Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kalecik - 2

(1)

OSMANLI ARŞİV BELGELERİNDE

Kalecik Belediyesi Kültür Yayınları No:2 Ankara, 1 Mayıs 2016

KALECIK-II

^.

(2)

OSMANLI ARŞİV BELGELERİNDE

KALECİK-II

Kalecik Belediyesi Kültür Yayınları No:2 Ankara, 1 Mayıs 2016

(3)

Mehmet KILIÇLAR Ankara Valisi

Ankara Kalkınma Ajansı Yönetim Kurulu Başkanı

Proje Yöneticisi Arif ŞAYIK Ankara Kalkınma Ajansı

Genel Sekreter Proje Sorumluları

Gökhan CANLI Kurumsal İletişim

Birim Başkanı S. Aybars ERDEMLİ

Uzman Yayına Hazırlayanlar

Emine GÖKKAYA Mehmet Ali CAN Ayten SARAÇ BAKIRTAŞ

Belge Hazırlık ve Transkribe Ömer YILDIRIM

Grafik Tasarım Salih AYVALLI

Baskı R24 MEDYA

Proje Yöneticisi Filiz ULUSOY Kalecik Belediye Başkanı

Proje Sorumluları Bilal Bora BENLİ Belge Hazırlık Durmuş Kandıra

Lütfü Akbaş

T.C.

ANKARA VALİLİĞİ

(4)

Önsöz ... 07

Sunuş ... 08

Teşekkür ... 09

Kısaltmalar ... 11

Kalecik Tarihi ... 13

Kalecik Kazasının 1530 yılına ait envanter bilgileri ... 16

Kalecik kazasının yer isimleri ... 17

1835 tarihli Kalecik kazasına ait bir haftalık günlük ... 22

Kozayağı köyünden Hasan adındaki kişinin Dede ismindeki kardeşini bile bile haksız yere öldürdüğü ... 25

Dokuzdobra köyünde kayınpederi Tüfekçioğlu İbrahim’in evinde kalan Kezban’ın asılmış bir halde ölü olarak bulunması ... 27

Şeyh Mahmut köyü sakinlerinden Kel Alioğlu Süleyman’ın kızı Kezban’ın kardeşi Mehmet tarafından öldürülmesi ... 29

Kalecik kasabasında harap olan eski kalenin tamir edilmesi veya yıkılması ... 31

Kızılırmak üzerindeki köprünün yeniden yapılması ... 33

Kalecikteki köprünün yapımı için izin istenilmesi ... 35

Ermeni olduğu kuşkusuyla Kalecik’te imam kıyafetiyle yakalanıp İstanbul’a gönderilmiş olan kişinin Antepli bir Müslüman olduğu ... 37

Kalecik kazası ahalisinden bazı kimselerin toplu bir şekilde Çankırı’ya doğru yola çıkmaları hususu ... 41

Kaymakam ve kaymakamla beraber olan bazı kişilerin zorbalık yapmaları iddiası ... 43

Kumartaş köyü sınırları içinde kömür madeni araştırması yapmak için Ankara’da ikamet eden Şevketbeyzade Nafiz Bey ile ortağı adına bir ruhsat belgesi verilmesi ...45

Kargın köyünden Ahmet oğlu Mustafa ve Koru köyünden Halil oğlu İbrahim isimli kişilerin yine Kargın karyesinden Ömer kızı Fatıma isimli bakire kız için birbirlerini şikayet ettikleri ... 47

Ermenilere ait bir odadan oluşan ahşap kilisenin yıkılmaya yüz tutmuş olması nedeniyle Er- meni halkı tarafından ruhsatsız bir şekilde tamir ve genişletme çalışması ...49

Ermeni milletine mahsus kilisenin tamiratı ... 51

Kılçak köyü imamlığına Molla Ömer’in atanması talebi ... 53

Kaleciklilerden olup önceki tarihlerde İstanbul’dan memleketlerine kovulan isimleri yazılı olan kişilerle ilgili hukuki araştırma ... 55

İçindekiler

(5)

4

Daha önceden Ankara iline bağlanmış olan Kalecik ve İskilip kazalarının Çankırı sancağına

bağlanması ... 59

Ankara’nın farklı kazalarına ait bazı köylerin Çankırı’ya bağlanması konusunun ilgili valilik- lerce yazışma yapılarak kararlaştırılması ... 61

Ankara’nın ilçelerine bağlı bazı köylerin Çankırı livasına bağlanması hususundaki işlemlerin daha uygun bir zamana bırakılması ... 63

Ankara’dan bazı köylerin Çankırı’ya ve Çankırı’dan bir köyün Ankara’ya bağlanması konu- sundaki işlemler ... 65

İskilip ve Kalecik ilçelerinin Çankırı’ya bağlanmasının uygun olmadığı ... 67

Kalecik kazasına bağlı bazı köylerin İskilip’e bağlanması ... 69

Bazı köy muhtarlarının Çankırı’ya bağlanma talebine ilişkin telgraf ... 71

Askeri bina, depo ve cephanelik binasına ait fotoğrafların İstanbul’a gönderildiği ... 73

Kalecik’e bir belediye doktoru tayin edilmesi hususu ... 77

Kalecik Kaymakamlığı hükümet konağının tamir edilmesi ... 79

Kalecik Kaymakamlığı hükümet konağının tamiratı ... 81

Hükümet Konağının tamiriyle ilgili yazı ekinde gönderilen harita ile keşif ve rayiç defterleri uygun bulunması ... 83

Kalecik Kaymakamlığı hükümet konağının tamiratıyla ilgili keşif raporu ... 85

Kalceik Kazasına bağlı Çandır Köylü Sadık’ın afla salıverilmesi ...87

Kalecik kasabasındaki Hristiyan mahallesini dolaşarak, Hristiyan ailelerinin iki güne kadar tamamen telef edileceklerine dair gerçeğe aykırı söylenti yayarak halkı korkutanlar hakkında işlem yapılması ... 89

Çiftçilerin tohumluk ve yemeklik zahireye (hububat, yiyecek) olan ihtiyacının belirten yazı- nın doğruluğunun tahkik edilmesi ...92

Kalecik kazasında yardıma muhtaç durumda bulunan çiftçiler için gerekli tohumluğun satın alınıp çiftçilere borç olarak verilmesi ...95

Kalecik kazasında görülen kuraklık ... 97

Kalecik kazası için gerekli olan hububatın satın alınması ve çiftçilere borç olarak verilmesi hususu ... 99

Kalecik kazasının pey altında bulunduğu sırada hasar gören bazı çiftçilerin öşür vergisi ... 101

Kalecik kazası belediye doktorluğuna Mihalıççık belediye doktoru İstavri Nikola’nın tayinin uygun bulunması ... 103

Mihalıççık belediye doktoru İstavri Nikola Efendinin Kalecik’e tayin edilmesine muvafakat verilmediği ... 107

Doktor tayin edilmesi ... 109

(6)

5

Ermeni Mahallesi bekçisini Ermenilerden birkaç kişinin darp etmesi ... 111

Çifte hamamın tamiratı ... 113

Cuma Mahallesinde bulunan kadın ve erkeklere mahsus Çifte Hamamın tamiratı ... 115

Harap olan aşağı hamamın keşif raporu hakkındaki yazışmalar ... 119

Kalecik’teki çifte hamama el konulması hakkında ki tezkere yazısı ... 121

Kalecik kazasının 1916 yılına ait belediye bütçesi suretinin takdimi ... 123

1917 senesine ait olmak üzere düzenlenip onaylanan ve Kalecik Kaymakamlığına gönderilen belediye bütçesi ... 125

