MİLLETLERARASI KALKINMA BANKASINDAN İMAR İŞLERİ İÇİN FAYDALANMAK KABİL MİDİR?
Konuşan : M e k i n O n a r a n
(Bu konuşma Türkiye radyosunda yayınlanmak üzere, Lake Succes'de, 5 Ağustos, 1949 da, plâğa alınmıştır.)
Sevgili Yurttaşlarım ;
İktisadî kalkınma hamleleri yapmakta oldu- ğumuz şu devrede, memleketimizin sermayeye oian ihtiyacını hep biliyoruz. Bir çiftçinin basit bir sapan alabilmesi için, birikmiş bir parası bu- lunması gerekmektedir; küçük bir iplik fabrikası kurmak için bir yolunu bulup, binlerce lirayı bir araya getirmemiz lâzımdır; yol yapmak veya bereketli bir ovayı sulamak için Devletin Hazine- den milyonları bu işe ayırması icabeder. Memle- ket içindeki masraf yerlerine harcamak için na- sıl toplu bir Türk parasına muhtaç oluyorsak, ya- bancı ülkelerden alacağımız istihsal mallarının bedellerini ödemek için de, birikmiş yabancı pa- ralarına o suretle ihtiyacımız vardır. Şu halde dış memleketlerdeki kredi müesseselerini gözden ge- çirmemiz ve bunların mahiyetlerini anlamamız en önemli işlerimizdendir.
İşte bu düşünce ile Dünya Bankasını sizlere tanıtmayı faydalı bulmaktayım. Zira bu Banka- nın en müsait şartlarla bize hizmet edebilecek bir kredi müessesesi olduğuna kaniim. Kaldı ki, Dün- ya bankasında hükümetimizin de hissesi vardır;
yirmi milyon Türkün para yatırdığı, yani, ayni zamanda bizim olan bir müessesenin mahiyetini ve nasıl çalıştığını bilmemiz kadar tabiî bir şey olamaz.
Önce, Bankanın ne gibi fikirlerle meydana geldiğini anlatayım: 1944 yılında Amerikanın Bretton Woods şehrinde 44 milletin temsilcileri toplanarak milletlerarası bir kredi kooperatifi ku- rulmasını görüşmüşlerdir. Bu kooperatif iki ga- ye ile kredi temin edecekti: birincisi, harpten y ı- k ı l a n f a b r i k a l a r ı , d a ğ ı l a n t a r l a - l a r ı , i m h a e d i l e n t a ş ı t v a s ı t a l a - r ı n ı y e r i n e k o y m a k ; ikincisi, iktisaden gen kalmış ülkelerin kalkınmasını sağlamak. Bu
ikinci nokta birincisi kadar önemli görülmüştür;
zira bazı milletlerin zengin olması ve bazılarının fakir kalması harplere yoi açan sebeplerden sa- yılmıştır. Bu toplantı ve görüşme sonunda bir anlaşmaya varılmış ve bir şartname kaleme alı- narak Milletlerarası İmar ve Kalkınma Bankası adı altında bir müessesse kurulmuştur.
Türkiyemiz l i mart 1947 tarihinde bu şartna- meye imzasını koyarak beheri 100.000 dolar olan hisse senetlerinden 430 adet almağı taahhüt etmiş ve Bankanın sermayesine 43 milyon dolarla, yani, 120 milyon Türk lirasile katılmıştır. Bankada bugünkü halde 48 devlet hissedardır.
Haziran 1949 sonu itibarile Bankanın serma- yesi 8 küsur milyar doları bulmuştur. Şartname hükümlerine göre, her Devlet sermayeye yazıldı- ğı miktarın %20 sini derhal yatırmakla mükellef- tir; kalan %80 Bankanın ihtiyatını teşkil etmekte- dir ve lüzumu halinde hisse sahiplerinden istene- cektir.
Görülüyor ki, Bankanın 1,5 milyar doları asan yatırılmış sermayesi ve 48 devletin tekeffül ettiği, 6,5 milyar dolarlık itibarı bulunmaktadır.
Bankanın yatırılmış sermayesinin 48 devlete uzun vadeli kredi açmak için yetişmiyeceği aşi- kârdır, bunun için Banka, lüzum gördükçe tahvil çıkararak Amerikan piyasasında ve müsait baş- ka piyasalarda satmakta ve elde ettiği paraları kredi istiyenlerin emrine vermektedir. Banka bu suretle şimdiye kadar Amerikan piyasasında 250 milyon dolarlık ve İsviçre piyasasında 17 milyon İsviçre franklık tahvil satmıştır. Bu tahvillerin faizleri, vadelerine göre, %2,25 ile %3 arasında değişmektedir. Bankanın verdiği krediler üzerin- den aldığı faiz %4-i civarındadır.
