GÜVENLĠ BĠLGĠSAYAR VE ĠNTERNET KULLANIMINA YÖNELĠK BĠR WEB TABANLI ÖĞRETĠM ORTAMININ
GELĠġTĠRĠLMESĠ
DEVELOPING A WEB-BASED INSTRUCTION ENVIRONMENT FOR SECURE COMPUTER AND INTERNET USE
Feri dun C. ÖZÇAKIR
Okan Üniversitesi, ĠSTA NBUL, TÜRKĠYE feridun.ozcak ir@ok an.edu.tr
M. Fatih ERKOÇ
Yıldız Tekn ik Ün iversitesi, ĠSTANBUL, TÜRKĠYE mferk oc@yildiz.edu.tr
Baran ÇELĠK
Türk Teleko münikasyon A.ġ. , ĠSTANBUL, TÜRKĠYE baran.celik @gmail.com
H. Özgür BAKTIR
Türk Teleko münikasyon A.ġ. , ĠSTANBUL, TÜRKĠYE ozgur.bak tir@gmail.com
Kemal ġAHĠN
Mimar Sinan Gü zel Sanatlar Ün iversitesi, ĠSTANBUL, TÜRKĠYE k emalsahin@gmail.com
Zerrin AYVAZ REĠS
Ġstanbul Üniversitesi, ĠSTA NBUL, TÜRKĠYE ayvazzer@istanbul.edu.tr
ÖZET: Bilgi ve iletiĢim teknolo jilerindeki baĢ döndürücü geliĢmeler b ilg isayarların, mobil cihazların ve internetin akıl almaz bir Ģekilde hızla hayatımıza g irmesine neden olmuĢtur. Bu kadar hızlı bir Ģekilde artan bilgisayar ve internet kullanımı, teknoloji ku llanan sayısında artıĢ sağlamasın ın yanı sıra bilinçsiz kullanıldığ ında pek çok sorunu da beraberinde getirmiĢtir. Oldukça yaygın bir Ģekilde kullanılmasına rağ men bilg isayar ve interneti güvenli ku llan ma kavramı toplum tarafından ciddi olarak bilin me me ktedir. Bu çalıĢ mada geliĢtirilen web tabanlı eğitim orta mında Ģifrele me , yazılım ve iĢletim sistemleri açıkları, ağ cihazların ın yönetilmesi, internet üzerinde bilgi paylaĢımı ve internet üzerinde gezinti süreçlerine yönelik önlemler, sosyal paylaĢım sitelerinde dikkat edi lmesi gerekenler ve internet üzerinden finansal iĢlemlerdeki güvenlik g ibi konulara yer verilmiĢtir. Hazırlanan web tabanlı öğretim ortamında grafik ve animasyonlar ile konu hakkında bilgilendirici ve bilinçlendirici materyaller kullanılmıĢtır. GeliĢtirilen öğretim materyali sayesinde geniĢ çaplı bir hedef kitleye eriĢilerek güvenli bilgisayar ve internet kullanımı konusunda farkındalık artırımı amaçlan mıĢtır.
Anahtar Kelimeler: Güvenli bilgisayar ku llan ımı, güvenli internet, web tabanlı eğ itim, güvenli int ernet bankacılığı, Ģifre güvenliği, Docebo, GUBiK
ABSTRACT: Co mputers, mobile devices and internet have led to rapidly enter our lives with dizzy ing developments in information and communication technology. Such a fast way to increasing computer and internet usage, as well as providing an increase in the number of technology user, brought many proble ms when used unconsciously. Despite the widespread use of using the co ncept of a secure computer and internet connection, is not known as serious by the commun ity. At the web based training environment that was developed in this study, encryption, software and operating system vulnerabilit ies, network devices management, sharing information on the internet, measures for the navigation process on the internet, considerations of social networking sites and internet security issues such as financial transactions are included. Graphics and animat ions, informative and awareness -raising materia ls are used
at prepared web-based learning environ ment. By accessing a broad audience through the developed teaching material, a imed to increase awareness about the s ecure use of computers and the internet.
