İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi

(1)

İşletmeciliğin

Tarihsel Gelişimi

(2)

İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi

• İlk Dönemler; buhar makinesinin keşfi ile insan gücünün yerini makine gücünün aldığı ve üretimin buna bağlı olarak arttığı Sanayi Devrimi Dönemi;

bilimsel metodların ön plana çıktığı ve üretimde israfın giderilmesi, verimliliğin arttırılması, en uygun metodların bulunması çabasına girildiği ve insanın örgüt içinde daha çok teknik yönünün ön planda olduğu Klasik Yaklaşım Dönemi, Klasik Yaklaşıma eleştirel bir bakış açısıyla yaklaşıp insanın örgüt içindeki sosyal yönünü ön plana çıkaran Davranışsal Yaklaşım Dönemi ve Modern Yaklaşım Dönemi.

(3)

İşletmecilikte İlk Dönemler

Ekonomik faaliyetler insanlığın varoluşu ile başlar ve medenileşme süreci ile birlikte gelişme gösterir.

İşletme ile ilgili ilk gelişmeler 16. ve 18.

yüzyıllarda Roma’da özellikle tarım ve tarım işletmeciliği başlamıştır.

Ortaçağlardan itibaren 19. yüzyıla kadar başta Fransa ve Almanya gibi ülkelerde araştırmacılar işletme problemlerine çözüm aramışlardır.

 Mısır’da çift kayıtlı defter tutma yöntemi geliştirilerek muhasebe alanında önemli bir katkı sağlanmıştır.

(4)

İşletmecilikte İlk Dönemler

İtalya ve diğer Avrupa ülkelerinde tüccarların, ticaret hayatı ve tüccarlarla ilgili olarak kendi tecrübelerine dayalı el kitapları (manueller) yayınladıkları görülmüştür.

Sanayi Devrimine kadar olan binlerce yıllık dönemde üretim büyük ölçüde tarıma dayalı olarak yürütülmüş;

tarımın dışında üretim ise el sanatlarından ve küçük imalattan oluşup uzak bölgeler arasında karayolu ve deniz ticareti şeklinde gerçekleştirilmiştir.

Bu dönemdeki ekonomik faaliyetler pazara yönelik olarak gerçekleştirilmemiş, insanlar daha çok kendi ihtiyaçları için üretmeye ve tüketmeye ağırlık vermişlerdir .

(5)

Sanayi Devrimi ve İşletmeciliğe Etkileri

 18. yüzyılın ikinci yarısı ile 19. yüzyılda buharlı makinelerin icadı ve sanayiye uygulanması, küçük ölçekli atölye tipindeki işletmelerin yerini, önce makinelerle üretim yapan büyük atölyelerin, sonra da giderek artan ölçüde kitle üretimi yapan fabrikaların alması sonucunu doğurmuştur.

 Çeşitli icatlarla el sanatları ve ev sanayisinin küçük ve dağınık üretim birimlerinin bir çatı altında toplanmasını ve merkezileşmesini, fabrika sisteminin oluşmasını sağlamıştır.

 Sanayi Devrimi’nin 19. ve 20. yüzyıllarda ortaya çıkardığı önemli sonuçlardan biri de belli bir ücret karşılığı yönetim işlevini yerine getiren profesyonel yöneticilere devredilmesi ve sahiplik ile yöneticiliğin birbirinden ayrılmasıdır.

(6)

Sanayi Devrimi ile birlikte;

 Makine ile ve pazara yönelik üretim başlamıştır.

 İşbölümü kavramı doğmuş ve zorunluluk haline gelmiştir.

 El işi yerine, makine ile üretime geçilmiş ve verimlilik kavramı ortaya çıkmıştır.

 Fabrikalarda çalışan sayısı artmış, yönetim ve örgütlenme sorunları ortaya çıkmış ve bunlara çözümler üretilmeye çalışılmıştır.

(7)

Sanayi Devrimi ile birlikte;

 Sermaye birikimi, nakit birikimi ve toprak genişlemesi şeklindeyken sanayide üretim araçlarına dönüşmeye başlamış, ticaret yapan kimselerin de sanayiye yönelmelerine yol açmıştır.

 Ücret sistemleri doğmuştur.

