SUNUM İÇERİĞİ
Eğitim Programı
1. Dünya ve Türkiye Ölçeğinde Ekonomik Görünüm
a. ABD Ekonomisi b. Avrupa Ekonomisi c. Japonya Ekonomisi d. Türkiye Ekonomisi
2. Hisse Senedi Piyasaları 3. Vadeli İşlemler Piyasası
4. Dünya’da ve Türkiye’de Forex Piyasası
5. İntegral Trader
Ekonomik Görünüm
Dünyada ve Türkiye’de Ekonomik Görünüm
Ekonomik Görünüm
ABD Ekonomisinde Genel Görünüm
2008 Krizi ile 2008 ve 2009 yılında daralan ABD Ekonomisi
2012 Yılında %2,7 Büyümüştür.
Aralık 2008’de başlayan ilk parasal genişlemeden bugüne Fed
ABD Ekonomisine $3,1 Trilyon para aktarılmıştır.
Parasal Genişleme son azaltmalar ile birlikte $65 milyar ile devam etmektedir
2014 sonunda parasal genişlemenin sonlandırılması planlanmaktadır.
İşsizlik Oranı
Kriz öncesinde %5 İşsizlik Oranı
Bugün açıklanan %6,7
Hedef değer olan %6,5’a gelinemediği gözlemlenmektedir
Enflasyon
Şubat ayı CPI %1,1
Fed Hedefi %2,0
- 2.000.000.000.000,00 4.000.000.000.000,00 6.000.000.000.000,00 8.000.000.000.000,00 10.000.000.000.000,00 12.000.000.000.000,00 14.000.000.000.000,00 16.000.000.000.000,00 18.000.000.000.000,00
1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
-4 -2 0 2 4 6 8
ABD GSYH ve Büyüme
GSYH Büyüme GSYH
Ekonomik Görünüm Avrupa Ekonomisinde Genel Görünüm
2009 Aralık ayında Yunanistan’da başlayan kriz
Avrupa içerisindeki diğer ülkeler yayılmıştır
Grafik 2008 krizi sonrasında PIIGS ülkelerinin RAS düzeylerini göstermektedir
RAS’ı bir risk göstergesi olarak görebiliriz.
2008 Eylül sonrasında Yunanistan ve
İrlanda’daki ayrışmaya dikkat çekmemiz gerekir
Ekonomik Görünüm Avrupa Ekonomisinde Genel Görünüm
Grafik PIIGS ülkelerinin
Kamu Borcu / GSYH Oranını
Avrupa Birliği ve Euro Bölgesi ile
Karşılaştırmaktadır.
Yunanistan’da 2013 yılındaki gelişmeler
Devlet radyo ve televizyonu kapatılma girişimi
Vergi yükleri
Kamu harcamalarındaki kesintiler
IMF ve Avrupa Birliği arasında yaşanan Gerilim
Son verilere bakıldığında
İşsizlik; Yunanistan %27,5
İşsizlik; Euro Bölgesi Ortalama %11,9
İşsizlik; Almanya %6,7
0 20 40 60 80 100 120 140 160
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Kamu Borcu/GSYİH Oranı (%)
kaynak: WorldBank
Euro Bölgesi Ülkeleri Kamu Borcu/GSYİH
Euro Bölgesi Avrupa Birliği Yunanistan Portekiz
İrlanda İtalya İspanya
TÜFE; İspanya %0 (Mart ayı açıklanan)
TÜFE; Yunanistan -%1,10 (Mart ayı açıklanan)
TÜFE; Portekiz -%0,10 (Mart ayı açıklanan)
TÜFE; İtalya %0,50 (Mart ayı açıklanan)
TÜFE; İrlanda %0,50 (Mart ayı açıklanan
Ekonomik Görünüm Japonya Ekonomisinde Genel Görünüm
$5,95 Trilyonluk Ekonomi
2009’da -%5 büyüme
BOJ’un Genişleme Politikaları
Kur Savaşları Riski
Vergi artışı konuşuluyor
Kamu Borcu / GSYH = %230
-8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8
