Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr

(1)

Kütüphaneler Sanal

Güzergâhlara Mı Dönüşüyor?

Yaşar Tonta

Hacettepe Üniversitesi

Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

(2)

Plan

• “Dünya Düzdür”

• Düz dünyada kütüphaneler

• “Mekan” olarak kütüphane

• Ters yüz kütüphane

• Sanal güzergâhlar olarak kütüphaneler

• Sonuç

(3)

“Dünya Düzdür,” Thomas Friedman

• Ağların etkisi

• Mesafenin ölümü

• Küresel rekabet

– 1492-1800: Ülkeler küreselleşiyor

– 1800-2000: Şirketler küreselleşiyor

– 2000 ---: Bireyler küreselleşiyor

(4)

Dünyayı Düzleştiriciler

• MS Windows

• Netscape

• İş akışı,

• Açık kaynak yazılımları

• . . .

• Dijital, gezgin, kişisel, sanal

ortamlardan bilgiye erişim

(5)

Dünyanın Düzleşmesi

• “. . . gezegenimizdeki tüm bilgi

merkezlerinin tek bir küresel şebekeye bağlanması anlamına gelmekte”

• Bu gelişmeler “şaşırtıcı bir refah ve

yenilikler çağı”nı başlatabilir (s. 18).

(6)

Evet, ama . . .

• Evet, belki gezegenimizdeki tüm bilgi merkezlerini birbirine bağlıyoruz

• Ama çoğu kütüphane için Dünya

henüz düz değil!

(7)

Hacettepe’de “World is Flat”

(8)

Bilkent’te “World is Flat”

(9)

ODTÜ’de “World is Flat”

(10)

Kataloglar Yardım Sunmuyor

• “Bizde yok ama

– şu kütüphanelerden size hemen sağlayabiliriz

– Amazon.com’dan hemen çevrimiçi olarak ısmarlayabiliriz – Amazon.com’dan satın alabilirsiniz

– kitapla ilgili daha fazla bilgiye şuralardan (Amazon.com, Google, Yahoo! vs.) erişebilirsiniz

– kitapla ilgili eleştiri yazılarına şuradan erişebilirsiniz – kitapla ilgili tanıtım/eleştiri yazıları bizde bulunan şu

dergilerde yer almaktadır. İsterseniz elektronik kopyalarına erişebilirsiniz.

– aynı yazarın şu kitapları var.

– . . .”

(11)

Mekân Olarak Kütüphane

• “Kütüphane üniversitenin kalbidir.”

• Günümüzde bir kampusta kütüphanenin

tam olarak nerede olduğunu belirlemek zor çünkü kütüphane sadece binadan değil,

içerikten oluşuyor (Kohl, 2006).

• İçerik giderek artan bir biçimde kütüphane binasının dışında

• Danışma, elektronik belge sağlama, ve kullanıcı eğitimi gibi hizmetler de

kütüphane binasının dışında gerçekleşiyor

(12)

Sanal Güzergâh Olarak Kütüphane

• Önce kütüphane katalogları sanal güzergâh haline geldi

• Şimdi giderek kütüphanelerin kendileri

sanal güzergâhlar haline geliyor

(13)

Kütüphanelerin sanal

güzergâha dönüşmesi

ne demek?

(14)

Kaliforniya Üniversitesinde “World is Flat”

(15)

(16)

Basılı kopyalar

Elektronik kopyalar

(17)

İTÜ’de “Türk Kütüphaneciliği”

(18)

(19)

(20)

Tam metin makale

(21)

Kütüphane Katalogları

• Sadece kendi sahip oldukları kitapların bibliyografik tanımlarını listeliyor

• Dergi makaleleri ve diğer bilgi kaynakları kütüphane kataloglarında hiç temsil

edilmiyor!

• Oysa kütüphane katalogları da

“Amazoogle” gibi çalışmalı (Dempsey)

(22)

“Amazoogle”

• Amazon.com’da “Dünya Düzdür”

– Kitap hakkında ayrıntılı bilgiler, içindekiler sayfası, eleştiriler, müşterilerin tartışmaları, konkordans, Inside the Book, arama

özellikleri, kitabın elektronik kopyası, yazarın diğer kitapları hakkında bilgiler, vs.

• Google’da Dünya Düzdür

– Kitap eleştirileri, Wikipedia makaleleri, yazarla

yapılan bir görüşmenin bedava video’su, fiyat

karşılaştırmaları, vs.

(23)

Lab kitapları

Sergiler PD

Öğrenim yönetim sistemleri

Kampus geçidi (portal’ı)

Ders kitapları Kişisel koleksiyonlar

Kurumsal arşivler

Toplamalar Sanal referans

kütüphane

kullanıcı ortamı kaynak ortamı

PDA’lar

Okuma listeleri

Kullanıcı ortamında kütüphane

Kütüphane ortamında kullanıcı değil

Farklı kaynaklardan hizmetlerin esnek bir biçimde toplanması

Ters Yüz Kütüphane

(24)

(25)

Araştırma Kütüphanesi Kataloğu

“. . .bilimsel bilgi evreninin küçük bir kısmını yansıtıyor.”

