A ka a da 1963 l da d a e ilk, a, li e e i i i A ka a da a a la a TORUNLAR, A ka a i e i e i DTCF T k Dili A a Bili Dal e ld . Ba baka l k De le A i le i Ge el M d l de g e a a T la , ka k e k l la da A i e A i cilik U g la ala ile A i Me a e i i le i e ek edi . Yi e bi k ka k e k l da A i Mal e e i Te i al a e Sakla a S ele i beli le e faali e le i i . Ya la akalele i e akade ik la la da l bildi ile i b l ak ad .
i e i ele i Belge Y e i i e A i Si e i (BEYAS) Geli i e P je i (2007-2009) ile i e i ele de Elek ik Belge Y e i i e A i le e Si e i e Ge i S eci M delle e i -e-BEYAS-M- (2011-2012) adl T B TAK jele i de a a ac la ak g e al .
Belge e i i e a i ala da al ala b l a T la a la ; (1) i e i ele i Belge Y e i i e A i Si e i- le le i (BEYAS) El Ki ab , 2009 . (2) Elek ik Belge Y etimi e A i le e Si e i: Ge i S eci e U g la a Y e i i, 2013 . (3) Bilgi a da A i el Bilgi Analizi: Bilgi- k ida - de l ji-De le , 2015 . (4) P fe el A i ci, 2019 ki a la a d .
Fahrettin Özdemirci
Nik a da 1964 l da d a e ilk, a, li e e i i i Nik a da a a la a ZDEM RC , A ka a i e i e i Bilgi e Belge Y e i i A abili Dal da d k a de ece i i ald . de i ci, K lbe Ve gi Dai e i de Me , Ga i i e i e i de U a , A ka a i e i e i Bilgi e Belge Y netimi B l de a i a , Y d. Doçent, Doçent la ak g e a . Hale A ka a i e i e i de P fe olarak görevine devam etmektedir.
Akade ik al ala a da ida i g e le e de i ci; (1) A ka a i e i e i DTCF Y e i K l eli i, 2000-2005 , (2) A ka a i e i e i Bilgi e Belge Y e i i B l Ba ka Ya d c l , 2005-2009 , (3) A ka a i e i e i Belge Y e i i e A i Si e i (BEYAS) K c K di a , 2007 (4) Bilgi Y e i Si e le i Belgele di e e Bilgi G e li i Me ke i (B L-BEM) K c M d , 2016 .
Belge e i i e a i ala da al ala b l a de i ci i a la ; (1) K e K l la da Belge e i i i De e le e i e Belge Y e i i, 1996 , (2) Ya a Y e i i e D ala a le le i, 2005 , (3) i e i ele i Belge Y e i i e A i Si e i- le le i (BEYAS) El Ki ab , 2009 . (4) Elek ik Belge Y e i i e A i le e Si e i: Ge i S eci e U g la a Y e i i, 2013 . (5) Bilgi a da A i el Bilgi A ali i: Bilgi- k ida - de l ji-Devlet, 2015 ki a la a d . (6) 2018 l da Bilgi Y e i i De gi i i (https://dergipark.org.tr/tr/pub/by) ka a a ba lad . 2014 Y l da e-BEYAS Se la (http://ebeyas.org) ba la e 4 Sempozyum ge ekle i di.
T B TAK de ekli iki je geli i di e a a lad : (1) i e i ele i Belge Y e i i e A i Si e i (BEYAS) Geli i e P je i (2007-2009) (2) i e i ele de Elek ik Belge Y e i i e A i le e Si e i e Ge i S eci M delle esi (e-BEYAS-M) Projesi (2011-2012) . P jele le geli i di i BEYAS M deli e e-BEYAS M deli i A ka a i e i e i de ha a a ge i di. A ka a i e i e i de k al jele geli i di e e i. Geli i di i e e i i d k al
je le; A ka a i e i e i K Belge Me ke i e A i Hi e Bi a a l a a c l k ede ek faali e e ge e i i a lad . A ka a i e i e i i Elek ik Belge Y e i i e A i Sistemi (e-BEYAS) U g la a a ge e i i e ek ik al a k l a a lad . Elek ik g la ala e i edeklili i i e i eklili i i a la ak i i A ka a i e i e i de Felake e Kurtarma Merkezi (FKM) ile Kurumsal e-A i Ve i Me ke i i k l a a lad .
B i l g i i B i l g i l e S a a
B L G N N B L G Y L E S A V A I
Belge e Bilgi Y e i i Vi la
Ankara ni ersitesi B L-BEM, 2019.
ISBN- 978-605-136-452-0 1. Ba k : A ka a, Ekim 2019
Ara t rma- nceleme
Mehmet Torunlar - Fahrettin Özdemirci
mehmettorunlar06@gmail.com - ozdemirci@ankara.edu.tr
Orcid: 0000-0002-0633-8307 - Orcid: 0000-0001-5861-9779
Kapak Tasar m: Mert Aslan
© 2019 B L-BEM ve Mehmet Torunlar - Fahrettin Özdemirci
Fik i l l k a a la a ai i . Ya hakla A ka a i e i e i Bilgi Y e i Si e le i Belgele di e e Bilgi G e li i Me ke i (B L-BEM) ve yazarlara aittir. i i k e e a a a e hi bi e le al la a e
a la a a . le i im:
Ankara Üniversitesi
Bilgi Yönetim Sistemleri Belgelendirme e Bilgi G enli i Merke i (B L-BEM) G lba 50. Y l Yerle kesi BEYAS Binas 06830 G lba /ANKARA
e-Posta: bilbem@ankara.edu.tr Web: http://bilbem.ankara.edu.tr Tlf: (0312) 484 51 89
Ankara ni er i e i B L-BEM Ya nlar Ba k Ye i
A ka a i e i e i Ba e i ci a S kak N . 10, 06510, Be e le /ANKARA
Tel: 0312-213 66 55 Ba Ta ihi: 09.10.2019
B i l g i i B i l g i l e S a a
Belge ve Bilgi Y netimi Vi yonuyla
Mehmet TORUNLAR - Fahrettin ÖZDEM RC
çindekil er
NS Z ... vii
1. Bilgi i Bilgi le Sa a e Ya a Zek 1
2. Sanayi Devrimi, Endüstri 4.0 ve Yapay Zekâ 13
3. Bilgi e De i i . 27
4. Bilginin Ege e li i e Si a i C af a 33
5. Milli Servet Olarak Üretilen Bilgi .. 47
6. Bilgi ve Analiz ... 51
7. ihba a ... 57
8. Bilgi- ihba a e De le ... 63
9. ihba a Te eli Bilgi e Belge ... 71
10. Bilgi Enflasyonu . 81
11. Belge ve Belge/Bilgi Yönetimi .. 87
12. De le G e li i: Belge i /Bilgi i Ye i G e g h
A la e ihba a .. 97
13. Bilgi Yönetiminde Mahremiyet-G e i e Te hi ci
Mahremiyet 115
14. Yeni Gerçeklikler: Hissettirmeden Yönetme ve
Yönlendirme ... 127
15. Yeni Dünya Gerçeklikleri Çerçevesinde Belge/Bilgi
Yönetimi ve Si e le i i Ya al S la . 135
16. Bitirirken . ... 147
Önsöz
B ki ab ha l k al ala e ke , Pa ala a D ada O ak
Gelecek Ol ak k l D a Ek ik F (WEF) T la
23-26 Ocak 2018 a ihle i a a da i e i Da ka aba da
ge ekle i ildi. B la a ka la C e Za , Da Ek ik
F adece i a i bi i k l ad , b f a li a ac
da i a e e kil e edi i i, 1990 la ba da b f da k k h c e i
k ld , b a ih e 15 e e a d ada b k g de e
geldi i i, i e 1990 la ba da daha al ce elef la dahi
insanla ca bili e , a a ke , Bill Ga e i b g k lla d
ak ll elef la da bah e i i i Bl be g HT ka al a a la d .
2018 l da ge ekle i ile la da i e 15-20 l a i a la
ba la ak a a a a aca da , i a la ba d cele i i
ka bedecekle i de , k k bi eli g b i a l ida e edece i de , b g de a da a / e i i ahibi i b ida eci eli g b e kil
edece i de bah edildi i i ifade ede Za , a k bilgi a a , ak ll
ciha la hackle e i i de e i i i i di i i e ile i
hackle e ek e icede be i i i hackle e i i ge ekle i ildi i i mikrofonlara söylüyordu (Zapsu, 26 Ocak 2018). Bu forumda
k la la bi i ha lad ki a a ele al ak e dikka ek ek
i edi i i ba h la la .
B ece geli ke i e i i de b l d d e i e e li
ha a i a l e i/bilgi ld he ke gibi bi le de k k dile ge i i , bi kla gibi la la e lacakla a bi e i i de a a
k a d k. Ve i i /bilgi i al ca i a la ha a
de i i ecek fa kl bir k a d h la l ald , g de ek k ciha e i/bilgi e ebili e a bilgile a a da ili kile k a ak la k lla abili hale geldi i i ge ek bi e le i ge ek e k la
aklad e ile i /bilgile i e a i e e d a da akla a
e ile i /bilgile i iceli i e a a da i eli i i de he ge e g
a a a a ak ahi li i i a ak a d k. Ve i/bilgi de la a
do a e a e alle i i fi a la daki d , akla a
e ile i /bilgile i a ge e ik ekilde h la a ak a a da e
e li e ke ld , e kide al ca e a el e i/bilgi
aba la k lla l a e e li geldi i i, g de i e bilgi ve
ile i i ek l jile i de a a a geli ele d l da, e i/bilgi
ek l jile i de, a la da la a b e ile i /bilgile i i le e ek a ali edilebili hale d , b a ali le de elde edile e i
bilgile le i a l k fa kl k ala a elke a k ,
de e i li le ld l d k. Bilgi l a d e e
ba lad g de de e li la a e al a k e idi /bilgidi
g bi le de de k e li bi i a hali e d . B i a la
b g de de i i de ildi .
