yava ok yava ş ş t t ı ı r. r.

Maruziyetin devam

Maruziyetin devam ı ı halinde kemiklerde halinde kemiklerde depolanmaya ba

depolanmaya ba ş ş lar. lar.

İ İ leri ya leri ya ş ş larda (50 larda (50 - - 60 ya 60 ya ş ş ) v ) v ü ü cut cut

kur kur ş ş ununun %90 ununun %90 ’ ’ ı ı kemiklerde toplan kemiklerde toplan ı ı r. r.

♦

Akut kurşun zehirlenmesi nadir görülür.Ya kurşun bileşiklerinin oral yolla alınması ya da kurşun buharlarının inhalasyonu ile meydana gelir.Ağızda metalik tat, mide bulantısı, karın ağrısı ve kusma meydana gelir. SSS’deki akut etkiler parestezi, ağrı ve kaslarda güçsüzlük olarak ortaya çıkar. Böbrek harabiyeti ve

oligouri meydana gelir.

♦

Kronik kurşun zehirlenmesi (Plumbizm) belirtileri gastrointestinal, nöromüsküler,

nörolojik, hematolojik ve renal etkiler olarak ortaya çıkar.

Gastrointestinal etkiler:

-Anoreksi

-Kurşun koliği

Nörolojik etkiler:

-Çocuklarda IQ skorlarında azalma -Kurşun ensefalopatisi (Beyinde sıvı

toplanması, beyin damarlarında hasar, nöronlarda miyelin kaybı)

-Periferal nöropati (Nöronlarda

demiyelinizasyon ve aksonal dejenerasyon)

Hematolojik etkiler:

Hematolojik etkiler:

--KurKurşşun anemisiun anemisi

Hem sentezinin inhibisyonu Hem sentezinin inhibisyonu

Eritrositlerin yar

Eritrositlerin yarıı öömrmrüünnüün azalmasn azalmasıı

Renal etkiler:

Renal etkiler:

-Proksimal Tubullerde hasar- -İnterstisiyel nefropati-

-Saturnin gut (Ürik asit kristallerinin - eklemlerde birikmesi)

Y Y ü ü ksek kan bas ksek kan bas ı ı nc nc ı ı : :

-

- Kalsiyum metabolizmas Kalsiyum metabolizmas ı ı n n ı ı n etkilenmesiyle n etkilenmesiyle damar d

damar d ü ü z kaslar z kaslar ı ı n n ı ı n kontraksiyonu sonucu n kontraksiyonu sonucu

-

- Renal toksisite sonucu Renal toksisite sonucu

Gingivada mavi

Gingivada mavi - - siyah siyah ç ç izgi izgi

KADM KADM İ İ YUM YUM

♦ ♦ Kadmiyum i _{Kadmiyum i} ç ç in in

modern toksik metal

modern toksik metal denilir.

denilir.

♦ ♦ Kadmiyum do Kadmiyum do ğ ğ ada ba ada ba ş ş ta ta ç ç inko olmak inko olmak ü ü zere zere ç ç e e ş ş itli mineral filizlerinde bulunan ve itli mineral filizlerinde bulunan ve

end end ü ü stride yo stride yo ğ ğ un kullan un kullan ı ı m m ı ı olan bir metaldir. olan bir metaldir.

♦ ♦ End _End ü ü stride; stride;

-

- Elektrolizle kaplama ve galvanizleme Elektrolizle kaplama ve galvanizleme proseslerinde (Antikorrozif)

proseslerinde (Antikorrozif)

-

- Boya pigmenti ve plastiklerde Boya pigmenti ve plastiklerde

-

- Nikel Nikel - - kadmiyum pillerinde kadmiyum pillerinde

-

- Seramik ve cam yap Seramik ve cam yap ı ı m m ı ı nda vb. nda vb.

♦ ♦

Maruziyet baMaruziyet başşllııca oral ve inhalasyon yolu ile ca oral ve inhalasyon yolu ile olur.

olur.

