KONTROL L STES
Bu faaliyet kapsam nda a a da listelenen davran lardan kazand n z beceriler için Evet, kazanamad klar n z için Hay r kutucuklar na ( X ) i areti koyarak ö rendiklerinizi kontrol ediniz.
De erlendirme Ölçütleri Evet Hay r 1. Pals devresinin devre emas n çizebildiniz mi?
2. Pals devresinin bask l devresini çizebildiniz mi?
3. Bask l devreyi ç karabildiniz mi?
4. Plaketteki yollar kontrol edebildiniz mi?
5. Plaketin montaj n yapabildiniz mi?
6. Pals devresine enerji vermeden ölçüm yapabildiniz mi?
7. Pals devresine enerji verebildiniz mi?
8. Pals devresine enerji verildikten sonra polarma gerilimlerini ölçebildiniz mi?
9. Ç k taki sinyalleri osilaskop ile ölçebildiniz mi?
DE ERLEND RME
De erlendirme sonunda “Hay r” eklindeki cevaplar n z bir daha gözden geçiriniz.
Kendinizi yeterli görmüyorsan z ö renme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplar n z
“Evet” ise “Ölçme ve De erlendirme”ye geçiniz.
ÖLÇME VE DE ERLEND RME
A a daki cümlelerin ba nda bo b rak lan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler do ru ise D, yanl ise Y yaz n z.
1. ( ) Pals devreleri ise dalga ekillendirme amac yla kullan lan devrelerdir
2. ( ) Giri teki sinüsoidal veya üçgen sinyali, ç k ta kare dalgaya çeviren devreye türev al c devre denir.
3. ( ) deal pals sinyaldeki gibi dalga eklinin yüksek zaman k sm , dü ük zaman k sm na e itse kare dalga denir
4. ( ) Herhangi bir pals sinyalinin yükselirken 10% ile 90% aras ndaki zamana yükselme zaman denir.
5. ( ) =4.R.C
6. ( ) RC Bobin Kondansatör demektir.
7. ( ) Schmitt özelli inden kasdedilen histerezis özelli idir.
DE ERLEND RME
Cevaplar n z cevap anahtar yla kar la t r n z. Yanl cevap verdi iniz ya da cevap verirken tereddüt etti iniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dönerek tekrarlay n z.
Cevaplar n z n tümü do ru ise bir sonraki ö renme faaliyetine geçiniz.
ÖLÇME VE DE ERLEND RME
Ö RENME FAAL YET-3
AMAÇ
Osilatör devrelerini hatas z olarak kurabilecek/ar zas n giderebileceksiniz.
ARA TIRMA
Piyasadaki osilatör devrelerin neler oldu unu, osilatör devrelerin nerelerde kullan ld n ara t r n z.
3.OS LATÖRLER
Belirlenen frekans de erinde kendi kendine AC sinyal üreten pozitif geri beslemeli elektronik devrelere osilatör denir.
3.1. Çal mas
Osilatör ç k ndaki sinyal sinusoidal, üçgen ya da kare dalga olmaktad r. Bir osilatörün ç k verebilmesi için giri sinyaline ihtiyaç yoktur. Sadece DC besleme gerilimi yeterlidir.
ekil 3.1: Temel osilatör blok diyagram
Bir osilatör devresinin meydana getirdi i sinyallerin veya osilasyonlar n (sal n m) devam edebilmesi için “Yükseltme, Geri Besleme, Frekans Tespit Edici”ye ihtiyaç vard r.
Bir osilatör devresinde ç k n bir miktar ekil 3.1 'de görüldü ü gibi giri e geri beslenmesi gerekir. Devre kay plar n n önüne geçebilmek için giri e geri beslenmesi gerekir. Devre kay plar n n önüne geçebilmek ve osilasyonlar n devaml l için kullan lmas gereken geri besleme Pozitif geri besleme olmal d r. Bir osilatörün önceden belirlenecek bir frekansta osilasyon yapabilmesi için bir frekans tespit ediciye ihtiyaç vard r. Bu frekans tespit edici devre, filtre devresi olup istenen sinyalleri geçilip istenmeyenleri bast r r. Osilatör ç k ndaki sinyalin, genlik ve frekans n n sabit tutulabilmesi için osilatör devresindeki yükseltecin, ç k yükü ve pozitif geri besleme için yeterli kazanc sa lamas gerekir.
Genellikle güç kazanc n n büyük olmas , giri ve ç k empedans n n birbirine kolayca uydurulabilece i düzen olarak emiteri ortak ba lant olarak kullan l r.
