KAE 1962 LARI A Ç R A A Ğ Ş A T N IR A M M A R E O N N S E T Ş İ İ T L Ü E S G Ü ILZ M Ü I D H e v Ü R L KAV AK ÜĞÜ LARI A Ç R A A Ğ Ş A T N IR A M M A R E O N N S E T Ş İ İ T L Ü E S G Ü ILZ M Ü I D H e v Ü R L KAV AK ÜĞÜ LARI A Ç R A A Ğ Ş A T N IR A M M A R E O N N S E T Ş İ İ T L Ü E S G Ü ILZ M Ü I D H e v Ü R L KAV AK ÜĞÜ
KAE 1962 LARI Ç AR A A Ğ Ş A T N IR A M M A R E O N N S E T Ş İ İ T L Ü E S G Ü IL M ZI Ü D H e v Ü R L KAV A Ğ Ü Ü K LARI Ç AR A A Ğ Ş A T N IR A M M A R E O N N S E T Ş İ İ T L Ü E S G Ü IL M ZI Ü D H e v Ü R L KAV A Ğ Ü Ü K LARI Ç AR A A Ğ Ş A T N IR A M M A R E O N N S E T Ş İ İ T L Ü E S G Ü IL M ZI Ü D H e v Ü R L KAV A Ğ Ü Ü K ISBN:978-605-7599-17-9
Müdürlük Yayın No: 274
TİTREK KAVAK (Populus tremula L.) TOPLULUKLARININ
EKOLOJİK ÖZELLİKLERİ ile TOHUM TRANSFERİ ve
AĞAÇLANDIRMA AÇISINDAN BÖLGELERE AYRILMASI
THE ECOLOGICAL PROPERTIES of ASPEN (Populus tremula L.)
COMMUNITIES and THEIR REGIONING IN TERMS OF SEED
TRANSFER and REFORESTATION/AFFORESTATION
Prof. Honoris Causa (h. c.) Prof. Dr. İBRAHİM ATALAY Karabük Üniversitesi Coğrafya Bölümü
Department of Geography, Karabük University
ÇEŞİTLİ YAYINLAR SERİSİ NO: 29
KAVAK ve HIZLI GELİŞEN ORMAN AĞAÇLARI ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ POPLAR AND FAST GROWİNG TREES FOREST RESEARCH INSTITUTE
KOCAELİ - 2019
©Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
Bu kitabı, ülkemiz ormancılığına katkı yapan tüm akademisyen, teknik elemanlar ve diğer çalışanlara, ülkemiz için şehit düşenler ile gazilere ithaf ediyorum. İbrahim ATALAY
Dizgi/Tasarım: İbrahim ATALAY Fotoğraflar: İbrahim ATALAY
Şekiller: İbrahim ATALAY
Harita yapımı: İbrahim ATALAY
Harita çizimi: H. Arzu Gökçe GÜNDÜZOĞLU Ön Kapak/Arka Kapak Foto: İbrahim ATALAY
iii ÖNSÖZ
“Titrek Kavak Topluluklarının Ekolojisi ile Tohum Transferi ve Ağaçlandırma Açısından Bölgelere Ayrılması” adlı araştırma, İzmit Kavakçılık ve Hızlı Gelişen Türler Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’nün talebi, özellikle Enstitü Müdürü Ercan VELİOĞLU’nun isteği üzerine 2016-2018 yılları arasında bir araştırma projesi olarak hazırlanmıştır. Saha çalışmaları sırasında Titrek kavağın her ne kadar ormanların tahrip edildiği sahaya gelen öncü bir tür olması ve hızla yayılması yanında özellikle Kuzeydoğu ve İç Anadolu gibi yarıkurak-yarınemli alanlarda ağaçlandırma için önemli bir potansiyel arz ettiği anlaşılmıştır. Bilhassa Yukarı Harşit (Gümüşhane), Oltu ve Tortum havzalarını kapsayan Yukarı Çoruh havzası, Kızılırmak’ın doğu kolu olan Yukarı Kelkit havzasının özellikle Şebinkarahisar-Alurca-Şiran dolayları, Erciyes dağı ve Sivas çevresinde hızla yayılma göstermesi nedeniyle ağaçlandırmada önemli yer tutacağı kanaatine varılmıştır. Bunun için Kayseri Orman Bölge Müdürlüğü’nce Erciyes Dağı çevresinde Titrek Kavakla yapılacak ağaçlandırmaya yönelik bir araştırma da başlatılmıştır.
Araştırma süresince candan ilgi ve desteklerini gördüğüm Enstitü Müdürü Ercan VELİOĞLU’na teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca arazi çalışmalarıma katılarak araştırmaya destek veren Kayseri Orman Bölge Müdürlüğü’nden Hüseyin Kozan, Özdal Yağan, Sivas Fidanlık ve Orman İşletme Müdürü Sefa Duman, Denizli Orman Bölge Müdürü Mustafa Korucu ile Rasim Çetiner, Demirköy Orman İşletme Müdürlüğü’nden Aslan Akarsu, Elazığ Orman Bölge Müdürlüğü’nden Akar Pınar, Gümüşhane Orman İşletme Müdürlüğü’nden İ. Sabri İnce, Demirci Orman İşletme Müdürlüğü’nden Muhammed Zorkun, Gördes Orman İşletme Müdürlüğünden Orman Muhafaza Memuru Sadık Elver, Geyve Orman İşletme Müdürlüğü’nden Berrin Özer, Ziraat Mühendisi Hülya Tamyüksel ile Akdeniz Üniversitesi Toprak Bölümü öğretim üyesi Dr. Sevda Altunbaş’a teşekkürü yerine getirilmesi gereken bir görev olarak addederim. Kastamonu çevresindeki arazi çalışmalarımda sürekli yanımda olan Kastamonu Orman Bölge Müdürlüğü’nden Sadi Acaroğlu’na ve isimlerini sayamadığım diğer ormancı meslektaşlarıma ve arazi gezilerimde mesai saati dışında da canla başla araba kullanan şoförlere re şükranlarımı sunarım. Gözden kaçan hatalarımızdan dolayı okurların hoş görüsüne sığınır, her türlü eleştiriyi bekler, araştırmanın ormancılığımıza yararlı olmasını candan dilerim.
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ... iii
FOTOGRAF LİSTESİ / LIST of PHOTOS ... 1
TİTREK KAVAK YAYILIŞ ALANLARI/ ASPEN OCCURRENCE AREAS ... 1
HARŞİT ve KELKİT HAVZALARI / HARŞİT and KELKİT BASINS ... 1
KUZEYDOĞU ANADOLU YUKARI TORTUM, NARMAN-OLTU HAVZALARI ve HORASAN-SARIKAMIŞ ARASI/ UPPER BASINS OF TORTUM, NARMAR-OLTU and BETWEEN HORASAN and SARIKAMIŞ TOWNS in NE ANATOLIA ... 2
ANA MATERYAL ve TOPRAK/ PARENT MATERIAL and SOIL ... 2
İÇ ANADOLU ve ERCİYES DAĞI / CENTRAL ANATOLIA and ERCİYES MOUNTAIN ... 4
DİĞER BÖLGELER/OTHER REGIONS ... 5
TİTREK KAVAĞIN VEJETASYON BİLEŞİMİ/VEGETATION COMPOSITION OF ASPEN ... 7
ŞEKİLLERİN LİSTESİ / LIST OF FIGURES ... 8
ÖZET ... 9
1. Karadeniz Ardı ve Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi ... 10
Yukarı Harşit Havzası ... 10
Yukarı Oltu-Narman ve Tortum havzaları ... 10
Köprüköy-Sarıkamış arası ... 10
Yukarı Serçeme-Ovacık Havzası ... 10
2. Yukarı Kelkit Havzası. ... 10
3. İç Anadolu Bölgesi. ... 10
Erciyes Dağı ... 10
Yukarı Kızılırmak havzası ... 10
4. Doğu Anadolu Bölgesi. ... 10
Bingöl-Çukurca ... 10
Tunceli ... 10
TİTREK KAVAK HAKKINDA GENEL BİLGİLER ... 11
v
Araştırmanın Konusu ve Amacı ... 14
Metot ve Materyal ... 14
Literatür Özeti ... 15
TİTREK KAVAĞIN GENEL YAYILIŞ ALANLARI VE ÖZELLİKLERİ ... 21
1. Yukarı Harşit Havzası ... 21
2. Oltu-Narman ve Tortum Havzalarının Üst Bölümü ... 22
3. Köprüköyü Havzasının Yukarı Bölümü... 23
4. Kelkit Çayı Yukarı Havzası ... 23
5. Serçeme (Erzurum) Deresinin Yukarı Havzası ile Ovacık Köyü Arası ... 24
6. Erciyes Dağı ... 24
7. Yukarı Kızılırmak Havzası ... 25
8. Doğu Anadolu Bölgesi ... 25
9. Diğer Titrek Kavak Yayılış Sahaları ... 26
Akdeniz Bölgesi ... 26
İçbatı Anadolu ... 27
İç Anadolu ... 28
Karadeniz Bölgesi ... 28
TİTREK KAVAĞIN GENEL EKOLOJİK ÖZELLİKLERİ ... 31
1. İKLİM ... 31
2. TOPOGRAFYA ... 36
3. ANA MATERYAL VE TOPRAK ... 38
4. VEJETASYON BİLEŞİMİ ... 42
5. İNSAN FAKTÖRÜ ... 43
TİTREK KAVAKLARIN TOHUM TRANSFERİ VE AĞAÇLANDIRMA AÇISINDAN BÖLGELERE AYRILMASI ... 44
1. DOĞU KARADENİZ ARDI ve KUZEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ ... 45
YUKARI HARŞİT HAVZASI BÖLÜMÜ ... 45
KÖPRÜKÖY ve SARIKAMIŞ ARASI ... 46
YUKARI SERÇEME (ERZURUM)-OVACIK HAVZASI ... 46
2. YUKARI KELKİT HAVZASI BÖLGESİ ... 47
3. İÇ ANADOLU BÖLGESİ ... 47
ERCİYES DAĞI BÖLÜMÜ ... 47
YUKARI KIZILIRMAK BÖLÜMÜ ... 48
4. DOĞU ANADOLU BÖLGESİ ... 48
BİNGÖL-ÇUKURCA BÖLÜMÜ ... 49
TUNCELİ-PÜLÜMÜR BÖLÜMÜ ... 49
SONUÇLAR ... 51
KAYNAKLAR/REFERENCES ... 52
THE ECOLOGICAL PROPERTIES of ASPEN (Populus tremula L.) COMMUNITIES and THEIR REGIONING IN TERMS OF SEED TRANSFER and REFORESTATION/AFFORESTATION ... 54
PREFACE ... 54
SUMMARY ... 55
1. Backward Region of the Black Sea and NE Anatolia Region ... 55
Upper parts of Harşit Basin ... 56
Upper parts of Narman-Oltu and Tortum Basins ... 56
Between Köprüköy and Sarıkamış towns ... 56
Upper part of Serçeme and Ovacik Basin. ... 56
2. Upper Kelkit Region ... 56
3. Central Anatolia Region ... 56
Erciyes Mountain ... 56
Upper Kızılırmak basin ... 56
4. East Anatolian Region ... 56
Bingöl-Cukurca Subregion ... 56
vii
The Aim, Method and Material ... 57
Material and Method ... 57
1. NATIVE OCCURRENCE AREAS OF ASPEN ... 58
1. Upper Harşit watershed basin ... 58
2. Upper parts of Oltu-Narman and Tortum watershed basins ... 58
3. The area between east of Horasan and Sarıkamış towns ... 58
4. Upper Kelkit River Basin ... 59
5. Upper part of Serçeme and Ovacik basin ... 59
6. Erciyes Volcanic Mountain ... 59