- 1.000.000.000.000,00 2.000.000.000.000,00 3.000.000.000.000,00 4.000.000.000.000,00 5.000.000.000.000,00 6.000.000.000.000,00 7.000.000.000.000,00
1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
Japonya GSYH ve Büyüme
Büyüme GSYİH
-2 -1 0 1 2 3 4
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Japonya Enflasyon Oranları
Enflasyon 3,626157274
3,926718632
4,859250321 3,286379078
2,919814669
3,710673542 2,019136191
1,021180071
0 1 2 3 4 5 6
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Japonya Ödemeler Dengesi/GSYH
Ödemeler Dengesi /GDP
Ekonomik Görünüm
Türkiye Ekonomisinde Genel Görünüm
2008 Krizi Türkiye’de farklı risk dinamiklerini ortaya çıkarmıştır
CARİ AÇIK
Kredi genişlemesi
Kısa vadeli sermaye hareketleri
Krizden çıkış;
İthalat hızlı bir biçimde artmış
İhracat artışı nispeten yavaş kalmıştır
İhracat Ortaklarının yaşadığı kriz
Grafik 2008 sonrasında Türkiye’nin ihracat ve İthalat performansını göstermektedir
0 5000000 10000000 15000000 20000000 25000000
2008.01 2008.04 2008.07 2008.10 2009.01 2009.04 2009.07 2009.10 2010.01 2010.04 2010.07 2010.10 2011.01 2011.04 2011.07 2011.10 2012.01 2012.04 2012.07 2012.10 2013.01 2013.04 2013.07 2013.10 2014.01
Türkiye İhracat ve İthalat (2008-2014)
İhracat İthalat Doğrusal (İhracat) Doğrusal (İthalat)
Ekonomik Görünüm Türkiye Ekonomisinde Genel Görünüm
Grafik dış ticaret hacmi ve ihracatın ithalatı karşılama oranını
göstermektedir
Dış Ticaret Hacmi ile
İhracatın ithalatı karşılama arasında
Negatif ilişki vardır denebilir mi?
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
0 5000000 10000000 15000000 20000000 25000000 30000000 35000000 40000000
2008.01 2008.04 2008.07 2008.10 2009.01 2009.04 2009.07 2009.10 2010.01 2010.04 2010.07 2010.10 2011.01 2011.04 2011.07 2011.10 2012.01 2012.04 2012.07 2012.10 2013.01 2013.04 2013.07 2013.10 2014.01
Dış Ticaret Hacmi ve İhracatın İthalatı Karşılama Oranı
İhracatın İthalatı Karşılama Oranı Dış Ticaret Hacmi
Ekonomik Görünüm
Türkiye Ekonomisinde Genel Görünüm
2008 ve 2013 İthalatı Ülkelere Göre Dağılım
İthalat Yapısındaki değişiklik ihracattaki değişime göre az mıdır?
36,9
0,7 21,8
1,8 1,0 0,3 6,6 1,6
6,5 18,6
0,4 3,7
2008 Yılı İthalat Dağılımı
36,7
0,5 16,4
1,0 1,4 0,5 5,5
1,5 8,8 21,7
0,5 5,3
2013 Yılı İthalat Dağılımı
A-AVRUPA BİRLİĞİ (AB 28) B-TÜRKİYE SERBEST BÖLGELERİ 1-Diğer Avrupa (AB Hariç) 2-Kuzey Afrika
3-Diğer Afrika 4-Kuzey Amerika
5-Orta Amerika ve Karayipler 6-Güney Amerika
7-Yakın ve Orta Doğu 8-Diğer Asya
9-Avustralya ve Yeni Zelanda 10-Diğer Ülke ve Bölgeler
Ekonomik Görünüm
Türkiye Ekonomisinde Genel Görünüm
2008 ve 2013 İhracatı Ülkelere Göre Dağılım
İhracat yapısında özellikle AB’nın payı düşmüştür. Yakın ve Ortadoğu’da nispi olarak artış gerçekleşmiştir.