Ve i i /bilgi i bi g la ak a all a b e i ile
bi lik e al ca ek l ji ala da de il, d e, alg la a
bi i le i i de, a a a e le i i de, daha ek k fa kl ala da
b k de i iklikle a a ak ad . K , k l la la bi lik e
bi e le i de b de i i le i d da kala a aca k a k .
T b la a a ke lke i , l , k , k l la ,
g le i i a da akl k cala a la da e c :
lke i de k , k l la , g le , i le eler henüz ellerindeki e c e ile i/bilgile i a a la a , b la i elikli bi ekilde
e e e ke , f he ke k lla d ce i le, da ld i i a a
, d a e ile ek la ak alg la i e le i ile hi
a a e i/bilgi de la a g a la a la ca a a ha ca
B e l g e v e B il g i Y ön e t i mi V i zy o n uy l a
M e h m e t T o ru n l a r - F a h re t t i n Ö zd e m i r c i
ix
a a ek la, be i le i hack le e i ile a l ba a kacakla ? elde
i e bi de le i i ha a i e a a , d adaki geli ele k da
erken a i e le i i, alg la h la al i e a a le le al
ka a akla geli i e i ge eke k la , istihbarat örgütlerimiz,
a k ha a , a l a , ba kal a da da e ala
e i i /bilgi i e i le d a l ha eke a la , e le ,
i e le geli i i le idi ?
B e e ede ek l jik la ak e geli i le e ahi l ak, e
e i a l la al ak e e li lacak d ?
Bi ce, ek l ji, ke di di a ikle i ile d al ak i e i i de al ca yenilikler ge i e , ha a k la la a , b e e ede i a la e
l la de i i i geli i e bi e le b de ildi . G de
ek l ji i ek ik, a ke i, bbi e al bi lg l a da daha
fazla kültürel, daha da önemlisi siyasi nitelikleri ve de hedefleri
e c . A a a da l la a a cadelele i , k e el e i e
ege e lik a a e el e g la c bi a ac d .
Tek l ji i he a a ik ida la, k edi likle ili ki i e c l e ge i e de he e i ek l jik geli i belirli ölçülerde ama
b g e g e k daha l ala la da ik ida , k edi li i be abe i de
ge i i i . B g i e ile i i /e f a ek l ji i i e ki ala
le i e ge i e e kile e/de i i e/ le e/ e/e i e g c
kadar kuvvetlidir ki iktida cadele i i e e el la ak ha a b ala la a (gi lilik, ah e i e , , ahlak, el ha a d. de d hil olmak üzere) nüfuz etmektedir.
le i i /e f a ek l ji i kada e kili e i a e edici bi
a a ki, k e el g cadelelerinde, küresel sermayenin
e il e i de, l al gibi a l akla be abe l la a a l al
ik ida k l a da, ik ida fla ekille i , ik ida elde
Verinin/bilginin tüm nitelikleri, süreçleri ve etkileri ile günümüzde ba de le le ce b kada e li, ha a i e a ejik bi k hali e
gel e i i e el ede i; de le le i , l l kla , k e k l la
a kla i le e e dikle i hi e le a da, i e e ve benzeri
ek l jile i k lla ile a g la a g la ala a da l a e
g e kada ka a i e i le de e le di il e e e ile i /bilgile i e ki i i e e ki li i i a la l a d . G de he e i le bilgi l di ebilece i i ba de le le / l la / a la e i i /bilgi i e il e i, elde edil e i, elde l a e i le e i le ke dile i i i fa da a la abilecek bi g e ebilecekle i i , e le i de kalk ada ,
fi iki la e k e ede k e el k edi labilecekle i i fa k a
a la d . Mek a ba l kal ada , a a a bi l ada k e el
d e ek k e el ha eke e ek, e li hale gel i i .
Akade i d a da e ka da e a a ile
a a E ca i li l , ge (2016, .73-74) ad la kale e ald
a da, CIA de ba ka l k a ad halde e ki CIA ba ka la
a a da e i b l a , ha a e kila bi a i bah e i de he keli dikile , CIA i b g bile ge e li la be e el k al k a ,
A e ika i ihba a baba la ak a lan Tümgeneral William J.
D a k e elle e c he k lla l ad , ha a
a la bile bili edi i 1940 l lla da K e el e ali e bi
a a a, i ihba a da k e el e ali e l al d le i le habe
al ada la e i li i i belki de ilk ke g la a ki i di.
tespitinde bulunur.
K e elle e di e i eledi i i efh a l da g ka a ,
lg e a e ele i de de ildi . Ta ih b ca b k de le le i , b k
lide le i d a a h ki l a a a la he a l . B da
faali e le de b l la , a a la a la d . e i , Maked al
B k ke de , b d a h ki i e i al a al ak i i bi k efe e
k . D a fe he ek i i a a ld ile i e ek b k a a la
B e l g e v e B il g i Y ön e t i mi V i zy o n uy l a
M e h m e t T o ru n l a r - F a h re t t i n Ö zd e m i r c i
xi
Ge i e b h ki i e cadele i beli li a a e ek da l a,
lide ka i a a, fel efi e elle e k ke g de b k kl a
a ada d a e i de, ek ik e k l el b daha de
görülerek ve birey birey herkesi kapsayarak etkisini sürdürmektedir.
Ul al la da g e li i i i a la ak, ki likle i i i,
de e le i i i, ha a i e le i i i e e e li i ba l k ak
i i k e el d ek e k e el ha eke e ek e ba ka bi a e i
kal ad g de Willia J. D a de i e e ek l ji
l k ifi e ba l k e elle e k daki e i i daha da e li hale
gel i i .
B k da e e li ilk ad ha a i de e e ahi a l kla
k ak , a cak b ha a i a l kla sizde yoksa elde etmek gerekir. Ge ek ki ile i ge ek e de le le i ha a da e li e de e li la
k ak i e i g d el bi da a . B la i k la d hili de
k a al da a a al , b k da g c e i k la
el e di i l de le le al . G de e i i /bilgi i e e li
e a ld kab l edildi i e g e e i i/bilgi i e e , eli de a , a ali edi k lla a , ka da e ala aki le i i he a a al e e ka a i e i e ahi i . Raki le i i de ce e i i i le ek, bilgi sahibi l ak, bi a de e l a ak e i le a a da dahi fa da ib e i i de yana olmak üzere rakipleriniz için asimetrik bir durum yaratabilir. Ancak
b e i bi d da i i a i e ik bi g e i i li i e kle ebili .
A i e ik g e i i li i i e bi e el, l al, l la a a ge ili le i
a ke , ka k a g c e ki i le i ebili .
B e e ede e ele ele al d da, a l a ge eke i le , a l a
ge eke ad la a d . B da elbe e ek l ji e, e id a
gerçekleri e g ka a k lak ka g e e lik e geli
kullanmamakla olacak i le de ildi . K k e e i ge eklikle e
di e ek al e a ifi i l a al d . B kada a l bi da a
deli de e i ek l jile , al a la e e i e d l ji i konusunda b la ahi le i i d kla he e i kab lle i g ce ka b
e ek, k k e i aa e ek i . celikle bilgi, bili i , e f a ,
a ek l ji i e kada g l , e ki , a l ac , ka a c la
alternatif ve özgün teknolojiler, i e le a a la a, geli i e, e e e
a ka la da i e i b b la la e e faali e le i e
gi i il elidi . B ek l ji i a da e e i , geli i e i ak
halde ba l ka bedecek e a k a a kada gidebilecek
uygulamalar ala da a lacak ad la l a ge eki .
B e e ede he i i bili ki bilgi, a k k la , k l la ,
örgütlerin, l la e el a l , yeni üretim etkeni, her alana ait
ha adde i, ek l ji i e a ge il e e a bile ke idi .
e i i de a ad a da ha a he ala da e e li iki ka a ,
bilgi e ek l ji bi lik eli i i e halde b iki bi a a a ge i i
içselle i ek e g delle ele le a af ca e ilebili k l ak
ciddi e ai a f e e i ge eke faali e ala la da bi a e i l al d . Belge/bilgi e i i, bilgi a l kla e b a ila e la ak ihi el e a e i e ilebili bi de e la ak ele alan en önemli
g el e i ala d . g el e ki likle , e i delle i e
ek l ji bilgi e i i de k lla la a a la d . B e le , i e le
i ihba a faali e le i i de ekle e ek, a ge eklikle i e
eklemlendirecek, küresel l e kile e, e ke le e ka he k c
bi dalgak a a ife i g ecek he de faali e ala , e ki i i e e ki li i i k e ele a a ak b da l al e b lge el ka a la elde
e e i i a la acak . Belge i/bilgi i e ek b l al düzeye
a acak i e le k g la ak, k ak, i le ek he ala da ld gibi
i ihba a faali e le i i de g ka a a a e i e kil edecek i . B ki a a, k c el a e i i ge i le e ek ilgi ekici l a ak ad la, bili el bi a la e dilde uzak durmaya dikkat edilerek,
k la ilgili ekle i daha a la l l a e i e ek i i de
al la a l a g e al a ak bilgi i bilgi le a a da belge/bilgi yönetimi süreçleri ve sistemlerinin hayata, ama özelde istihbarat
faaliyetle i e ka k la ele labilece i e dikka ekil ek
B e l g e v e B il g i Y ön e t i mi V i zy o n uy l a
M e h m e t T o ru n l a r - F a h re t t i n Ö zd e m i r c i
xiii
Ki a a belge/bilgi e i i i e le i le i ihba a di i li i ke i e
k ala a, ek l jik geli ele i a a k d ek l jik e
a f a b l öngörülerde bulunulurken, ki i elde he ala a g e i i
a acak, dik a al bi g e i l a d l e i gibi bi eklif e
de b l l a ak ad . Belge/bilgi e i i e le i i l al d e de
e le e abi k l d lebili e geli i ilebili i e le le ka ha a na dâhil olan yeni a i al e ele i i de de e le di ile ek de le için vazgeçilmez olan belge/bilgi yönetimi ve istihbarat faaliyetlerinin
l l e kile e i i e laca a dikka ekil e e al l ak ad .
