Sporcularda Demir Depolarının
Azalması ve Kansızlık
Demir sporcuda neden önemli?
• Demir alyuvarlarda Hemoglobinin içinde bulunur.
– Oksijen demire bağlanarak taşınır
– Demir sayesinde oksijenin dokulara difüzyonu gerçekleşir
• Mitokondride enerji üretimine birkaç noktada katılır
– Oksidasyon reaksiyonlarını yürüten enzimlerin kofaktörü olarak çalışır
– Sitokromların yapısına girer
• Enerji üretimine dolaylı olarak da katılır
– Alyuvarların kemik iliğinde sentezi sırasında yeterli demir bulunmalıdır
– Troid hormonunu metabolizmasında çalışır – Sinir sistemi fonksiyonlarına yardımcı olur
– Bağışıklık sistemi hücrelerinin normal çalışması için demire ihtiyaçları vardır
Solunum sistemine bakalım
Solunum sistemi organları
Farenks =yutak
Nazal boşluk
Sol bronş Larenks =gırtlak Burun delikleri
Soluk borusu
Sağ bronş
Sol akciğer Sağ
akciğer
Solunum sistemi organları
• Akciğerlerin etrafı plevra adı verilen 2 katmanlı zarla çevrilidir.
• Akciğer soluk alıp verme esnasında plevra bir balon gibi içeri göçüp eski halini alır
• İçi plevra sıvısı ile doludur.
• Solunuma yardımcıdır
Solunum sistemi organları
Bronş ağacı
Primer bronş
sekonder bronş
tersiyer bronş kıkırdak
Gaz değişimi yapılan kısım bronşiyol
Bronşiyol Büyütülmüş düz kaslara dikkat
Gaz değişimi yapılan kısım
Alveoller
Alveol demeti Bronşiyol Alveol
kanalları
Akciğerlerde alveollere kanı getiren damarlar
• Pulmoner arter: oksijenden fakir olan kanı(mavi renkli) kalpten akciğerlere taşır
• Kapiller damarlar: alveollerin üzerini kaplayan ince damar ağı.Mavi olanlar kapiller
arterler, kırmızı olanlar kapiller venlerdir
• Pulmoner ven: oksijenle zenginleşmiş olan kanı
(kırmızı renkli akciğerlere geri götürür
Pulmoner ven Pulmoner
arter
Kapiller damar ağı
Kapiller damarların birbirlerine bağlantısı kanın temizlenmesi
Kapiller yatak
Kan temizleniyor
Alveollerin içi
Kapiller damar
Alveollerin 3 birimi var
• Epitel hücreler: gaz geçişini sağlar
• Makrofajlar:
mikropları yakalyıp yok eder
• Salgı hücreleri:
gazla patlamasını
önlemek için sürekli
salgı yapar
Salgı hücresi alveol sıvısını salgılar
Makrofaj (çöpçü):
mikroorganizmaya doğru hareket edip yok ediyor
Alveolle kapiller damar arasında gaz geçişi
Oksijenin damarın içindeki kana ve kandaki karbondioksitin alveole difüzyonuna dikkat edin (geçiş iki taraf arasında denge
kurulana kadar devam eder
Alveolün içi
Kapiller damarın içi Alveolün
içi
Kapiller damarın içi
Oksijenin alveollerden kandaki alyuvarlara difüzyonu
Oksijenin %98.5’i kırmızı kan hücresi içindeki hemoglobine bağlanır Oksijenin
%1.5’i kanın içinde çözünür Kırmızı kan hücresi= eritrosit
=alyuvar
alveol
Kapiller damar
Damarın kesiti: kan akarken alyuvarları görüyorsunuz
Bir Alyuvar:
disk şeklinde
4 tane demir