ÇÇeeşşitli tip et, balitli tip et, balıık ve meyveler 1k ve meyveler 1--50 50 µµg/kg Cd g/kg Cd iiççerebilir.erebilir.

TahTahııllarda 150 llarda 150 µµg/kgg/kg’’ a a ççııkabilir.kabilir.

Midye, istiridye gibi kabuklu deniz hayvan Midye, istiridye gibi kabuklu deniz hayvan larlarıında 100nda 100--1000 1000 µµg/kgg/kg’’a kadar birikebilir.a kadar birikebilir.

İİnhalasyonla alnhalasyonla alıınan kadmiyumun da %30nan kadmiyumun da %30’’u u absorbe olabilir.

absorbe olabilir.

Sigara

Sigara öönemli bir Cd kaynanemli bir Cd kaynağığıddıır. Bir adet sigara r. Bir adet sigara 11--2 2 µµg Cd ig Cd iççerir.erir.

♦ ♦ A _A ğı ğı z yoluyla akut zehirlenme nadirdir. z yoluyla akut zehirlenme nadirdir.

♦ ♦ İ _İ nhalasyonla akut maruziyet nhalasyonla akut maruziyet pn pn ö ö moni moni ve ve pulmoner

pulmoner ö ö dem dem e neden olur. 5 mg/m e neden olur. 5 mg/m

³³

havan

havan ı ı n 8 saat solunmas n 8 saat solunmas ı ı ö ö l l ü ü me neden olur. me neden olur.

♦ ♦ İ _İ nhalasyonla kronik maruziyet nhalasyonla kronik maruziyet kronik kronik bron bron

ş

ş it, fibrozis ve amfizem it, fibrozis ve amfizem geli geli ş ş imine imine

neden olur.

neden olur.

♦

♦ Gerek akut gerekse kronik maruziyetlerde Gerek akut gerekse kronik maruziyetlerde kadmiyum

kadmiyum

b

b

ö

ö

brek t

brek t

ü

ü

b

b

ü

ü

llerinde

llerinde (metallotionein sentezini artt

(metallotionein sentezini artt ı ı r r ı ı r ve Cd r ve Cd - - MT MT kompleksi halinde) birikir.

kompleksi halinde) birikir.

♦ ♦ 100 ₁₀₀ - - 300 300 µ µ g/g Cd b g/g Cd b ö ö brek y brek y ü ü k k ü ü , b , b ö ö brek brek t t ü ü b b ü ü lleri h lleri h ü ü crelerinde hasara neden olur. crelerinde hasara neden olur.

♦ ♦ Kadmiyum, _Kadmiyum, kalsiyum fosfat kalsiyum fosfat ve ve Vitamin Vitamin D D metabolizmas metabolizmas ı ı n n ı ı bozarak kemikler bozarak kemikler ü ü zerine zerine

de etkili olabilmektedir. Maruz ki

de etkili olabilmektedir. Maruz ki ş ş ilerde ilerde osteoporoz

osteoporoz veya veya

osteomalasia

osteomalasia geli geli ş ş ir. ir.

Ö

Ö

rnek:

rnek: 1946 1946 ’ ’ da Japonya da Japonya ’ ’ da da “ “ itai itai - - itai itai ” ” hastal

hastal ığı ığı ad ad ı ı verilen verilen epidermik epidermik bir olay bir olay

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦

♦ Karsinojenik etkisi: Karsinojenik etkisi:

Epidemiyolojik Epidemiyolojik

ççalalışışmalar kadmiyum oksit toz ve buharlarmalar kadmiyum oksit toz ve buharlarıına na maruz kalan i

maruz kalan işşççilerde solunum yolu ilerde solunum yolu kanserlerini artt

kanserlerini arttıırdrdığıığınnıı ggööstermektedir. stermektedir.

IARCIARC’’ıın sn sıınnııflamasflamasıında Grup 1nda Grup 1’’de (de (İİnsanda nsanda karsinojenik etkililer) bulunmaktad

karsinojenik etkililer) bulunmaktadıır.r.