Mahmutlar köyünde bulunan Yusufoğlu isimli hayırseverin yaptırdığı mescide imam-hatip tayin edilmesi ... 127

Akçataş köyüne imam-hatip tayini ... 129

Kalecik kazasında bulunan depremde zarar gören Ermeni kilisesinin keşif ve muayenesi ... 133

Ermeni kilisesinin tamir edilmesi ... 135

Ermeni kilisesinin tamir edilmesi hususunda Ermeni milletinin devletten talebi ... 137

Samanlık köyüden Hasan oğlu Şaban isimli kişi adam öldürme suçundan dolayı aldığı cezadan geriye kalanın affedilmesi talebi ... 139

Kalecik ve Çerkeş kaymakamlıklarına telgraf hatları çekilmesi ... 141

Kalecik kazansındaki ortaokula hat (güzel yazı) öğretmeni tayini ... 145

Eğitim için halkın yardımlarıyla inşa edilen bir han ve dört dükkânın geçici tapu senetleri ... 147

Kalecik kazasındaki Müslüman tebaadan alınan verginin çok fazla olması ... 149

Kalecik Kazasına bağlı bazı köylerin aşar (çiftçiden onda bir oranında alınan vergi) vergisinin, Mültezim tarafından çok yüksek miktarda toplandığı ... 151

Yardıma muhtaç çiftçiler ... 153

Kalecik kazasının Kızılkaya, Hancılı ve Eşmedere köylerinde yardıma muhtaç çiftçiler ... 155

Kalecik Ziraat Bankası sandığından çalınmış olan para ... 157

Ankara Vilayetinin 1907 yılına ait haritası ... 158

Kalecik kazasına bağlı köylerin erkek nüfusunu gösteren 1845 tarihli nüfus defteri ... 201

Kalecik kazasının 1870 yılındaki kaymakamlık ve belediye meclisi isim listesi ... 259

Kaynaklar / Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri ... 263

(7)

6

(8)

10

(9)

11

Kısaltmalar

BEO Bâbıali Evrak Odası

BOA Başbakanlık Osmanlı Arşivi

C.ADL Cevdet Adliye

C.DH Cevdet Dahiliye

C.EV Cevdet Evkaf

C.ZB Cevdet Zabtiye

DH.İ.UM Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı DH.MKT Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi

DH.MUİ Dahiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evr.

DH.TMIK.M Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu

DH.UMVM Dahiliye Nezareti Umur-ı Mahalliye ve Vilayat Müdürlüğü Evrakı

HAT Hattı-ı Hümayun

HR.MKT Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı İ.AZN İrade Adliye ve Mezahib

İ.DH İdare Dahiliye

İ.HR İrade Hariciye

MF.MKT Mektubi Kalemi

MKT.MHM Sadaret Divan-ı Hümayun Mühimme Kalemi MKT.MLV Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-i Vala Evrakı MKT.NZD Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Deva’ir Evrakı MV. Meclis-i Vükelâ Mazbataları

MVL. Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Deva’ir Evrakı

NFS.d Nüfus Defteri

PLK.p Plan, Proje ve Krokiler

ŞD. Şûrâ-yı Devlet

(10)

12

(11)

13

Kalecik Tarihi

Kalecik ile Çankırı arasındaki, Çankırı’ya bağlı İnandıktepe de Prof. Dr. Tahsin Özgüç tara- fından 1966–1967 yıllarında yapılan kazılarda Hitit devrine ait çok önemli buluntular çıkarıl- mıştır. Buradan çıkan örneklere benzer buluntular Kalecik Kalesi’nde ve çevre köylerde değişik zamanlarda elde edilmiştir. Burdan anlaşıldığı üzere Kalecik’in, Hititler zamanında önemli bir bölge olmuştur. Buluntular arasında, Asur Ticaret Koloniler Çağı, Eski Hitit Çağı ve Hitit İmpa- ratorluk çağına ait olan kalıntı ve tapınak, çanak, çömlek ve çeşitli biçimlerde testiler, tencereler, küpler, kabartmalı ve bezemeli kulplu vazolar, pişmiş toprak heykelcikler, taş, tunç ve kemik eserler, ok ve kargı uçları vardır. Hititlerin ardından M.Ö 331 yılında Büyük İskender’in Persleri yenmesiyle imparatorluk sona ermiştir. M.Ö 323 yılında Büyük İskender’in ölmesinden sonra Anadolu’nun bir kısmına Slevkosler hâkim olmuştur. Daha sonra Anadolu ve çevresine hâ- kim olmuşlardır. Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi tarafından, Kalecik’in Elecik Köyünün 3,5 km. güneyindeki Kızıleşik mevkiindeki Tümülüs’te 1987 yılında yapılan kazıda, M.S 1.yy ait cam kap parçaları ile çeşitli parçalar bulunmuştur. Tüm bu buluntular çevrenin tarihi süreç içersinde önemli yerleşim ve ticaret yeri olduğunu kanıtlamaktadır. Kalecik’te Romalılardan ve daha sonraki Bizanslılardan birçok ize rastlamak mümkündür. Bunlardan Roma İmparatorluğu dönemine ait Kalecik Kalesi başta gelir. W. Ramsay Ankara’dan Çankırı (Gongra) istikameti- ne giden ve Kalecikten geçen, Romalılardan kalma bir yol kalıntısı olduğunu Kalecik’te Trajan ve Hadrian devirlerinden kalan mil (mesafe) taşları bulunduğunu, “Acitoriziacum” isimli antik şehrin de Kalecik yakınlarında olduğundan bahseder. Kalecik’in 5 km güneybatısında bulunan

“İkizce” deki harabeler, Kalecik kalesinden çıkan çanak çömlek parçaları, kalıntılar, bugün ka- lede yürürken de rastlayabileceğimiz pişmiş toprak kap parçaları, mezar taşları, mil (mesafe) taşları, aslan heykelleri (bunlardan şu an iki tanesi şehrin girişinde ziyaretçileri karşılar.) Roma ve Bizans dönemine ait önemli kalıntılardır.

Türkler Anadolu’ya 1071 yılında Malazgirt’te yapılan savaştan sonra adım atmışlar ve Ana- dolu’ya yerleşmeye başlamışlardır. Gittikleri her yere kültürlerini de götüren Türkler Kalecik ve çevresine de yerleşmişler burada uzun bir süre varlık gösterdikten sonra kısa bir süre için 1243 yılında II. Gıyaseddin Keyhüsrev (1237- 1246) zamanında Anadolu’daki diğer şehirlerin çoğu gibi Kalecik’te bir süre için Moğol egemenliğine girmiştir. 13.yy ortalarından itibaren Anado- lu’da beylikler döneminin başlamasıyla birlikte bu bölgeye Ahiler hakim olmuşlardır. Bu dö- nemde Kalecik’te ahi egemenliği başlar, bunu bugün bile kullanılan “Ahi Kemal” ve “Ahiler”

mahallelerinin isimleri kanıtlar gibidir. Ahiler için M. Şeker; „Memleketlerine gelen yabancıları karşılama, onlarla ilgilenme, yiyeceklerini, içeceklerini, yatacak yerlerini sağlama ihtiyaçlarını giderme, onları uğursuz ve edepsizlerin elinden kurtarma gibi konularda bunların eş ve örnek- lerine dünyanın hiçbir yerinde rastlamak mümkün değildir”. der Ankara ve civarını, kendisi- nin de bir Ahi olduğunu söyleyen, I.Murat Hüdavendigar (1362–1389) tarafından 1362 yılında, Ahilerin elinden aldığı söylenir. Dolayısıyla Ankara ve çevresi sınırlarına dâhil olan Kalecikte 14.yy’da Osmanlılara katılmıştır. Yıldırım Beyazıt ve Timur arasında 1402 de yapılan Ankara Savaşında, Timur’un orduları Kalecik üzerinden Çubuk’a ulaşılmıştır. Bu savaştan sonra Canda- roğulları Beyliği(1392–1439), Timur’un yardımıyla 1402 de Kastamonu, Safranbolu ve Çankırı