(mıknatıs gibi düşünün)
4 tane oksijen Protein
kısmı
Bir adet Hemoglobin molekülü
Her bir alyuvar 215 milyon hemoglobin molekülü içerir
Oksijenin alyuvar içindeki hemoglobine
bağlanması
Kaslarda miyoglobinin
yapısında bulunur
Kas hücrelerinde miyoglobinin yapısında bulunur
• İşlevi oksijeni depolayıp kanda oksijen
doygunluğunun azaldığı durumlarda salıvermek
Mitokondride
•sitokromların yapısında
• oksidasyon enzimlerinin kofaktörü
olarak bulunur
Mitokondri iç zarına yerleşmiş koenzimleri hatırlayın
• Bunlarda demir içerirler
Mitokondri iç zarına yerleşmiş koenzimleri hatırlayın
• Bunlarda demir içerirler
Vücutta demir içeren
proteinlere bakalım
Demir içeren proteinler
• Hemoglobin: alyuvarların içindeki protein
(vücuttaki toplam demirin %60-70’i buradadır)
• Ferritin: karaciğerde, dalakta, kanda, kemik ilğinde, kasta demiri depolar
• Transferrin: kanda demiri taşır. Miyoglobin:
kaslarda oksijeni hazır bulundurur. Vucuttaki toplam demirin %10’u
• Diğerleri: oksidasyon enzimleri, sitokromlar
Demirin eksilmesi
• Belli bir süreci takip eder, sırası aşağıdaki gibi
• Önce ferritin azalır (< 30mcg/L ise azalma
başlamış, <12 mcg/L ise tükenmiş, ancak henüz kansızlık aşikar hale gelmemiş, yani hemoglobin hala normal)
• Sonra Transferrinin demir içeriği azalır (%16’nın altına düşer, aşikar kansızlık hala yok, yani
hemoglobin hala normal)
• Hemoglobin düşer: <13g/dl erkekte, veya 12g/dl
kadında ise kansızlık aşikar hale geçer
Demirin eksilmesi sonucu hemoglobinin de düşmesiyle oluşan duruma ne denir?
• Demir eksikliği anemisi (demir eksikliğine bağlı kansızlık = mikrositik anemi )
• Diğer kansızlık çeşitlerine örnekler
– Folik asit (bir çeşit kan yapıcı B vitamini) eksiklğine bağlı kansızlık = megaloblastik anemi
– B12 vitamini (bir çeşit kan yapıcı vitamin)
eksikliğine bağlı kansızlık: pernisiyöz anemi
Sporcuda demir eksilmesini erken dönemde anlamak için
• Mutlaka serum ferritin değerine bakılmalıdır
• Buna ek olarak:
– transferin doygunluğu, – Hemoglobin
– Diğer göstergeler de bakılır ( alyuvar sayısı,
hacmi gibi)
Aşikar anemi yok ancak demir depoları eksilmişse performans etkilenir mi?
• Demir deposu düşük ancak Hb normal olanlarda VO2 maks belirgin düşmeyebilir.
• Ancak enerji etkinliği azalmıştır (belli bir mesafeyi, belli şiddette, belli zamanda tamamlama testinde başarı azalır).
– Demir depoları düşük olup supleman alanlar (4 hafta) bunu tamamlarken, depo düşükken supleman
almayanlar bu testi tamamlayamamaktadır.
• Düşük demir deposu dayanıklılık antrenmanına
adaptasyonu bozar.
Hemoglobinde de düşme varsa (aşikar anemi)
• Hemoglobinin 1-2 g/ dl azalması
performansı dayanıklılık performansını
%20 düşürür
Hangi Sporcularda demir depolarının düşük olma durumu daha çok karşımıza
çıkar?