7. Upper watershed basin of Kızılırmak (Red River) ... 60
8. Other Regions ... 60
Mediterranean Region ... 60
Western Part of Anatolia ... 60
Central Anatolia ... 61
East Anatolia ... 61
Black Sea Region ... 61
2. ECOLOGICAL PROPERTIES OF ASPEN (Populus tremula L.) ... 62
Climate ... 62
Topography ... 63
Parent Material and Soil ... 64
Vegetation Composition ... 66
Human Factors ... 66
3. THE REGIONING OF ASPEN GROWING AREAS IN TERMS OF SEED TRANSFER AND REFORESTATION ... 67
1. EAST BACKWARD OF BLACK SEA and NORTH-EASTERN ANATOLIAN REGION67 1.1. Upper Harşit Basin ... 68
Upper Parts of Oltu-Narman and Tortum Basins ... 68
Upper Serçeme (Erzurum) Basin and Ovacik Depression ... 69
2. UPPER KELKİT BASIN REGION ... 69
3. CENTRAL ANATOLIA REGION ... 69
Erciyes Mountain Subregion ... 70
3. 2. Upper Kizilirmak Basin Subregion ... 70
4. EAST ANATOLIAN REGION ... 71
Bingöl-Çukurca Subregion ... 71
Tunceli-Pülümür Subregion ... 71
1 FOTOGRAF LİSTESİ / LIST of PHOTOS Foto 1.Titrek kavağın yaprakları /Leafs of aspen
Foto 2.Erciyes dağı Ortaseki mevkiinde titrek kavağın önde yeşil dişi fertler, arkada açık yeşil olanlar erkek fertleri görülüyor. Female tree of aspen (green) and male tree of aspen (pale green) at the locality of Ortaseki in Erciyes Mountain
3. Istranca Dağları’ndaki Demirköy ormanında titrek kavak kütüğünde yaş ve çap ölçümü 3. Age and diameter measurement of Aspen trunk in Demirköy forest in Standja Mountain 4. Demirköy Orman İşletme Müdürlüğü’nde titrek kavak odun üretimi
4. Wood production in Demirköy Forest Directory
5. Demirköy Orman İşletme Müdürlüğü’nün titrek kavak istihsali 5. Aspen wood production of Demirköy Forest Directory
TİTREK KAVAK YAYILIŞ ALANLARI/ ASPEN OCCURRENCE AREAS HARŞİT ve KELKİT HAVZALARI / HARŞİT and KELKİT BASINS
6. Giresun Dağları’ndan Yukarı Kelkit havzasının kuzeyine doğru titrek kavaklar 6. Aspens from Giresun Mountains to north of Upper Kelkit basin
7. Yukarı Harşit havzasında Gümüşhane’nin 35 km kadar güneydoğusundaki Arzular mevkiinde boyu 30 m’yi aşan ve çapı 40 cm civarında titrek kavakların olduğu titrek kavak topluluğu
7. Aspen trees more than 30 m in height and 40 cm in diameter at the Arzular locality, 35 km SE of Gümüşhane City
8. Arzular mevkkindeki titrek kavak topluluğunun başka bir görünümü 8. Another view from aspen community at the Arzular Locality 9. Gümüşhane yakınında yayılış gösteren titrek kavak gençliği 9. Spreading of aspen regeneration near Gümüşhane city
10. Gümüşhane’nin 40 km kadar güneydoğusunda Dölek mevkiinde sarıçam orman sahasındaki gür titrek kavak meşceresi
10. A good aspen stand on the destroyed scots pine forest area at the Dölek locality, 40 km SE of Gümüşhane city.
11. Dölek mevkiindeki titrek kavak (açık yeşil) ve sarıçam ormanlarının yayılış alanlarının genel görünümü
11. A general view of the native occurrence area of scots pine and aspen communities with pale green on the north facing slope of valley at Dölek locality
12. Dölek mevkiinde yaklaşık 20 yıl kadar önce sarıçam ormanlarının tahribi sonucu oluşan oyuntuların titrek kavaklarla kaplanarak önlenmesi
12. Bare land and gully erosion areas that formed as the result of scots pine forest destruction before 20 year ago presently occupied by aspen
13. Şebinkarahisar doğusunda Kelkit vadisi yamacında tahrip edilen sarıçam sahasına gelen titrek kavak toplulukları
13. An aspen community growing on the destroyed scots pine forest area of the slope of Kelkit valley in the eastern part of Şebinkarahisar town
14. Şebinkarahisar’ın doğusunda ofiyolitler üzerinde tahrip edilen sarıçam sahalarını kaplamakta olan titrek kavaklar
14. Aspen trees growing on destroyed scots pine forest area on ophiolites in the eastern part of Şebinkarahisar town, Kelkit valley
KUZEYDOĞU ANADOLU YUKARI TORTUM, NARMAN-OLTU HAVZALARI ve HORASAN-SARIKAMIŞ ARASI/ UPPER BASINS OF TORTUM, NARMAR-OLTU and BETWEEN HORASAN and SARIKAMIŞ TOWNS in NE ANATOLIA
15. Horasan-Sarıkamış arasında Balabantaş köyü yakınında iyi bonitette titrek kavak meşceresi 15. A good aspen stand near Balabantaş village between Horasan-Sarıkamış districts in NE Anatolia 16. Balabantaş köyü yakınında sarıçam orman sahasına gelen titrek kavak meşceresi
16. Aspen stand on the destroyed scots pine forest near Balabantaş village 17. Balabantaş titrek kavak meşceresinden diğer bir görünüm
17. Another view from aspen forest of Balabantaş village
18. Horasan-Karaurgan kasabaları arasında sarıçam orman alanına gelmiş titrek kavak meşceresi 18. Aspen forest growing on the destroyed scots pine forest area between Horasan and Karaurgan
towns, in NE Anatolia
19. Horasan-Karaurgan arasındaki bazalt platosu üzerindeki titrek kavak ormanı 19. An Aspen forest on the basalt plateau between Horasan and Karaurgan towns
20. Erzurum’un batısındaki Serçeme deresinin üst kesiminde Rizeli köyü yakınındaki sarıçam kalıntılarının olduğu titrek kavak meşceresi
20. Aspen forest containing scots pine cluster near Rizeli village in the upper part of Serçeme stream in the W of Erzurum city
21. Aşkale kuzeyinde 2400 m’de plato üzerinde Köprübaşı mevkiinde sarıçam orman alanındaki titrek kavak ormanı
21. Aspen forest occupied scot pine forest area on the basaltic plateau at an elevation of 2400 m in the north of Aşkale town, E Anatolia
22. Köprübaşı mevkii Ovacık depresyonunun kenarındaki titrek kavak ormanı
22. Aspen forest in the edge of Ovacık depression, Köprübaşı locality, in the N of Aşkale, E Anatolia 23. Serçeme çayı havzasının üst kesiminde Rizeli köyü yakınında tepeye doğru tırmanan titrek
kavaklar
23. Aspen forest spreading up to hill near Rizeli village, upper part of Serçeme stream
24. Tortum havzasının batısında Serdarlı köyü yakınında sarıçam ormanının yerini alan titrek kavaklar 24. Apsen occupying scots pine area near Serdarlı village in the western part of Tortum basin 25. Serçeme vadisinin yukarı kesiminde sarıçamın temsil eden titrek kavak meşceresi
25. Aspen spreading areas are the representative of scots pine in the upper part of Serçeme basin 26. Tortum havzasının batısında Serdarlı köyü yakınında yamaç deposu üzerindeki titrek kavaklar 26. Aspens on the colluvial deposit near Serdarlı village, east of Tortum basin
ANA MATERYAL ve TOPRAK/ PARENT MATERIAL and SOIL 27. Akdağmadeni Aladağlarda gnays üzerindeki laden ve titrek kavak
27. Cistus laurifolius and aspen on the gneiss of Ak Mountain, near Akdağmadeni town. 28. Akdağmadeni Akdağ kütlesinde ayrışmış gnayslar üzerinde yetişen titrek kavaklar
28. Aspens growing on deeply weathered gneiss in Ak Mountain near Akdağmadeni town, Central Anatolia
29. Akdağmadeni Akdağ’da iyi ayrışmış gnays üzerindeki titrek kavaklar
29. Aspens on the deeply weathered gneiss in the Ak Mountains, near Akdağmadeni town 30. Akdağ’ın düzlük alanlarında gnays üzerinde kahverengi orman toprağı profili
3
30. A brown forest soil profile with very low calcium carbonate content on the gneiss in Ak Mountain 31. Bolu-Kızılcahamam arasında neojen marn depoları üzerindeki titrek kavaklar
31. Aspens on the neogene marly deposit between Bolu-Kızılcahamam, backward part of Black Sea Region, NW Anatolia
32. Yukarı Harşit havzasında peridotit-serpantinler üzerinde titrek kavaklara rastlanılır.
32. Aspens community on the mostly exposed serpentine-peridotite on the upper Harşit basin near Gümüşhane city
33. Yukarı Harşit havzasında peridotite-serpantin üzerindeki titrek kavak gençlikleri 33. Aspen regeneration on the peridotite-serpentine in the upper Harşit basin
34. Demirköy kasabası civarında önde kumlu toprak veren granit üzerindeki titrek kavaklar
34. Aspens in the foreground on the deeply weathered granite producing sandy soil, near Demirköy town, Strandja Mountains.