Ke ywor ds: Secure co mputer use, secure internet, web-based training, secure online banking, password security, Docebo, GUBiK
1. GĠRĠġ
Ġnternet, sürekli geliĢen yapısı ve toplum içinde gün geçtikçe daha çok farklı kü ltür ve eğitim seviyesindeki insan tarafında aktif olarak kullanılma ktadır. Bundan dolayı verilmek istenen “Güvenli Bilg isayar ve Ġnternet Kullanımı” eğ itimin in de bu platform üzerinde hazırlan ması kaçınılmaz o lmuĢtur.
BiliĢim sektörü içinde yer alan birçok firma ve eğitim kuru mu internet üzerinden eğitim verilebilmesi için çalıĢ malar yap makta, internet üzerinden eğitim –öğretim için yöntemler, alt yapılar ve ürünler geliĢtirme ktedirle r. Ġnternet üzerinden verilecek eğ itimle r ile verilen eğ itimlerin güncelliği sürekli korunmakta, toplu mun tü m kesimlerine eğitim çok daha rahat ulaĢtırılabilmektedir.
Günü mü zde Türkiye’de bilg isayar ve internet kullanımı geliĢen ülke ekono misi ve dünya ile bütünleĢme politikaları doğrultusunda son yıllarda çok artmaktadır. Bilg i Teknolo jileri ve ĠletiĢim Kuru munun 2011 yılı 2.Çeyrek Üç Aylık Pazar Verileri raporuna göre; (Bilg i Teknolojileri ve ĠletiĢim Kuru mu, 2011)
Türkiye’de bağlantı çeĢidine göre internet abone sayısı 2003 yılında sadece 18.604 iken, sekiz yılda yaklaĢık 590 kat artarak 2011 yılı ikinci çeyreği itibariy le yaklaĢık 11,1 milyona (11.078.581) ulaĢ mıĢtır (2010 sonu itibariyle bu veri 8.672.376 değerindeydi). 2011 verilerine göre toplam internet abone sayılarının y ıllık büyüme oran ı ise hızlanara k %30 ola rak gerçekleĢ miĢtir.
Hane halkı sayılarına göre hesaplanan sabit hat geniĢ bant yaygın kullanım (penetrasyon) oranı Türkiye’de 2011 yılı ikinci çeyreği itibariyle yaklaĢık %39,5 o larak gerçekleĢmiĢtir. Her 5 haneden 2’sinde internet bağlantısı bulunmaktadır. AB ülkeleri hane halkı sabit hat yaygın kullanım ortalaması %61,4 olduğu düĢünülürse, Türkiye’de internet teknolojisinin kullanımda çok hızlı bir artıĢ olduğu göze çarpmaktadır.
Ayrıca mobil geniĢ bant yaygın kullanım oran ı Türkiye’de %5,1 iken AB ortalaması %6,1’dir.
Mobil geniĢ bant internet abone sayısı 3.629.522’ye u laĢmıĢtır. Toplam mobil geniĢ bant internet kullanım miktarı ise 6.421 TB olmuĢtur.
Bilg i Te knolojile ri ve ĠletiĢim Kuru munun 2010 Faaliyet Raporu’na göre; (Bilg i Te knolojileri ve ĠletiĢim Kuru mu, 2011)
Türkiye'de hanelerde bilgisayar sahipliği %50 seviyelerine yükselmiĢtir. Kırsal bölgelerdeki hanelerde bilg isayar sahipliği de Türkiye geneli ve kentsel bölgelere para lel bir art ıĢ trendi izle miĢ, 2004 y ılında %4 seviyelerinden 2010 yılında %24 seviyelerine yükselmiĢtir.
Bilg isayar kullanım oran ı kentsel bölgelerde yaklaĢık %50 seviyelerine yükselirken, kırsal bölgelerde %22 seviyelerinde gerçekleĢmiĢtir. 2005 yılında kırsal kesimler iç in bu oranın %8 seviyelerde olduğu düĢünüldüğünde, bilgisayar kullanımın ın son 5 yılda bu bölgelerde yaklaĢık üç kat arttığı söylenebilir.
