DEĞERLER EĞİTİMİ
Kemal Özcan
OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE DEĞERLER
•
Değerleri çocuklara aktaran iki ana sosyal kurum aile ve okuldur.
•
Bireyler, toplum ve insanlık değerlere saygı duyar ve onları fark ederse uyum ve barış içinde yaşayabilir ve varlığını sürdürebilir.
•
Davranışlarımıza rehberlik eden inanç ve kurallar olarak
tanımlanan değerler bireylerin düşünme tarzını
oluşturmasını, dünyayı anlamasını ve sosyal çevrede
meydana gelen gelişmeleri anlamlandırmasına yardım
ederler
•
Değerler birçok kurum ve şahıs tarafından nesilden nesile aktarılmaktadır. İnsanın doğup büyüdüğü, bakıldığı ve korunduğu ilk sosyal yapı olan aile değerleri nesilden nesile aktaran ve çocukları toplumdaki hayatına hazırlayan en temel kurumdur
•
Ayrıca anaokulu da çocuğun gelişimi için önemlidir. Okul
öncesi çocukları sosyalleşir ve kendilerinden beklenen
toplumsal değerleri, tutum ve davranışları edinmeye başlar. Bu
dönemde çocuklar ebeveynlerinin ve öğretmenlerinin
davranışlarını taklit ederler ve onları model olarak alırlar.
•
Bazı araştırmacılar değerler eğitiminin okul öncesi yıllarında başlaması gerektiğini çünkü bunun hoşgörülü ve sorumlu bir toplum için önemli olduğunu öne sürmüşlerdir.
•
Bilişsel gelişim ile ilgili olarak ahlakı gelişimi araştıran ilk önemli bilim adamları arasında Piaget ve Kohlberg yer alır.
•
Piaget’e göre çocuklar ahlak anlayışlarını yetişkinlerin etkisi altında oluştururlar.
•
Kohlberg de çocukların ahlaki düşüncelerinin aşamalar halinde
geliştiğini ve çocukların kendi kişisel ve öznel ahlak sistemlerini
13 yaşına geldiklerinde oluşturduğuna inanmıştır.
•
Hem Piaget hem de Kohlberg ahlak eğitiminin okul öncesi evresinde başlaması gerektiğini önermiştir.
•
Kohlberg çocukların ahlaki değerleri ahlaki ikilemlerle öğrenmeleri gerektiğine ve öğretmenlerin ahlaki eğitimde hayati rol oynadıklarına inanmıştır.
•
Öğretmenler iyi model olmalıdır ve çocuklara yaratıcı
yollarla öğretmelidir, çocuklara ahlaki konuları yapıcı bir
şekilde keşfetmeleri için ortam sağlamalıdır çünkü
çocuklar kolay etkilenirler ve beğendikleri insanları
takdir ederler
•
Kohlberg'in ahlaki gelişim teorisi hala A.B.D.'de ve bazı Avrupa ülkelerinde ahlaki eğitimi planlamanın temelini temsil eder.
•
Alpoge (2011), okul öncesi dönemde değerleri edinen
çocukların daha fazla özgüvene sahip olduğunu, karar
verebildiklerini, problemlerini çözebildiklerini ve bu
durumun onların daha mutlu bireyler olmasına yardımcı
olduğunu ileri sürmektedir.
•
Kroflič erken çocukluk döneminde ahlaki eğitimin özel bir önemi olduğunu söylemiştir çünkü okul öncesi çocukları ahlaki eylemler için çok önemli olan bazı özellikleri bu dönemde geliştirler.
•
Ayrıca Jarc(2014) üç yıldan altı yıla kadar okul öncesi
çocuklarının karakter ve davranış gelişimine son derece
duyarlı olduğunu belirtmektedir
•
Montessori anaokulları diğer çocukların çalışmalarına
saygı duymayı ve istedikleri nesneyi alana kadar
beklemeyi çocuklara öğretir. Bu, çocuğun değişim ve
adaptasyonunu ve toplumsal yaşamının başlangıcını
temsil eder. Toplum bireysel isteklere değil, bekleme,
sabır, geri çekilme, disiplin gerektiren çeşitli etkinliklere
bağlıdır (Montessori, 2011) .
Türkiye'de okul öncesi eğitiminde değerler eğitimine yönelik çalışmaların her ne kadar son yıllarda artış gösterdiği görülse de okul öncesi eğitiminde değerler eğitiminin önemi düşünüldüğünde bu çalışmaların yeterli sayıda olmadığı söylenebilir. Alanyazındaki çalışmalar incelendiğinde; okul öncesi dönemdeki çocuklar için geliştirilmiş değerler eğitimi programının
çocukların sosyal ve duygusal gelişimlerine etkisini inceleyen çalışmalara (Dereli İman, 2014; Öztürk Samur, 2011), 2013 okul öncesi eğitim
programında yer alan kazanım ve göstergeleri değerler eğitimi açısından inceleyen bir çalışmaya (Aral ve Kadan, 2018) ve okul öncesi
öğretmenlerinin okul öncesi eğitim programındaki değerler eğitimine ilişkin görüşlerinin incelendiği nitel çalışmalara (Erkuş, 2012; Karakaş, 2015; Ogelman ve Sarıkaya, 2015; Pekdoğan ve Korkmaz, 2017; Uzun ve Köse, 2012; Yuvacı, Şafak ve Şirin, 2013) ulaşılmıştır.