35. Kavaklıdere (Muğla) kasabası yakınında gnays üzerinde sığ ve yoğun bir kat oluşturan titrek kavak kökler
35. A thin and high density root layer of aspen trees on the gneiss in the vicinity of Kavaklıdere town (Muğla), western part of Anatolia
36. Kavaklıdere’de gnays üzerindeki titrek kavaklar
36. Aspens on the gneiss near Kavaklıdere town, W Anatolia
37. Narman havzasının üst bölümünde bazalt ve bazalt taşı akıntılarının olduğu yerlerde yetişen titrek kavaklar
37. Aspen community growing on the basalt and basaltic debris flow on steep slopes in the upper part of Oltu-Narman basin, NE Anatolia.
38. Sarıkamış sarıçam ormanlarının aralarındaki boşluklarda yetişen titrek kavaklar
38. Aspen growing fast among the open land of scots pine forest in Sarıkamış locality, NE Anatolia 39. Taşkent civarında ayrışmış serpantin kütlesi üzerindeki titrek kavak gençliği
39. Aspen fast regeneration and spreading area on the serpentine near Taşkent town, Taurus Mountains
40. Taşkent dolayında ayrışmış şistler üzerinde yetişen titrek kavaklar
40. Aspens on the weathered schist in the vicinity of Taşkent town, in Taurus Mountains 41. Taşkent civarında kireçtaşlarından oluşan yamaç depoları üzerinde yetişen titrek kavaklar 41. Aspens growing on the colluvial deposit mainly with limestone boulders in the Taşkent town,
Taurus Mountains
42. Taşkent civarında kireçtaşlı yamaç deposundaki titrek kavaklar
42. Aspens on the colluvial deposit containing limestone near Taşkent town, Middle part of Taurus Mountains 43. Erciyes Dağında bazalt kayalıkları üzerindeki titrek kavaklar
43. Aspen trees on the basaltic rock avalanche in the Erciyes Mountain, SE of Central Anatolia 44. Batı Karadeniz Bölümünde Bartın güneyinde yol yarmasındaki flişler üzerindeki titrek kavaklar 44. Aspens growing on the flysch formation new constructed road slope in the south of Bartın city,
W of Black Sea subregion.
45. Tosya kuzeyinde Ilgaz dağlarının eteklerindeki killi şistler üzerine gelmiş titrek kavak topluluğu 45. Aspen community on the clayey schist in north of Tosya city, the southern edge of Ilgaz
Mountains
46. Tosya kuzeyindeki Ilgaz dağlarının eteklerinde şistlerin üzerindeki göknar ormanında titrek kavak gençliği
46. Aspen regeneration on the cleared fir forest area on the schist in the southern edge of Ilgaz Mountains
47. Yenice nemli-ılıman geniş yapraklı orman sahasında silisli şist ve kuvarsitler üzerindeki titrek kavaklar
47. Aspen trees on the siliceous schist and quartzite in the broad leaf mild-humid forest area of Yenice basin, in the western part of Black Sea subregion
48. Yukarı Kızılırmak havzasında Zara dolaylarında ofiyolitler üzerindeki sarıçam orman sahasında ardıçların da bulunduğu titrek kavak geçliği
48. Aspen young regeneration area with juniper on the ophiolites in the destroyed scots pine forest area in the upper part of Kızılırmak basin, Central Anatolia
49. Kazdağlarında gnays kayalıkları üzerindeki titrek kavaklar 49. Aspens on the gneiss rocks in the Mont Ida, N of Edremit Gulf
50. Erciyes Dağı Ortaseki mevkiinde yamaç deposu altındaki titrek kavak kökleri 50. Aspen roots under the colluvial deposit at Ortaseki locality, Erciyes Mountain 51. Erciyes Dağı Ortaseki mevkiinde yamaç deposu üzerindeki organic maddece zengin toprak 51. Soil with rich organic content on the colluvial deposit at Ortaseki locality, Erciyes Mountain 52. Erciyes Dağı Ortaseki mevkiinde yamaç deposu üzerindeki titrek kavaklar
52. Aspens on the colluvial deposit at Ortaseki locality, Erciyes Mountain
53. Erciyes Dağı Ortaseki mevkiinde volkanik kumlardan oluşan depo üzerindeki kolüvyal toprak ve kesilen köklerden çıkan titrek kavak gençliği
53. Erciyes Dağı Ortaseki mevkiinde colluvial soil on the pryoclastic deposit and aspen regeneration with cut root suckers
54. Erciyes Dağı Çomaklı mevkiinde volkanik kumlar üzerinde kolayca gelişen titrek kavak kökleri 54. Aspen roots easily developed on the volcanic sands at Çomaklı locality, Erciyes Mountain 55. Erciyes Dağı Çomaklı mevkiinde açılan yol üzerinde titrek kavağın kök sürgünleri 55. Aspen root suckers on the recently constructed road at Çomaklı locality, Erciyes Mountain 56. Demirci kuzeydoğusunda gnays üzerindeki titrek kavak gençliği
56. Aspen regeneration on the gneiss in the NE of Demirci town, W Anatolia
İÇ ANADOLU ve ERCİYES DAĞI / CENTRAL ANATOLIA and ERCİYES MOUNTAIN 57. Erciyes Dağı’nın eteklerinde titrek kavak meşceresinden sağlanan titrek kavak odun steri. 57. Aspen wood storage as a row produced from the aspen stands in the edge of Erciyes Mountain 58. Erciyes Dağı Ortaseki mevkiinde birikinti konisinden eğimli yamaçlara doğru yayılan titrek
kavaklar
58. Aspen spreading areas from the dejection cone to sloping areas of Erciyes Mountain at the Ortaseki locality
59. Kayseri Sultansazlığı civarında Erciyes Dağına doğru ilerleyen titrek kavak topluluğu
59. Aspen community spreading from the wetland called Kayseri Sultan Sazlığı (Sultan wetland) to the upper part of Erciyes Mountain
60. Sivas dolayında paleozoyik kuvarsitler ve kırmızımsı toprak üzerinde farklı yayılma dönemlerini gösteren farklı yaştaki titrek kavak topluluğu
60. Aspen community belonging to different spreading period and different age growing on the Palaeozoic quartzitic schist and reddish soil in the vicinity of Sivas
5
61. Sivas dolayında sarıçam ağaçlandırma sahasını kaplayan titrek kavaklar 61. Aspens occupying the reforestation areas of scots pine in the vicinity of Sivas.
62. Yıldız Dağı (Sivas) eteğinde tahrip edilen orman sahasında hızla yayılmakta olan titrek kavaklar 62. Aspen spreading on the deforested area in the southern flank of Yıldız Mountain in the N of
Sivas city
63. Erciyes Dağı’nın kuzey eteğindeki bazalt çakıllı yamaç deposu üzerine yayılan ve yamaç akmasını önemli ölçüde önleyen titrek kavaklar
63. Aspen trees occupying on colluvial deposit with basalt gravels and preventing debris flow on the lower north facing slopes of Erciyes Mountain.
64. Erciyes Dağı’nın kuzey alt yamacında Ortaseki mevkiinde birikinti konisini kaplayan titrek kavaklar 64. Aspen occupying the dejection cone at the Ortaseki locality on the north facing slopes of Erciyes
Mountain.
65. Erciyes Dağı Çomaklı mevkiinde volkanik regosoller üzerinde yayılan titrek kavaklar 65. Aspens spreading on the volcanic regosol at the Çomaklı locality
DİĞER BÖLGELER/OTHER REGIONS
66. Beyşehir Dedegöl dağlarında karstik depresyonların içerisindeki göknar ve titrek kavak 66. Populus and Abies in the karstic depression Dedegöl Mountain, W of Lake Beyşehir,
Mediterranean Region
67. Yozgat-Ankara arasında yol boyunca meşe orman sahasında görülen titrek kavaklar
67. Aspen trees growing in the destroyed oak forest area between Ankara-Yozgat highway in the Central Anatolia
68. Bitlis dağlarında tahrip edilen meşe orman sahasında Paleozoyik şistler (gnays) üzerindeki titrek kavak topluluğu.
68. An aspen community on the destroyed oak forest of Bitlis Mountains composed of Palaeozoic metamorphic schist (Gneiss) in the East Anatolia.