♦

♦

♦

♦ ♦

♦

♦ ♦ Tedavisi: _Tedavisi:

Klinik kullanKlinik kullanıım im iççin onaylanmin onaylanmışış bir bir şşelasyon tedavisi yoktur. Deneysel olarak elasyon tedavisi yoktur. Deneysel olarak DMSADMSA ve ve CaNaCaNa₂₂EDTAEDTA iyi sonuiyi sonuççlar lar

vermektedirler. BAL nefrotoksisiteyi artt

vermektedirler. BAL nefrotoksisiteyi arttıırrıır.r.

CIVA CIVA

♦ ♦ C _C ı ı va normal s va normal s ı ı cakl cakl ı ı kta s kta s ı ı v v ı ı olan tek olan tek metaldir. Oda

metaldir. Oda ı ı s s ı ı s s ı ı nda kolayca buharla nda kolayca buharla ş ş abilir. abilir.

♦ ♦ C _C ı ı va yer kabu va yer kabu ğ ğ unda bulunan temel unda bulunan temel elementlerden biridir. Do

elementlerden biridir. Do ğ ğ al da al da ğı ğı l l ı ı mla mla

s s ü ü rekli serbest hale ge rekli serbest hale ge ç ç ti ti ğ ğ i i i i ç ç in insan dahil in insan dahil

t t ü ü m canl m canl ı ı larda iz halinde bulunur. larda iz halinde bulunur.

♦ ♦ Maden yataklar Maden yataklar ı ı ndan ndan Volkanik aktivitelerden Volkanik aktivitelerden

Fosil kaynakl

Fosil kaynakl ı ı kat kat ı ı ve s ve s ı ı v v ı ı yak yak ı ı tlar tlar ı ı n n

yak yak ı ı lmas lmas ı ı yla yla y y ı ı lda 20 000 ton c lda 20 000 ton c ı ı van van ı ı n n

ç ç evreye yay evreye yay ı ı ld ld ığı ığı tahmin edilmektedir. tahmin edilmektedir.

♦ ♦ Metalik c _{Metalik c} ı ı va, anorganik ve organik c va, anorganik ve organik c ı ı va va

bile bile ş ş ikleri en az 80 end ikleri en az 80 end ü ü stri yerinde 300 stri yerinde 300 ’ ’ den den fazla de

fazla de ğ ğ i i ş ş ik ik ş ş ekilde kullan ekilde kullan ı ı lmaktad lmaktad ı ı r: r:

- - Kloralkali ve ka Kloralkali ve ka ğı ğı t endü t end ü strisi strisi

-

- Elektrik cihazlar Elektrik cihazlar ı ı

-

- Boyalar Boyalar

-

- Fungusit Fungusit

-

- Amalgam yap Amalgam yap ı ı m m ı ı

-

- T T ı ı pta antiseptik, di pta antiseptik, di ü ü retikve antisifilitik vb. retikve antisifilitik vb.

♦ ♦

C_Cııvanvanıın toksik etkisi kimyasal bilen toksik etkisi kimyasal bileşşimine gimine gööre re dedeğğiişşir. ir.

Genel olarak c

Genel olarak cııva bava başşllııca sinir sisteminica sinir sistemini ve ve bbööbrekleri brekleri etkiler.etkiler.

Metalik c

Metalik cııva buharlarva buharlarıına akut maruziyetna akut maruziyet fatal fatal olabilen

olabilen korrozif bronkorrozif bronşşitit ve ve pnpnöömoniyemoniye neden neden olabilir.

olabilir. İİyileyileşşmeden sonra uzun smeden sonra uzun süüreli etkiler reli etkiler geligelişşebilir. Santral sinir sistemi etkilenerek ebilir. Santral sinir sistemi etkilenerek

tremor, a

tremor, aşışırrıı sinirlilik ve duyarlsinirlilik ve duyarlıık hali, k hali, unutkanl

unutkanlııkk gibi davrangibi davranışış bozukluklarbozukluklarıı ggöözlenen zlenen klinik belirtilerdir.

klinik belirtilerdir.