Okul öncesi öğretmenlerin değerler eğitimi ile öğrencilerde; sevgi,
yardımseverlik, dürüstlük, sorumluluk gibi "İyilikseverlik" kategorisinde bulunan değerlerin ve saygı, hoşgörü gibi "Evrensellik kategorisinde
bulunan değerlerin geliştiğini düşündükleri sonucuna ulaşılmıştır.
Okul öncesi öğretmenlerin öğrencilerde geliştiklerini düşündükleri değerler arasında Schwartz’ın sınıflandırmasında bulunan "Güç" ve
"Başarı" kategorilerine giren değer bulunmamaktadır
Okul öncesi öğretmenlerin değerler eğitimi ile öğrencilere kazandırmakta zorlandıkları değerler incelendiğinde, öğretmenlerin empati, paylaşma, sorumluluk, güzel ahlak gibi "İyilikseverlik" kategorisinde bulunan
değerler ile saygı, adalet gibi "Evrensellik" kategorisinde bulunan değerleri öğretirken zorlandıklarını düşündükleri sonucuna ulaşılmıştır.
Okul öncesi öğretmenlerinin öğretirken zorlandıkları değerler arasında Schwartz'ın değerler sınıflandırmasında bulunan on sınıflandırmadan
"Hazcılık", "Uyarılım", "Güç" ve "Başarı" kategorilerine giren değerler bulunmazken, öğretmenlerin bir kısmı ise kazandırmakta zorlandıkları değer olmadığını düşünmektedirler.
Öğretmenlerin değerleri kazandırırken zorlanma nedenleri ile ilgili ifadelerinden bazıları şunlardır:
Yardımseverlik: Aile kimseye yardım etmeyip kendi çıkarları için çalışıyorsa, öğrencide de bu değer gelişmiyor.
Sorumluluk: Okulda öğrencinin sorumluluk kazanması için kendi
ayakkabısını bağlama vb. sorumluluklar verilirken, aile öğrenciden bu davranışı beklemiyor. Aile ve öğretmenin farklı tutum sergilemesi
öğrencinin bu değeri kazanmasını zorlaştırıyor.
Dürüstlük: Öğrenciler çok geniş hayal gücüne sahip olduğu için bazen gerçek ile hayali ayırt edemeyebiliyorlar. Bu da öğrencide dürüstlük değerinin gelişmesini zorlaştırıyor.
Sabır: Öğrenciler yaşları itibarıyla bir şey istediklerinde hemen olsun istiyorlar, sabretmekte zorlanıyor, bu da sabır değerini öğretmeyi
zorlaştırıyor. .
Okul Öncesinde ve İlkokul Döneminde Değerler Eğitimi, Ed. Sevcan YAĞAN GÜDER, Eğiten KitapDuyusal Davranış Eğitimi, Hasan BACANLI, Nobel Yayın DağıtımDeğerler Eğitimi, Mehtap ÜÇÜNCÜ, Şermin KÜTÜKÇÜ, İzgeYayıncılık.
Karakter Eğitimi, Pegem Akademi, ed. Bayram ÖZEL
Ebru Bakaç , Toplumsal Değerlere Yönelik Algı Ölçeği: Geçerlik Ve Güvenirlik Çalışması , Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi Journal of Research in Education and Teaching Kasım 2013 Cilt:2 Sayı:4 Makale No:33 ISSN: 2146-9199
Mehmet YAZICI, Değerler Ve Toplumsal Yapıda Sosyal Değerlerin Yeri , Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Journal of Social Science Cilt: 24, Sayı: 1, Sayfa: 209-223, ELAZIĞ-2014
Prof. Dr. Selahiddin Öğülmüş Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, Ders Notları,
Vedat AKTEPE , Mustafa TAHİROĞLU, Değerler Eğitimi Yaklaşımları Ve Etkinlik Örnekleri Values Educatıon Approaches And Sample Actıvıtıes, International Journal of Social Science doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2941 Number: 42 , p. 361- 384, Winter III 2016
OKUL ÖNCESİ ÇOCUKLAR İÇİN ETİK DEĞERLER: ARAŞTIRMA ÇALIŞMASI
(Marinko Irena, Marinko Jurij, Istenič Vesna, Alič Cirila, Benec Čuk Ema, Burjek Janja, Emeršič Metod, Ipavec Nina, Jerina Martina, Kržič Katarina, Le Roux Neža, Nidorfer Anja, Opeka Tina, Rezan Gültekin Rabia, Slakan Urška, Ünlükahraman Güllü, Zori Nalan, Zrimšek Pavlina tarafından hazırlanmıştır)
Kozikoğlu, İ. (2018). Okul öncesi öğretmenlerinin değerler eğitimine ilişkin tutum ve görüşlerinin incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(4), 2698-2720.
Kübra KUZU JAFARI , Muammer DEMİREL, Okul Öncesi Öğretmenlerin Değerler Eğitimi Hakkındaki Görüşleri, Uluslararası Erken Çocukluk Eğitimi Çalışmaları Dergisi International Journal of Early Childhood Education Studies Şubat 2019 Cilt: 4 Sayı:1
http://etwinningonline.eba.gov.tr/wp-content/uploads/2019/09/De%C4%9Ferler-E%C4%9Fitimi-Nedir_.pdf http://mebk12.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/34/39/749197/dosyalar/2015_02/09093609_degerleregitimi.pdf
Kaynaklar