69. Bitlis-Baykan karayolu kenanında vadi kenarında kolüvyal depo üzerindeki titrek kavak topluluğu 69. Aspen community on the colluvial deposit along Bitlis-Baykan road in the East Anatolia
70. Hafik’in kuzeyinde jips içeren tortul arazi üzerinde yeni gelişmekte olan titrek kavaklar 70. Young aspen trees on the sedimentary terrain containing gypsum in the north of Hafik Town in
the upper part of Kızılırmak Basin
71. Kavaklıdere kasabası civarında Menderes masifi paleozoyik şistler üzerinde kızılçam-karaçam orman kuşağındaki titrek kavak topluluğu
71. Populus tremula community on the Menderes masse metamorphic schist within Pinus nigra- Pinus brutia forest belt near Kavaklıdere town in the Aegean Region
72. Kavaklıdere mevkiinde titrek kavakların gnays üzerindeki kök sistemi 72. Root system of aspen developed on the gneiss in the Kavaklıdere locality
73. Van Gölü’nün kuzeybatısında volkanik Nemrut Dağı’na doğru yol üzerindeki boş alanda yetişmeye başlayan titrek kavaklarlar
73. Aspen trees growing on the bare land along the road on the southern slope of volcanic Nemrut Mountain in the NW of Lake Van, East Anatolia
74. Nemrut Dağında bazalt kayalıkları üzerinde titrek kavak (yeşilimsi renkli) ve huş (sarımsı renkli) 74. A view from the aspen (greenish colour) and birch (Betula, yellowish colour) on the basaltic
rocks inside of caldera of the Nemrut Mountain, NW of Lake Van 75. Nemrut Dağı kalderası içindeki bir titrek kavak topluluğu
75. An aspen community in the caldera of Nemrut Mountain, in the NW of Lake Van
76. Muş’un Solhan ilçesinde andezit üzerinde tahrip edilen alanda yetişen bir titrek kavak topluluğu 76. An aspen community on the destroyed oak forest andesitic area near Solhan town (Muş
province), in the East Anatolia
77. Toroslarda Taşkent kasabası yakınında serpantin üzerindeki titrek kavak topluluğu 77. An aspen community growing on the serpentine near Taşkent town in Taurus Mountains 78. Toros dağlarında Taşkent kasabası yakınında şistler üzerindeki titrek kavak topluluğu,
78. An aspen community growing on the schist in the vicinity of Taşkent town in Taurus Mountains, Mediterranean Region
79. Demirci’nin kuzeydoğusunda gnays üzerindeki titrek kavaklar 79. Aspen on the gneiss in the NE of Demirci town, Aegean Region
80. Gördes’in kuzeydoğusunda gnays üzerindeki karaçam ormanındaki titrek kavaklar
80. Aspens within black pine forest growing on gneiss in the NE of Gördes town, Aegean Region 81. Gördes civarında karaçam ormanı içine gelen titrek kavaklar
81. Aspen growing on the lowerstory of black pine near Gördes town 82. Gördes karaçam ormanı içindeki titrek kavaklar
82. Aspen growing within black pine forest near Gördes town 83. Kazdağlarındaki karaçam ormanındaki titrek kavaklar
83. Aspens within black pine in the Mount Ida (Kaz Mountains), N of Edremit Gulf 84. Istranca dağlarında Demirköy civarında karaçam dikim sahasına gelen titrek kavaklar
84. Aspen growing lowerstory of the Pinus nigra plantation area in the Demirköy town in the Istanca (Strandja) Mountain in the Thrace
85. Istranca dağlarında kayın ormanlarının kesildiği yerlere gelen titrek kavaklar
85. Aspen occurring in the destroyed beech (Fagus orientalis) forest due to road construction in Strandja Mountain
86. Istranca dağlarının güneyindeki meşe orman sahasındaki tikrek kavaklar 86. Aspen in the oak forest area in the southern part of Standja Mountain 87. Istanca dağlarında Demirköy civarında kayınla birlikte bulunan titrek kavaklar
87. Aspen trees that are growing within beech forest in the vicinity of Demirköy, Stranca Mountains 88. Sakarya vadisinde Geyve civarında yangın sahasına gelen titrek kavaklar
88. Aspens growing on the brunt area of Sakarya river valley, near Geyve town 89. Geyve yakınında göknar ve kayınlara birlikte olan titrek kavaklar
89. The mixed forest composed of beech, fir and aspen near Geyve, in the Sakarya river valley. Here aspen 40 cm in diatemer, and 30 m in heigh.
90. Kızılcahamam’ın kuzeyinde karaçam orman sahası ve terk edilen tarlalara gelen titrek kavaklar 90. Aspens on destroyed Pinus nigra forest area and abandoned field in Işık Mountain, N of
Kızılcahamam
91. Kızılcahaman Işık Dağı’nda karaçamların arasındaki titrek kavaklardan bir görünüm.
91. An appearance during fall season Aspen and Pinus nigra mixed forest in the Işık Mountain, N of Kızılcahamam town
92. Ilgaz Dağında şistler üzerinde karaçam ve göknar ağaçları arasındaki titrek kavaklar
92. Aspen young trees within the Pinus nigra and Abies bornmulleriana on the schist in the Ilgaz Mountain, S of western part of Black Sea Region
93. Kastamonu-Tosya karayolu kenarında karaçam ormanı öndeki titrek kavaklar
7
94. Kızılcahamam kuzeyinde Işık Dağı’nda karaçam orman sahasındaki titrek kavaklar 94. Aspens on the black pine forest area in the Işık Mountain, N of Kızılcahamam town 95. Artvin Ardanuç Peynirli Orman İşletme Şefliğinde ladin, sarıçam ve göknar ormanının sağ
tarafındaki titrek kavaklar
95. Aspen trees at the right side of Picea orientalis, Pinus sylvestris and Abies nordmanniana forest in the Peynirli locality of Forest Directory of Andanuç, Artvin, in the eastern part of backward black Sea Region
96. Peynirli Orman İşletme şefliğinde önde titrek kavaklar, arkada sarıçam ve ladinler
96. Aspen in the foreground and Pinus sylvestris, and in the background Picea orientalis mixed forest in the Peynirli forest district of Ardanuç in the east of Black Sea Region
97. Karabük kuzeydoğusunda karaçam ormanından geçen yol kenarındaki titrek kavaklar
97. Aspens along the road crossing the black pine forest in the NE of Karabük, W of Black Sea Region 98. Azdavay (Kastamonu) yakınında tahrip edilen saf sarıçam ormanındaki titrek kavak topluluğu 98. Aspen communities in the destroyed scots pine (Pinus sylvestris) forest near the Azdavay town
(Kastamonu province)
99. Kastamonu platosunun kuzeyinde sarıçam ormanı içindeki titrek kavaklar 99. Aspens within the scots pine forest in the north of Kastamonu Plateau
100. Ilgaz dağlarının kuzey eteğindeki karaçam, sarıçam ve göknar ormanındaki titrek kavaklar 100. Aspens in the mixed forest of P. sylvestris, P. nigra and Abies bornmulleriana in the northern
part of Ilgaz Mountain, W of Black Sea Region
101. Yenice (Karabük) nemli ılıman orman sahasında boylu titrek kavaklar
101. Aspen trees with high tall due to reach direct sun radiation within the humid-mild forest area in Yenice forest (Karabük Province),in the west of Black Sea Region
TİTREK KAVAĞIN VEJETASYON BİLEŞİMİ/VEGETATION COMPOSITION OF ASPEN 102. Akdağmadeni Akdağlarda gnays üzerinde sarıçam ormanı boşluklarındaki titrek kavak ve laden 102. Aspen and Cistus laurifolius on the open land in the scots pine forest in the Ak Mountain
(Akdağmadeni town) in Central Anatolia
103. Sarıkamış sarıçam ormanlarında yer alan titrek kavaklar
103. Pinus sylvestris and Populus tremula vegetation composition within the Sarıkamış scots pine forests
104. Cide güneyinde sarıçam ve titrek kavak karışık meşceresi
104. Pinus sylvestris and Populus tremula mixed forest in the S of Cide town in the Backward Black Sea Subregion in the western Black Sea Region
105. Giresun dağlarında titrek kavak, kayın ve ladinlerden oluşan vejetasyon bileşimi 105. Vegetation composition of Populus tremula, Fagus orientalis and Picea orientalis in the
Giresun Mountains, Eastern Black Sea Subregion
106. Giresun dağlarında titrek kavak ve fındıktan oluşan vejetasyon
106. A vegetation composition composed of Corylus sp and Populus tremula
107. Şebinkarahisar doğusunda Kelkit vadisinin yamacında yarıkurak ortamdaki İran-Turan otsular ile titrek kavaklar
107. Aspens and Irano-Turanian vegetation on the slopes of Kelkit valley belonging to semiarid environment in the eastern part of Şebinkarahisar
108. Giresun dağlarında nemli-ılıman geniş yapraklı orman kuşağının üstündeki titrek kavak, kayın ve ladinler
108. A mixed forest associated with Populus tremula, Picea orientalis and Fagus orientalis growing under humid-mild broad leaf forest belt in the upper forest belt of Giresun Mountains 109. Kelkit havzasının doğusunda Şiran kasabası civarında sarıçam ve titrek kavaklar
109. Populus tremula and Pinus sylvestris in the vicinity of Şiran town in the east of Kelkit basin 110. Cide’nin güneydoğusunda Küre dağlarının batısında ormangülü ve titrek kavak
110. Populus tremula and Rhododendron ponticum in the SE of Cide town in the west of Küre Mountain
111. Kazdağlarının kuzey yamacında titrek kavak, göknar ve kayın karışık ormanı
111. Mixed forest composed of Populus tremula, endemic Abies equi-trojani and Fagus orientalis on the north facing slopes of Mont Ida, S of Marmara Region
112. Gördes’in kuzeydoğusunda karaçam ağaçlandırma sahasını işgal eden titrek kavaklar
112. Aspen occupying the reforestation area of black pine in the northeastern part of Gördes town, Aegean Region
ŞEKİLLERİN LİSTESİ / LIST OF FIGURES 1. Kuzey Yarımküre’de titrek kavağın yayılışı 1. Distribution of aspen in the North Hemisphere
2. Titrek kavağın tohum transferi ve ağaçlardırma açısından bölge ve alt bölgelere ayırımı 2. Dividing into region and subregion of aspen in terms of seed transfer and reforestation 3. Türkiye’nin ekolojik bölgeleri
3. Ecoregions of Turkey
4. Yukarı Harşit ve Kelkit havzalarında titrek kavağın yayılışını gösteren profil 4. Profile showing the distribution of aspen in the Upper Harşit and Kelkit basins 5. Horasan-Oltu arasında titrek kavağın yayılışını gösteren profil
5. Profile showing the distribution of aspen between Horasan and Oltu 6. Serçeme havzasında titrek kavağın yayılışını gösteren profil
6. Profile showing the distribution of aspen in the Serçeme basin 7. Türkiye’de Temmuz ayı bağıl nem dağılışı
7. The distribution of relative humidity of July in Turkey 8. Türkiye’de yıllık ortalama yağış dağılışı
8. Mean annual precipitation distribution of Turkey 9. Türkiye’de Temmuz ayı yağış dağılışı
9. The distribution of July precipitation of Turkey 10. Türkiye’de karla örtülü günler sayısı
10. Snow cover days of Turkey
11. Türkiye’de yıllık ortalama sıcaklık dağılışı 11. Mean annual temperature distribution of Turkey 12. Türkiye’de Temmuz ayı sıcaklık dağılışı
12. Mean July temperature distribution of Turkey 13. Ocak ayı ortalama sıcaklık dağılışı
13. Mean January temperature distribution of Turkey 14. Türkiye iklim bölgeleri
14. Climatic regions of Turkey 15. Türkiye’nin jeoloji-litoloji haritası
9 ÖZET
Titrek kavak; ülkemizin yarınemli-yarıkurak sahalarından başlayarak yarınemli soğuk sahalarına kadar olan ormanların çeşitli nedenlerle tahrip edildiği yerlere öncü ya da primer (öncü) süksesyon olarak gelmektedir. Daha sonra kök sürgünüyle yaygınlaşan titrek kavaklar, nemli-ılıman sahalarda geniş yapraklı ve nemli-soğuk yerlerde iğne yapraklı ormanlar içerisinde bir idare müddeti sonuna kadar kalmaktadır. Buna karşın orman örtüsünün tamamen tahrip edildiği Karadeniz Ardı ve Kuzeydoğu Anadolu ile Erciyes Dağı’nda saf meşcereler oluşturmaktadır. Böyle sahaların en yaygın olduğu yerler; Yukarı Harşit ve Kelkit havzaları ile Çoruh nehri havzasına giren Oltu-Narman ve Tortum, Köprüköy- Sarıkamış arası, Serçeme-Ovacık, Kızılırmak havzalarının yukarı bölümleri ile Erciyes Dağı ve Doğu Anadolu’nun güney ve kuzeybatı kesimleridir.