48,3
11,6 2,3 2,4 4,4
0,6 3,6 0,7
19,3
5,4 0,3 1,1
Ülke Gruplarına Göre 2008 Yılı İhracat Yapısı
41,5
9,4 1,6 2,7 6,6
0,7 4,3 1,4 23,4
7,9
0,4 0,1
Ülke Gruplarına Göre 2013 Yılı İhracat Yapısı
A-AVRUPA BİRLİĞİ (AB 28) B-TÜRKİYE SERBEST BÖLGELERİ 1-Diğer Avrupa (AB Hariç) 2-Kuzey Afrika
3-Diğer Afrika 4-Kuzey Amerika
5-Orta Amerika ve Karayipler 6-Güney Amerika
7-Yakın ve Orta Doğu 8-Diğer Asya
9-Avustralya ve Yeni Zelanda 10-Diğer Ülke ve Bölgeler
Ekonomik Görünüm
Türkiye Ekonomisinde Genel Görünüm
Finansal İstikrarın Makro Gösterimi
2008 Aralık, 2013 Mart ve 2013 Eylül Ayı Karşılaştırması yapılmıştır.
Hisse Senedi ve Vadeli İşlemler Piyasası
Hisse Senedi Piyasası
BİST
Borsa İstanbul A.Ş. (BİST)
Hisse Senetleri Piyasasında İşlem Gören Menkul Kıymetler
Hisse senetleri (Oydan Yoksunlar dahil),
Borsa Yatırım Fonu Katılım Belgeleri,
Aracı Kuruluş Varantları,
Menkul kıymet sıfatına sahip olan Rüçhan Hakkı Kuponları, Piyasada işlem görmektedir
BİST nezdindeki pazarlar
Ulusal Pazar: BİST kotasyon şartlarını tümüyle karşılayan şirketler Ulusal Pazar’da işlem görmektedir.
Kurumsal ürünler pazarı: Menkul kıymet yatırım ortaklıkları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayeleri payları ile borsa yatırım fonları katılma belgeleri ve aracı kuruluş varantları kot içi Pazar niteliğindeki Kurumsal ürünler Pazarı’nda işlem görmektedir.
Fon Pazarı: Borsa Yatırım Fonları ve Borsa Yönetim Kurulu’nca işlem görmesi uygun bulunan A tipi yatırım fonları katılma belgeleri Fon Pazarı’nda işlem görmektedir.
İkinci Ulusal Pazar: Ekonominin dinamosu olan küçük ve orta ölçekli şirketler ve Ulusal Pazar’dan geçici veya sürekli olarak çıkartılan şirketler ile Ulusal Pazar için geçerli kotasyon ve işlem görme koşullarını sağlayamayan şirketler İkinci ulusal Pazar’da işlem görmektedir.
BİST
İşlemlerin Takası
Borsada alım satımlar
Peşin esası üzerinden yapılır.
Kıymetin ve bedelinin teslimi
T+2 gününde (İşlem Günü + 2 Gün)
Takasbank ve Merkezi Kayıt Kuruluşu aracılığı ile yapılır.
Yerli ve yabancı menkul kıymetler TL üzerinden alınıp satılır.
Temerrüt işlemlerinde takas aynı gün yapılır.
Hisse Senetleri Piyasası’nda Fiyatların Oluşum Yöntemi
Öncelik Kuralları: Emirlerin işlem görme sıralamasında ilk önce fiyat, fiyatın aynı olması durumunda zaman önceliğine bakılmaktadır.
Fiyat Önceliği: Daha düşük fiyatlı satış emirlerinin, yüksek fiyatlı satış emirlerinden; daha yüksek fiyatlı alım emirlerinin, düşük fiyatlı alım emirlerinden önce işlem görmesini sağlayan öncelik kuralıdır.
Zaman Önceliği: Girilen emirlerde fiyat eşitliği olması halinde, sisteme zaman açısından daha önce kaydedilen
emrin daha önce işlem görmesini sağlayan öncelik kuralıdır.