(12)

14

OSMANLI ARŞİV BELGELERİNDE KALECİK-II

ile birlikte Kalecik’i de ele geçirerek İsfendiyaroğlu Beyliğini kurmuştur. Kalecik merkezinde, ki- tabesinden İsfendiyaroğulları döneminde yapıldığını anladığımız Has Bey Camii bu dönemden günümüze mirastır. Kalecik, Fatih Sultan Mehmet’in İsfendiyaroğlu Beyliği’ne son vermesiyle 1461’de tekrar Osmanlı egemenliğine geçer. 1484 yılında Kalecik’e, Osmanlıların hizmetinde olan Şehsuvaroğulları tarafından Türkler yerleştirilmiştir. Kalecik merkezde Saray Mahallesi diye bilinen yerde Şehsuvaroğullarına ait bir Saray (Şehsuvaroğlu) Camii bu dönemden kalan, vakfiyesi günümüze ulaşabilen önemli bir yapıdır.

1900’lü yılların başlarından Osmanlı İmparatorluğu yıkılma sürecini yurdun hemen her yerinde yaşamaya başlamış, çok sayıda toprak kayıpları olmuştur. Ulusal bilincin oluşmasıyla milli mücadele yılları başlar. Kalecik önemli yol güzergahları üzerinde bulunmasından dolayı milli mücadele yıllarında da bağımsızlık yolunda atılan adımlara önemli katkılar sağlamıştır. An- kara-Kalecik-Çankırı-Kastamonu İnebolu şosesinin (İstiklal şosesi) varlığı bu dönemde büyük bir kazançtır. Bu önemli ulaşıma ilaveten Kalecik halkının yardımıyla inşaatı (1905) yılında ta- mamlanan kışla binalarının da konaklama, sevkiyat ve güvenlik bakımından önemli rolü oldu- ğu kaynaklarda geçer. Batı Anadolu milli mücadele yıllarında işgal altında olduğundan İstanbul ve çevresinden edinilen mühimmat, cephane ve malzeme Karadeniz yoluyla İnebolu’ya getirile- rek oradan da Kastamonu-Ilgaz-Çankırı Kalecik’e intikal etmiş ve buradan da Haymana’ya sevk edilmiştir. Büyük bir özveri ve inançla yapılan savaş ülkenin her karış toprağında olduğu gibi Kalecik’te de kendini gösterir. Bu yardımlaşma ve büyük inanç Türk halkını bağımsızlığa taşır.

Cumhuriyet Döneminde de önemini koruyan ilçeyi Gazi Mustafa Kemal ziyaret etmiştir.

Şapka inkılabı için yola çıkan Atatürk’ün, Ankara’dan 23 Ağustos 1925 günü erken saatlerde hareketle Kalecik’e uğradığı, buradan Çankırı yoluyla 24 Ağustos günü Kastamonu’ya ulaştığı bilinir. Ayrıca Kalecik halkı milli mücadele yıllarında olduğu gibi Cumhuriyet yıllarında da dev- letine önemli destekler vermişlerdir. Türk Teyyare Cemiyetinin kurulmasıyla birlikte ilçe halkı, topladıkları parayla cemiyete ilk uçağı hediye etmiştir.

Ankara’nın Kalecik ilçesi tarihin her döneminde gerek coğrafi konumu gerekse ikliminin getirdikleri ve toprağının verimliliğiyle yerleşim için uygun bir yerleşim yeri olmuştur.

1. Yasemin Çağlar, KALECİK TÜRK DEVRİ YAPILARI, Konya 2008

(13)

(14)

16

KALECİK KAZASININ 1530 YILINA AİT ENVANTER BİLGİLERİ

Hâşşhâ-i Mir-livâ-i Kengırı

Kura Hane Mücerred Mu’âf Mezâri Niyâbet Nefs Hâşıl

4213 13420 312 45.5571

Hâşşhâ-i Mir*livâ-i Ankara

Kurâ Mezra’a

Hane Mücerred Çiftlik Hâşıl

31 13133 13.49010

Timâr-i Zu’amâ ve Sipâhiyân

Kurâ Mezâri Hane Mücerred Mu’âf Hâşıl

5132 988285 149.45137

Timâr-i Mustahfizân-i Kal’a-i Kal’acık

Dizdar Kethudâ Mustahfizân Kurâ Hane Mücerred Mu’âf Mezra’a Hâşıl

11 2620 31197

333 42.993

Yekûn: Kazâ-İ Kal’acik Ma’ Evkâf

Kal’a Nefs Kurâ Mezâri Hane Mücerred Mu’âf Çiftlik Zemin: kit’a Bağ Bağçe Dekâkin Baş-hane Câmi Mescid Hamâm Asiyâb Dizdâr Kethudâ Mustahfizân Hâşıl

11 9675 2.921

88990 349 186 151 34 15 11 375.86326

Evkâf-i Kazâ-i Kal’acık

Kurâ Mezâri Hane Mücerred Çiftlik Zemin: kit’a Bağçe Bağ Dekâkin Baş-hane Cami

Hamâm Asiyâb

Mescid Hâşıl

198 1.070

34024 96 1815

13 15 124.3724

2. 438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) II.: Bolu, Kastamonu, Kengırı ve Koca-ili livâla- rı: Dizin ve tıpkıbasım.-Ankara 1994.-XIII, 171, 200 s.

2

(15)

17 OSMANLI ARŞİV BELGELERİNDE KALECİK-II

438 Numaralı Muhasebe-İ Vilayet-İ Anadolu Defterin’de Yer Alan Kalecik Kazasının Yer İsimleri

Acı-pınâr Mezrası, Keskün, Kal’acık Ada Köyü, Kal’acık

Adalar-çiftliği Mezrası Afşar Köyü, Kal’acık Ağca Köyü, Kal’acık Ağca-taş Köyü, Kal’acık Ahi-Çelebi Mahallesi,’Kal’acık Ahi-Çelebi Zaviyesi, Kal’acık Ahmedil Köyü, Kal’acık Ak-börklü Köyü, Kal’acık Ak-tepe Köyü, Kal’acık Ak-viran Köyü, Kal’acık Ak-viran Mezrası, Kal’acık Anızlık divanı, Keskün, Kal’acık Alaca-mescid Mahallesi, Kal’acık Alemlü Mezrası, Keskün, Kal’acık Ali-beylü Köyü, Kal’acık

Ali-Fakih Mezrası, Kal’acık Anter Mezrası, Kal’acık Arablu Köyü, Kal’acık Arpalık Zemin, Kal’acık Avkaz, Köyü, Kal’acık

Avşun Mezrası, Keskün, Kal’acık Bağbanlar Köyü, Kal’acık

Bağışlamış Mezrası, Kal’acık Bağra Köyü, Kal’acık

Bağsızlar Köyü, Kal’acık Bâli-Şeyh Köyü, Kal’acık Balluca Köyü, Kal’acık Bay-Toğa Mezrası, Kal’acık Bâzârcık Köyü, Kal’acık Şaban-Özü Mezrası, Kal’acık Bıyık-viran Zemini, Kal’acık Bil-kışla Köyü, Kal’acık Boz-kuş Mezrası, Kal’acık Bozca Mezrası, Kal’acık Büğdüz Köyü, Kal’acık Bük-tepe Mezrası, Kal’acık Bükecük Köyü, Kal’acık Câmi Mahallesi, Kal’acık Çandır Köyü, Kal’acık Çanşa Köyü, Kal’acık Çarık Mahallesi, Kal’acık Çiftlicik Köyü, Kal’acık Çiftlik Köyü, Kal’acık Çiğ-baş Mezrası, Kal’acık