Ġnternet kullanımı Türkiye genelinde kentsel bölgelerde yaklaĢık %45, kırsal bölgelerde ise %20 seviyelerindedir. Ge rek bilgisayar kullanımı, gerekse internet kullanımında kent-kır arasında önemli bir fark bulun maktadır. Bilgisayar kullanım o ranları ile internet kullanım oran ları da paralellik arz et me ktedir. KiĢilerin bilgisayara sahip olmas ının te mel a maç larından birisin in internete girme k olduğu söylenebilir.
Erkeklerde bilgisayar ku llan ım oran ı yaklaĢık %53 iken kad ınlarda %33 seviyelerindedir. Öte yandan yıllar itibariy le sürekli b ir artıĢ eğilimi gözlen me ktedir.
2010 yılı verileri incelendiğinde internet kullanan erkek oran ın yaklaĢık %52, kadın oranın ın ise
%32 seviyelerinde olduğu görülmektedir. Bilg isayar sahipliğinde olduğu gibi internet kullanımında da artıĢ eğilimi deva m et me ktedir.
Yu karıdaki istatistiksel verilerde de görüldüğü gibi, bilgisayar ve internet toplumun her kesimi tarafından kullan ılmaya baĢlanmıĢtır. Birçok kullanıcı bilgisayar kavramın ın artık internet kavramı ile bütünleĢik olduğunu düĢünmektedir. Tübitak’ın Ulusal Bilgi Güvenliğ i Kapısı isimli web sitesinde yayınladığı verilere göre Tü rkiye’de botnetler tarafından kontrol edilen bilgisayarların (köle bilgisayar – zo mbie ) sayısı hızla art ma ktadır (Tübita k, 2011), Bu veriden de anlaĢıldığı g ibi, toplu mda yüksek oranda insan, bilgisayar ve internet kullanımındaki risklerinin fa rkında değildir. Elektron ik c ihazların ve radyo dalgalarının sağlığımıza verdiğ i zararlara ek olarak bilgisayar ve internet kullanımı, kiĢiye özel bilgilerimizin güvenliğine yönelik tehditler (banka hesaplarımıza izinsiz eriĢim, özlük ve kredi kartı
bilgile rimizin,çalın ması, vb.) ve Ģahsımızı bağlayan hukuki proble mle r (b ilg imiz olmadan kiĢisel internet bağlantımız üzerinden yetkisiz eriĢim ile yasal olmayan iĢlemlerin yapılmasından doğacak hukuki problemle r, vb..) aç ıĢından riskle r oluĢturmaktadır.
2. WEB TAB ANLI UZAKTAN EĞĠTĠM
Bilg isayar ve internetin daha güvenli kullanımı için alın ması gereken önlemleri ve kullanımı sırasında yapılması gereken iĢlemleri öğretmek ve oluĢabilecek tehditlere karĢı ku llanıcıları bilinçlendirmek amacı ile yine internet ortamı kullanılarak basit, an laĢılır, kısa, an imasyon ve görseller ile desteklen miĢ ġekil 1’de giriĢ sayfası görülen bir web tabanlı öğretim o rtamı oluĢturulmuĢtur.
Geleneksel yüz yüze eğitim sistemine alternatif olarak sunulan uzaktan eğitim sistemleri teknolojik geliĢ meler doğrultusunda günümüzde geçmiĢe göre çok daha hızlı bir Ģekilde yaygınlaĢmaktadır. Uzaktan eğitim, farklı mekânlardaki öğrenci, öğretmen ve öğretim materyallerinin iletiĢim teknolojileri aracılığıyla bir araya getirildiği kuru msal bir eğitim faaliyetidir (IĢık, IĢık, & Gü ler, 2008). Uzaktan eğitim ifadesi mektupla eğitim, görsel-iĢitsel iletiĢim cihazları ile eğitim (televizyon ve radyo kullanılarak yapılan eğitimler), ağ ve web tabanlı eğ itim gibi birçok farklı eğ itim Ģeklini kapsamaktad ır.