BİST
Açılış Seansı İşleyiş Esasları
Açılış seansı temel olarak iki aşamadan oluşur:
1. Emir toplama:
Bu süre zarfında emirler Sistem’e iletilir ve öncelik kurallarına göre sıralanır. Eşleştirme yapılmaz.
2. Açılış fiyatının belirlenmesi ve açılış işlemlerinin gerçekleştirilmesi
Bu süre zarfında Sistemde yer önceliği açısından uygun durumda olan emirler, karşılığında yeterli miktarda emir bulunması şartıyla, açılış fiyatından işleme dönüşür.
Seans Saatleri
Borsa İstanbul A.Ş.’nin 2013/421 sayılı değişiklik genelgesi ile,
10.06.2013 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere;
Pay Piyasası ve Gelişen İşletmeler Piyasası (GİP) birinci seans saatleri yeniden düzenlenmiştir.
Yapılan düzenlemeler aşağıdaki tablolarda sunulmuştur.
BİST
Seans Saatleri
1. Seans 09:15-12:30Açılış Seansı 09:15-09:35
Emir Toplama 09:15-09:30
Açılış Fiyatlarının Belirlenmesi ve Açılış İşlemleri 09:30-09:35 Piyasa Yapıcı-İlk Kotasyon Girişi 09:30-09:34 Sistem-Otomatik İlk Kotasyon Atama 09:34-09:35 Sürekli Müzayede (SM) ve Piyasa Yapıcılı SM Yöntemi 09:35-12:30
Tek Fiyat Seansı 09:35-12:30
Emir Toplama 09:35-12:30
Tek Fiyatın Belirlenmesi 12:30 (+)*
2. Seans 14:00-17:40
Açılış Seansı 14:00-14:15
Emir Toplama 14:00-14:10
Açılış Fiyatlarının Belirlenmesi ve Açılış İşlemleri 14:10-14:15 Piyasa Yapıcı-İlk Kotasyon Girişi 14:10-14:14 Sistem-Otomatik İlk Kotasyon Atama 14:14-14:15 Sürekli Müzayede (SM) ve Piyasa Yapıcılı SM Yöntemi 14:15-17:30
Tek Fiyat Seansı 14:15-17:33
Emir Toplama 14:15-17:30
Tek Fiyatın Belirlenmesi 17:30-17:33
Kapanış Seansı 17:30-17:40
Emir Aktarımı 17:30-17:33
Emir Toplama 17:33-17:36
Kapanış Fiyatlarının Belirlenmesi 17:36-17:38 Kapanış Fiyatından/Tek Fiyattan İşlemler 17:38-17:40
PP (Ulusal Pazar, Kurumsal Ürünler Pazarı, İkinci Ulusal Pazar, Gözaltı Pazarı**, Serbest İşlem Platformu ) ve GİP
BİST
Emirlerde Geçerlilik Süresi
Günlük Emir
“Günlük Emir” olarak adlandırılmasına ve günde iki seans olmasına rağmen, yalnızca verildiği seans sonuna kadar sistemde işlem görmek üzere bekleyebilen emir türüdür, Seans sonuna kadar işlem görmezse, iptal edilecektir. Sistem, aksi
belirtilmedikçe, bütün emirleri günlük emir olarak kabul edecektir. Emrin kısmen karşılanması durumunda, geriye kalan karşılanmamış miktar seans sonuna kadar bekletilecek ve yine karşılanmamışsa, sistem tarafından iptal edilecektir.
Anlık Emirler
Emre iliştirilen bu koşul, emrin sisteme girildiği anda mümkün olan miktarının karşılanması ve kalan kısmın da pasife
yazılmadan iptal edilmesi anlamına gelmektedir. Dolayısıyla bu emir türü sadece girildiği an için geçerli olan bir emir türüdür.
KİE, OLFE ve OLDE türü emirler de anlık emir olarak nitelendirilebilir.