Sonuç olarak Sanayi Devrimi ile birlikte insanların düşünce yapıları değişmiş, başkaları için üretim yapmaya başlamışlardır. Değişip gelişen teknoloji desteğini de alan yeni düşünce yapısı işletmelerin doğuşunu etkileyerek bir anlamda mal ve hizmet üretiminin merkezi hale gelmesine yol açmıştır.

(8)

Klasik Yaklaşım ve İşletmeciliğe Etkileri

Klasik Yaklaşım; insan organizmasını basit bir makine, insanlardan oluşan geleneksel örgüt yapısını da makine (teknik bir sistem) olarak görmekte; insana dair bu yaklaşımı ile

eleştirilmektedir.

Bilimsel Yönetim Yaklaşımı

Yönetim Süreci Yaklaşımı

Bürokrasi Yaklaşımı

(9)

Frederick Taylor ve Bilimsel Yönetim

 İşletmede modern yönetimin Frederick Winslow Taylor (1856-1915) ile başladığı görüşü genel kabul görmüştür. Taylor'a göre, "Bilimsel Yönetimin İlkeleri" adlı ünlü eserinin üç amacı vardır :

a. Örnekler vererek, verimsiz çalışmanın sebep olduğu büyük zararları göstermek.

b. Verimsiz çalışmayı önlemenin tek yolunun sistemli bir yönetim uygulaması olduğunu kanıtlamak.

c. Yönetimin, belirli kanun, kural ve ilkelere dayanan bir bilim olduğunu ortaya koymak.

(10)

Henri Fayol ve Yönetim Süreci Yaklaşımı

 Yönetim Süreci Yaklaşımının kurucusu olan Fransız maden mühendisi Jules Henri Fayol (1841 - 1925),

“büyük bir işletmenin genel yönetim ilkelerini”

sistemli bir şekilde ortaya koyup ilk yönetim teorisinin yaratıcısı olarak yönetimin bilimselliğinin gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştur.

(11)

 Bir sanayi işletmesinde bulunan başlıca faaliyetler sınıflandırmıştır;

a. Teknik Faaliyetler (Üretim)

b. Ticari Faaliyetler (Satınalma, Satış ve Takas) c. Mali Faaliyetler (Finansal Faaliyetler-Finansman) d. Muhasebe Faaliyetleri (İstatistik dahil olmak üzere

işletme ile ilgili tüm muhasebe faaliyetleri) e. Güvenlik Faaliyetleri (Mülkiyetin ve Kişilerin

Korunması)

f. Yönetim Faaliyetleri (Yönetim kademelerince yapılan faaliyetler)

(12)

• Fayol yönetim sürecin aşamalarını da, yönetim fonksiyonları olarak beş grupta toplamıştır;

a. Planlama (İleriyi Görme)

b. Örgütleme (Organize Etme; Organizasyon) c. Yöneltme (Yürütme)

d. Koordinasyon (Düzenleştirme – Ahenkleştirme - Uyumlaştırma)

e. Denetim (Kontrol etme)

(13)

Max Weber ve Bürokrasi Yaklaşımı

 Max Weber'in üzerinde durduğu bürokrasi, günlük dilde kullanılan "işlerin yokuşa sürülmesi, geciktirilmesi" anlamının tersine, etkinlik (amaçlara ulaşma derecesi) açısından ideal bir örgüt yapısını göstermektedir.

 Weber sosyal açıdan bürokratik yapıların neden gerekli olduğu ve etkin bir örgüt yapısının özellikleri üzerinde durmuştur.

(14)

Weber'in görüşlerinin bazı temel noktaları;

a. Fonksiyonel (fonksiyonlara dayalı) uzmanlaşmaya dayanan iş bölümü.

b. Açık - seçik belirlenmiş bir hiyerarşik yapı ve dolayısıyla her kademenin bir üst kademe tarafından kontrol edilmesi.

c. Her kademede işlerin yapılışına ilişkin göreve gelen herkesin uyacağı ilke ve yöntemler (kişiye göre değişmeyen standart yöntemler).

d. Rasyonel ve ilkeler doğrultusunda (kişisel ve duygusal olmayan) ilişkiler.

e. Teknik yeteneğe dayalı personel seçimi ve terfi sistemi.

f. Örgüt (organizasyon) birimlerinin yasal yetkilerle birbirine bağlanması.