Kitapta bölümler akile de e le di ilebilece i gibi, bi bi i i
beli li bi ak e e e i de aki edi gibi de k
de e le di ilebili . Za a a a k la e a la d e i de b l le
a a da i i e ge ele e a ek a edil i ifadele g lebilir. Bunlar k daha ge i bi ala a a a ak a kla ak, ellikle belge/bilgi
e i i ile a a la a da ilgi ekici k l ak a da
ka akla ak ad .
Önsöze Sonsöz
A k g de h ki l ak, a l ak, ba l ak de ek,
bilgi üretmek, bilgiyi kullanmak, bilgiyi yönetmek, bilgi i ha a
e ke i e e le i ek de ek i . k bilgide ak kal ak l k ,
e i li e g l ek i , k l ak .
S ek ik bi ah i de e e gi e ebili . Ne e ki hi ki e
b , b k da le e l a bekle i . Ya a ge i e
d e a ak i edi i i g de ge i di i de, a a ek k e i
e ek if ka . E a da ke di ad a bunlardan biri, durumun
fa k da l a ak . Bi a a a da a d ki a , i cele e i
bekle e k la la a a kada d l he a a la a bi
k ha e e ka h lde iba e i a a k la b ki ab , ba ka e le de a kla i cele ele i fa kl a afla a le di ecek a la l k a bi e e la ak de e le di ebili le . Ki ab ek iklikle le d l ld a la ik a
e e e al a bi a a l a acak (Fai ba k 1969: ii; F a k 2010: 25-26).
Bi le de Fai ba k i e a F a k i d g la a la ak a . B
ki ab da a d kla a bak da, e ide g de ge i di i i de
e k ek iklikle ld , e ilebilecek a a e il e i e kada k
ek ld ha e le ahede edece i i de he d .
A cak da bili ci de i , e a a ak a al , e kada k ek
e i ek e eli e i a a k k a , ki a la ak a la d k a a
i e i e de e i i , ek i e daha ce akl a gel e i ,
eli i e ge e i di ecek e ha fla a d g e i i de
a a a aca . Faka b d g da e ide d e i, a a a e
al a e ik edece i i le ek ge eki .
B ki ab i e i i i belge/bilgi e i i di i li i e kile i ala la a e bile e le i e elik bilgi-bilinç eksiklerini gidermeye a ac l k edece i i, a a gide dikle i de daha k ek iklikle i fa k a
a l a a elik d cele i be abe i de ge i ece i i d e
umuyoruz. i k ala .
Sa g lar m la,
Mehmet TORUNLAR - Fahrettin ZDEM RC 03 Ekim 2019- G lba , A ka a
1. Bilginin Bilgi le Sa a ve Yapay Zekâ
a m n sa a , bilgi erinden ap lmaktad r. Gelecek ise bilginin bilgi le sa a na sahne olacakt r.
a da d a a c l bi ge i d e i a ad bi k a ,
k e k l a af da he e i de le ek edi . De le , l ,
bi e , a a , ba , ek ik g , e e lg la ba a
f a la d , fa kl bi lki e , ah e i e , g l k, ba l k,
g e lik e g e i lik alg la a ekille di i, ek l jik geli ele e aki e e e i, yapay zekâ gibi unsurlarla belirlenen yeni bölünme,
parçalanma, ka ga a e e e ge ekli i geli i i i e
k lida g ld l bi d e i e i i ili .
S k Sa a a i a i ili kile i d a bi e i
alacaka a l k a ge ek e ld d . Ba a g e
l la a a i a i d e S k Sa a a he e a a edile
e i ede k alla a a . Ta e i la ak, a i iba la
l la a a i a e e bak da e ke ka la a l k
ka a a a ba lad g l ek edi . B da he i bi k fak
etkindir. Bir tanesi de S k Sa a bi e i de a a ad
hege ik a e a a a d . Bi a af a e ke ka
la a l k ka a ke di e a af a l la a a , b lge el ehdi
la daha ka a k hale gel ek e, a cak l la a a k la
U l, b e e ede de a ede de e le di ele i de d a d e i deki alacaka a l bi ak k i le e, k la a l a beli i . l la a a ili kile a a g e 21. l, a da k e el ekonomi- li ik d e de a al de i i e d le i a a d a c l bi ge i eci i a ak ad (Temur,2018). U l e Te e i e i i a c l e l bi ge i d e i i a a la k la he i , he d , he b lge el, he de k e el
sebepleri, dinamikleri, etkileri mevcuttur. Bu ve buna benzer birçok
e i e g e g e d ki, l la a a ahada ak le de, k i i
e ikle e , b e la e k la da ge i e a la daha
ka a kla , e e el, b lge el e k e el i ik a l k e ke le i ile
e kile i al e la . K la a b l ak i i k d l
ha a e di i a a b g k d a i i daha a la l bi ek
l . e i i de a ad alacaka a l k k a da l la
de le le a a da k la a e l ak e a l a ak k a da
cadele i de a e ek edi . B cadelede de le e e la
ekille di e k la a da b k g e le d ek edi .
De le d ce i e elek el eli ki a af da k a l a a a e
bi a da adale i li i ede i ike di e a da ba a ac , bi a da adale i li i ede i ike di e a da adale i e eli, bi a da ek l jik felake i a e i ici i ike di e a da e e i k a c olarak kabul edilir-, d e bi i i i i kada beli le i i ki de le i bi l fik i a k a k a da ilkellik a la ak kab l edili . Neocleous1 (2014, ss. 10-11). Neocleous, ge ek l la de le i
k c g lge i al da geli i i ak i a g a a ke di e
taraftan devlet olgusunu olumsuzlasa da günümüzde devletsiz bir toplum
aha l i a la l i i i k bi efh d . De le
de a l l , g e li i i a la ak e b la ilgili al ba l kla
l ak i i eklilik a ede faaliyetlerde bulunur ki, bunlardan en
B e l g e v e B il g i Y ön e t i mi V i zy o n uy l a
M e h m e t T o ru n l a r - F a h re t t i n Ö zd e m i r c i
3
önemlilerinden birisi bilgi biriktirmek, bilginin ilk elden sahibi olmak
k a da al ala a ak .
Giovanni Botero2, de le i bilgi i ahibi ld a g de e a a (Neocleous, 2014, s. 82). Devletlerin kurumsal bazda ve daha üst boyutta l al a i le k a da a l da bi a la da bilgi e ahi l ak
i e e i e e e i le e de e bi da a delidi . Ki ab
de le lg ge i ahlili ile ilgi i b l ad fa k da l akla
birlikte devlet-bilgi ili ki i i bi a a kla ak ak ad la k aca b
k a de i i la ak de a edeli .
Ge i e g e de le le i ha a i e le i i de a e i ebil ek
i i b l kl , d lebili bi bilgi i e i geli i ek k a da
faali e le al d . B he a ge ekle i, ek l jik
d e le i d l da kle i de bili e bir gerçektir. Devlet
d e i de daha al e i ele e i di i i de de i le b le . Ufac k bi
i le ede , b k k al i ke le e, e i i k la da fa kl
a a la i i l l ga i a la a kada he l ilgi e
faali e ala ile ilgili de i ik ak a la la bilgi bi ik i i , bilgi edi ek
i i cadele e i , e ek, a a ha ca . B g de de
sürmektedir.
1969 l da Jeremy Rosenberg, ek l ji i geli e i le be abe , e ke ile i e i bi ik i e i daha da k la la da , ihlalle i a
de e i i daha a i a a kald da bah e i i (K bi chk , 2018, .
276). A cak geli e k a k la l k a k daha ele e ge i i .
a d a a ihi de daha fa kl e ke di e g k la e
elek ik a i i bilgi e la e ile i i ala da e giledi i
a a i ka ak e i ik i (D lg , 2015, . 13). el i le ele de
lla da ki i el, k al bilgi e e i la a , b a ifle i
i le e i b k ali ka a la a lad fa k a a .
2 Giovanni Botero. Della Ragion di Stato (De letin Nedeni) adl al mas ile tan nan
Örneklendirmek ge eki e; a a ala 90 l lla da e ile i e de
i di i le a la ak i i a a a e i ka la e e a g la .