Çorlu Köyü, Kal’acık Çöte Köyü, Kal’acık Çoruk Köyü, Kal’acık Davud Çiftliği Kal’acık Debbağan Mahallesi, Kal’acık Dilkücük Köyü, Kal’acık Dokuz-tobra Köyü, Kal’acık Dumlu Köyü, Kal’acık Eğin-Ahi Köyü, Kal’acık Ekin-viranı Köyü, Kal’acık Elecik Köyü, Kal’acık Elvan-Seydi Köyü, Kal’acık Emin-Ağacı Köyü, Kal’acık Erikci-viran Köyü, Kal’acık Erkeç-viran Köyü, Kal’acık Eski Köyü, Kal’acık

Eskicük Köyü, Kal’acık

Eşme Mezrası, Keskün, Kal’acık Eymircik Köyü, Kal’acık

Gökçe Köyü, Kal’acık Gökçe-viran Köyü, Kal’acık Göl Köyü, Kal’acık

Göl-pınarı Köyü, Kal’acık Gölogan Mezrası, Kal’acık Güger-sülük Zemini, Kal’acık Gün-doğmuş Köyü, Kal’acık Habbaz-Naib Bağçesi, Kal’acık Hâcî Köyü, Kal’acık

Hâcî-Bey Çiftliği, Kal’acık Has-Seydi Köyü, Kal’acık Has-Ayas Köyü, Kal’acık Hasan-Bey Mezrası, Kal’acık Haydarcık Köyü, Kal’acık Hazır-Şeyh Zaviyesi, Kal’acık Hoca-Saray Çiftliği, Kal’acık İbrahim-Paşa Hamamı, Kal’acık İdris Köyü, Kal’acık

İdris Zaviyesi, Kal’acık İğde Köyü, Kal’acık

İğdeli Divanı, Keskün, Kal’acık İğdir Köyü, Kal’acık

İsfehan Köyü, Kal’acık İlimlü-Şeyh Köyü, Kal’acık İsma’il Çiftliği, Kal’acık Kâbil Köyü, Kal’acık Kadı-Çiftlik Köyü, Kal’acık

(16)

18

Kadırgacı Köyü, Kal’acık Kafir-Köy Mahallesi, Kal’acık Kağçak Köyü, Kal’acık Kal’acık Ovası, Kal’acık Kalkan Mezrası, Kal’acık Kemal-Oğlu Mahallesi, Kal’acık Kara-koçaş Köyü, Kal’acık Kara-öyük Köyü, Kal’acık Karaca-kaya Köyü, Kal’acık Karıncalı Köyü, Kal’acık Kasım-Bey Zaviyesi, Kal’acık Kazmacı Köyü, Kal’acık Kelbolasin Köyü, Kal’acık Keskün, Kal’acık

Keşür-Kayısı Köyü, Kal’acık Kızıl-Emir Köyü, Kal’acık Kızıl-ırmak Köyü, Kal’acık Koremas Köyü, Kal’acık Koz-yağı Köyü, Kal’acık Kozlu Köyü, Keskün, Kal’acık Kozlu-kara-viran Köyü, Kal’acık Kullar Köyü, Kal’acık

Kumar-diğini Köyü, Kal’acık Kumar-taş Köyü, Kal’acık Kumarı Köyü Kal’acık

Kuş-burnu-alanı Mezrası, Kal’acık Kuşcu, Avkaz Köyü, Kal’acık Kuyucak Köyü, Kal’acık Küre Köyü, Kal’acık Kürt Köyü, Kal’acık

Mahmud Bey Zaviyes, Kal’acık Manastır Köyü, Kal’acık Mard Köyü, Kal’acık

Mehmet-Fakih Çiftliği, Kal’acık Mes’üd Zemini, Kal’acık

Mezid-viran Köyü, Kal’acık Mika’il, Köyü, Kal’acık Muradlu Köyü, Kal’acık Ortaklar Mezrası, Kal’acık Oruçhan Köyü, Kal’acık Osman-Bey Mezrası, Kal’acık Otar-Hacı Köyü, Kal’acık Ovacık Mezrası, Kal’acık Ödek Köyü, Kal’acık Öyük Köyü, Kal’acık

Polad-i damgacı Mezrası, Kal’acık Sa’di Çiftliği Kal’acık

Sağır-Şeyh Mezrası, Kal’acık Saray Mahallesi, Kal’acık Sekü Köyü, Kal’acık

Seydi bin Elvan Zaviyesi, Kal’acık Sofular Mahallesi, Kal’acık Sorkun Mezrası, Kal’acık Söğüdcük Köyü, Kal’acık Şan-Özü Mezrası, Kal’acık Şeyh Davud Zaviyesi, Kal’acık Şeyh-Hasan Zaviyesi, Kal’acık Şeyh-Hızır Zaviyesi, Kal’acık Şeyh-Koçi-Baba Zaviyesi, Kal’acık Şeyh-Ömer Zaviyes, Kal’acık Şeyh-Samut Zaviyesi, Kal’acık Şeyh-Salih Çiftliği, Kal’acık Şeyh-Seydi Zaviyes, Kal’acık Şeyh-Yusuf Zaviyesi, Kal’acık Taharet-özü Mezrası, Kal’acık Taş-döğen divanı, Kal’acık Taşlu-köy Mezrası, Kal’acık Tavcak-Dede Köyü, Kal’acık Tavşancık Köyü, Kal’acık

Ulu-köy divanı, Keskün, Kal’acık Yağ-basan Köyü, Kal’acık

Yahşi Çiftliği, Kal’acık Yalım Köyü, Kal’acık Yamacı Köyü, Kal’acık Yenice Köyü, Kal’Acık Yenice Mahallesi, Kal’acık Yılanlu Köyü, Kal’acık Yoncalık Zemini, Kal’acık Yoz-beyi Köyü, Kal’acık Yuva Köyü, Kal’acık

Yuva Köyü, Keskün, Kal’acık

Zımmiyan-i Depe-delen Mahallesi, Kal’acık

(17)

(18)

20

(19)

BOA, C.DH,295 / 14749

(20)

22

Hafta 1

Bundan önce Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye için Padişah Hazretler fermanıyla Kalecik kazasından istenilen askerlerden 103 neferi İstanbul’a gönderilmişti. Bu askerlerden 23 nefer asker- lik için elverişli bulunmamış ve geri gönderilmişti. Bunların yerine askere alınanlarla ilgili resmi işlemler tamamlanmış ve kayıt altına alınarak imzalı defteriyle gönderilmiştir.

Sofular Mahallesinden Tunyağmaoğlu İbrahim isimli kişi halen Tırnova voyvodası Derviş Bey’in Kalecik ve Çubuk kazalarında olan iki çiftliğinde kavas olarak özel işlerini yürütmektedir. İbrahim Bey Padişah hazretlerinin damadı olan Derviş Bey’in çiftlikleriyle ilgili işleri görmek üzere 61 gün süreyle Tırnova’ya doğru yola çıkmıştır. Şeri mahkeme tarafından kendisine bu konuda resmi belge verilmiştir.