Geri besleme, bir sistemde yüksek seviye noktas ndan alçak seviye noktas na enerji transferidir. Geri besleme giri i artt r c yönde ise pozitif, azalt c yönde ise negatif geri
AMAÇ
ARA TIRMA
Ö RENME FAAL YET -3
beslemedir. Bir osilatörün ihtiyac , pozitif geri beslemedir. Bir osilatördeki geri besleme, frekans tespit edici devredeki zay flamay dengeler.
3.2. Çe itleri
Osilatör yap m da kullan lan devre elemanlar na göre osilatörler de i ik isimler al r.
Bunlar, kristal kontrollü osilatör, RC osilatör, LC osilatör ve faz kaymal osilatördür.
Sinüsoidal sinyal üretmek için kristal kontrollü osilatörler ya da LC osilatörler kullan l r. Kare dalga veya sinusoidal sinyal üretmek için RC osilatör kullan l r. Osilatör olarak çal t r lmak üzere üretilen özel tip entegreler de vard r. Örne in, 8038 entegresinin farkl ç k ayaklar ndan üçgen, sinusoidal ve kare dalga sinyaller al nabilmektedir.
3.2.1. RC Osilatörü
Ç k nda sinüsoidal sinyal üreten osilatörler, alçak frekanslardan, yüksek frekanslara kadar sinyal üretir. Alçak frekans osilatör tiplerinde frekans tespit edici devre için direnç ve kondansatörler kullan l yor ise bu tip osilatörlere "RC Osilatörler" ad verilir.
RC osilatörler, 20 Hz - 20KHz aras ndaki ses frekans sahas nda geni uygulama alan na sahiptir. Çal ma frekanslar 1MHz’ e kadar ç kabilir.
ekil 3.2' de RC osilatörün devre emas gösterilmi tir. emada R-C devresi (C1R1 – C2R2 - C3R3) hem pozitif geri beslemeyi hem de frekans tespit edici i lemini gerçekle tirir.
ekil 3.2: RC faz kaymal osilatör devresi
3 adet RC devresinin her biri 60° faz kayd r p toplam 180° 'lik faz kayd rmaya neden olmu tur. C3 ç k ndaki sinyal, transistörün beyzine uygulanan pozitif geri besleme sinyalidir.
ekil 3.2 'de görülen transistörlü R-C osilatör devresinde yükselteç 2N2222A NPN tipi bir transistörle emiteri ortak ba lant olarak gerçekle tirilmi tir. Emiteri ortak yükselteç
devresinin beyzi ile kollektörü aras nda 180° faz fark vard r. Bu devrenin osilasyon yapabilmesi için ç k Vo gerilimini 180° faz kayd r larak giri e yani beyze pozitif geri beslenmesi gereklidir.
ekil 3.3: RC faz kaymal osilatör devresi ç k sinyali
3.2.2. LC Osilatörü
RC osilatörlerle elde edilemeyen yüksek frekansl sinyaller (osilasyonlar) LC osilatörlerle elde edilir. LC osilatörlerle MHz seviyesinde yüksek frekansl sinüsoidal sinyaller elde edilir. Paralel bobin ve kondansatörden olu an(LC) devreye “Tank Devresi”
ad verilir. Osilasyonlar bu tank devrelerinden meydana gelir.
ekil 3.4: LC Tank devresi
LC osilatörlerde üretilen sinüsoidal sinyalin frekans , ayn zamanda tank devresinin rezonans frekans olup a a daki formülle hesaplan r:
f = 1 / (2 L.C)
Yükselteç olarak transistör veya entegre kulan l r. LC osilatörü pozitif geri besleme yoluyla sönümsüz hâle getirebilmek için s kl kla Colpitts, Hartley ve Amstrong osilatörleri olarak adland r lan devreler kullan l r.
Colpitts osilatör geri beslemesini kapasitif bir gerilim bölücüden al r.
ekil 3.5: Colpitts geri besleme devresi
Hartley osilatör geri beslemesini endüktif bir gerilim bölücüden al r.
ekil 3.6: Hartley geri besleme devresi
Amstrong osilatör ise geri beslemesini ana sar m üzerine sar lm birkaç turluk ba ka bir sar mdan al r (Bir tür trafo ile ald söylenebilir.).
ekil 3.7’de colpits osilatöründe, C1 ve C2 gibi split kondansatörler (ayr lm , bölünmü kondansatörler) bulunur. Bu split kondansatörler, colpits osilatörlerin en belirgin özelli idir.