B ka la la de i di i le a la ke ki i el bilgile de ki i el,
aile el ke i al ka l kla , ha ca a ik a e e ek
ka a la ka beka a la d . Ki i a a ala b e i e bilgile i ba ka ica i k l la a a d . lke e e i gi e bi ba ka bi a da
a a ada ald e i bilgile i ile il la ca e i e ahi
olabiliyor, ki ile e adla a ha la ba ka k edi ka la geli d e
ha ca a al ka l kla bile ba ka li i le i bile i e ada k a
beli le i i. Ya i e i/bilgi ica ile e l da e e bi e afe
ka de i i. G de el i le ele i e i i /bilgi i
ica ile i il e i e ciddi bi ali ka ak la ak k lla l a h da
k ile i d e de faali e le de b l d bili i . Bilgi e e i
ka i ali i e li bi a ac la ak ek ik d e de ke di e e
buluyor. Kubitschko (2018, s. 2), bu konuda simbiyotik bir kamu-özel
g e i akl l fik i i a la .
Tek l ji i e e di i e da a ala da b l d
a a da ba l k, ki i elde de le d e i e kada he ala da
bilgi efh la daha ge i e geli i ba la la k ak ad gibi bi
i le i e il ek edi . O a a l la e ka al e el a a da
beliren özgürlük/mahremiyet ihlalleri paralelinde de, teknoloji temelli e i ik ida a la (Dolgun, 2015, s. 13) d . Bu görünmez veya puslu
ik ida a la da e f a e bilgi a k ka l kl ili kile e i de
e il e l , ek l ji e e le ile a a la k kle i e ahi
la la ca bi e elde ka ala he ala e a l k ka al a al a ak
i e a ik le di e e a kal ak ad .
Geli ele b ek l ji i k lla l a la bi lik e de le le i bilgi bi ik i e, bilgi i k l e e ekeli i ka be i i i, b ala daki e g l
B e l g e v e B il g i Y ön e t i mi V i zy o n uy l a
M e h m e t T o ru n l a r - F a h re t t i n Ö zd e m i r c i
5
Reg Whitaker3 (K bi chk , 2018, . 282), daha 1999 l da a a ik a da ki i el bilgi, i ke le i eli e ge i i . e i i de b l d .
A cak b e i ik ida a k l a da ka l kl a e a
g ll k e a la da ge e lidi .
Mil la ca i a , ille i la ak, ba l l k i di i le i e di e
d l bi i le i i ka a ak i i a al la aki edil e i i
i i la e ha a k edi e a e a ke e ka i le le i l ad da
ik e edi la . Ge i l de i a la , e ile i i d e li la ak
la a , e e i k edi ka la de e e a a abala a ak l
elek ik e ike le gi ede de e gibi k la l kla ede i le kab l ediyorlar: Simon Garfinkel4 i ledi i gibi: K la bi a a l k , he e kada e a la l a da. (Kubitschko, 2018, s. 283).
a la g e le dikle i i bile ek, a cak a fa k dal k geli i ede b ek l jile e a k ka b ak ha a e li k lla c l la . B a a la , g e e, bilgi i ekelle i ili e il e faali e le i ek l jik
geli ele le l da kal a -ek ik a la da de i i e
boyutuyla k e el a a d a e be i e i i e al a a al .
T b la la bi lik e de a a b a e i, bilgi e habe a a
k . B la elde edil e i, l e i, de e le di il e i, ka al a
al a i e k fa kl ek ik, e ik, h k ki, sosyal problemleri de be abe i de ge i i . e icede g e i de , ica e e la ka ak k fa kl i elik e e d e de g e lik e g e i li i ilgile di e fa kl h la la ke i i . Za a la he ki i el, he de k al daha boyutta devlet ola ak i ade, e klik, ba l k i i i, g ka b meydana geliyor. Bilgi i he a da g le ili kili ld ilke i
d l da celikle b a al e be de k l a e a a a
g ede ha a a kal a lla ele labili ? B k ada k e
3 Reg Whitaker: Kanadal Si aset Bilimi Profes r .
ku l la a e gibi g e le d ebili ? elde belge/bilgi e i i e le i i i e li hale ge i il e i bi le e a bi g ka a d abili i?
B e i le de e la da la k ld da de le k la a e
ka a eka i ala a d e e , d lebili i e le e da al bilgi
li ikala l k la a, k i le e elik di a ikle i ,
e ke le i e e kile i fille i i a la , de i likli, hedef, e
fa da dakl e e ele di e ek i e i i i d ld l a d . G le d
ki de le ha a da ha a i bi e edi i la i ihba a e kila la
hi e le a da ai ld kla l bi e le i e elik
li ik, e elek el k l di ili i i e g l ehlike e kacak
la a ka e ile cadelede de e i i al al d .
B faali e le a da de le b da k al a la da
ki i elde , l ala elde i ihba a di i li i e e e kila la a
e li g e le d e ke , b e kila la da i elikli le , la a a k ala , l l k la elde e ele i i i e leki bi ak
ek ikle , l e e le a da, k lla labili , d lebili ,
geli i ilebili e le e e i e le e ih i a la a d . B i e le e süreçlerden önemli bir tanesi olarak belge/bilgi yönetimini ve bu yönetim siste i i i ihba a di i li i e e gibi ka k la a la abilece i i seslendirmek gerekir.
Bilgi a l kla ka a de e e d l e i a e li
k la da birisidir. Tüm sektörlerde bilgi i ek ik de e i e ide k lla e e e i de ekille mektedir. Verilerin üretimi, bilgiye
d e bilgi i ka a e le i de k lla ek ik de e eci
ile ele al al d .
a da i a l he ala de i i i . De i i i beli gi
elli i, halk abi i le, i le i k lda kafa a ge e idi . A k ha a
e ek de e e ek de d e ile al a akl e i i bili i le i
ile a a ak ad . D e k a ha a a k (Kah eci, 2018).
Elbe e i elikli d e i e le e d e ek bilgi hali e e il e i
B e l g e v e B il g i Y ön e t i mi V i zy o n uy l a
M e h m e t T o ru n l a r - F a h re t t i n Ö zd e m i r c i
7
ha a a dai bi k e k l g c e da a ke g de he e be i e,
d ce e, bilgi e da a ak a, bilgi a l kla ica ile e ek g hali e gel ek edi . B g ge i e a la daha g l ekilde bilgi üretmenin, e ile bilgi i g e li i i e g e i li i i a la a mali
b la /ka a la a a k ak ad . G de a k bilgi i
g e li i i e g e i li i i a la a ali e i, bilgi i e i
ali e i de daha fa la hale gel i i .
Bilginin üretilme i bi ha ca a ge ek i i a ica i b a demektir. Bilgi i e ide k lla a elik a a ge i le ek edi . Tek l jik e ilikle , ellikle bil a la geli e i, he ala da bilgi
aba l hi e le i geli e i i be abe i de ge i ek edi .
Bilgi e ile i i ek l jile i i e e e k lla a bece i e
e e e i i k ek ld l la , de le le i , k la gelece i
ekille di ece i, di e le i i i e a l a cadele i de k l a
i ki le ka ka a kalaca bi d e de ge i .
K e elle e d ada a k ihi li de ek bilgi e ebil ek e,
kullanabilmekte ve etkin olarak yönetebilmektedir. Günümüzde modern
ga i a la a l g le e e da al d . A k g le e, bilgi
üretmekten geçmektedir. e-Ba l k i i bilgi i üretmek ve yönetmek
hedefi i l al d .
De le le b da 10, 20, 50, 100 l a ke dile i i e ede g ek
i i la ? Y l ha i ala a g e i ecekle , bilgi e i e k lla
e le i i a g e ekille di ecekle . Bilgi i bilgi le a a
k la , l , de le i i i gelece i i beli le e e el
lg la ak ka da d ak ad .
A k lke i de bilgi e belge e i i ala e i ge ekle i i
e i edi ke di e g cel e i e bi l ha i a i e ek h la geli i evrilmesi gerekmektedir. Bilgi üretiminde ve k lla da a a a de i i , bilgi a a la ka l a k l ak ad . Bilgili l ak ba a l
e e i i i ge ek i ek edi . A k e ki ala ge i le e e de i e
bilgi kendilerine daha ge i ha eke ala a a ak d a gel i i .
Endüstri 4.0 di i li le a a al ala ge ek i e bi ka a a ahi i
e di i li le i bi bi i de e ecek k e le i ld a da bi
ge e idi . E d i 4.0 ba l al da a a zekâ gibi ileri düzey g la ala i a l ekille di ek edi . He ge e g k la da, l la da, de le le de e i i le ede, e i i de, k lla da yapay
ek e b ik i e le e ka a ak ad . Endüstri 4.0, yapay zekâ
g la ala ha a a dai bi k ala da ld / laca gibi belge e i i
e a i ala da k kl de i iklikle e a aca le ebili i al
ve Özdemirci, 2017, s. 60). Endüstri 4.0 de i i a e b e
kada fa k da !
Fa ih l ak ile k if l ak a a daki fa k, günümüzde bilginin
bilgi le a a da he a a ki de daha e li e beli gi hale
gel i i . Bilgi i bilgi le la a a da ka a a a af l ak i i k ifle e ih i a a d . Fa ih la ak bilgi ala da ga i e elde e e
a a k a ge i i . K if lan, e i bilgi e e e e i i i
e ebile le gelece i ekille di ek edi .
