14 May›s 2003 B‹L‹MveTEKN‹K
‹ngiliz gökbilimciler 13 milyar ›fl›ky›l› uzakl›k-taki bir kuasarda büyük miktarlarda kozmik toz belirlediler. Kuasarlar, merkezlerindeki dev kara-deliklerin yuttu¤u gaz nedeniyle muazzam ›fl›n›m yapan gökadalar. Kuasardan ç›kan ›fl›n›m,
Dünya-m›za 13 milyar y›lda ulaflm›fl bulunu-yor. Ifl›k yola ç›kt›¤›nda evreni orta-ya ç›karan Büyük Patlama’dan beri yaln›zca 900 milyon y›l geçmifl. Ev-renin oluflum modelleri, bu kadar er-ken bir evrede y›ld›z oluflumunu ön-görmüyor. Oysa Hawaii’de bulunan 15 metre ayna çapl› James Clerk Maxwell teleskopunun kuasarda sap-tad›¤› toz, genel olarak karbon ve si-likon gibi elementlerden oluflur. Bunlarsa ancak y›ld›zlar›n merkezle-rinde meydana gelen nükleer tepki-melerle oluflan maddeler. Üstelik to-zun hesaplanan miktar› 100 milyon Günefl kütlesi kadar. Bu da kuasar-da çok büyük say›kuasar-da y›ld›z›n olufltu-¤unu, ömrünü tamamlad›¤›n› ve ürettikleri elementleri süpernova patlamalar›yla uzaya saçt›¤›n› göste-riyor. O halde y›ld›z oluflumu, model-lerin öngördü¤ünden çok daha önce bafllam›fl olmal›. Nitekim, araflt›rma-c›lar›n hesaplar›, söz konusu kuasar-da y›lkuasar-da 500 – 1000 Günefl kütle-sinde y›ld›z olufltu¤unu ortaya koyu-yor. Bu, kendi gökadam›z Samanyolu’ndaki olu-flumun 100 kat›.
NASA bas›n bülteni, 2 Nisan 2003
Güney gökküredeki dev Eta carinae, za-man zaza-man muazzam patlamalarla uzaya püs-kürttü¤ü dev gaz ve toz bulutlar›yla tan›nan karars›z bir y›ld›z olarak bilinirdi. Son 10 y›l-d›r y›ld›z› gözleyen NATO gökbilimcileriyse, Eta carinae’nin, biri 80, ötekiyse 30 Günefl kütlesinde iki dev y›ld›zdan olufltu¤unu ve patlamalar›n iki y›ld›z›n rüzgarlar›n›n etkilefl-mesinden do¤du¤unu gösteren bulgular elde etmifl bulunuyorlar.
Astronomy, May›s 2003
Tek mi, Çift mi?
Tek mi, Çift mi?
Önce Hangisi?
Önce Hangisi?
Önce karadeliklerin mi, yoksa y›ld›zlar›n ve gökadalar›n m› olufltu¤u temelinde biçim-lenen kozmolojik tavuk-yumurta bilmecesi, karadeliklerin lehine çözümlenmifl görünü-yor. Evrenin uzak bölgelerinde yüzlerce aktif gökaday› kapsayan gözlemler, bunlar›n birço-¤unun henüz oluflma aflamas›nda olmas›na karfl›n, hepsinin merkezinde oluflumunu ta-mamlam›fl dev kütleli karadelikler bulundu¤u-nu ortaya koydu. Araflt›rmac›lar›n vard›¤› so-nuç: Karadelikler, gökadalardan daha önce oluflmaya bafll›yorlar ya da daha h›zl› olufluyorlar
Astronomy, May›s 2003
Y›ld›z Tozu Evrenin
Tarihini De¤ifltiriyor
Titan Donmufl
Suyla m› Kapl›?
Satürn’ün dev uydusu Titan, Günefl Siste-mi’nin en gizemli aylar›ndan biri. 5.150 kilomet-relik çap›yla, Merkür gezegeninden de büyük. Yü-zeyini gizleyen yo¤un atmosferindeki nitrojenin, hacim olarak Dünya’n›nkinin 10 kat› oldu¤u dü-flünülüyor. K›sa süre önce yap›lan gözlemlerde, bu atmosfer içinde gezinen bulutlar gözlenmiflti. Titan’›n yüzeyinin, bu atmosferi besleyen metan-la kapl› oldu¤u ve atmosferden gezegen yüzeyine sürekli ya¤an s›v› ve kat› organik maddenin, flim-diye kadar 800 m kal›nl›¤›nda bir katman olufl-turmas› gerekti¤i hesaplan›yordu. Geçti¤imiz ay-larda yap›lan gözlemlerse, bu dev uydunun gizle-rine yenilerini ekler görünüyor. 2001 y›l›nda dev Arecibo radyo teleskopundan Titan’a gönderilen radar sinyallerinin yank›lar›n› inceleyen Amerika-l› gökbilimciler, bu yank›lar›n biçimlerinden, Ti-tan yüzeyinde 400 – 100 km çapl› düz sat›hlar belirlemifl, bunlar›n büyük olflas›l›kla s›v› göller oldu¤u sonucunu ç›karm›fllard›.
Amerikal› ve Frans›z gökbilimcilerden oluflan
bir baflka gökbilim ekibiyse, sonuçlar› geçen ay aç›klanan bir araflt›rmada Titan’dan yans›yan Gü-nefl ›fl›¤›n›n fliddetinin, yüzeyin en az›ndan büyük kesimlerinin donmufl suyla kapl› oldu¤unu gösterdi¤i sonucuna vard›lar.
Science, 25 Nisan 2003 Sky & Telescope, May›s 2003
Voyager-1 uzay arac›n›n çekti¤i görüntüde Titan’›n yo¤un bir atmosferle kapl› oldu¤u
aç›kça görülüyor.
Titan’›n yüzeyinin gizleri, ancak Huygens sondas› 1905 ortalar›nda uyduya yumuflak inifl yapt›¤›nda ayd›nlanabilecek. Temsili resimdeki Satürn’se,
asl›nda o tarihte uydudan görülemeyecek.