Gün lük yaĢamımız içinde bilg isayar ve internet teknolojilerinin geçmiĢe göre çok daha fazla kullanılması nedeni ile farklı disip lin ler içinde bu teknolojilerle bağlantılı yeni kavramlar da ortaya çıkmıĢtır. E-öğren me kavramı da bu teknolo jik geliĢmeler doğrultusunda ortaya çıkan bir kavramdır. E- öğrenme u zaktan eğitimin elektronik ortamlar (internet, intranet vb) yoluyla sunulmasıdır.
ġekil 1: Web Tabanlı Öğretim Ortamının GiriĢ Sayfası
Uzaktan Eğitim Sistemleri internet ağını kullanarak eğ itimlerin i, elektronik kitap, elektronik posta, tele konferans görüĢmeleri gib i metotlarla yapmaya baĢlamıĢlard ır. Bu metotların artması ve sürekli geliĢtirilmesi ile b irlikte tü m sistemi kapsayan yapıya Web Tabanlı Uzaktan Eğ itim Sistemi adı verilmiĢtir. (Deperlioğlu & Sarp kaya, 2009)
Web tabanlı u zaktan eğitim modeli, ders içeriklerinin, derse ait kaynakların, ödev ve projelerin web ortamında sunulduğu, dersler ile ilgili belge ve doküman lara eriĢimi sağlamaya yönelik bağlantıların hazırlandığ ı bir modeldir. Eğ itim alan b irey ler ile iletiĢime geçmeye yönelik model kapsamında farklı internet tabanlı iletiĢim teknolo jileri kullanılmaktadır. Geleneksel eğitim ortamlarındaki eğitim imkânlarına ulaĢ mada zorluk çeken bireyler web tabanlı eğitime yönelmektedirler. (IĢık, Aydın, IĢık, Tornincasa, & Gü ler, 2009)
Docebo Öğrenme Yönetim Sistemi
Uzaktan eğitim alanında önemli bir yere sahip o lan Öğretim Yönetim Sistemleri (ÖYS, Learning Management System, LMS) Sana l Öğren me Orta mı ya da Öğ renim platformu o lara k da bilini r. ÖYS, öğrenim sürecini p lanlamay ı, değerlendirmey i, uygulamayı sağlayan bir yazılım ya da web tabanlı b ir teknoloji o larak tanımlanabilir (Aydın & Biroğul, 2008). ÖYS, eğ itim yönetiminin otomasyon bir yapı içine aktaran yazılım o larak tanımlanabilir (Türkiye BiliĢim Vakfı, 2003).
Docebo SCORM uyumlu luğu ile e-öğrenme ve insan kaynakları yönetimi ve geliĢimi için açık kaynak kodlu Ģirketler ve eğitim kuru mlarının ku llan ımına uygun sistemleri bünyesinde modüler olarak barındıran bir içerik ve öğrenme yönetim sistemid ir. PHP ve veritabanı olarak MySQL ü zerinde çalıĢ maktadır. Video konferans, sanal görüĢme ve toplantının yanında toplu bilgilendirmeler için e-bülten imkânı vard ır. (A ltıparmak, Ku rt, & Kap ıdere, 2011)
Docebo platformunun 25 farklı dil ile çoklu d il seçeneği bulunmaktadır. SCORM 1.2, 1.3 ve 2004 standartları ile uyu mlu ve farklı öğretici modellerin i desteklemektedir (kendi kendine eğitim, harman lan mıĢ öğrenim, ortaklaĢa öğrenim, sosyal öğrenim vb..). ĠĢbirlikli foru m, wiki, chat, proje yönetimi ve ambarlama özelliklerine sahiptir. Docebo öğrenme yönetim sistemi tü m bu özellikleri ve açık kaynak kodlu olması ile diğer popüler öğren me yönetim sistemleri (Moodle, ATutor vb..) seviyesinde olmasa dahi hızla ku llan ımı artan ve büyüyen bir ÖYS izlenimi yaratmaktadır.