Titrek kavakların en yaygın olduğu sahalar; kışları kar yağışlı ve soğuk, yazları serin geçen yıllık ortalama sıcaklığın 8°C’den başlayarak 0°C’ye kadar yaklaştığı, en
düşük sıcaklığın -40oC’nin altına kadar indiği, yıllık ortalama yağışın 600 mm’nin
üzerinde olduğu karasal ve yarı karasal iklim bölgesidir. Bu sahalara düşen yağışın yarıdan fazlasını kar yağışları oluşturur. Titrek kavaklar aynı zamanda vejetasyon döneminde bağıl nemin % 60’ın üzerinde olduğu ve su açığının fazla olmadığı, başka bir anlatımla kuraklığın fazla etkin olmadığı yerlerde yoğunlaşır.
Topografya açısından titrek kavaklar; deniz kenarlarına yakın yerlerden başlayarak 2400 m’nin üzerine kadar çıkar. Yarıkurak-yarı nemli alanlarda nemli hava kütlesini alan dağların kuzey yamaçlarında, yarı nemli alanlarda ise genellikle tüm bakılarda bulunur.
Titrek kavaklar; metamorfik (gnays, mikaşist), volkanik (peridotit-serpantin, bazalt, andezit, volkanik kum ve tüf), tortul (kireçtaşı, marn, fliş), yamaç deposu, birikinti konisi gibi tüm ana materyaller üzerinde yetişir. Ancak yumuşak ve iyi ayrışmış ana materyaller ile birikinti koni ve yelpazeleri üzerinde daha hızlı olarak yayılır.
Titrek kavaklar; zonal, azonal ve intrazonal takıma giren topraklar üzerinde özellikle bazalt-andezitler üzerinde andosol benzeri topraklar, kolüvyal ve yüksek dağ-çayır toprakları üzerinde yayılış gösterir (Şekil 1.3).
Titrek kavaklar; iklim bölgelerine göre başta sarıçam olmak üzere, meşe ve karaçamlarla karışık meşcereler oluşturur. Nitekim saf titrek kavak meşcereleri; sarıçam ormanlarının tamamen tahrip edildiği Kuzeydoğu Anadolu’da ve İç Anadolu’da Erciyes Dağı’nda meşe orman alanlarında bulunur. Karışık meşcereler halinde ise Doğu Anadolu’da meşelerle, Batı Anadolu ile Orta ve Batı Karadeniz Ardı bölgelerde karaçamla, Karadeniz ardı bölgelerde sarıçamla karışık meşcereler halindedir. Titrek kavaklar; az miktarda Kavaklıdere’de olduğu gibi karaçam- kızılçam ormanları arasındaki geçiş kuşağında, nemli ılıman ve nemli soğuk iklim koşullarının etkili olduğu Karadeniz kıyı kuşağı dağlarında kayın, göknar ve hatta ormangülü arasında fertler ve küçük topluluklar halinde yer alır.
Titrek kavaklar; ekolojik koşullar dikkate alınarak tohum transferi, ağaçlandır- ma ve doğal tensille yayılış alanları açısından aşağıdaki bölge ve bölümlere ayrıl- mıştır (Şekil 1.3).
1. Karadeniz Ardı ve Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi. Bu bölge, Yukarı Harşit havzası ile Kuzeydoğu Anadolu’da yukarı Çoruh ve Kura havzalarını içerir. Kışları karla kaplı ve çok soğuk, yazları serin geçen karasal iklim koşulları hüküm sürdüğü bu bölge sarıçam ormanlarının yayılış alanı içerisinde yer alır. Bu bölge kendi arasında;
Yukarı Harşit Havzası,
Yukarı Oltu-Narman ve Tortum havzaları, Köprüköy-Sarıkamış arası,
Yukarı Serçeme-Ovacık Havzası olmak üzere dört bölüme ayrılmıştır. 2. Yukarı Kelkit Havzası. Yarıkurak-yarınemli karasal iklim koşullarının etkili olduğu ve sarıçam orman sahasına tekabül eden bu bölge, Kelkit vadisinde Şebin- karahisar’dan başlayarak Şiran’ın kuzeyine kadar uzanan Yukarı Kelkit havzasında yer alır.
3. İç Anadolu Bölgesi. Karasal yarıkurak iklim koşullarının etkili olduğu ve meşe
orman sahasının yer aldığı bu bölge; Erciyes Dağı,
Yukarı Kızılırmak havzası olmak üzere iki bölüme ayrılmıştır.
4. Doğu Anadolu Bölgesi. Elazığ doğusunda Karakoçan’dan başlayarak Bingöl,
Solhan üzerinden Muş Ovası ve Van Gölü’nün kuzeyini takiben Çukurca’ya kadar devam eden bu bölgede kışları soğuk, yazları serin geçen yarınemli iklim koşulları etkilidir. Meşe ormanlarının yer aldığı bu bölge;
Bingöl-Çukurca,
Tunceli-Pülümür araları olmak üzere iki alt bölüme ayrılmıştır.
Tohum transferi, her bölgedeki bölümler içerisinde yapılmalıdır. Ağaçlandırma açısından ise ağaçlandırma çalışmasında çeşitli güçlüklerin olduğu Erciyes Dağı, Sivasın doğusundan itibaren Kızılırmak, Oltu-Narman ve Tortum ile Kelkit havzalarının yukarı bölümleri, doğal tensille titrek kavak ağaçlandırmaları kolayca yapılabilir. Diğer bölgelerde orman içi ve kanarlarında küçük topluluklar ve fertler halindeki titrek kavaklar, diğer ağaçlarla rekabet halinde olup, genellikle bir idare müddeti sonunda ortadan kalkma temayülü göstermektedir.
11 TİTREK KAVAK HAKKINDA GENEL BİLGİLER
Söğütgiller familyasına ait olan titrek kavağın Kızılcahamam Güvem mevkiindeki Pliyosen marnlı göl çökellerinden bulunan fosillerden de anlaşılacağı üzere Tersiyer’den beri orman alanlarında yetiştiği ortaya çıkmaktadır. Hafif rüzgârlarda bile yaprakları titreyerek ses çıkaran bir ağaç olması nedeniyle titrek kavak ismi verilmiştir. Yapraklar ovalimsi, yuvarlak biçimli, kenarları dalgalı, 6-8 cm uzun saplı, üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü mavimsi-yeşildir. Çok miktarda sürgün verme kabiliyeti vardır. Genç sürgünler parlak cilalı kahve-sarı renklidir. Kuvvetli kütük, kök sürgünü verir. Dişi fertler gür ve yeşil iken, erkek fertler ise açık yeşil nispeten zayıftır (Foto 1, 2).
Ormanların çeşitli nedenlerle tahrip edildiği alanlara gelen öncü ya da sekonder süksesyona ait bir ağaç türüdür. Orman içi alanlardaki boşluklarda yetişen titrek kavak, sahanın asli ağaç ve ağaççıkların gelmesiyle rekabet edemeyerek bir idare müddeti sonunda ortamdan çekilir. Boş alanlarda ise yayılışını sürdürür. Optimum yetişme koşullarında diğer orman ağaçları kadar boy ve artım yapar, ancak belli bir yaştan sonra öz çürüklüğü başlar. Hızlı büyümesi nedeniyle kereste ve odunu yumuşak olduğundan kontrplak, ambalaj yapımında ve kâğıt ham maddesi olarak kullanılmaya uygundur.
Yayılış alanı, diğer ağaç türlerine göre oldukça geniştir. Kuzey Yarım Küre’de özellikle Avrasya’da nemli-ılıman bölgelerdeki geniş yapraklı, soğuk-nemli ve yarı nemli bölgelerdeki iğne yapraklıların yayılış alanı kadar olan bölgelerde görülür. Nitekim Akdeniz Havzası’nın kuzeyinden batıda İrlanda ve Büyük Britanya’dan başlayarak tüm Avrupa kıtasını kapladıktan sonra Tibet Platosu ve Orta Asya çölleri dışında Asya kıtasının kuzey kesiminden Japonya adalarına kadar yayılış gösterir. Kuzey Amerika’da da önemli yayılış alanına sahiptir. Ülkemizde ise Akdeniz Bölgesi’nde kızılçam kuşağı ve İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bozkır ve Doğu Anadolu uzun boylu bozkır-çayır alanları dışındaki bölgelerde görülür (Şekil 1).