Hâcegândan ve Divan-ı Hümayun’dan İbrahim Zahid Efendi hazretleri padişah fermanıyla resmi bir görev için Çorum ve Sivas tarafına giderken yol üzerinde olduğu için Kalecik’e uğramışlardır.

Bir gece misafir olup ertesi gün beraberinde olan dört uşağı ile birlikte Kızılırmak nehir köprüsünü geçerek Çorum ve Sivas’a doğru yola çıkmışlardır.

Cuma Mahallesi ahalisinden Kasap Kör Ahmet isimli kişi bu Cuma günü Allah’ın emri ile vefat etmiş olup kaydı nüfus defterinden silinmiştir.

Ahiler Mahallesinden Sarmısakçı Ali oğlu Mustafa, Allah’ın emri ile Çarık Mahallesinden Meh- met Şeyh oğlu Mustafa’nın kızı ile evlenmeyi kararlaştırmış olup bu Perşembe günü düğün yemek- leri yenmiş ve nikâhları kıyılmıştır.

Birinci ordunun birinci livasının ikinci alayında yüzbaşı olan Ömer Ağa emrindeki subay ve askerlerle beraber Ordu-yı Hümayuna giderken yolu üzerinde bulunan Kalecik’e uğramışlar ve bir gece kalmışlardır. Misafirliklerinde her türlü hürmet ve gereken her şey yapılmış olup deftere kay- dedilmiştir. Misafirliklerinden dolayı tarafımıza her hangi bir zahmet vermemişlerdir. Ertesi gün Keskin ve Sungurlu üzerinden Ordu-yı Hümayuna ulaşmak üzere yola çıkmışlardır.

Medine-i Münevvere ahalisinden Şeyh Hacı Yusuf Efendi ailesine mensup eş ve çocuklarıyla birlikte İstanbul’a giderken yol üzerinde bulunan Kalecik’te bir gece misafirimiz olmuşlardır. Elin- de olan izin belgesi defterine ve bu günlüğe kaydedilmiştir. Çankırı ve Bolu üzerinden İstanbul’a gitmek üzere ertesi gün yola çıkmışlardır.

Çankırılı, uzun boylu, kırlaşmış sakallı İbrahim isimli kişi ile arkadaşı orta boylu adı Ahmet olan kişi beygirlerini kaybettiklerini ve onu Cihanbeyli Kürt aşireti arasında aramak için bu tarafa geldiklerini beyan etmişler ve kayıtları alınmıştır.

Halen Ankara, Çankırı ve Afyonkarahisar sancakları mutasarrıfının (ki kendisi bizlerin de ek- mek yemesine merhametiyle aracılık eden devletli bir vezirdir) adamlarından orta boylu, sarı bı- yıklı Hasan Ağa ve orta boylu, bıyığı henüz terleyen uşağı Ali Sivas’a giderken erzak almak amacıyla Kalecik’e uğramışlar ve bir gece kalıp ertesi gün yola çıkmışlardır.

Çankırı’dan Çukur Mahallesinden, uzun boylu, kumral bıyıklı Seyyid Ali bin Ali bir iş için git- tiği Ankara’dan dönerken bir geceliğine Kalecik’te kalmış ve elinde olan izin belgesi işbu günlüğe kaydedilerek ertesi gün Çankırı’ya gitmek üzere yola çıkmıştır.

Ankara’dan Mihriyar Mahallesinden Katolik taifesinden orta boylu, kara bıyıklı Acemyan oğlu Andon Yozgat’a giderken Kalecik’e gelip iki gece misafir olarak kalmış, ertesi gün Yozgat kasabasına doğru yola çıktığı kayıtlara geçirilmiştir.

Kastamonu’dan, uzun boylu, kumral bıyıklı İmamoğlu Halil sarımsak alış verişi için Kalecik’e gelmiş ve üç gün kalarak tekrar memleketine dönmüştür.

Dergâh-ı Âlî kapıcıbaşılarından halen Çankırı sancağında mütesellim olan inayetli ağanın ket- hüdası (kâhyası) Süleyman Efendi’nin bir iş için Ankara’ya gitmesi gerekmiş ve Kalecik’te bir gece kalıp ertesi gün Ankara’ya gitmek üzere yola çıkmıştır

7 Cemaziyyü’l-Âhir 1251 (1835) tarihli Kalecik kazasına ait bir haftalık günlüktür (jurnal).

(21)

Aslen Ankaralı olup tellaklık yaptığı için bir süredir Kalecik’te ikamet eden Hacı Osman Bey Ankara’ya gitmek istemiş mühürlü resmi belgesi işbu günlüğe kaydedilmiştir.

Devrekli, orta boylu, kara sakallı Ömer oğlu Ahmet ve arkadaşları İbrahim, Halil ve Muhammet oğlu Mustafa, Ali, Osman ve orta boylu Halil oğlu Veli ve Süleyman oğlu Mahmut, Muhammet oğlu İbrahim, Süleyman oğlu Mustafa, Ali oğlu Hasan ve Yusuf isimli kişiler amele olarak çalışmak için İstanbul’a gitmek üzere haber beklerlerken Kalecik’te bulunan halasını ziyaret etmek amacıyla gelip bir gün kalmışlar ve izin belgeleri işbu günlüğe kaydedilmiştir.

Baba Nühas Mahallesinden Hüseyin Ağanın oğlu Ali tüccarlardan olup Bafra ve Samsun tarafı- na tütün almak için gittiğinden sayım defterinden kaydı düşürülmüştür.

Kudüs sancağından gelen ve Şaphane tarafından toplanan devlete ait şapın Çankırı’ya düşen miktarı için görevlendirilen Muhammet oğlu Mustafa isimli delikanlı Çankırı’dan gelip Kalecik kazasının hissesine düşen beş yüz kıyye (641 kg) şapı esnafı tarafına tarh ve taksim edip Ankara’ya dönmüştür.

Aslen Ankaralı olup orta boylu, sarı sakallı Lazar ve arkadaşı Yorgi isimli iki kişi Keskin tarafına palamut ticareti yapmak amacıyla giderken Kalecik’e uğramış ve kayıt altına alındıktan sonra Kes- kin’e doğru yola çıkmışlardır.

Tosyalı olup hac farizası için hacca gitmekte olan uzun boylu, kara sakallı İbrahim oğlu Süley- man ve arkadaşları Hasan ve Abdullah isimli kişiler Antakya’ya gitmek üzere ellerinde olan seyahat izin belgeleriyle Kalecik’e uğramışlar ve kayıt altına alınmışlardır. Adı geçen kişiler Kalecik’te bir gece kalıp ertesi gün Antakya’ya doğru yola çıkmışlardır.

Konya’da muhafız piyade birinci liva asâkir’-i mansûreden ikinci livanın ikinci taburunda özel bölük dördüncü ortabaşının dördüncü neferi olan Tokatlı Süleyman oğlu Mehmet’in eskiden gelen bir hastalığı olduğundan askerden ihraç edilmiştir. Adı geçen kişi memleketine gitmek üzere yolu üzerinde olan Kalecik’e uğramış ve bir gece kalmıştır. Elinde olan resmi belgesi kayıt altına alınmış ve ertesi gün nehir köprüsünü geçip Keskin üzerinden Tokat’a doğru yola çıkmıştır.

(22)

24

BOA, C.ADL, 89 / 5368

(23)

Ankara Müşîri (Vali) Hazretlerine.