3. UYGULAMA ÇALIġ MAS I: GUBi K
Uygulama çalıĢ mamız kapsamında oluĢturduğumuz öğretim ortamının hazırlığ ında;
Kullanılacak öğretim tasarım modelinin belirlen mesi,
Kullanılacak öğren me yönetim sistemin in belirlen mesi,
Öğren me yönetim sistemi ü zerinde uyumlu çalıĢacak özgün içerik geliĢtirme p latformu oluĢturulması,
Güvenli b ilg isayar ve internet kullanımı ile ilgili alanyazın taraması ve içeriklerin belirlen mesi,
Güvenli b ilgisayar ve internet ku llanımı ile ilgili içeriklerin görseller ve an imasyonlar ile desteklenerek oluĢturulması,
Özgün içerik geliĢtirme platformu ile içeriklerin belirlenen öğrenme yönetim sistemine aktarılması,
Öğren me yönetim sisteminin değerlendirme modülü ile eğitimin değerlendirme sürecinin oluĢturulması aĢamalarından geçilmiĢtir.
Hazırlanan öğretim ortamın ın özellikleri,
Öğretim ortamının tasarımında Passerini ve Granger Karma Öğretim Tasarım Modeli kullanılmıĢtır.
Öğretim o rtamı ġekil 2’de görüldüğü gibi Docebo Öğrenme Yönetim Sistemi ü zerinde sunulmaktadır.
Bu çalıĢ ma kapsamında Adobe Flash yazılımı ü zerinde action-script kod yapısı kullanılarak ġekil 3’de yer alan özgün bir Ġçerik GeliĢtirme aracı geliĢtirilmiĢ, içerikler bu platform ü zerinde oluĢturulmuĢtur ve eğitim o larak sunulmaktadır.
Özgün Ġçerik GeliĢtirme Platformu ’nda yer alan her bir modül, oluĢturulan SCORM paketleri ile Docebo üzerine taĢınara k akt if edilmiĢtir.
ġekil 2: Web Tabanlı Öğretim Ortamı. Ders Ġçeriği Seçim Sayfası (Modüller ve Testler)
ġekil 3: Özgün Ġçerik GeliĢtirme Platformundan Ekran Görüntüsü
Öğretim ortamındaki her bir modül kendi içinde üç bölümden oluĢ maktadır.
Kapsam – Hedefler
Konu Anlatımı
Sıra Sende – Oyun veya Kendini Değerlendir
Öğretim ortamındaki her b ir modül eğ itim olarak alındıktan sonra eğitimi alan birey Docebo platformunun ġekil 4’de yer alan değerlendirme a racı ile çoktan seçme li, doğru/yanlıĢ ve eĢleĢtirme özellikleri ile hazırlan mıĢ sorular kullanılarak değerlendirilmektedir.
ġekil 4: Web Tabanlı Öğretim Ortamında Değerlendirme Aracı
4. SONUÇ
Bilg i çağı olara k nitelendirdiğ imiz günümüzde bilg isayar ve internet, bilgiye ulaĢmak, bilgiyi paylaĢmak ve yaĢama dair b irçok sürecimizi basit, rahat ve hızlı b ir Ģekilde gerçekleĢtireb ilmek için yaĢamımızın va zgeçilme z gere ksinimleri a rasına girmiĢlerd ir. Ġnsanların günlük hayatta yaptıkları b irçok iĢi gerçekleĢtirirken ald ıkları güvenlik önlemleri gib i, bilgisayar ve internet üzerinde iĢlem yaparken de kiĢisel bilgi güvenliklerine yönelik önlemler almaları gerektiğ i bilin memektedir. Bunun nedenlerinden biri; kiĢilerin korunması gereken bilg i ve belgelerin neler olduğu ve bunların ne kadar değerli o lduğunun farkında olmamasıdır. Güvenli bilgisayar kullanımı ve güvenli internet kullan ımı konularında toplumda hala yeterli farkındalığın oluĢmadığ ı çeĢitli e-iĢ uygulamalarında karĢılaĢılan sorunlar sebebiyle bilin mektedir. Bu bağlamda; güvenli bilgisayar ve internet kullanımı için bilin mesi gereken konular ile gerekli güvenlik önlemlerin in alın masının nasıl sağlanabileceği konusunda bilgilendirme amaçlı GUBiK adı verilen bir web tabanlı eğitim materyali hazırlan mıĢtır. Bu önlemler ile ilgili b ilg ilendirmeleri ve öğrenilmesi gerekenleri bilgisayar ve internet ku llanan bireylere yine aynı teknolojiler kullanarak web tabanlı öğrenme ortamı ile aktarmak, eğitimi alan birey ler için daha cazip olacaktır.