Tarihli Emir
Emrin, karşılanmak üzere belirli bir tarihe kadar sistemde durmasını sağlar. İlk seans TAR olarak "1" (bir) girildiği takdirde emir (marj ya da adım dışı kalmamış, işlem görmemiş veya kısmen işlem görmüşse) ikinci seansta da geçerli olacaktır. Ancak ikinci seansta da eşleşmez ise gün sonunda iptal edilecektir. 2’nci Seans içinde verilecek 1 günlük emir sadece 2’nci Seans için geçerli olacak ve gün sonunda iptal edilecektir.
*Günlük (seanslık) bir emir tarihli bir emre dönüştürülemez ancak, tarihli bir emir günlük (seanslık) emre çevrilebilir.
VİOP
Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası
(VİOP)
VİOP
İşlem Gören Sözleşmeler
BIST30 Endeks Vadeli İşlem Sözleşmesi
TL Dolar Döviz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmesi
TL Euro Döviz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmesi
EUR/USD Çapraz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmesi
TL/Gram Altın Vadeli İşlem Sözleşmesi
Dolar/Ons Altın Vadeli İşlem Sözleşmesi
Ege Pamuk Vadeli İşlem Sözleşmesi
Anadolu Kırmızı Buğday Vadeli İşlem Sözleşmesi
Baz Yük Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmesi
VİOP Pay Vadeli İşlem Sözleşmeleri
T. Garanti Bankası A.Ş. GARAN
T.İş Bankası A.Ş. ISCTR
Akbank T.A.Ş. AKBNK
Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. VAKBN
Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. YKBNK
Türk Hava Yolları A.O. THYAO
Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları T.A.Ş. EREGL
H.Ö. Sabancı Holding A.Ş. SAHOL
Turkcell İletişim Hizmetleri A.Ş. TCELL
Tüpraş Türkiye Petrol Rafineleri A.Ş. TUPRS
VİOP
Pazarlar
Ana Pazar
Normal seans ve fiyat sabitleme sırasında emirlerin eşleştirildiği esas pazardır.
Özel Emir ve Özel Emir İlan Pazarı
Borsanın onayı ile, büyük miktarlı emirler özel emir ve özel emir ilan pazarında işlem görmektedir.
Günlük İş Akışı ve Seans Saatleri
Normal Seans
Fiyat ve zaman önceliğine dayanılarak çok fiyat sürekli müzayede esasıyla işlemlerin gerçekleştirildiği seanstır. Son 10 dakikası kapanış aralığıdır.
Döviz ve Altın vadeli işlem sözleşmeleri dışındaki sözleşmelerde 12:30-13:55 arası işlemlere ara
verilmektedir.
VİOP Seans Saatleri
Sözleşmeler Normal Seans Saatleri Öğle Arası
Pay Vadeli İşlem ve Opsiyon
Sözleşmeleri 09:10-17:45 12:30-13:55
Endeks Vadeli İşlem ve Opsiyon
Sözleşmeleri 09:10-17:45
12:30-13:55
Döviz ve Altın Vadeli İşlem
Sözleşmeleri 09:10-17:45
Yok
Emtia ve Enerji Vadeli İşlem
Sözleşmeleri 09:10-17:45
12:30-13:55
VİOP
Teminatlar
Başlangıç Teminatı:
Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerini
almak veya satmak için
yatırımcının hesabında bulunması zorunlu olan asgari tutardır.
Sürdürme Teminatı:
Yatırımcının pozisyonunu sürdürebilmesi için hesabında bulunması gereken asgari tutardır.
Teminat Tamamlama Çağrısı:
(MARGİN CALL) Seans kapanışından sonra hesapların güncellenmesi sonucu ,
toplam teminatı sürdürme teminatı tutarının altına düşen veya eksi nakit teminat oluşan hesaplar için “teminat tamamlama çağrısı” yapılır.
Yatırımcı T+1 günü saat 14:20’ye kadar pozisyon kapatarak ya da nakit yatırarak hesabındaki tutarı başlangıç teminatına tamamlamalıdır.