Çankırı Meclisinin kararnamesi ve şer’î mahkemenin ilamıyla, Çankırı muhassıllığına bağlı Kalecik kazasının Kozayağı köyünden Hasan adındaki kişinin Dede ismindeki kardeşini bile bile haksız yere piştov kurşunuyla öldürdüğü anlaşılmıştır. Maktulün varisleriyle yapılan duruşmada büyük varisler, dinen hisselerine düşen kan parasını istemediklerini ve katil Hasan üzerindeki âmme davasını düşürdüklerini mahkemede beyan etmişlerdir. Fakat küçük varisler dinen kendi hisselerine düşen miktarda kan parası istemişlerse de katil Hasan ödemesi gereken bu tazminatı ödeme imkânı bulunmadığını ifade etmiştir. Bunun üzerine durum Meclis-i Vâlâ’ya yazılmış ve bu durumda şeran ne yapılması gerektiği sorulmuştur.

Meclis-i Vâlâ’dan gelen cevapta bahsedilen hususlar şunlardır: Büyük varislerin katili kısastan affetmeleri sonucu küçük varislerin haklarının maddi tazminata çevrildiği, katil Hasan’ın küçük varislere olan tazminatı ödeme imkânından yoksun olması nedeniyle de kolaylık gösterilerek işin olur yönüne bakılması gerekmektedir. İslam dini kanunlarına göre katilin ödemesi gereken tazmi- natı ödeyecek gücünün olmaması küçük varislerin tazminat hakkını ortadan kaldırmaz. Çünkü katil suçunu kendisi kabullenmiştir. Bu durumda yürürlükte bulunan Kanunlara sonradan yapı- lan ekteki hükümler doğrultusunda, küçük varislerin tazminat hakkı olarak, katil Hasan beş sene müddetle prangaya vurularak o gün için geçerli yevmiye karşılığında uygun olan işlerde çalıştırıl- malıdır. Kazandığı paradan kendisi için gerekli olan asgari miktar çıkarılıp gerisi küçük varislere tazminat olarak ödenmek üzere muhassıl sandığında biriktirilecektir. Beş senenin sonunda borcu kalır ise o zaman hukuken ne gerekiyor ise yapılmalıdır. (yani beş sene sonunda borç kalır ise yeniden bir mahkeme yapılacaktır).

Meclis-i Vâlâ emri gereğince yukarıda yazılan konuların aynen yerine getirilmesi hususunda her düzeydeki devlet görevlisinin gayret göstermesi gerekmektedir.

[29 Şevval 1257 / 1841]

Kozayağı köyünden Hasan adındaki kişinin Dede ismindeki kardeşini bile bile haksız yere öldürdüğü.

(24)

26

BOA, MKT.MVL, 32/71

(25)

Ankara valisi devletli paşa hazretleri, Çankırı Meclisi kararnamesi ve Çankırı naibinin (kadısı- nın) ilamının ekli olduğu bir yazıyı Meclis-i Vala’ya gönderilmiştir. Konu şudur:

Çubuk köylerinden Örgen köyü ahalisinden olup Çankırı’da bulunan Kalecik kazasında Do- kuzdobra köyünde kayınpederi Tüfekçioğlu İbrahim’in evinde kalan Kezban yaralanıp asılmış bir halde ölü olarak bulunmuştur. Kezban’ın varisleri Kayınpederi İbrahim’i cinayet ile suçlamışlardır.

Varisler ve kayınpeder mahkemeye getirilip sorgulanmıştır. Mahkemedeki duruşmasında İbrahim şunları söylemiştir: “Gelinim Kezban’ın benim evimde asılmış olarak ölü bulunduğu doğrudur, ancak onu benim öldürdüğüm yalandır”. Kezban’ın varisleri ise iddialarını ispatlayacak delil gös- terememişlerdir. Bunun üzerine İbrahim’e katil olmadığına dair yemin teklifi yapılmıştır. İbrahim katil olmadığına dair yemin etmiştir. Bundan sonra İbrahim’e ödemesi gereken tazminat miktarı bildirilmiştir. Bu hususun uygunluğuna dair padişah emri istenilmiştir.

Fetvahane (Şeyhulislamlık) dairesinden gelen karşı ilama göre ise; adı geçen İbrahim yemin ettirildikten sonra ölüm tazminatı ödettirilmesine hükmedilmiş, ölü bulunan gelini Kezban’ın taz- minatını kayınpederi İbrahim’in ödemesi gerektiği ise mahkeme kararının kendisinde değil bu ka- rarın kenarına yazılmış bir dipnotta belirtilmiştir. Kadının kararını bu şekilde yazmış olması ölü bulunan Kezban’ın kendi kendini asmış olduğunu gösterir. Bu durumda adı geçen İbrahim’e dinen ölüm tazminatından başka bir şey (kısas gibi) gerekmediği gibi yürürlükteki kanunlara göre de başka bir şey gerekmediği açıktır. Bununla beraber, İbrahim’in gelini Kezban’ı idam edip “varisleri nasıl olsa bunu benim yaptığımı ispat edemezler” düşüncesiyle yaptığını inkâr ediyor olma ihtimali de vardır. Ancak bu, somut delillerden uzak, soruşturma aşamasında ortaya çıkan soyut bir düşün- ceden öte bir şey ifade etmeyeceğinden adı geçen İbrahim’in gelini Kezban’ı asarak öldürdüğü suç- laması hukuken düşmüştür. Fetvahane dairesinin istinafen verdiği bu kararının yürürlüğe girmesi için Sadrazam hazretlerin yazılı emir vermesi gerektiği hususu emir ve takdirlerinize arz olunur.

[22 Zi’l-Ka’de 1266 / 1850]

Meclis-i Ahkâm-ı Adliye

Dokuzdobra köyünde kayınpederi Tüfekçioğlu İbrahim’in evinde kalan Kezban’ın asılmış bir halde ölü olarak bulunması.

(26)

28

BOA, MKT.NZD, 68/82

(27)

6 Safer 1229 (1813)

Çankırı sancağına bağlı Kalecik kazası köylerinden Şeyh Mahmut köyü sakinlerinden Kel Ali oğlu Süleyman’ın kızı Kezban kardeşi Mehmet tarafından öldürülmüştür. Hukuken sabit olan bu suçun karşılığında Mehmet’e beş yıl müddetle kürek mahkûmluğu cezası verilmiştir. Söz konusu ceza yakalanıp hapse konulduğu tarihten itibaren başlar. Cezasının bitiminde memleketine sürü- lüp defedilmek üzere konuyu takip etmemiz hususu Meclis-i Vâlâ’dan gönderilen kararnameyle tarafımıza bildirilmiştir. Durum konuyla ilgili yerlere bildirilmiş olup adı geçen Mehmet’in beş yıl süreyle kürek mahkûmluğu yapması için işbu emir yayınlanmıştır.

[26 Cemaziyyü’l-Evvel 1269 / 1853]

Şeyh Mahmut köyü sakinlerinden Kel Ali oğlu Süleyman’ın kızı Kezban’ın kardeşi Mehmet tarafından öldürülmesi.

(28)

30

BOA, MKT.MHM, 182/24

(29)

Başkomutanlık’a,

Çankırı sancağı dâhilinde Kalecik kasabasında harap olan eski kalenin etrafındaki evlere zarar vermesinden dolayı, tamir edilmesi veya yıkılması hususunda Ankara mutasarrıflığı ile yapılan yazışmalar, Meclis kararı ile birlikte, görüşü alınmak üzere Başkomutanlık’a gönderilmesi hususu arz olunur. Konuyla ilgili yetki elbette sizindir.

[5 Şevval 1276 / 1860]

Kalecik kasabasında harap olan eski kalenin tamir edilmesi veya yıkılması.