“. . . kütüphane ilk ya da tek durak değil …”

“. . . Katalog kayıtlarının en az birkaç on yıl, belki de daha uzun bir süre, dünya

kütüphanelerinin dermelerinden bilgi

keşfetmede ve bilgiye erişimde rol

oynayacakları güvenle söylenebilir.”

(26)

Mekân Olarak Kütüphanenin Önlenemez Düşüşü

• Fiziksel olarak kütüphaneye gelen kullanıcı sayısı azalıyor

• Ama çevrimiçi kaynakların kullanımı artıyor

• Çoğu kullanıcılar kütüphaneleri atlayıp tek noktadan bütün gereksinimlerini

karşılayabilecekleri sistemlere gidiyorlar (“one stop shopping”)

• Kullanıcılar hâlâ kütüphanelere uğruyorsa bunun nedeni bazı kaynakların henüz Web’de olmayıp sadece kütüphaneler aracılığıyla erişilebilmesidir

• Ama bu durum yakında değişecek . . .

(27)

Açık Erişim

• Çoğu dergi makaleleri açık erişim

• Yayıncıların %93’ü yazarların kendi makalelerini kurumsal arşivler aracılığıyla herkesin

kullanımına açmalarına izin veriyor

• Tezler, teknik raporlar, dijitalleştirilen yerel

kaynaklar da giderek açık erişim haline geliyor

• Halen telif hakları nedeniyle kitapların çoğu açık erişim değil

• Ama kitap dijitalleştirme projeleri telif hakkı

sınırlaması olmayan kitapları da herkese açmayı

amaçlıyor

(28)

Dijitalleştirme Projeleri

• Google Book Search, 10 yılda 15 milyon kitap dijitalleştirilecek

• Million Books Project, CMU, Kasım 2005 itibariyle 600.000 kitap tarandı

• Amazon.com, 200.000 kitap

• Gutenberg Projesi , M. Hart, 18.000 kitap

• The Internet Archive, Brewster Kahle

• Gallica, BNF, 70.000 kitap

• İskenderiye Kütüphanesi

• Yayıncılar (HighWire Press, MIT Press, etc.)

(29)

Google Scholar etkisi

• Herkesin erişimine açık kaynak sayısı artıyor

• 100’den fazla kütüphane kataloglarını

ve/ya da dermelerini Google Scholar’a açtı

• Böylece, daha çok kullanıcı bu

kütüphanelerin içeriğine erişim sağlayabilir

(30)

Sanal Güzergâhlar Olarak Kütüphaneler I

• “Anadan doğma” dijital kaynakları artırmalı

• “Sonradan olma” dijital kaynakları artırmalı

• Çevrimiçi kopyaya erişilemiyorsa

kütüphaneler erişilebilen yerlere (örneğin, Amazon.com) bağlantı vermeli

• Kütüphanenin lisanslı veri tabanlarından

kolayca erişilebilecek dergi makalelerine ya

da eleştirilere bağlantı vermeli

(31)

Sanal Güzergâhlar Olarak Kütüphaneler II

• Katalogları veri ve hizmetlerle zenginleştirmeli

• Sadece kendi dizin bilgileriyle yetinmemeli

• Kitap ve makalelerin bulunmasını ve bunlara erişimi ortak arama yoluyla kolaylaştırmalı

• Mümkünse tam metne erişim sağlamalı

• Anında sağlanamayan kaynaklar için bir dizi aracısız, hızlı erişim/teslim seçenekleri sunmalı

• Katalog bilgilerini ve bağlantıları ders web

sayfalarına ve geçitlere (portal) koymalı (“ters yüz kütüphane”)

• Kütüphane üyesi olmayan kullanıcılara hizmet

(32)

Sonuç

• Kütüphaneler elini çabuk tutmalı!

• Kullanıcıların hiç geri gelmemek üzere kaybedilme riski

• Kullanıcıların kütüphanelerin

yerine web üzerindeki başka bir sistemi koyma olasılığı

• Kütüphaneler “düz Dünya”da atlanma / görmezden gelinme tehlikesiyle karşı karşıya

• Kütüphaneler web bilgi uzayında gerçek sanal güzergâhlar olmalı

• Her tür bilgi kaynağına çevrimiçi erişim sağlamalı

• “Bulduklarımız kim olduğumuzu

(33)

Bildirinin tam metni

http://yunus.hacettepe.edu.tr/tonta/yayinlar/tonta-istanbul-mayis-2006.pdf

(34)

Kütüphaneler Sanal

Güzergâhlara Mı Dönüşüyor?

Yaşar Tonta

Hacettepe Üniversitesi

Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html