Hisse Senedi ve Vadeli İşlemler Piyasası
Borsa Payı
Pay Piyasası endekslerine dayalı sözleşmelerde
Vadeli işlem sözleşmeleri için işlem hacminin % 0,004’ü (yüz binde 4)
Diğer sözleşmelerde
Vadeli işlem sözleşmeleri için işlem hacminin %0,003’ü (yüz binde üç)
İşlem Yöntemleri
Çok Fiyat Sürekli Müzayede Yöntemi:
Normal seansta kullanılır.
Emirler fiyat ve zaman önceliği esaslarına uygun olarak eşleşmesi sonucu oluşan fiyatlar üzerinden gerçekleşir.
Tek Fiyat Yöntemi
Sadece limit emirler dikkate alınarak oluşan
Denge fiyatı üzerinden
Fiyat ve zaman önceliklerine uygun olarak işlemler gerçekleştirilir.
Emirlerin Eşleşmesinde Öncelik Kuralı
Emirlerin Eşleşmesinde Öncelik Kuralı
Fiyat Önceliği:
Daha düşük satım emirleri,
Daha yüksek fiyatlı satım emirlerinden;
Daha yüksek fiyatlı alım emirleri,
Daha düşük fiyatlı alım emirlerinden önce karşılanır.
Zaman Önceliği:
Fiyat eşitliği halinde,
sisteme daha önce gelen emirler önce karşılanır.
Emir Yöntemleri ve Emir Süreleri Emirlerin Eşleşmesinde Öncelik Kuralı
Limit (LMT):
Belirlenen limit fiyat seviyesine kadar işlem gerçekleştirmek için kullanılan emir yöntemidir.
Piyasa (PYS):
Emrin girildiği anda ilgili sözleşmede piyasada bulunan en iyi fiyatlı emirden başlayarak emrin karşılanmasıdır.
Kapanış Fiyatından (KAP):
Uzlaşma fiyatı üzerinden gerçekleştirilen emir türüdür. Sisteme, “ Kalanı pasife yaz” emir türü ve “Seans” emir süresi kullanılarak sisteme iletilebilir. Eşleşmeyen emirler seans sonunda iptal edilir.
Emir Süreleri
Seans Emri (SNS):
Emir, sadece girildiği seansta geçerlidir. Seans sonuna kadar eşleşmezse işlem sistemi tarafından otomatik olarak iptal edilir.
Günlük Emir (GUN):
Emir, girdiği günde geçerlidir. Gün sonuna kadar eşleşmezse işlem sistemi tarafından otomatik olarak iptal edilir.
İptale Kadar Geçerli Emir (IKE):
Emir, girildiği seanstan itibaren iptal edilene kadar geçerlidir.
Tarihli Emir (TAR):
Emir, işlem sistemine girilirken belirtilen tarihe kadar geçerlidir.
Risk Yönetimi
Risk Yönetimi
Piyasa risk yönetimi Takasbank tarafından yapılır.
Sürdürme teminatının
(toplam teminat +- geçici kar/zarar) tutarına oranı olarak tanımlanan risk oranı % 100’den büyük ise,
İlgili hesap “riskli” duruma düşer.
Risk Seviyeleri
Risk Oranı (%) Risk Seviyesi
75 >= Risk Oranı 0
90 >= Risk Oranı>75 1
100 >= Risk Oranı>90 2
Risk Oranı >100 3
Teminatlar
Nakit Teminatların Nemalandırılması
Takasbank’ta teminat hesaplarında tutulan
Türk Lirası cinsinden işlem teminatları ve
Türk Lirası cinsinden yatırılan
Garanti Fonu katkı payları,
Takasbank Fon Yönetimi tarafından mümkün olan en iyi şartlarda nemalandırılır.
Nemalandırma işlemleri saat 15:40’taki üye hesap bakiyeleri üzerinden yapılır.
Nakit işlem teminatlarının
Zorunlu karşılık oranı düşüldükten sonra kalan tutarının nemalandırılmasından elde edilen brüt nema tutarlarından,
Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV) vb. yasal maliyetler ve
Brüt nema tutarının %1,7’si kadar Takasbank Teminar Takip ve Nemalandırma Ücreti düşüldükten sonra
Elde edilen nema geliri, ilgili hesaplara eklenir.