• Kadın sporcular (%26)
• Adolesan (ergenlik çağındaki sporcular
• Kadın veya erkek dayanıklılık sporcuları (
özellikle koşucular)
örnekler1
• Avustralya’da 120 erkek ve 174 kadın sporcuda yapılan incelemede demir
suplemanı verilmesini gerektiren düzeyde demir eksikliği aşağıdaki oranda
belirlenmiştir
– %16 kadında
– %4 erkekte
örnekler2
• Diğer bir çalışmada
– Erkek cimnastikçilerin %45’inde
– Erkek basketbolcuların %15’inde serum
ferritin değeri düşük bulunmuştur
örnekler3
• Sporcularda demir eksiklğine bağlı kansızlık görülme sıklığı
– %3 kadar
Spor anemisi
(demir eksiklği anemisinden farklı bir durum)
yanıltıcı, geçici
• Sporcu anemisi
• Spor anemisi
• Koşucu anemisi
• Egzersiz sonrası anemi
• Yüzücü anemisi
Bunların yerine Dilüsyon
psödoanemisi
Dilüsyon psödoanemisi
• Ağır antrenman dönemlerini takiben antrenmana normal bir cevap olarak kanın sıvı kısmında artış olur
• Ör: maraton koşucularında yarıştan sonraki 48 saat içerisinde plazma %20 artar.
• Bu esnada kanın diğer elemanları aynı derecede artamaz. Aldatıcı bir eksiklik tablosu oluşur.
• Bu durum 1 hafta kadar sürer.
• Performansı etkilemez
Kanın pıhtılama ile ilgili kısımı arıldıktan sonra kalan bölümüne SERUM DENİR
Sporcularda Demirin azalması yorgunluk hissini etkiler mi?
• Egzersiz sırası yorgunluk aşikar anemide sık karşılaşılan bir şikayettir.
– Aşikar anemide sık tekrarlayan virüslere veya bakterilere bağlı enfeksiyonlar görülür. Bu durumda bağışıklık sistemi (%30
baskılanmış) olduğundan yorgunluk en çok uzun süren enfeksiyonlar sonucu oluşmaktadır (Zn, vit A, vit E, B6, B12’de buna eşlik ediyor olabilir, ama genelde sporcularda bunlar pek düşmez)
• Serumda ferritin (SF) azalınca(<30 mcg/L) aşikar anemi olmasa da egzersiz sırası yorgunluk görülmektedir
• Konsantrasyon bozulduğundan sakatlık riski vardır.Ağızdan demir ilacı verilince egzersiz sırası yorgunluk düzelmektedir
• Burada demirin koenzimi olduğu enzimlerin eksik çalışması bunun nedeni olabilir.
Sporcularda Demir Eksilmesinin Nedenleri
1. Antrenmanlar: gereksinim artmıştır. Sporcularda
damarlanma, alyuvar sayısı, hemoglobin daha çoktur.
Yani depolar bunları daha fazla yapmaya kullanılır.
Bunedenle düşme eğilimindedir
– 747 sporcuda yapılan bir çalışmada deposu en düşük olanlar koşucular
– 12 haftalık direnç antrenmanlarından sonra depoların azaldığı – 6 haftalık yüksek şiddetli interval antrenmanlardan sonra
depoların azaldığı gösterilmiştir
Terleme ( yanıltıcı etkisi yok), yaralanma nedeniyle kan kayıpları, burun kanaması, mekanik çarpma-vurman nedenleriyle
alyuvarların daha hızlı parçalalanması, özellikle koşucularda barsaklara giden kan azalınca hücre ölümü hızlanır, bu da daha çok demir kullanımını gerektirir gaita ile kan kaybı artar
Sporcularda Demir Eksilmesinin Nedenleri
2. Büyüme döneminde olma veya gebelik:
damarlanma, alyuvar sayısı, hemoglobin sentezi artmış olduğundan depolar daha çok kullanılır
3. Bakteri-virüs-parazit enfeksiyonları demir ihtiyacını artırır. ( Dikkat! Enfeksiyon
devam ederken demir verilmez,
enfeksiyon daha da şiddetlenir)