(30)

32

BOA, MKT.MVL, 129/88

(31)

Çankırı Kaymakamı Ahmet Bey’e ve Maliye Bakanlığı’na

Kalecik ve Keskin kazaları civarında cereyan eden Kızılırmak üzerinde olan köprü daha önce yıkılmıştı. Yıkılan köprünün yeniden ve taştan yapılması için 45.000 kuruş harcamak gerektiği, bu paranın 20.000 kuruşunun yardım şeklinde Develioğlu Hacı İbrahim Ağa tarafından, kalan 25.000 kuruşunun ise Çankırı sancağının geçen yıldan kalan ödeneğinden karşılanması padişah emrince kararlaştırılmıştı. Bahse konu köprü Develioğlu Hacı İbrahim Ağa’nın verdiği 20.000 kuruş ve il ödeneğinden karşılanan 10.000 kuruş harcanarak tamamı taştan değil, yalnız ayakları taştan ve üzeri ahşap olarak yapılmıştı.

Ancak bu sene Kızılırmak’taki akıntının çok şiddetli olmasından dolayı ahşaptan yapılan kısım tamamıyla yıkılmış ve yol kapanmış durumdadır. Bu durum Keskin ve Kalecik halkından başka bir de yoldan gelip geçenleri ciddi anlamda sıkıntıya sokmaktadır. Halen köprünün taştan yapılan ayakları sağlam olarak durmaktadır. Taş ayakların elden geçirilerek tamir edilmesi ve köprü üst kısmının da taştan yapılması konusunda keşif yapılmış ve köprü inşaatının 60.000 kuruşa mal ola- cağı hesaplanmıştır. Bu paranın 15.000 kuruşu yine Hacı İbrahim Ağa tarafından, 30.000 kuruşu Kalecikli hayır sahiplerince, kalan 15.000 kuruş ise ilk inşaat ödeneğinde harcanmamış olan mik- tardan karşılanacaktır. Şayet köprünün maliyeti 60.000 kuruşu geçerse ihtiyaç duyurulan miktar da yine adı geçen Hacı İbrahim Ağa tarafından karşılanacaktır.

Yukarıda açıklanan inşaat işine başlanması hususu, resmi yazı ile yazı ekine 27 Zilkade 1266 (1850) tarihli Çankırı Meclisi kararnamesi de eklenerek Meclis-i Vâlâ’ya bildirilip izin istenmişti.

Bahse konu köprünün başlangıçta taştan yapılmasının kararlaştırıldığı halde nasılsa üzeri ahşap olarak yapıldığı, nehirdeki akıntının şiddetli bir döneminde yıkıldığı, köprünün bu kere başlangıç- taki karar üzere tamamı taşyapı şeklinde yapılmasının gerektiği, köprü inşaatı için gereken 60.000 kuruştan 45.000 kuruşunun Hacı İbrahim Ağa ve diğer hayır sahiplerince karşılanması, Hazine’ce Kalecik için gönderilen ödeneğe şu ana kadar dokunulmadığından köprü inşaatı için geriye kalan 15.000 kuruşun bu ödenekten karşılanması hususlarının tamamı düşünüldüğünde, köprünün ta- mamı taştan olarak gayet sağlam bir şekilde yapılmasında kamu yararı bulunduğu, ancak, Hazine’ce ödenmesi gereken 15.000 kuruş konusunda tıpkı yazışmada bildirildiği üzere Kalecik ödeneğinin geçen yıl için ayrılmış ve harcanmamış kısmından karşılanmasında dikkat edilmesi Meclis-i Vala tarafından uygun bulunmuştur. Ayrıca Meclis-i Vala Hacı İbrahim Ağa ve diğer hayır sahiplerinin köprü yapımındaki gayret ve himmetlerini takdir etmiş ve köprünün yukarıdaki şartlara göre yap- tırılmasını Maliye Bakanlığı’na bildirmiştir. Durum budur ve Kalecik Kaymakamı olarak siz de işin yapılması hususunda üzerinize düşeni tam bir gayret ciddiyetle yapasınız.

Ayrıca, Hacı İbrahim Ağa ile diğer hayır sahiplerinin köprü yapımındaki gayretleri takdir edil- mekle kalınmamış, durum Çankırı kaymakamına bildirilmiş ve hayır sahiplerine mali konularda yapılması gereken her ne var ise yapması bildirilmiştir.

[02 Muharrem 1278 / 1861]

Kızılırmak üzerinde ki köprünün yeniden yapılması.

(32)

34

BOA, ŞD, 1642 / 35

(33)

Başbakanlığa Numara 33

Çankırı Kalecik kasabası civarında Kızılırmak üzerinde bulunan köprünün yıkılmasından do- layı, 33.000 kuruş harcanarak yapılabileceğine dair 23 Aralık 1874 tarihli ve 284 numarayla yazılan yazının cevabı henüz gelmemiştir. Köprünün ise gayet işlek bir cadde üzerinde olması, şuan inşaat zamanı olup köprünün yıkık bir vaziyette kalması halkın memnuniyetsizliğine sebep olacağından hızlıca inşaatın başlaması Çankırı Mutasarrıflığından yazıyla istenmiştir. Adı geçen köprünün ya- pılmasına gerekli müsaadenin verilmesi Başbakanlığa bağlıdır. Konu bilgilerinize arz olunup emirleriniz beklenmektedir.

[2 Nisan 1291 / 1875]

Kalecikte ki köprünün yapımı için izin istenilmesi.

(34)

36

BOA, BEO, 125 / 9324

(35)

Genel evrak numarası 1562, özel evrak numarası 309, 8 Kanun-i Evvel 1308 (1892) tarihli tezkere.

Zaptiye Bakanlığı’na

Ermeni olduğu kuşkusuyla Kalecik’te imam kıyafetiyle yakalanıp İstanbul’a gönderilmiş ve halen Zaptiye dairesinde bulunan kişinin Antepli bir Müslüman olduğu yapılan soruşturma sonucu anlaşılmıştır. Ancak, bu şahsın her kılığa giren, daha önce birkaç kez askerden kaçmış ve kendisi okuma yazma bilmeyen zır cahil birisi olduğu halde Hüseyin isimli kardeşinin nüfus cüzdanını kullanmak suretiyle din alimlerindenmiş gibi davrandığı ve karakolda ifadesi alınırken bile dur- madan sözünü değiştirip çoğunlukla yalan söylediği soruşturma raporundan anlaşılmıştır. Padişah emri gereği bu gibi şüpheli şahısların salıverilmeden evvel durumunun bir de adliye ve emniyetten soruşturulması gerekmektedir.

Konu padişah hazretlerinin özel kalem müdürlüğüne 29 Cemaziyyü’l-Evvel 1310 (1892) tarihli gizli bir tezkere ile bildirilmiştir.

Ermeni olduğu kuşkusuyla Kalecik’te imam kıyafetiyle yakalanıp İstanbul’a gönderilmiş olan kişinin Antepli bir

Müslüman olduğu.

(36)

(37)

(38)

40

BOA, BEO, 2286 / 171435 - 02

(39)

22 Şubat 1319 (1904) tarihli ve 26679 sayılı Ankara’dan İstanbul’a çekilen telgraf.

Başbakanlık’a,

Kalecik kazası ahalisinden bazı kimselerin toplu bir şekilde Çankırı’ya doğru yola çıkmaları hususu daha önce çekilen telgraf ile Makamınıza bildirilmiş idi. Konuyla ilgili olarak; kaza kaymaka- mı ve daha başka kimseler hakkında yapılan şikâyetlerin soruşturulmasıyla ilgili Kalecik’e iki defa özel soruşturmacı gönderilmiştir. Yapılan soruşturmanın sonucu kaza kaymakamı bir hafta önce il merkezine çağırılmıştır. Soruşturma neticesinde Kalecik’te bulunan bazı kimselerin Ankara’ya gönderilmesi için Kalecik kaymakamlığına resmi yazı yazılmıştır.