Ya a ek , bilgi i e i i de, k lla da, a ali i de, ka a
de e e d l e i de, i a l bilgi birikiminin yeniden
ekille e i i a la acak g la ala ile birlikte dolu dizgi geliyor. Bilgiyi, bilgi sistemlerinde üretiyoruz, bilgi sistemleri üzerinden
a la . Bilgi i e le i i a ali i, k la , de le le i ,
l la ka ak e i i beli le ede e el ka akla hali e geli . Bilgi sistemlerinde bi ike de a a bilgi i a la la d ak, a ali e ek, e i
ka la da b l ak i e a a ek la la a ka .
Kurumsal bellekleri yapay zekâlara kle ek, a i i ak ll ld kab l e i i i e e aki ele e (bi de daha ak ll la ciha la a)
kle ek ek ba a labilecek i? Faka a a ek al ca
B e l g e v e B il g i Y ön e t i mi V i zy o n uy l a
M e h m e t T o ru n l a r - F a h re t t i n Ö zd e m i r c i
9
ihi el i le le i i le ek be i le i deki fiki le i i , d cele i i
e d g la le di il e i e kada a a ge i bi el a e i
ha a a d hil edi .
Bilgi i bilgi le a a e eli de 5G e i e il habe le e
ek l ji i de e li bi l a acak . Gelece i bilgi i bilgi le a a la ekille ece i e el e i i de ha eke le, bilgi i bilgi le a a da e ki l a a la gelece i ekille di ecek, g c eli de
b l d acak e h ki lacakla d . O halde bilgi i bilgi le
a a da k lla lacak la ele lacak a da b a a ce hele i
ele e k a la ki le lacak ? di e el ile bi a
a kla ala a abili i : Ce he he e , ilah e ilik i bilgi ek l jile i,
e i bilgidi . Silah k a e i, e i k a ilah bi i e
a a a acak . Bilgi le bilgi i a a da k a la e ilik i bilgi teknolojileri m he di le i, a l c la , bilgi e e a a ac la e akademisyenlerdir.
i e d ek, 5G ek l ji i e b e e ede geli i ilecek e i
ek l jile ; e ke li i, d lebili li i, eklili i, e i lili i e ge el
a a kali e i i a a ak al, k l el, ek ik d le i
g le di ede e li l a acak .
B e i ek l jile , k ek e i h , d k gecik e e i, k ek
e i ka a i e i, e e ji e ali e e i lili i la ile la da
e i i e kada ek le de ciddi de i i le i a a a a la ak
a la acak . 5G i d kla da adece elek ik habe le e
ek de il ek le fa dala acak . K aca gigabi l
la ak adla d la e k b k ik a la da e i i he a i e, he ali e
i le e ek a a ekille di e de i i i i i ha l kl l ak
ge ek ek edi (Bilgi Tek l jile i 2018, .75).
He k lla lacak e i ek l jile i labilecek e k ek l de
e li e illi l a i i he de de i ecek a a la lke
gerçeklerimizle, kül le k l a i i ha la ak
5G Ra da (Bilgi Tek l jile i 2018) g la d gibi,
, ba la l a a la , aki ele , ak a k ll , ak ll
la i e le i, ak ll ehi cilik, ak ll e g la ala , ak a e
b ik a eli a la , ak a a , g le e, i le e e a l k
hi e le i, ak ll e e ji ebekele i, e e ji e i lili i, ak ll a g la ala , I T- Internet of Things (Nesnelerin Interneti) özellikli
sensörle le e i dakl ha a c l k e a delle i, l a k ek
l kl ide i le e, a al e a a l ge eklik, aki ele
a a habe le e g la ala , e d i 4.0, bilgi g e li i gibi bi k
ala da ek ik, al e ek ik a da k ciddi de i i e
d le i a a a bekle ek edi .
G de g e li i e ba l a ah a , aki le i
a la da ele i e ald , ele i a la e i de e i i i,
le di di i i bil ek i . K e elle e a la , kal d a la e i
fazlaca bi a l ad g e i . Bilgi la ak i i a la
ke el a la . A a bilgi la ak i e a la ke ek,
a la e i de bilgi a la e gelle ek hi de ak ll ca g .
A cak a a bi de le i, l e ki i le i ek, f k i la
yapamaz duruma getirmek ise en önemli sa a ala a la l (Özdemirci ve Torunlar, 2018, s. 82).
Elek ik i ihba a la g e gelece i e e li
ki ile idi . Sibe a a i e e a la ge ek i i . Sibe a a a k bi a a , gi li i akl k . A la ge ek a a l i ihba a a la a
i e le di . Sibe a a a a a da d d . Elek ik ebeke i ,
ebeke i , la a , e i i ci i i e be e i i e le i i a e li ilah k lla l ada , bili i ilah ile e i de k da ada fel edilebili . O halde g e lik edi ? Fi ik el la g e li i, g e de
ld a la a geli i? G e li i la de i i i . Sibe
g e li i i e i i deki bilgi a a , able i i , ce elef la ,
di bilgi a a , i e e ha e be e i milyonlarca makine
l (Özdemirci ve Torunlar, 2018, s. 82). Sibe g e lik,
B e l g e v e B il g i Y ön e t i mi V i zy o n uy l a
M e h m e t T o ru n l a r - F a h re t t i n Ö zd e m i r c i
11
ka (Clarke ve Knake, 2011, s. 44). O halde hepimiz siber
g e li i bi a a , ibe g e li i bi . Sa a he e de,
he i i a a bi efe i i . Sibe a a , k aca bi de le i ba ka bi de le i bilgi a a i e le i e e a la a a ak hasar veya kesinti a a ak e e ha eke e e i (Cla ke e K ake, 2011, . 8) la ak
a la .
G e lik he k ada fa kl g la ala ge ek i i . ABD S a ejik
K e le K a l a ba l bi al k a l k la Sibe G e lik
K a l , 5 Ma 2018 i iba la A e ika d da " ha i
k a l k" la ak bili e ba bi k a l a k el ildi
(ABD de , 2018). De le le ibe g e lik i i d la k . Ka a,
ha a, de i k e k a l kla gibi ibe g e lik k e
komutanl kla l . K e el a la ld d ada ba l k
l e lacak, de le le e l la ba l kla ila
edebilecekle i? B la gelece i d a e b k k a la d .
Ye i l la , a al e k al a la a a a a lup
d g e i . Ya al e le , l l kla , kla ik k al
a la ala , i , i le ad la , i a bi i le i, ide l jile , ah e i e la , l al, ki i el i gile h la a a la a, e le e, g le e,
diji al e ala a d e ide bi i le e e ba lad . Za a
fa kl l kla , e afele i ada kald a ak l la bi bi le i e
be e i e , akla a , i i e ge i e ha a e ha a e i l la
l a b e i a ba l k a la da de i i e a ak a
kurtulamam .
Ha a da l ad da, ba la a ad da, ka a a ala
d da kald da b k ek iklik e h l k hi e i i i
e e e ge i i ke a ki e i de bi i i i i li gibi
h hi edi a , hakl . Ye i bi a a a, a ala da
ic f .c , ad be.c e g dadd .c gibi i ele i de b l d le ce i e i ( i a e i a d ka de ede il e bile) i a e i i a fada ge i e, fa e e ha eke le i i ge ek a a l la ak ka dede
a l la k lla d a a k d .
O i le e a l la , i e ahi le i i i a e i i i e le la
e kile i i i a la a e a al a a a fala e i e e i i i c
a i a ali hi e le i a af da l . i de de a la laca
e e b a l la , i a e i i i e i i a e e i i de a kla
e ide a l a a l . He bi kla a e a fada a la
ge i ile ka dedile ek daha a e ide a labili ( a , 2017,
.1). B ge ekle i bile ek ki i el, k al e a de le ba la da
kla ik ba l k ka a da bah edilebili i? B ehlike i be a af
edil e i k a da e e li al a i e b geli i e de i i le i
e ke i e i a e le i ek l al d .
Teknolojinin yeni ürünlerinin, süreçlerinin ve sistemlerinin geti di i
b de i i e d le i daha fa la i a e ke li l a k da
aba ha ca a b da aki d e le i i ba l
2. Sanayi Devrimi, Endüstri 4.0 ve Yapay Zekâ
M de a e elle i i a l a a ebe la ak g le A a'da
a a ka a a i de i i, a da di e ad la e d i de i i,
gil e e'de 1763' e Ja e Wa ' b ha g c le al a aki e i ica etmesi le ba la la ak kab l edili e e i b l la la bi lik e b ha
g c e i i aki ele i e d i i al a c da a a ka
geli ele le bi lik e e a e bi iki i i a ifade ede . B d e e
ilk sanayi devrimi (1,0) denilir, su ve buhar g c k lla la ak eka ik
e i i e le i ile a a k . ki ci a a i de i i (2.0) de ise
elek ik g c a d la e i e i ba la . c a a i
de i i de (3,0) elek ik a e alle i k lla diji alle e e BT
(Bilgi Teknolojile i)' i geli i i le e i daha ge i a l
a ikle i i . A l de i i e, e f a ek l jile i
elek ika , d , bilgi a a , i e e , e i a l , b.-
a a daki akl k a d . A k e k e, bi a da ekli la ak
uydula la g e le i ke , di e a da da bilgi a a la l la elde edile
e f a a a, fla d a e a la la d a a abi
l . B lece i i i i e a a ek gi i , i a la a/k la a
e de le le e ai he l bilgi a k l ak a k . E f a ik
g e i i d a , gide ek k daha e kli, daha he eca l , daha g l , daha a bili e , daha k k c , daha bili el e daha ehlikeli hale gel i i (Dolgun, 2015, s.143.).