Şimdi gelelim müessesenin yaptığı muamele- lere:
Yukarıda söylediğim gibi ve isminden de an-
laşılacağı üzere, Banka, istihsal vasıtaları, harpte
zarara uğrayan . yerlerin yeniden imarına, ve ha-
yat seviyesi düşük memleketlerin kalkınmasına hizmet maksadile kurulmuştur. O itibarla, mese- lâ gazino inşası veya yüzme havuzu yapılması için kredi vermemektedir. Fakat, Bankanın bir hayır müessesesi olduğunu düşünmek de hatalı olur.
Bu müesseseyi milletlerarası bir kredi kooperatifi olarak kabul etmek daha doğrudur. Zira Banka ancak kendi hissedarlarına kredi açmaktadır. Ve üye memleketlerin yatırdıkları paraların mukad- deratından sorumlu olduğu için, muamelelerinde tıpkı ticaret bankalarının yaptığı gibi, tamamen ticarî görüşle hareket etmektedir. Bu maksadı sağlamak için, Banka, bir usul kabul etmiştir.
Buna göre, kredi istiyen üye memleketin krediyi sarfedeceği yerleri belirli olarak göstermesi, ve- ya bu para ile kuracağı tesislerin kesin iktisadî ve teknik projelerini Bankaya önceden tevdi etmesi lâzım gelmektedir. Bu yapıldıktan sonra, krediyi taleb eden memlekete uzmanlar gönderilmekte ve o memleketin, umumî, iktisadî, malî ve teknik bilgi durumları incelenmektedir. Bu uzmanlar, tetkikleri sonunda ,memleketin krediye liyakati- nin derecesini ve verilen projelerin içinde en müs- tacel ve memleket için en hayırlı ve kârlı olanla- rını seçerek bunları bir ehemmiyet sırasına koy- maktadır.
işte burada Bankanın önemli bir vazifesi daha kendiliğinden belirmektedir: o da gönderi- len bu uzman heyetlerinin ilgili üye memlekete, gerekiyorsa, iktisadî ve malî İslâhat için tavsiye- lerde bulunmalarıdır. Çünkü banka açtığı kredi- nin ana ve faizinin kendisine tekrar öndenmesi üzerinde çok hassastır; bu itibarla, teşkilâtı islâha muhtaç memleketlere, ancak, bu İslâhat yapıl- dıktan sonra para vermektedir.
Burada bir noktayı daha açıklamam faydalı- dır, o da şudur: Banka hissedar memleketlerin devletlerine olduğu gibi, hususî teşebbüs erbabı- na da kredi vermektedir. Ancak, bu takdirde bor- cun mahallî hükümetçe garanti edilmesi ve temi-
nat altına alınması şarttır. Hususî veya yarı res- mî bir müessese kredi istediği zaman, yine aynen ticaret bankalarının yaptığı gibi, Bankanın uz- manları bu müessesenin geçmişteki çalışmalarını, itibarını, ve malî durumunu incelmekte ve netice- de, Banka durumu sağlam görürse, ve kredi ile girişilmesi düşünülen işin iktisadî ve memlekete hayırlı olacağına kanaat getirirse, hükümetin res- mî kefaletile, istenen para verilmektedir.
Eankanın bir hususiyeti de, her türlü para üzerinden kredi açması ve borçluyu istediği mem- leketten mübayaada serbest bırakmasıdır, ancak, alman paraların mahalline sarfedilmesi şarttır.
Meselâ, sulama işleri için alman para ile lokomo- tif mübayaasma imkân yoktur. Zira o zaman bü- tün gaye kaybolmuş olur. Bunu sağlamak için Banka, verdiği paralarla yapılan mübayaatı, alı- nan malların fiyatlarını ve kullanıldığı yerleri sıkı surette kontrol etmektedir.
Bugüne kadar harpten zarar gören Avrupa memleketlerine, i m a r m a k s a d i y l e 5 25 m i l y o n d o l a r l ı k ve Güney Amerika mem- leketlerine ve Holanda ve Finlândiyaya kalkın- ma maksadile 152.600.000 dolarlık kredi açılmış- tır.
Hükümetimiz de Bankadan kalkınma kredisi talep etmiş ve bu maksatla lüzumlu projeleri Bankaya tevdi etmiştir. Bu projeler arasında, Sey- han bölgesinde sel âfetini önleme, s u l a m a ve sudan e l e k t r i k i s t i h s a l i , zahire depola- mak için s i l o t e s i s a t ı , l i m a n i n ş a s ı ve t e ç h i z a t ı , gibi işler bulunmaktadır.
Son olarak, şuna inanmaktayım ki, gelecekte, Bankanın faaliyeti ve hizmetleri daha ziyade, Türkiyemiz gibi, zengin bir toprağa, ve zeki isti- daalara malik memleketlere teveccüh edecek ve buralarda da mesut bir hava içinde «âlet işliye- cek, el övünecektir.».
Hoşça kaim sayın flhdiyenlerim.
(Baştarafı 252 nci sahifede)