Foto/Photo 1.Titrek kavağın yaprakları /Leafs of aspen
Foto/Photo 2. Erciyes dağı Ortaseki mevkiinde titrek kavağın önde muhtemelen yeşil dişi fertleri, arkada açık yeşil olanlar erkek fertleri görülüyor. The distribution of female aspen with green and male with pale green at the Ortaseki locality in Erciyes Mountain
Yayılış alanındaki iklim koşulları dikkate alındığında titrek kavaklar; nemli ve ılıman okyanusal iklimden nemli soğuk karasal iklim bölgelerine kadar olan sahada yetişir. Özellikle Sibirya’daki yayılış alanlarına bakıldığında titrek kavağın soğuğa karşı en dayanıklı ağaçlar arasında olduğu, özellikle sarıçam ve huşlar kadar
13
yetiştiği rahatlıkla söylenebilir. Bu nedenle titrek kavaklar, Avrasya ve Kuzey
Amerika’da nemli-soğuk alanlara doğu yayılış alanı artarak, 66o33’dan geçen Kuzey
Kutup Dairesine (Artktik circle)’ne kadar çıkar (Şekil 1).
Vejetasyon kompozisyonu yönünden titrek kavaklar; nemli ılıman bölgelerdeki geniş yapraklı ağaçlarla, nemli-soğuk bölgelerdeki doğu ladini, göknar ve sarıçamlarla, karasallığın görüldüğü yarıkurak-yarınemli bölgelerde meşelerle birlikte meşcereler oluşturur.
Yayılış alanları dikkate alındığında titrek kavaklar; Orta ve Kuzey Avrupa’da kumlu çakıllı moren depoları, buralardaki metamorfik kaya grubundan yer alan kristalin asit özellikteki kayalar üzerinde, Türkiye’deki durum ele alındığında her türlü ana materyal üzerinde yetişir. Ayrışmış yumuşak ana materyaller üzerinde ise hızla yayılır.
Toprak reaksiyonu yönünden asit (pH 4.5), nötr ve hafif alkali (pH 7-7.5) topraklar üzerinde bulunur. Vadi içlerine doğru nemli toprakta iyi gelişme gösterir. Titrek kavak tohumların etrafında tüysü tüy demetleri vardır. Tohum olgunlaşma zamanı Mayıs-Hazirandır. Daha sonra tohumlar rüzgârla uçarak dağılır. Nemli topraklarda çimlenme gücü bulan tohumlar bu yeteneğini çabuk yitirirler. Meyve- leri, Mayıs ayında görülür. Çiçeklenme Mart-Nisan aylarında ve yapraklanmadan önce olur. Geniş ve yuvarlak bir tepe yapar. Tepe çapı en fazla 10-15 m arasında değişir. Gövdede doğal budanma görülür. Optimum koşullarda hızla büyüyen titrek kavaklar, 100 cm’ye kadar çapa, 40 m civarında boya ulaşır.
Yatay yönde gelişen sığ kök yapısına sahip olan titrek kavak, toprak yüzeyini adeta örümcek ağı gibi sarar. Hızla ayrışan yaprakları sayesinde toprağın organik maddece zenginleşmesini sağlar ve toprakta furda ve taneli yapı oluşturur; toprak oluşumunu hızlandırır. Bu özellikleri nedeniyle titrek kavakların olduğu sahanın infiltrasyon ve su tutma kapasitesi yüksek, yağıştan yüzeysel akıma geçen su miktarı son derece düşük olup erozyonu önemli ölçüde önler. Ayrıca toprağın bakteri ve mantar yönünden zenginleşmesine de neden olur.
Titrek kavak, ışık ağacı olduğundan öncü tür olarak daha ziyade yol kenarların- da, orman için açık alanlarda ve orman örtüsünü tamamen yitirmiş yerlerde gelişme gösterir. Çevredeki ağaçların gölgelediği yerlerden kaçınır ve ayrıca çevredeki ağaçların büyümesiyle oluşan gölgeli ortamda ancak bir idare müddeti kadar hayatiyetini sürdürür.
Türkiye açısından değerlendirildiğinde titrek kavaklar, ağaçlandırmada arazi hazırlığından fidan üretimine kadar birçok güçlüğün olduğu İç Anadolu’nun doğu- sunda kurakçıl orman-antropojen bozkır yarıkurak-yarınemli karasal alanlardan, sarıçamların yetişme sahasına tekabül eden nemli-yarınemli soğuk alanlara kadar doğal yoldan yayılma yeteneğine sahiptir. Erciyes dağında yürütülen titrek kavak ağaçlandırması konusundaki araştırmanın sonuçları da dikkate alınarak yukarıda belirtilen sahalardaki titrek kavak ağaçlandırılması, ağaçlandırma çalışmalarına yeni bir alternatif oluşturacaktır.
Bölüm:
I
ARAŞTIRMANIN KONUSU, AMACI, METOT ve MATERYAL İLE LİTERATÜR ÖZETİ Araştırmanın Konusu ve Amacı
En hafif rüzgârlarda bile titreyen yapraklarından dolayı, ülkemizde titrek kavak denilen Populus tremula L, ormanların yangın ve aşırı kesim gibi çeşitli yollardan tahrip edildiği sahalara öncü tür olarak gelmekte, daha sonra bölgenin ekolojik koşullarına göre en iyi yetişen klimaks ağaç ve ağaççıklarının yetişmesiyle karışık ve saf meşcereler oluşmaktadır. Nemli bölgelerdeki karışık meşcerelerde, bir idare müddeti sonucunda titrek kavakların sahadan çekilmesiyle, tekrar bölgenin asli ya da klimaks vejetasyonu hakim duruma geçmektedir. Titrek kavak gibi öncü türlerin ekolojik istekleri, sahanın asli vejetasyonuna göre düşük olduğundan hızlı bir yayılma yeteneğine sahiptir.
Araştırmanın üç temel amacı vardır. Bunlardan biri, ülkemizde orman içi, orman kenarı ve orman dışındaki sahalarda yetişen titrek kavağın yayılış alanlarını belirlemek, ikincisi bu yayılış alanında titrek kavağın ana ekolojik özelliklerini ortaya koymak ve üçüncüsü ise titrek kavakların hızla yayıldığı alanları ve yapılacak ağaçlandırma sahalarını belirlemek ve tohum transferi yönünden bölge ve bölüm- lere ayırmaktır. Bu amaçlar doğrultusunda 2016 yılı Temmuz ayında başlayan arazi gezileriyle devam eden araştırma, 2018 yılı sonuna doğru tamamlanmıştır.
Materyal ve Metod
Titrek kavakların öncü tür olarak yetiştiği, özellikle meşcere oluşturduğu alanlar, 2016-2018 yılları arasında gezilmiştir. Bu gözlemler sırasında titrek kavağın yayılışı, yetiştiği sahalardaki ana materyal, toprak, topografya özellikle bakı ve yükseklik durumu ile diğer türlerle olan bileşimi incelenmiştir. Bu özellikleri her birini belirten fotoğraflar çekilmiştir.
Titrek kavağın yetiştiği sahaların iklim özellikleri, Uygulamalı Klimatoloji kitabındaki yıllık ortalama ve Temmuz ayı sıcaklıkları, yıllık ortalama ve vejetasyon dönemini karakterize eden Temmuz ayı yağışı, Temmuz ayı ortalama bağıl nem haritalarından yararlanılmıştır (Atalay 2012). Titrek kavağın yetiştiği sahaların jeolojisi ve ana materyali, Türkiye Litoloji Haritası’ndan sağlanmıştır (Atalay 2017). Böylece titrek kavakla sıcaklık, yağış ve havadaki nem ile ana materyal arasındaki ilişkiler ana hatlarıyla belirlenmiştir. Daha önce yapılan doğu ladini (Atalay 1984),
15
sedir (Atalay 1987), doğu kayını (Atalay 1994), kızılçam (Atalay ve diğ. 1998), karaçam (Atalay ve Efe 2010) ve sarıçam (Atalay ve Efe 2012) ve ormanlarının ekolojisi ve tohum transferi açısından bölgelere ayrılması ile Türkiye’nin Ekolojik Bölgeleri (Atalay 2014) yayınları dikkate alınmıştır. Şimdiye kadar Titrek kavak konusunda doğrudan ve dolaylı olarak yapılan yayınlar da araştırmamıza ışık tutmuştur.
Yukarıda belirtilen veriler ışığında titrek kavağın genel ekolojik özellikleri ana hatlarıyla ortaya konulmuş; Türkiye’deki yayılış alanları içerisinde hızla yaygın- laşma gösteren alanlar ayırt edilmiş ve sadece buralarda ağaçlandırma yapılacak alanlar da belirtilmiştir. Ağaçlandırma yapılacak alanlar, aynı zamanda tohum transfer bölgeleri olarak da ayırt edilmiştir.
Literatür Özeti
Şimdiye kadar elimize geçen araştırmalarda titrek kavağın ormanların tahrip edildiği alanlarda öncü bir tür olduğu belirtilmiş ve orman işletmeciliğinde bu ağacın ekonomik değerinin diğer orman ağaçlarına göre düşük olduğu dikkate alınarak ortamdan kaldırılması hedeflenmiştir. Ancak yangın ve çeşitli tahriplerle orman varlığını yitiren sahalara gelen titrek kavağın toprak aşınmasını ve selleri önemli ölçüde önlediği konusu gündeme getirilmemiştir.
Titrek Kavak konusunda şimdiye kadar yapılan çalışmalar tarih sırasına göre aşağıda özetlenmeye çalışılmıştır.