E f a ik g e i d a da a d b k a a bugünlerde
dördüncü sanayi devrimi (4.0) denilmektedir. Endüstri 4,0, teknolojilerin
Siber-fi ik el i e le i ka a a, e ele i e hi e le i i e e i e da al d . E d i 4,0 ak ll fab ikala ha a a ge i il e i e k b k ka k a lad d l ek e e ge el la ak a a daki a i e i i de de e le di il ek edi . 1- Ne ele i e e i 2-Hi e le i e e i 3-Siber-Fiziksel Sistemler
Endüstri 4,0 ile hayata ge i ile ak ll fab ikala ka a da, fi ik el i le le i ibe -fi ik el i e le le i le e i , fi ik el d a a al bi
k a l ge e e k ak i la la a a e
e ke i l a a ka a la e il e i i a la a k labilece i
d l ek edi . Ne ele i i e e i ile i e ibe -fiziksel sistemlerin bi bi le i le e i a la la ge ek a a l la ak ile i i e ge i i bi li i i i de al abilecekle i iddia edil ek edi . Hi e le i i e e i ile he iç hem de çapraz örgütsel hizme le l a e de e i ci i i k lla c la a af da de e le di il e i hedefle ek edi .
2000 le de a ha a he ala a gi e , elek ikle e ,
diji alle e , a alla a e id a ge eklili i ellikle a a k a
kla ik k e i de belgele di e, b a ba l k - a a l k ile
elek ik a da e il i e a a a a Elektronik/Dijital
Evren e b e e i ge eklikle i a a da b l k a a l b ak . B
a alla a elek ik d a i a la d cele i i, al ka l kla , hal
ve hareketlerini, toplumsal, siyasal, ekonomik hatta askeri örgütlenme
bi i le i i e ide f a la e elde k e ele d ge le i i
ge i le e ek fi ik el e ihi el d ce a de i i ek edi . O a
a k a b k da l kla h e e di eli ike , ge k ak
b ek l ji le a kalk ak ad . B da a la da d la
hangisidir?
i de b l d d la , a a la , k la f ek l ji i
B e l g e v e B il g i Y ön e t i mi V i zy o n uy l a
M e h m e t T o ru n l a r - F a h re t t i n Ö zd e m i r c i
15
bi e i , l e ka ili ki i i, ke di i ce ekille di ilecek e
ka a ge i de e i le i i de alacak de e le i e i e i de
i a ede ek a l kl bi g e g ha k abili i . Ola ek l jik b
kada ik l jik b da a d . D ada ak kal a a , be
a la a a e ilikle e i ibak edi gibi a a gibi
ek l jik i a i l ji i e ge e e i a cak ge i i de h la e kidi i i g e e a a a bi a a k a ile ek l ji i k alla e ha a he ala a a , a ba la la ge k ak a a daki b k ak a a i e ek l ji i e e al e elle i i i k lla a la i i e a a acak . B al bi i l a, i a a ai bi k de ildi , d adaki he bi e i , he l e de ha a a dai he ala e d .
20 ve 21. lda geli e ek ik la akla bili el g e
yöntemlerde de e i eli le e l a i le ek edi . Bili el
akla e eli de e ala d a g le le i de b g e dek he i a
alg la e a al . Mikroskop gibi, teleskop gibi, ya da güncel bir
ek l a bak da , Ma a i di ile a a ac gibi de ek le i
a da g d le a a , i a alg la e i i i d al la
e i e la ak ad . S a d a g le i de e e , i a
d k a ak, d a ak, g e ek lg la bili ala a ( a i ih i e)
ak a a da iba e i . S a b e ile i ak lla i le e ek a k al
ka la da ca la ak . e a da , a da alg la c la gide ek
a a a la da bilgi a a ek l ji i de a a la ak ala . A k, bi
fi ik deli i a ak i i d ada g le a ak e a lab a a da
de e a ak kada bilgi a a da be e i i ( i la ) yapmak da
ge e li kab l edili bi e l . Y ld la ge ek e a la a a
e a a l kla ka la d la l la ak gele ka adelikle de iki a e
b l , elik bi de b la a a a . A cak b la la
bilgisaya be e i i i le incelenebilir (Dereli, 2015: 14-15).
Ya a a ak edi ge ekle i il e e al la a a ek ,
lla da d a g de i e i ice e le e b k e i (big da a), derin e e, yeni yöntemler, algoritmalar gibi kavram ve uygulamalarla daha
önce ha al e e i bile la bi k a a geldi. ke k aca AI (A ificial I ellige ce) la ak a la Ya a Zek lla e k ilgi
eke k d . YZ a a la , aki ele , alde elek ik
aki ele , a ac l la i a al e ki li i i labildi i ce akli e ek
e belki a i a al e ki lik e e e i i geli i ek i (Pe e,
2015, s. 35).
Ya a ek e i i ilk la ak 1956 l da J h McCa h a af da
ak ll ciha la a a k daki bili e he di lik la ak
a la l a da a l da i l ji e kada da a a bi ha al g c
d . Mi l jik d e le de ge e hik ele de He hae al
b la e a he keli ca la a ele ala P g ali Gala a
hik e i i e i i de he a a ek ba d ak ad (Aksu, Candan,
Çankaya, 2011, s. 137). Mi l jik hik ele de g e bi k ad
a l e hik e i a a la a a a bi e kal gibi
görünmektedir.
Sa a a a bilgi a a la eki da a la ak i ele ebilecek
bi da a e gile e aki ele i belki e i i e idi . Ge ek e b
aki ele b g le de (1989 da) Ul la a a U a d e i de
e f a g e ek edi . Sa a a a aki ele , d
he a la a g c a a ki a bilgi i e de b k l de ba l d .
Kabul etmek ge eki e, ellikle ab k ha le a l a ge ekli ld
d la da b aki ele i a a a a k a la ge elde daha i i
e f a g e ek edi . k bilgi a a k alla , ke i e h l
he a la a e a a g e al ke , i a a a ka a e e i
a a aj da a a la ak l a gide ki b i le a a e bili li bi
de e le di e a ak de ek i . a a g la , he a la a he
a a a da, a ali le ge ekle ebile de daha fa la de i li i e dikka e
al a ciddi la l kla a e li l de a al ke aki e,
ka a e ek ka g l ak la l kla h la he a la e d da
elimine eder (Pe e, 2015, . 37) e i le i bile k a d e de bi ha li
e kidi, k e e ik k a, g i le e, e a a, ba
B e l g e v e B il g i Y ön e t i mi V i zy o n uy l a
M e h m e t T o ru n l a r - F a h re t t i n Ö zd e m i r c i
17
yer almakta ve bu da kritik düzeyde denilebilecek bir noktada. Yapay
ek d kla e b da a acakla bi k ek de
d a a a ka l a g . Her alanda oldu gibi
istihbarat servislerinin de b da ak d a d le e di e le de
l .
Ge ek ha a a i e, a a ac la be i -bilgisayar arayüzü üzerinde
al . B a ada ail i ihba a e i i M ad, a acak
ek l jile geli i i k lla ak i i a a ba l . B a a la
M ad, Libe ad ad la bi a f l d . F ; robotlar, enerji,
if ele e, ki ilik fi le e, e i a ali i gibi ala la da e ek l jile i geli i e i ke le e a a acak (Lee, 2017, .1).
Bilgi i i le e i i h la d ak, a ali e e e a ak, ka a e e e le i i e kile ek e i e i le ili kile i i de a l l
a la ak a a ek di e k lla ala la a a da ifade edili .
Tek l ji i geldi i k ada bi e le e a l lar olarak meseleye
al ca bi he di lik ala e i de bak a ak ge eki .
M he di lik ala da belki daha da e kili e i a l k a ihi i le di ecek e , bilgi i a a ek la a kle ek lacak. Ya a ek a kodlar, algoritmalar üzerinden hangi bilgile i kle ece i , la b
geli i ecek a all kla ha gi g e g ha aca ? Ya a ek la
k dla e alg i ala ke dile i l a a ba lad kla da geli i
i gile i ha gi de lacak? T l , k k l la ak bi le b
konuda e kada ha l kl , k dla aca , alg i a
geli i ece i i , kle ece i i bilgi a l kla e bilgile i i e kada d g , bili ebili e e ilebili ? B la a ce a la
ha ld le ebilecek bi k ada de ili ( al e Özdemirci,
2017, s.61) e b a ada a a ek ehlikele i e de dikka eke ,
ala da k e h ki ile e c tur.
S aceX e Te la gibi de ek l ji i ke le i i ahibi i ada El
M k Ya a Zek K e K e de k daha b k bi ehdi
eke M k b c D a Sa a e h e el e ikle ici i labilece i i (Musk, 2017, s.1) a d .