(15)

Weber; politik, endüstriyel veya dini kurumlarda rasyonel (akılcı) temele dayalı bir örgütlemeye ve yönetime ihtiyaç olduğunu görmüş ve bürokratik yapının kural koyucu bir model olarak her türde ve boyutta örgütte uygulanabileceğini düşünmüştür.

(16)

Max Weber ve Bürokrasi Yaklaşımı Weber, üç farklı otoriteden bahseder:

• a. Geleneksel Otorite: Otorite veya yetki meşruiyetini geleneklerden almaktadır. Liderler yetkinliklerine göre değil de geleneklere göre seçildiklerinden örgütün başarısının devamının sağlanması olanağı azdır.

• b. Rasyonel (Akılcı) Otorite: Otorite veya yetki meşruiyetini akıl ve kurallardan almaktadır. Bu tarz otorite bürokratik örgütün temelini oluşturmaktadır.

• c. Karizmatik Otorite: Otorite veya yetki meşruiyetini kişinin kişisel özellik, beceri ve yeteneklerinden alır. Karizmatik otorite bu otoriteye sahip kişinin bu tarz özelliklerine dayandığından böyle bir yönetim tarzında kurallar ve rutin uygulamalar işlemez;

dolayısıyla örgütün başarısının devamının sağlanması olanağı azdır.

(17)

Davranışsal Yaklaşım ve İşletmeciliğe Etkileri

 Beşeri İlişkiler Yaklaşımı da denilen Davranışsal Yaklaşım, psikoloji, sosyoloji ve sosyal psikoloji alanlarındaki bulguların ve geliştirilen yöntemlerin, İşletme Yönetiminin bir parçası olan örgütsel davranış biçimlerinin anlaşılması için kullanılmasına dayanmaktadır.

 İnsan davranışı, kişilerarası ilişkiler, grupların oluşması, grup davranışları, informel (biçimsel olmayan) organizasyon, algılama ve tutumlar, motivasyon, liderlik, organizasyonlarda değişim bu yaklaşımın incelediği konulardır .

(18)

Modern Yönetim Yaklaşımları

Modern yönetim yaklaşımları 2. Dünya Savaşından sonra geliştirilmiş teoriler olup, temel olarak iki alt başlıkta incelenmektedir.

Sistem Yaklaşımı

“Genel Sistem Teorisi” işletmecilik yaklaşımlarına da yansımış ve işletmelerin “açık sistemler” olduğu düşüncesi kabul görmüştür. Açık sistem sürekli çevresiyle etkileşim içinde olup, bir taraftan çalışma ve enerji dönüşümü kapasitesini korurken, diğer taraftan dinamik denge sağlar.

Örgüt; bir takım alt sistemlerden oluşan açık bir sosyo-teknik sistem olarak tanımlanabilir. Örgüt, girdi olarak çevreden enerjiyi, bilgiyi ve malzemeyi alır ve bunları dönüşüme uğratarak çevreye çıktı olarak verir.

(19)

Modern Yönetim Yaklaşımları

Durumsallık Yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı, yapısal olarak, öngörülemeyen durumlara en uygun (optimum) örgüt modelinin uygulanmasıdır.

Durumsallık yaklaşımının asıl amacı, örgütsel yapının farklı çevresel koşullarda belirlenmesi ve bu koşullarda aralarındaki farklılıkların görülmesidir. Durumsallık yaklaşımı üç ana etkileyici faktörü ele alır: çevre, teknoloji ve çalışanların nitelikleri. Yönetim şekli bu çevresel değişkenlere göre oluşur; diğer bir deyişle, yönetimde tek doğru yoktur, çevresel koşullara göre doğru yönetim şekli değişmektedir.

(20)

Post Modern Yönetim Yaklaşımları

1970’li yıllardan sonra İşletmecilik ve Yönetim alanında yapılan araştırma ve çalışmalar, Post- Modern Yaklaşımlar olarak ifade edilmektedir.

Bunlar arasında Toplam Kalite Yönetimi, Değişim Mühendisliği, Öğrenen Organizasyonlar gibi farklı konular göze çarpmaktadır.