Sporcularda Demir Eksilmesinin Nedenleri
4. Sporcu ağrı kesici ilaçları sık kullanır.
Bunlar genelde sindirim sisteminde gizli kan kaybı yaparak demir depolarını
zayıflatır
5. Kadın sporcularda erkeklerden farklı
olarak adet görme, adet kanamalarının fazla olması buna bağlı aşırı kan kaybı
• Kadınlarda bu nedenle demir ihtiyacı
erkeklerden 2-3 kat fazladır
Sporcularda Demir Eksilmesinin Nedenleri
6. Vejetaryen diyetler, estetik kaygılarla az kalori alma (cinmastik, paten, koşu), C vitamini kaynaklarını yemeklerle birlikte yememe veya toplamda az tüketme
7. Aşırı antiasit kullanımı: demirin emilimine
müdahale eder
Antrenman sezonu başında
• mutlaka tüm sporcular özellikle de yatkın
olanların demir durumları değerlendirilir
Ölçümlerin doğru olması için:
• Sıvı eksikliği varsa hepsi yüksek çıkar, yanıltır.
• Doktor muayenesi ve aşağıdaki durumların tesbiti şarttır aksi takdirde yanılma olabilir
– Vücudun herhangi bir yerinde iltihabi durum varsa ferritin dışında hepsi az olma eğilimi gösterir
– Enfeksiyon ferritini artırıp, transferini düşürebilir
– Ağır egzersiz ferritini artırıp diğerlerini düşürür
– Karaciğer hastalığında (ör: hepatit) ferritin artar
Sporcularda demir supleman kullanımı
• %70 kendi kafalarından
• Risklidir
• Hekim önerisi şarttır.
• Enaz 3 ayda anemi tedavisi olur ve bundan sonra depolarda yükselme sağlanır.
• Tek başına diyet 2-3 yılda ancak durumu
düzeltebilir.
Demir ilaçlarının sık karşılaşılan yan etkileri
• İshal,
• bulantı, kusma,
• karında kramplar,
• kabızlık,
• siyah renkli dışkı
Kas için enjeksiyon
(intramuskular) yapılmaz
• Demir bu yolla verilmez, ağızdan verilir.
• IM yapılırsa şok, zehirlenme, karaciğere
toksik etki yapabilir
takip
• Elit sporcularda her 4 ayda bir depolara
bakılmalıdır
Gıdalarda 2 tip demir var
• Hem demiri
• Hem olmayan demir
• Kırmızı et, karaciğer, tavuk, deniz ürünleri, dalak her ikisini de içerir.
Bunlar arasında hem demirini en çok içeren kırmızı ettir. Hem demiri
%15-35 emilir.
• Hem olmayan sadece tüm bitkisel gıdalarda (pekmez de dahildir), yumurtada ve demir ilaçlarının yapısında bulunur. Emilim oranı
düşüktür( %2 kadar emilir). Vitamin C ile birlikte almak çok önemlidir (emilimi 3-5 kat artırır). Sirke, nar ekşisi, meyvelerin doğal organik asitleri, ör: portakaldaki sitrik asit emilimi iyi etkiler. Çay kahve, kakao hem olmayan demirin emilimini %60 azaltır.Açık veya koyu olması çok etkiler.
• Kadın sporcularda, özellikle koşucularda depolar genelde düşük olduğundan yemekle çay, kahve önerilmez
– 1.5 saat önce veya sonrası verilir
• Bazıları süt-yoğurt içinde korkarlarsa da bunlardan sakınmaya gerek yok
son
Karbondioksitin dokulardan kapiller kandaki alyuvarlara geçişi
Karbondioksitin %93’ü alyuvar içine geçer.
Bunun1/4’ü hemoglobine bağlanır
Karbondioksiti n %7’si kanın içinde çözünür
Doku hücreleri Kapiller damar
Karbondioksit molekülleri
Karbondioksitin alyuvarlardan alveollere difüzyonu
alyuvar
alveol
Kapiller kan