Sarıbaş (1989), Türkiye’nin Euro-Siberian (Euxine) bölgesinde doğal olarak yetişen kavakların morfolojik (dış morfolojik, İç morfolojik ve palinolojik) özellikleri üzerine araştırmada; deniz yüzeyinden yükseklere doğru çıkıldıkça ilkbahar ve yaz odunlarının mm’deki trahe sayılarında bir artış görüldüğü, ilkbahar odunlarındaki traheler, yaz odunların trahelerinden daha geniş olduğu, trahe çaplarında deniz seviyesinden yükseldikçe daralma görüldüğü belirtilmiştir. Trahe hücre gruplaş- malarının radyal yönde 2-8, küme biçiminde ise 3-10 arasında değiştiği belirtilmiştir.
Akarsu boylarında yer alan Populus alba’ya Gleviç (Bafra), Yenice (Karabük) Podbaşı (Adapazarı), Yenişehir (Bursa), Ovakorusu (Karacabey) ve Langos ormanı (Demirköy) rastlanıldığı belirtilmiştir.
Titrek kavakların sarıçamların yayılışından daha geniş bir alanda olduğu, bu nedenle çok sayıda ekotipinin bulunduğu, genellikle Kuzey ve dağ tipi ile alçak arazi tipi olmak üzere iki tipe ayrıldığı, dikey yayılış sınırının ormanın üst sınırına kadar ulaştığı, Kafkaslar’da 2200 m’ye, Alplerde 2000 m, Doğu Anadolu’da 2100 m’ye çıktığı belirtilmiştir.
Toprak yönünden titrek kavağın kuru topraklarda yetiştiği, ancak humusça zengin toprakları tercih ettiği, mineral madde bakımından zengin, killi balçıklı topraklarda su gıdalanması iyi topraklarda görüldüğü, kültür kavaklarının
yetişmediği fakir topraklarda yetişebilme özelliği gösterdiği bu durumun kavakların yayılmasında büyük avantaja sahip olduğu, yetiştiği ortamlarda diğer ağaç türlerini sıkacak şekilde kökleri ile bir örtü oluşturduğu, köklerin yayılmasıyla komşu derin köklülerle birlikte yaşadığı ağaçları sahadan uzaklaştırıcı kuvvetli etki yaptığı, derin köklülerle birlikte yaşadığı, yaprakları yüksek miktarda tanen taşıdığından bazen ayrışmaları zayıf olup iyi ayrışmaz, bununla beraber yaprakların toprak üzerinde olumlu etkisinin olduğu vurgulanmıştır.
Kavak türleri arasında ormanlarımızda en yaygın olarak titrek kavağın bulunduğu, ılıman iklimleri tercih ettiği, fakat soğuk bölgelerde ve yüksek yerlerde de yetiştiği, kuzey ve doğu bakılar başta olmak üzere tüm bakılarda bulunduğu belirtilmiştir. Cezyir’de 35. kuzey enleminden 71. kuzey enlemine kadar olan sahalarda yetişmektedir. Ayrıca Atlas Okyanusu’ndan Japon adalarına kadar uzanır.
Paleontolojik araştırmalara göre titrek kavağın Kretase döneminde izlerine rast- lanılmış, Senomaniyen (Miyose) tabakaları içerisinde iyice gelişmiş olduğu, Üst Oligosen’den itibaren yaygınlaştığı, Miyosen’de kavaklar büyük gelişme göstererek bütün kavak grupları görülmeye başladığı, geçmişte ve günümüzde ormansızlaşan yerlerde ilk görülen önce ağaç olduğu belirtilmiştir.
Populus tremula L., dış görünüşleri yöresel farklar gösterdiği, genç titrek kavakların taçları daha derli toplu, yaşlıların ise yayvan ve geniş olduğu, 40-50 cm çapa ve 22-25 m boya erişebildiği, yayvan ve yüzeysel köklü olduğu, bitkisel rekabetin az olduğu ve sıcaklığın yeterli olduğu alanlarda genç ve sağlıklı ağaçların bol sürgün verdiği açıklanmıştır.
Tunçtaner ve Tulukçu (1991)’nun titrek kavağın çelikle üretimi üzerinde yaptıkları araştırmada, titrek kavağın Leuce seksiyonunun Trepidae alt seksiyo-
nuna bağlı ağaç türlerinden olduğu, Kuzey Yarım Küre’de 35-70o kuzey enlemleri
arasında yaygınlaştığı, Kuzey Amerika’da Populus tremuloide’ler, Avrupa ve Asya’da Populus tremula türlerinin yayılış gösterdiği belirtilmiştir. Ülkemizde meşe, çam, ladin ve göknarla karışım yaptığı ve öncü ağaç olarak akarsu kenarları ve orman içi açıklıklarda bulunduğu kaydedilmiştir.
Araştırmada son yıla ait kök sürgünlerinden alınan 5 cm uzunluğunda çeliklerde kriter olarak hastalık ve böcek zararlılarına karşı dayanıklı ilk gövde formu gibi parametrelerin kullanıldığı, kök çelikleri ve bundan elde edilen fidanlardan alınan yeşil çeliklerin serada belli koşullar altında bir dizi araştırma çalışmalarına tabi tutulduğu belirtilmiştir. Yapılan Duncan testine göre; Dursunbey 1, Türkeli 2, Dursunbey 4, Demirköy 2 ve 3, Düzce 8, Dursunbey 2, Düzce 4 bireyden olmak üzere bireyler en iyi kök geliştirerek sıralamada ilk grubu oluşturduğu, kök çeliğinin ortam ile aynı seviyede dikili 7-10 mm çelik kalınlığı ve perlit ortamı içinde köklenme için uygun özellikler saptandığı belirlenmiştir.
Ülkemizde doğal ormanlar içindeki üstün nitelikli bireylerin seçimi çalışmalarına ağırlık verilmesi ve titrek kavak ıslahının geniş bir genetik temel üzerinde oturtulmasının gereği vurgulanmıştır.
17
Uluer ve Özay (1993)’ın Titrek Kavaklarda (Populus tremula L.) görülen gövde çürüklükleri üzerine araştırmalarda, Marmara ve Batı Karadeniz bölgelerindeki titrek kavaklar (P. T. L.)da gövde çürüklüğünün Phellunus tremula (Bond.) bond. ve Borisov mantarının öz odununda beyaz çürüklüğe sebebiyet verdiği, çürüklüğün 16 yaşında başladığı ve çürük odun oranı 60 yaşında maksimum seviyeye ulaştığı ve bu yaştan sonra çürüklülük oranının azaldığı saptanmıştır.
Gövde çürüklüğü olan ağaçlara hastalığın gövdeye genellikle budak yerlerinden girdiği, konsantrik olarak aşağıya kısmen de yukarıya doğru yayıldığı ve öz odunu- nu tahrip ettiği tespit edilmiştir. Budak yerinde diri oduna da kısmen zarar verdiği gözlenmiştir.
Odun ham maddesine olan ihtiyacın sürekli artması ve mevcut ormanların ihtiyacı karşılamaya yetmemesi, kavak odunu üretim yapılacak alanların sınırlı oluşu, potansiyel kaynak olarak titrek kavaklardan daha fazla faydalanmasını gündeme getirdiği ve günümüze kadar titrek kavakların ihmal edilmesinde gövde çürüklüğünün önemli bir etken olduğu kaydedilmiştir.
Titrek kavaklarda 100 yaşında bile ortalama hacim artımının durmadığı, cari artımda da bir azalma olmadığı, 60 yaşından sonraki sağlam odun oranı artışından istifade edilebileceği beyan edilmiştir. Mantarın ağacı öldürmediği, ancak odunun dayanıklılığını azaltarak rüzgâr, fırtına kar gibi dış etkenler sebebiyle ağacın doğal ömrünü kısalttığı açıklanmıştır.
Tunçtaner (1993)’in Türkiye’de kavak ve söğütlerde gen kaynaklarının korunması ve değerlendirilmesi konusundaki araştırmasında; Türkiye’ nin Avrupa’da kavak üretimi yönünden 2. sırada olduğu ve kavak gen kaynaklarının korunması ve geliştirilmesinin gerekli olduğu vurgulanmış, kavak ve söğütlerin gen kaynaklarının bulunduğu yerler harita üzerinde gösterilmiştir. Türkiye’de titrek kavak, karakavak, akkavak ve boz kavakların populâsyonlarından seçilen üstün fertler bölge, işletme müdürlüğü, bölge şefliği, mevkii, bölme numarası, yaş, cm ve boy olarak tablo halinde verilmiştir.
Anonim (2014), Türkiye Milli kavak Koordinatörlüğü VIII. Genel Kurul Toplantısında titrek kavağın çeşitli özelliklerini belirten bildiriler sunulmuştur.
Ertürk ve Karahan (2014), “Türkiye’de titrek kavak (Populus tremula L.) alanlarının irdelenmesi” konusundaki araştırmalarında, güncel verilere göre Türkiye’de 134 bin ha titrek kavak bulunduğu, bunun 76.5 bin ha verimli koru, 57.2 bin hektarı bozuk koru niteliğinde olduğu, en fazla yayılış alanlarının Trabzon, Erzurum ve Giresun bölge müdürlüklerinde bulunduğu ve bu bölge müdürlük- lerinde sırasıyla 36.6 bin ha, 31.7 bin ha, 20.8 bin ha saha kapladığı belirtilmiştir.
Araştırmada, kapalı tohumlular alt grubunda yer alan kavakların 100’den fazla türü ve birçok varyetesi ile sayısız melez ve klonlarının olduğu, Türkiye’deki türlerin akkavak (P. alba), karakavak (P. nigra), Fırat kavağı (P. euphratica), titrek kavak (P. tremula L.), boz kavak P. x canascens, P alba xp tremula melezinden oluştuğu vurgulanmıştır. Titrek kavağın bütün Avrupa kuzeybatı Afrika, Lübnan, Ön Asya, Kafkasya ve Sibirya’ya doğru yayılış gösterdiği, Türkiye’de Batı Trakya, Batı
Anadolu ve Karadeniz mıntıkaları ile Güneydoğu ve İç Anadolu stebi dışında kalan tüm ormanlarımızda yapraklı ve iğne yapraklı karışık meşcerelerinde küme halinde ve serpili olarak yangın geçirmiş ve traşlama alanlarında saf meşcereler halinde bulunduğu ve titrek kavakların 2350 m kadar çıktığını vurgulamışlardır (Öner ve Aslan 2002).