Ya a Zek , i a g e li i le ilgili bi di i a ge ek a a l ,
maliyet etkin e e kili a la e il e i i a i el lla da
bi i idi . Ya a Zek a a a, fla d a e e i delle i i
e i edil e i e dai g la ala , fa kl ka akla da a la e i e i i
ili kile di ili a a ka l a a a d c labili . Ya a Zek
i a la e kile i i eli de ald gibi la g le di i de. D la la,
Ya a Zek i e le i i k l e k la d l a le di ek
i i e ik ilkele i k lla l a ge eki . a g e li i, k l a da bir elit kesi i i de ildi . B la bi lik e, Ya a Zek he de de
de a l ad da beli ek ge eki . K aca , i a g e li i i
k k la Ya a Zek , d a ge e i, i a la g e i li i i
a al al , i a la daha fa la g le di eli e k ld ca
e i lik i, a da e he a e ebili l al . D la la, i i li ika,
d e le e e he a e ebili lik le le i i g la a a k l a
gerekiyor (R f, 2017, . 10-11).
Hea he M. R f b i i e e e ile i ge ekle i a
bilinmez ama ge i eki g la ala a bak da hi bi de le e a
l l ke di i e g ka a d acak g la ala i a l
e f i ilik l di e e edi i ec bele le he de ka l
tecrübelerle sabittir. Ye id a ge eklikle i de de b ge i en bir
fa k l a aca e a ele i a e g l . Ufac k bi ek
e eli ki b a be e bi le ce g la a e ilebili : GCHQ ( gil e e
H k e le i i Me ke i) 360 de ece a ek l l de le e
e i i e i, A a a Hakla S le e i i 8. Madde i i a a
e k ah bi ekilde k a a ak i a edildi. Ciha ka a l
l a a da ba la ak a la he elef g e i, he
g , gi ile he eb i e, bbi e fi a al ka la d hil ki i el veriler, temaslar, si e el he e a k el de il (Va be ge , 2017, .
3). Si e ai he e i ka ala a a a bi ble ike bi de bi
B e l g e v e B il g i Y ön e t i mi V i zy o n uy l a
M e h m e t T o ru n l a r - F a h re t t i n Ö zd e m i r c i
19
l al he i i i i . Ya a ek a ahi le i daha ne kadar eli i e gi ece i de a bi a a. B i i i e i i de la la k la
ilgili ciddi a la da b l la :
Microsoft'un kurucusu Bill Gates, i a la a a ek a a
ehdi e ka g d a ge ek i i i ledi. Ga e a a ek k l
edile e ecek kada b e i de e di e e e e i a la
a la a ad (Gates, 2015) belirtti.
Ha ki g (A al k 2014), Ya a ek geli i il e i i a l
ge i ebili a da b l a ak a a ek , ke di i i
geli i meyi sürdürebilir ve hatta kendisini yeniden biçimlendirebilir. Son de ece a a bi bi l jik e i le la a i a la , b bi g le
a a a de i i. S e ak ll bi a a ek , hedefle i i
ge ekle i ede de ece i i lacak e e e b hedefler bizimkilerle l de il e he ha gi bi d g al ede a a a acak (Ha ki g,
Ma 2017). Yi e Ha ki g (Ka 2017), Hawking'den korkutan
a kla a: a l k ada kalkacak ba l kl haberde "Teknoloji bir noktada insanlardan daha üstün bir noktaya gelecek e i a la ada kald acak" ifadele i i k lla d . Bilim- ek l ji de gi i Wi ed'a k a
Ha ki g, "R b e bilgi a a la k geli e i bi k ada a
i a l ehdi ede bi k a a gelecek. E e i a la bilgi a a i tasarlarsa a a ek b geli i e ek, ada kald abili " dedi. B
a kla a lla a l bili ada fik i i de i i edi i i
g e i . Ha a b k da i i e bi akla bile e gile edi i
d lebili .
E d i 4.0, a a ek g la ala ha a a dai bi k e de
ld / laca gibi a k i ihba a lg e i ihba a ilgi ala la
da k kl de i iklikle e a ak dad , a da. Ge i e bi
lke e a bi e ici i i g ka a a, a a a gali l a, ege e lik kurma hususunda önemli olmayan unsurlar, zaman içerisinde son derece
e li e ke le hali e d . e i d ada O a a la ak
i edi i lke i e kada ade a akla a ahi ld , b la e
kada i le i i k e li g l e ebili di. A a a a i de i de
lke i i le i i, i ledi i ade i ci i, ik a e a a i le i
e i deki e ki li i ha a i bi e de ece i e a . A cak a a i
a bi d e i de bi e bi e i a la al ka l kla , ki ilikle i
k e li i ihba i de e a a ke g de a k ki i elde
k ala kada he ala daki bilgi de il, bilgi a ac kla , g ka a a, küresel egemen olma yolunda son derece önemli unsurlar haline geldi.
D a e li i ihba a e kila la b e i ge eklikle e elik
faali e le i e i i de b l d bili i . ihba a gi lilik e , gi e de
bi a daha fa kl bi a a e le i e i e li ld g la . B
çerçevede, Black ve Morris (2011, . 15) i i ihba a he ala da de ek al a e he ala a f e e i i ail i ihba a de i e i eli i
e i de a kla ala , i ihba a faali e le i a da he bilgi ala
e li, he ke i g de la bilgi i k lla l a da a
ge e i ld a a k : O a D a la a l a da
b l a i ihba a faali e le i i adece i i i aja la a b ak l a b k ehlikele a a . ail i Gi li Sa a la , i ihba a a hak e i i ciddi e le akla ak a e ca la , gi li aja la , e i e g e lik
k le k g d a , ka l la e a e i gi lilik e
ka a ak ai ld kla e e, a i a ih, i a e e l la a a ili kile
ba la a e ge ek a da d a a e le i ek edi .
Çitli l da (2007, . 234) i ihba a faali e le i de geli e k a a dikka eke ek, Ge i e bi bi le i i a ke i g , ka a i e e a a yetenekleriyle ilgilenen bloklar yerine günümüzde birbirlerinin
ek i i, i a i e ida i a , ek l ji i, a a ii, al a e
d k , fi a i e i, d al ka akla , i a e de e i e le i le ilgile e e b la e ek i e e de le le e de le le d g dakla a a k . B adikal de i i i e ile i i e bili i ek l jile i i geli e i le birlikte espiyonaj faaliyetlerinin çerçevesini i a l a l de ge i le e ek e i le di di. e i i de b l .
B e l g e v e B il g i Y ön e t i mi V i zy o n uy l a
M e h m e t T o ru n l a r - F a h re t t i n Ö zd e m i r c i
21
Ha a , la la e lg la a e i eli i de i i ce, g l k
al ka l kla a, a a f a d hil la E d i 4.0 ile bi lik e
i a la kada e ele de i ihba a a da e li bilgi a e alle i
e k lla c la hali e d ek edi . B ala da da bilgi i e li bi
e ke bile e la ak g . Tek l ji i he e de ce bilgi
ld g la a Ba ala (2013, . 52), ek l ji e i e a lacak
al ala e el bi i i, ek l ji i g la a ki ile l l d
ka a a . Tek l ji i ke di ka la i i k lla a d e e
a al ala e el bi i i la ak k g la a i a l
geldi i k ada, e i i, geli i di i ek l ji i a l hi e i de l a
afha k a a ak e edi e i a l e ek, k lla ak e e
geli i i i d ek edi . B h i i he l e ilecekle
kategorisi e ka a ( i dilik, la da e laca beli i gibi
d ) a a d a l e il e e e k lla l a a d
l al ak ad . B ek l ji i icad ede , e e e e e l akla ilgili bi ala d .
Elbe e he i e e l da ek l ji i geli i i i a la e
nesneleri bilgi ka a hali e ge i e e . B a la a l a a l a
ba a la a d . Tek l jik geli e a la abil e i , ica e e i
b l al e a k e el b a e i i e i e e li la da
bi a e i ek ik g . Ek i i g l l a ek lojik
geli e i, b k da c e ica ede l a e ikle ek edi .
Tek l jik ica la k e el b la a e i i il e i i e ek i i
geli i i e gi le i ek edi . Ya i b iki bi bi i i de ekle e ek
ade a i ice geli i ecek a c l ak a e bi bi i i ka l kl g
ka a gibi be le ek edi . Elbe e ek ideki e i lilik, e gi lik e
g l l k, ek l ji ala da c l a , ica e e i e b la k e el
ala a a a he a a a la a . Ek i i i e gi li i i,
birikimini, gücünü a acak ek l jik ica la a, b k da ba eke l k if l a a el ecek fa kl la a da ih i a hi edili . B
e e ede ki ile i i i , l beli le ici bi ak de e le
ka acak, le di ecek celikle bi e el a l al bi de e le
a e i e ahi l a ge eki . Bi e el da a delle i,
al a hi i, d e i, h b l ala e i e e l e e a
bi bi i i a c la ek omi-teknoloji motorunu harekete
ge i ecek e e ji i a la a e e li a a fak d . Faka , Tek l ji i celikle i a ih i a la a hi e e e i i i geli i e g l ,
e d ile e i a l a e ile i i , la , g e i i e i ala
ala la da modern mega- ek ik i e le i geli i il e i le bi lik e i i ildi. M a a , ka a k e bi bi i le ili kili b ek l jik i e le ,
i a i de e le i ba a ba a i ila edi e i a k l hi e
a la . B i e le de de i iklik, al ca e imlilik veya büyük
l ekli ek ik de e le le a ad ece k labili . B
de , a a a, al a e a a bi i le i i , de
e d i el l e e ek a a ek l jik d e a af da
a la (Ba ala, 2013, . 316) g de yabana atmamak
ge eki . ihba a faali e le i i de g de b e e ede
ek l jik d e a af da a la d g e ek k de il.
