Miras Hukuku
Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali
Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali
Hukuki işlemler yapıldıkları anda, onların hüküm ifade etmeleri
(geçerlilikleri) için aranan şartlarda eksiklik bulunması halinde, işlemler doğrudan kesin hükümsüz olurlar. Örneğin ehliyetsiz bir kimsenin yaptığı sözleşme ya da konusu objektif olarak imkansız olan bir sözleşme, kural olarak herhangi başka bir işlem gerekmeksizin kesin hükümsüz olacaktır.
Bu durumun iki adet temel istisnası bulunmaktadır. Bunlar evlenme ve ölüme bağlı tasarruflardır. Bu işlemleri yapıldıkları andan hakimin
geçersizlik kararına dek hüküm ifade ederler. Dolayısıyla bu işlemlerin kuruluşları anındaki geçerlilik şartlarındaki eksiklikler, bu işlemleri
kendiliğinden geçersiz kılmazlar kural olarak. Bu yönüyle ölüme bağlı tasarruflar ve evlenme hukuki işlemleri kanun koyucu tarafından özel ve detaylı şekilde düzenlenmiş, geçersizlik halleri diğer hukuki işlemlerden farklı şekilde ele alınmıştır.
Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali
Kanun koyucunun ölüme bağlı tasarruflara ilişkin böyle bir yaklaşımının bulunmasının sebebi, ölüme bağlı tasarruflarda uygulanan favor testamenti ilkesidir. Bu ilkeye göre ölüme bağlı tasarrufta bulunan kişinin iradesi mümkün olduğunca gerçekleştirilmeye çalışılacaktır.
Ölüme bağlı tasarruflar bazı istisnai hallerde kendiliklerinden geçersiz olabilirler. Bu haller:
i. Tasarruftan yararlananın vasiyetçiden önce ölmesi
ii. Ölüme bağlı tasarrufun içerdiği bozucu koşulun mirasbırakanın ölümünden önce gerçekleşmesi veya erteleyici koşulun imkansızlaşması
iii. Eş lehine yapılan bağışlamanın boşanma ile geçersiz hale gelmesi
iv. Lehine ölüme bağlı tasarruf yapılan kimsenin mirastan yoksun olması
Bu hükümsüzlük hallerini herkes, dava açmaya gerek olmaksızın ileri sürebilir. Bu yönüyle kendiliğinden hükümsüzlük halleri, ölüme bağlı tasarrufun iptali hallerinden farklılık
gösteririrler.
Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali
Ölüme bağlı tasarrufların iptalinde, iptal davası sonucunda iptal kararı verildiğinde, hakim kararı ile ölüme bağlı tasarruf baştan itibaren
hükümsüz hale gelir ve bu hükümsüzlük kararı sadece davanın tarafları arasında sonuç doğurur.
Ölüme bağlı tasarrufların iptali sebepleri TMK m. 557vd hükümlerinde düzenlenmiştir.
Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali
A. İptal davası I. Sebepleri Madde 557- Aşağıdaki sebeplerle ölüme bağlı bir tasarrufun iptali için dava açılabilir: 1. Tasarruf mirasbırakanın
tasarruf ehliyeti bulunmadığı bir sırada yapılmışsa, 2. Tasarruf yanılma, aldatma, korkutma veya zorlama sonucunda yapılmışsa, 3. Tasarrufun içeriği, bağlandığı koşullar veya yüklemeler hukuka veya ahlâka aykırı ise, 4. Tasarruf kanunda öngörülen şekillere uyulmadan yapılmışsa.
Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali
Ölüme bağlı tasarrufların iptali sebepleri kanunda sınırlı olarak sayılmışlardır.
Ölüme bağlı tasarrufların iptal sebeplerinden genel sebeplerin yanında irade sakatlığı halleri önem taşımaktadır. Bu yönüyle irade sakatlıkları üzerinde durulacaktır.
İrade sakatlığı halinde, iradesi hata, hile veya ikrah ile sakatlanmış
şekilde ölüme bağlı tasarruf yapan kimsenin ölüme bağlı tasarrufu iptal etmek için dava açma hakkı bulunmaktadır, bu işlem kendiliğinden
geçersiz hale gelmeyecektir.
Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali
Hata:
Hata hali, beyan ile irade arasındaki istenmeyen uyumsuzluktur. Kişide hata, konuda hata ya da duruma göre saikte hata halleri iptal sebebi teşkil edebilirler.
Mirasbırakanın hatalı düşünce ve tasarrufu ile ölüme bağlı tasarrufu arasında illiyet bağının bulunması ve bunun ispatlanması şarttır.
Miras sözleşmesi şeklinde yapılan ölüme bağlı tasarruflarda da bu şartlar aranır.
Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali
Hile:
Hile, hatanın kasten, bilinerek ve aldatmak maksadı ile yapılmasıdır.
Hile ile idare beyanı arasında illiyet bağının bulunması gerekir.
Üçüncü kişinin hilesi de irade sakatlığı hali ve dolayısıyla iptal sebebi teşkil eder.
Hileyi yapan kişi mirastan yoksun kalabilir.
Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali
Tehdit ve cebir (korkutma ve zorlama):
Belirli bir iş veya işlemin yapılması veya yapılmaması hususunda, bir kişinin maneviyatı, sinirleri ve sonuç olarak iradesi üzerinde yapılan bir tesir ve ruhi baskıya tehdit denilir.
Tehdit sadece hukuka aykırı fiillerle olmaz, hukuka uygun fiillerle de tehdit olabilir. Üçüncü kişinin tehditi de iptal sebebi olarak
değerlendirilir.
Tehdit ile işlemin sakat iradeli şekilde yapılması arasında illiyet bağının bulunması gerekmektedir.
Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali
İptal davası:
İptal davası, vasiyetname ya da miras sözleşmesinin iptali için açılabilir.
Vasiyetçinin ölümünden sonra talep ve dava edilebilir.
İptal davasını, iptalde menfaati olan mirasçılar ile lehine vasiyet yapılan ilgililer açabilir.
İptal davasında yetkili ve görevli mahkeme mirasbırakanın son ikametgahındaki asliye hukuk mahkemesidir.
İptal davası ölüme bağlı tasarruf ile menfaat sağlayanlara karşı açılır.
Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali
TMK m. 559’da iptal davasında ilişkin hak düşürücü süreler düzenlenmiştir:
III. Hak düşürücü süreler Madde 559- İptal davası açma hakkı, davacının tasarrufu, iptal sebebini ve kendisinin hak sahibi olduğunu öğrendiği tarihten başlayarak bir yıl ve her hâlde vasiyetnamelerde açılma
tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın geçmesi tarihinin üzerinden,
iyiniyetli davalılara karşı on yıl, iyiniyetli olmayan davalılara karşı yirmi yıl geçmekle düşer. Hükümsüzlük, def"i yoluyla her zaman ileri
sürülebilir.
Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali
İptal davası sonucunda verilecek olan iptal kararı geçmişe etkilidir.
Kısmi olarak iptal kararı verilmesi mümkündür.
İptal kararı hükmünü sadece davanın tarafları arasında doğurur.