Titrek kavağın sığ kök geliştirdiği, kök sıkışıklığına karşı hassas olduğu, odunu- nun elastiki ve yumuşak olup kolay işlendiği, yüksek kesimlerde kar ve taş çığlarının oluşumunun önlenmesinde ve hidrolojik yönden yararlı olduğu belirtilmiştir. Sadece Rusya’da kontrplak, fıçı imali, kibrit endüstrisi için yılda 3
milyon m3 titrek kavak odununa ihtiyaç olduğu, ışık isteği yüksek olduğundan açık
sahayı hemen kapattığı, endüstriyel ağaçlandırmalarda kullanılabilecek tür olduğu, kök sürgünleriyle toprağı koruyucu ve ıslah edici özelliği olduğu vurgulanmıştır.
Araştırmanın sonucunda ise ormanlarda zahmetsiz, masrafsız, kolayca yetişe- bilen, biraz ihmal edilmiş bu türümüzden Trabzon Orman Bölge Müdürlüğü’nün azımsanmayacak ekonomik kazanç sağladığı, odun ham maddesi ithaline yılda 3 milyar dolar harcandığı düşünülürse, hızlı gelişen türlerle yapılacak ağaçlandır- maların ne kadar önemli olduğu açıklanmıştır. Bu kapsamda OGM’de endüstriyel ağaçlandırma çalışmaları eylem planı (2013-2023) hazırlandığı, titrek kavaklarla yapılacak endüstriyel ağaçlandırmalarda da bu plan yer aldığı, traşlama kesim yapılması hâlinde titrek kavağın meşe türleri gibi 1 m civarında sürgün verdiği ve baltalık olarak işletildiğinde endüstriyel odun ihtiyacımızı karşılama konusunda üzerinde durulması gereken bir kavak türü olduğuna dikkat çekilmiştir.
Araştırıcılar, “Titrek kavakların özellikle gen kaynaklarının insitu ve exsitu korunması sağlanmasının gerekli olduğunu, gerek arazide gerekse laboratuarda yapılacak ıslah çalışmalarıyla daha hızlı büyüyen, odunun teknolojik özellikleri daha iyi olan, dona, kuraklığa ve hastalıklara dayanıklı gibi kolonların geliştirilmesi tamamlanarak endüstriyel ağaçlandırmalara kazandırılmasının ülkemizin yararına olabileceğini, erozyonu önleme çalışmalarında özellikle yüksek sahalarda yapılacak endüstriyel ağaçlandırmalarda ve toprak ıslahı gibi projelerde rahatlıkla kullanılabileceği düşünülmelidir” şeklinde açıklama yapmışlardır.
Gürboy (2014), “Biyoenerji ham maddesi kavak” adlı yayınında yapraklı ağaç odunlarının ana bileşeninden oluşan selülozun % 49-54, hemiselülozun %14-37, ligninin ise % 17-30 kadar bulunduğunu, buna karşın iğne yapraklı ağaç odunla- rında selülozun % 42-50, hemiselülozun % 11-27, ligninin ise % 20-30 kadar olduğunu belirtmiştir. Kavak türleri ve melezlerdeki selüloz miktarının % 42-49, hemiselülozun % 16-23 ve ligninin % 21-29 kadar olduğu ifade etmiştir. Farklı kavak türlerinin element bileşiminin fazla değişiklik göstermediği, kavak türlerinde kül miktarının % 0.6-2.13 kadar olduğu vurgulanmıştır. Kavak türlerinde ekstratif madde miktarının % 1.4-3.6’le düşük olduğu, melez kavaklarda yoğunluğun 0.33-
0.37 g/cm3 civarında olduğu belirtilmiştir. İki kademeli hidroliz proseslerinde ilk
19
olduğu, mevcut şekerlerin yaklaşık % 80-95 kadar iken selülozun glikoza dönüşüm veriminin genellikle % 40-60 değeriyle düşük olduğu ifade edilmiştir. Minestona (ABD)’da yetişmiş 13 yaşındaki melez kavak odunları ile yapılan bir araştırmada %35-45 alkol veriminin elde edildiği belirtilmiştir.
Sonuç olarak, kavak yoğunluğunun düşük ve gözenekli yapıda olması, yüksek selüloz içeriği, düşük kül ve ekstraktif madde içeriği, orta derecede lignin ve hemiselüloz miktarına sahip olması gibi nedenlerden dolayı, özellikle alkol ve diğer biyoesaslı malzemelerin üretimi için cazip bir ham madde olduğu açıklanmıştır. Ancak, ülkemiz için mevcut kolonların belirlenebilmesi için ayrıntılı çalışmaların yapılması gerektiği ifade edilmiştir.
Tamyüksel ve Fidan (2014), “Titrek kavak (Populus tremula)’ın Kök Çelikleriyle Üretiminde Etkili Olan Faktörlerin Belirlenmesi” başlıklı yayınlarında; titrek kavak kapsüllerinin içerisinde çok sayıda olan tohumlarının Mayıs-Haziran aylarında dişi çiçeklerle birlikte olgunlaştığını ve yuvarlak kapsüllerin ikiye ayrılmasıyla saçıldığını, tohumların rüzgârla uzağa taşınmasına yarayan ipek tüylü kanatların bulunduğunu ve çimlenme yeteneklerinin yüksek olduğunu, fakat bu özelliğinin doğada birkaç gün içinde kaybettiğini vurgulamışlardır. 1000 adet titrek kavak tohumunun 0.11 gram olduğunu, bol tohum yılının 4-5 yılda bir meydana geldiğini, bir yılda bir ağaçtan 54 milyon tohum sağlanabildiğini açıklanmışlardır. Tohum veriminin 15-20 yaşında başladığı, sürgünden gelenlerde ise bu sürenin daha erken olabildiği belirtilmişlerdir. Titrek kavağın gençlik çağında kazık kök geliştirdiğini, daha sonraki gelişme çağlarında ise sığ kök geliştirdiğini, bu nedenle rüzgârla kolayca devrilebildiğini, kök sistemi ilerleyen yıllarda tepe çapını aşarak gövdeden yatay yönde 35 m kadar ilerlediğini ifade etmişlerdir.
Bir ışık ağacı olan titrek kavak populasyonlarında erkek bireylerin daha az sayıda olduğunu, erkek bireylerin toprak istekleri daha az olduğu için daha fakir yerlerde yetişebildiğini, aynı şekilde büyük boyutlu, daha geniş tepeli, daha gelişmiş kök sistemlerine sahip fertlerin bulunduğunu, erkek fertlerde odunun daha iyi teknik özelliklere sahip olduğunu ve direncinin % 4-18 daha fazla olduğunu belirtmişlerdir. Buna karşın dişi bireylerin Fomes igniarus Fr. ve F. tremula mantarlarının meydana getirdiği çürüklüğe karşı daha dayanıklı olduklarını Atik (1995) atıf yaparak ifade etmişlerdir.
Aynı araştırmada, genetik varyasyonu çok geniş olan bir kavak türü olan titrek kavağın diğer kavak türlerinden farklı olarak gövde çeliğinden seri olarak üretile- mediği, bu yüzden doğaya çok kolay yayılım gösterdiği hâlde fidanlıklarda seri üretimin yapılamadığı kaydedilmiştir. Titrek kavağın seri olarak üretimine imkân sağlayacak yetiştirme teknikleri için kök çelikleri alındığı açıklanmıştır. Anaçlık kök çeliğinin İzmit-Kartepe ve Yuvacık’taki ormanlardan seçilen bireylerden olmak üzere iki farklı kaynaktan temin edildiği, 2 farklı yetişme ortamı harcı kullanıldığı, 1. Harcın İzmit orman fidanlıklarında kullanılan mevcut tüp karışımı, 2 harç ithal torf, pomza ve yavaş salınımlı gübreden oluşan karışım olduğu açıklanmıştır.
Sonuç olarak kök çeliği anaçlık parselinden temin edilen 6 cm üstündeki kök çeliklerinin devlet fidanlıklarında kullanılan mevcut tüp karışımından oluşan ortamda en iyi tutma başarısı gösterdiği vurgulanmıştır.
Tamyüksel ve Fidan (2014), araştırmalarında sonuç olarak;
1. Ülkemizde titrek kavak konusunda yapılan çalışmaların ve gelinen seviyenin yeterli olmadığını,
2. Üretimde kullanılacak kök çeliklerinin hem uygulama kolaylığı açısından hem de tutma başarısı açısından kök çeliği anaçlık parselinden temin edilmesi gerektiğini,
3. Anaçlık kök çeliği bahçesinden alınacak 6 cm’nin üstündeki kök çelik boylarının üretimde kullanılabileceğini,
4. Kök çeliklerinin devlet fidanlıklarında kullanılan mevcut tüp karışımından (2 toprak+3 yerli torf+1 pomza+2 humus + 1 hayvan gübresi + 1 çam kabuğu) oluşan ortam, tutma başarısı açısından torf ortamına kıyasla daha başarılı olduğunu,
5. Kök çeliklerinin dış ortamda yetiştirilmesi, seraya göre tutma başarısı açısından daha başarılı sonuç verdiğini,
6. Ülkemiz ormancılığı açısından ilk yapılması gereken işlerden birinin titrek kavak ıslah çalışmalarına bir an önce başlatılmasının gerekli olduğu da açıklamışlardır.
Ayrıca titrek kavağın 100 yaş dolaylarında 80 cm çapa ulaşabilmesi, ekolojik toleransının kızılçam ve karaçamla yarışır derecede olması gibi nedenlerle diğer orman ağaçları kadar önemli bir tür olduğu sonucuna ulaşmışlardır (Tamyüksel ve Fidan, 2014). Titrek kavağı diğer orman ağaçlarından ayıran özelliği ise; hızlı yayılma yeteneğine sahip olması ve tahrip edilen özellikle sarıçam sahalarını kısa sürede örtmesidir.