Tek l ji b bilgi a l kla k a , a ala e ide
a la d ke , e eli bilgi la bi faali e ala b da
e kile e e i d le e .
e b k ada T k l la ak bi i ek l ji e kledi i i
a la , de e edi e bi i a l de i i i ? a e ilecek
ce ab d adaki e i i i, k beli li . Tek l ji elle
tutulur, müdahale edilir nesneler, materyaller de olsa bi i la a ki i el
e a l al a la da kledi i i de e le , k lla a a la ,
a li a , e ki li i i e g c e i e i i a a k acak .
Ne a k ki ge i e ai b k daki efe a la bi e i i e le
le i . T a la a a e ek l ji i icad ede , e e
a af da l ak a i ade k lla c la a af a ld k. B da bi i
ba l e gelle e bi ha eke a la ak e ald a ihi i de.
Ka a a (1999, . 29) T ki e, bi k e gibi, a a da
B e l g e v e B il g i Y ön e t i mi V i zy o n uy l a
M e h m e t T o ru n l a r - F a h re t t i n Ö zd e m i r c i
23
ek l jik l k fak ih al e i i e i i i di l a l
a da, lla i a i ha a a e de le ada l a da
ba la a e b a a a da e i e e ciddi bi a la ak da
görmemiz gerekir.
S efa C lli i, C. P. S ki K l (2001, . 83) adl ki ab a
a d Gi i b l de b k a bi a daha a kl k ge i ecek
g le i dile ge i i : Akl ba da hi ki e e el bi a e atik ve fen bilgi i e ahi l a de e i i e ha a ba a a la i i l l i k ede e ; a a fiki le belli a ih el a la da i g le e i i ci
l da b k a a i lkele i de e e li ih i ac daha fa la
bilimsel ve matematik el ehli e e ahi l ak ld da a e e i ,
fa da ld kada a a , ha a ehlike i labili . e ede de l a
karar e e e le i i a labile a da l lebile e elele e
i di ge e i e ik e ek, e e i bi ek l jik a da i a ik el ka a
d e i de l ak a aha g e ek e k daha a a l labili .
Nicelle i ile e e ka g la a ge ekli a l e ilebildi i bi ka al dil geli i e e a a ih i ac da, e a e el bi bili bilgi i e ahi
l a ih i ac kada acildi .
C lli i i ka a e e e le i i a labile e a l lebile
d e i e g e elik la ak k dla la da ekle ek a i
l . K dla a ge i ecekle i i, g ecekle i i, Well i (2004, .
78) ifade e i i gibi, he aki edebilecek, de i li i e le ecek bi
a aca ahi de ili . Ba kala ledikle i le e i i e a
e di ele i . A a he hal ka da lacakla a ha l k a a da
ge eki . D a geldi i b k ada e i k e el e e ali i
di lile i a a da k a ak, apay zekâlara mat olmamak, bireylerin ve
l icelle i ile e ecek ka a e e e le i k a da
ka g la gide ek, k ak, k lla ak i i ka al bi dil e a
geli i e e a a g e i de le i k e k l la
tümünden daha fazla i ihba a e kila la a d e . Mahi Ka ak (2009,
s. 14), afe ka a a a a be e e i e i de ekle di e ek
Ya bi i i ka a a a a l ka a a a la ilgili la i a la d . A k
e i i de ba kala ka a a a i i e e eli e a a l ak
e i e a ahibi, j ke , iddiac gibi lle de bi i i a al .
Ka ak a al ji i de /be e e i de ha eke le a b a e
dökmek yerine kazanan olmak i i , a lacak di e bi k e le bi lik e, ha gi a da e ildi i e bak l ak bilgi, bilgi a l kla , la elde
e ek, ak, k ak, b le i ek, k lla ak, de i le e i e
de e le di ek e b k da ka al bi dil e a geli i ek de önem
e di i i , ciddi e ald a ala la da l al d . ABD Ba ka
R ald Reaga a a fedile bi a d ; gili cedeki e k k c
d k keli e la d ; be h k e e b e b a a i e a d
e e e geldi . B k k c keli ele i g e a la ak la
le ebili i i ? Elek ik d a i e le i i edi di ,
a la e ke i i i ba l , i a l k e b k k la l kla e
g l a . T l la ak lke la ak b k k la a a ak
istemiyorsak, bilgide g , e faa elde e ek i i ak l a ge eke
ilk e , bi i k c a abilecek bilgi i i e ek i . Ya i,
bilgi i e b la d a l la ak belge i e il e i i ihba a
e le i i g le di i . E kili i ihba a e kila , i e li süreçlere sahip
l al d e de i le ilebile belge/bilgi e i i le l e lke i
a a da daha da g l hale geli .
B g i a l k a k ke di i d ada de il ke di ica e ikle i de
k ak da kal . Tek l ji, a a da l a e i bi d ad e
bi e d e , e a d a dikka e ala ak bi l b l ak ; k a a ak
hi bi le e ; le e ek bi k l b l al Belki
de ba ka bi e e e ili , ki bili ? (Fa l l , 2015, . 53-54).
Fakat günümüzde kamu kurum e k l la e i i e le i e
ilgi i e, e i ek l jik geli ele e e dikle i e kile e bak da
görünen o ki yenid a ge eklikle i de, E d i 4.0 da, a a ek da
bi le i e k lla c laca e a ada kalaca . Sa a ile e
d e i de ld gibi (Sk : a a ile i lkele : 3, T ki e: 0) b efe de e d i el cadele i ka a a ha e i e la i i 4 a l ke
B e l g e v e B il g i Y ön e t i mi V i zy o n uy l a
M e h m e t T o ru n l a r - F a h re t t i n Ö zd e m i r c i
25
bi e 0 a lacak , gelece i i i e ba kala a af da a a la acak,
a ihi i ba kala a af da ekille di ilecek gibi g ek edi .
S c b le l a a i i he k a, ha a he ki i e, elde i e
i ihba a e kila la a k i d ek edi . Gelece i i i
tasarlayabilen, ki ile i e l la le di ebilen, teknolojide sadece k lla c de il, icat eden ve yönetebilen olursak ba a l l a e ha a a
3. Bilgi ve De i im
E leme d n en bira bilgi, bo d ran fa la bilgiden sons derecede daha de erlidir. Halil Cibran
19. e 20. lla da a a i le i e e i de geli e , ile le e
i a l k g de bilgi, e f a , ile i i ek l jile i e a la
e i de lc l a de a e ek edi . Daha cele i de a
ek i i i e ki i le a a ahi l a de kle i de e g
ka a a cadele i, a a i ek i i de e i ka a i ele i ile
materyallerinin ko l e ele ge i il e i e i den hareket etmekte,
he ala da ekabe i, a a a i a l e k ak ad .
Wells (2004, s. 78), i a l b k bi de i i ge i di i i a a b
de i i i geli e i i aki edecek bi a aca ahi l a ad
le ke , D a b k bi de i i ge i i . Ya a k lla da
e da a gele de i i , i a l k a ihi b ca hi bi a a elli lda a a a la kada h l e b k l a . Hala, la la i ci i i h l bi ekilde geli e i i aki edebilecek bi a aca ahi de ili . Bi
a cak, a da e i i e d gele de i i g g c e
idde i i e i e i a la a a ba l ifade i le bi a la da
a k l a da e c a l ak ad .
a l k elbe e bili e a ihi b ca ürekli bi de i i i i e i i de
oldu a a hi bi a a b g k kada h l e d a e c a
k ala a kada a da f edecek bi a all kla ka la ad .
biçimde - i di fa k ediyoruz ki- i di e i di e a a k . A cak 21. lda cadele i i e i i e a a la k de i i. Bi i b g , d a
ge eli de k l el la ak b l d k a b d . Ke di i i bilgi,
ka ak e k la de e i i i i d le bi cadeledeki
i ha la a a i e i i de b l (Wallerstein 2013, s. 14) tespiti
a he a af a a ala a g de ede b l . He bi lik e
g le ledi i i , ahi lik e i i i d ki, bilgi ka akla e
k la de e i i cadele inde gelinen nokta, doktrinel anlamda
bildi i i bi k e i de de i i di idi . Askeri doktrinler, stratejik
d k i le , a a d k i le i g de ak ge i e g e k ciddi
de i iklikle e a . A k g de, ka a, de i , ha a e a
a a ibe a da, e i bi cadele ala la ak a a k
(Çifci, 2013, s. 2) ve b cadele c , bili i ek l jile i, habe le e ek l jile i, el i e a la , a ek l jile i, i e e , ileri malzemeler, nanoteknoloji, biyoteknoloji, nano-solar enerji pilleri, e i e e ji, a a ek , de i e e, ge he di li i, e ele i
i e e i, e gi el alg i ala d. ile ilgili al ala e c
a adig ala al e i. B e e ede;
Ek ik ilkele de, g la ala da de i i ,
Güve lik ka a la da de i i ,
O ga i a el de i i ,
Lide lik ka a da de i i ge ekle i.
Küresel ölçekte i birlikleri i e ji i a a ak k e el de a a k la
l d . De a a k la i e k e el de a a ekabe i a a ka d .
Asker- i il, a a -ba a a daki a b la kla , bilgi al a k i ik
al a hali e d , ek l ji i k la edi i i e k lla ile
a i e ik ehdi i ki a , hi e a i e g e de il, i le e g e
ga i a a la a k , k la a a ak, e a a l bilgi
e i i i e a la e ka a d .
Bilgi; i a d ce i i, bili ci i e a e le le i i