Bugün itibarıyla Çankırı Mutasarrıflığından alınan bir telgrafta, yine Kalecik kazası halkından bazı şahısların aileleriyle birlikte Çankırı’ya doğru yola çıktıkları, neden şikâyetçi oldukları konusunda ise hiçbir şey söylemedikleri bildirilmiştir. Durumun araştırılması ve bu kişilerin hangi nedenle göç ettiklerinin belirlenerek gereği gibi hareket edilmesi talimatı verilmiştir. Çankırı mu- tasarrıfı şu an itibarıyla telgraf makinası başına çağırılmıştır. Bilgilerinize arz olunur.

[22 Şubat 1319 / 1904]

Ankara Valisi Cevat

Kalecik kazası ahalisinden bazı kimselerin toplu bir şekilde Çankırı’ya doğru yola çıkmaları hususu.

(40)

42

BOA, BEO, 2286 / 171435 - 03

(41)

22 Şubat 1319 (1904) tarihli ve 26668 sayılı Ankara’dan İstanbul’a çekilen telgraf.

Başbakanlık’a,

Az önce çektiğim telgrafa ektir: Çankırı mutasarrıfıyla telgraflaşmak suretiyle konu görüşül- müştür. Yapılan görüşmede, Kalecik ahalisinin İstanbul’a şikâyet ettikleri konunun kaymakam ve kaymakamla beraber olan bazı kişilerin zorbalık yapmaları iddiası olduğu anlaşılmıştır. Bu şikâyet üzerine kaza kaymakamı bir hafta önce vilayet merkezine alınmış, kaymakamın adamlarından olup zorbaca tavırlarından dolayı şikâyet edilen Kara Mustafa adındaki kişi de vilayet merkezinde tu- tuklanmıştır. İçişleri Bakanlığı’ndan özel bir memurun yaptığı soruşturma neticesinde, Kara Mus- tafa’nın adamlarından birkaç kişinin kendilerini şikâyet eden Kaleciklileri Çankırı’ya göç ettirmek için çabaladıkları anlaşılmıştır. Bu kişilerin, haklarında gereken kanuni işlemlerin yapılması ama- cıyla yakalanarak Ankara’ya gönderilmeleri için gerekli işlemler başlatılmıştır. Kendilerine yapılan zorbalığı şikâyet edenlerin ileri gelenlerine, şikâyetleriyle ilgili yapılan işlemler açıklanmış, hukuki haklarının Padişah Hazretlerinin güvencesi altında olduğu, valilikçe hukukun dışına çıkılmasına izin verilmeyeceği, herkesin şikâyet etme hakkı bulunduğu ve şikâyet dilekçelerinden dolayı bir zarar görmeyecekleri ifade edilmiştir. Mutasarrıfa durumu bu şekilde açıklaması ve Çankırı’ya göç etmek için yola çıkan Kaleciklileri geri dönmeleri konusunda ikna etmesi söylenmiştir.

Az önce mutasarrıflıktan çekilen telgrafta, Kalecik’i terk etmeleri konusunda kendilerine baskı yapılan kişilerin, şikâyetçi oldukları konunun takibini yapmak şartıyla, yarından itibaren köylerine geri dönüp iş ve güçlerinin başına dönecekleri bildirilmiştir. Emirleriniz için bilgilerinize arz olunur.

[22 Şubat 1319 / 1904]

Ankara Valisi Cevat

Kaymakam ve kaymakamla beraber olan bazı kişilerin zorbalık yapmaları iddiası.

(42)

44

BOA, BEO, 3417 / 256275

(43)

Orman, Maden ve Ziraat Bakanlığı 107 sayılı resmi yazı

Bu aciz kulunuz arz eder ki,

Ankara vilayetinde Kalecik kazasına bağlı Kumartaş köyü sınırları içinde kömür madeni araştır- ması yapmak için Ankara’da ikamet eden Şevketbeyzade Nafiz Bey ile ortağı adına bir ruhsat belgesi verilmiştir. Ankara’dan verilen ruhsat belgesinin ikinci nüshası ve ruhsatla ilgili diğer yazışmalar kontrol edildiğinde bazı eksikliklerin olduğu tespit edilmiştir.

Başbakanlıktan gönderilen 7 Ağustos 1322 (1906) tarihli ve 133 sayılı yazıda; ruhsat işleminde tespit edilen eksikliklerin ruhsat sahiplerinden kaynaklanmadığı ve bu eksikliklerin illerdeki gö- revliler tarafından tamamlanması gerektiği talimatı verilmiştir. Ancak, ruhsat belgesi işlemlerinde tespit edilen eksiklikler, zat-ı devletlerinin atıf yaptığı Şura-yı Devlet Tanzimat Dairesi’nin karar- namesinde belirtilen eksikliklerdendir. Dolayısıyla, bu eksikliklerin tamamlanması hakkında, Ma- adin Heyet-i Fenniyesinden (Madenler Teknik Uzmanlar Kurulu) alınmış olan kararnamenin aynı konudaki diğer belgeleriyle birlikte iade edilerek İstanbul ve Ankara’ya gönderildiği 7 Zi’l-Hicce 1325 (1908) tarihli ve 370 sayılı dilekçeyle Başbakanlık’a arz edilmişti. İstanbul ve Ankara’dan ceva- ben gelen 29 Şubat 1323 (1908) tarihli yazışmada, maden ruhsatı belgelerinde bulunan eksikliklerin tamamlandığı ve tarafımıza gönderildiği belirtilmiş ise de gönderilen belgelerin Madenler Tek- nik Uzmanlar Kurulu’nca yapılan incelemesinde “sahibi olarak gösterilen sekiz yüz dönüm arazi ashabının isim ve şöhretleri Kalecik Meclis idaresinden yeniden düzenlenmiş olarak 19 Şubat 1323 tarihli kararnamede yazıldığı gibi ruhsatnamenin ikinci nüshası dilekçeyi verenlere imzalattırılmış ise de sahipli ve sahipsiz arazi miktarı ruhsatnamedeki özel yerinde ayrı ayrı gösterilmemiştir. Yine maden aranacak bölgenin sınırları için çizilen ve ruhsat işlem belgelerinde gösterilen kroki ile ruhsatnamenin özel yerinde belirtilen sınır krokisi birbiriyle uyuşmamaktadır. Bu sebeple bahse konu ruhsat verme işi yönetmelik hükümlerine ve usule uygun bulunmamıştır. Bahsi geçen ve tarafımıza gönderilen belgeler ile Madenler Teknik Uzmanlar Kurulu’nca düzenlenen 29 Nisan 1324 tarihli ve 220 sayılı rapor aynıyla Başbakanlık’a gönderilmiştir.

Durum budur ve bu konuda yapılması gerekenler siz Başbakan hazretlerinin takdir ve tensiple- rine arz olunur. Bu konu da ve her konuda emir ve yetki siz Başbakan hazretlerinindir.

[4 Cemaziyyü’l-Evvel 1326 (1908) ve 21 Mayıs 1324]

Orman, Maden ve Ziraat Bakanı, Selim

Kumartaş köyü sınırları içinde kömür madeni araştırması yapmak için Ankara’da ikamet eden Şevketbeyzade Nafiz

Bey ile ortağı adına bir ruhsat belgesi verilmesi.

(44)

46

BOA, C.ADL, 78 / 4669