Kamu ve özel kuru mlarında bilg isayar ve internet ile bağlantılı iĢlerde çalıĢanlar, eğ itim kuru mlarındaki öğrenciler ve kiĢisel olarak b ilg i güvenliğ i konusunda bilgilen mek isteyen her kesimden insan bu eğitim materyalinden azami seviyede faydalanabilir. Materyal aracılığı ile güvenli bilgisayar ve internet kullan ımına yönelik eksikliklerini özgün bir çalıĢma ile geliĢtirilmiĢ içerik alan ındaki grafik ve animasyonlar ile gidereb ilir, eğitim ortamın ın bulunduğu yazılım platformunun sağladığı i mkân lar ile kendilerin i değerlendirebilirler.
Web tabanlı öğrenme ortamında verilecek eğitimlerin, en uygun öğretim tasarım modeli ile belirlenerek hazırlan ması ve kullanımı, iĢlevselliğ i rahat olan bir öğren me yönetim sistemi ile sunulması sayesinde ilgili eğitimi alaca k b ireyle rin konuları daha iy i kavra masının sağlanacağı düĢünülmektedir.
KAYNAKÇA
Altıparmak, M., Kurt, Ġ. D., & Kapıdere, M. (2011). E-Öğren me ve Uzaktan Eğitimde Açık Kaynak Kodlu Öğren me Yönetim Sistemleri. Akademik Bilişim'11 - XIII.Akademik Bilişim Konferansı.
Malatya: Akademik BiliĢim Konferansı.
Aydın, C. Ç., & Biroğul, S. (2008). E-Öğ ren mede Açık Kaynak Kodlu Öğretim Yönetim Sistemleri ve Moodle. Bilişim Tek nolojileri Dergisi , 31-36.
Bilg i Teknolo jileri ve ĠletiĢim Kuru mu . (2011). 2011 Yılı 2.Çeyrek Üç Aylık Pazar Verileri Raporu.
Ankara: Bilgi Teknolojileri ve ĠletiĢim Kuru mu.
Bilg i Teknolojileri ve ĠletiĢim Kuru mu. (2011). Faaliyet Raporu 2010. Ankara: Bilgi Teknolo jileri ve ĠletiĢim Kuru mu.
Deperlioğlu, Ö., & Sarpkaya, Y. (2009). Öğretim Yönetim Sistemleri Ġçin Örnek Veri Tabanı Tasarımı.
Bilişim Teknolojileri Dergisi , 15-21.
IĢık, A. H., Aydın, E. A., IĢık, Ġ., Torn incasa, S., & Güler, Ġ. (2009). Medikal Cihazların 3 Boyutlu Web Tabanlı Öğretilmesi. Akademik Bilişim'09 - XI.Akademik Bilişim Konferansı. ġanlıurfa: A kademik BiliĢim Konferansı.
IĢık, Ġ., IĢık, A. H., & Gü ler, Ġ. (2008). Uzaktan Eğitimde Üç Boyutlu Web Teknolojilerin in Kullanılması.
Bilişim Teknolojileri Dergisi , 75-78.
Passerini, K., & Granger, M. J. (2000). A Develop mental Model for Distance Learning Using The Internet. Computer and Education, 1-15.
Tübitak. (2011). Botnetlerle Mücadelede Dünyadaki ve Türkiye'deki Durum. Ağustos 05, 2011 tarihinde Ulusal Bilgi Güvenliği Kapısı: http://www.bilgiguvenligi.gov.tr/zara rli-yazilimlar/botnetlerle- mucadelede-dunyadaki-ve-turkiyedeki-duru m.html adresinden alındı.
Türkiye BiliĢim Vakfı. (2003). e-Öğren me Kılavuzu. Ġstanbul: Türkiye BiliĢim Vakfı.
