Eğitim Hakkı

Eğitim Hakkı

 Eğitim, «insan kişiliğini tüm yönleriyle geliştiren, insan haklarına ve temel özgürlüklere saygıyı pekiştiren bir etkinliktir ».

 «Bir yetkinleştirme; öğrencilerin hem dünyayı hem de kendisini keşfine izin verme; herhangi bir pragmatik nedenle değil (bunların toplum için ve sonuçta toplumun bir öğesi olarak kendisi için faydalı olacağından, tesadüfen bu doğru olsa bile), kişi olarak bu fikirleri ve becerileri içkin olarak değerli olduklarından fikirleri izlemek ve beceriler geliştirmek olarak görülecektir (Bilington, 2011, 381).»

HAK

 Hak, toplumsal bir talebi ve bu talebi karşılayacak toplumsal bir sorumluluğu içerir.

 Haklar devlete ve öteki toplumsal aktörlere yükümlülükler getirir.

 Haklar günümüz hukuk anlayışı içerisinde gerek devletlerin gerekse evrensel değerlerin koruması altındadır.

 Adaletin, hukukun gerektirdiği veya birine ayırdığı şey, kazanç (TDK). Dolayısıyla yasa ve yönetmeliklerle kişilere tanınan yetki ve olanaklar… olarak ifade edilebilir.

 Hak başkalarıyla bir tutulma, tanınma, onlarla aynı şeye sahip olma talebidir (Özsoy, 2004) Bu çerçevede ayrıcalıkla çelişir. Ayrıcalık paylaşıldıkça azalır hak ise

paylaşıldıkça çoğalır. Bir hakka sahip olmak diğer haklara ulaşmayı da sağlayabilir.

 Hak sahibi olmak bir şey yapma yetki ve gücüne sahip olmak demektir.

 Hak kavramı fırsat ve şans gibi kavramlarla birlikte kullanılamaz. Fırsat başkalarından farklı, ayrıcalıklı olma vaadidir. Hak ise eşitliğin sağlanmasına yönelik bir taleptir.

 Hak statüsü tanınan şeylerin yasal olarak korunması zorunludur. Hakların tanınması, uygulanması, korunması ulusal ve uluslar arası yasalarla sağlanır.

 Hakların varoluş nedeni yasalar değildir ama yasaların varoluş nedeni hakların korunmasıdır.

Eğitim Hakkı

 Eğitim, temel bir insan hakkı olarak evrensel ölçekte kabul görmektedir.

Bunun altında yatan en önemli etken eğitimin; insan kişiliğinin tüm yönleriyle gelişmesinde çok önemli bir faktör ve insanların kendilerini gerçekleştirmeleri ve özgürleşmeleri ile doğrudan ilişkili bir süreç olmasıdır (Eğitim-Sen, 2004).

 İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’ne (1948) göre eğitim; cinsiyet, ırk, etnik yapı ve ulus gibi ayrımlar gözetilmeksizin her bireyin hakkıdır.

 Eğitim hakkı, pek çok uluslararası belgede diğer insan haklarının ön koşulu olarak yer alır.

 Diğer hakların kullanılabilmesi ve hak ihlallerine karşı mücadele edilebilmesi;

insanların, hangi haklara sahip olduklarını ve bunları nasıl kullanabileceklerini bilmelerine ve anlamalarına bağlıdır. Bu sağlayacak olan ise eğitimdir.

 Eğitimin temel bir insan hakkı olması, kamusal sorumluluğu, yani devletin herhangi bir ayrım gözetmeden herkese, nitelikli eğitimi parasız olarak sunmasını gerektirir.

 Eğitimin kamusal bir sorumluluk değil, parayla alınabilen bir mal olması ise onun bir hak değil, kişilerin maddi olanaklarına göre yararlanılabilen bir ayrıcalık durumuna dönüştürür (Özsoy, 2004).

Eğitim

«İnsan Sermayesi»ne bir yatırım mı?

Bir Hak mı?

İSK

 ISK'ya göre bireyler başta eğitim ve yetiştirme olmak üzere çeşitli etkinliklerle insan sermayesi olarak adlandırılan bilgi ve beceriler

kazanırlar. Bu bilgi ve beceriler işyerinde bireylerin üretkenliğini artırır.

Artan üretkenliğin kişiye yüksek bir gelir, ekonomiye ise büyüme sağlayacağı iddia edilir.

 Kuram doğrultusunda eğitimin bireysel ve toplumsal refah artışındaki rolü öne çıkarılmış, ekonomik bir değişken olarak tanımlanan eğitim ve bazı faaliyetler insan sermayesine yapılan bir yatırım olarak

değerlendirmiş

 Eğitime bir hak olarak yaklaştığımızda insan kişiliğinin tüm yönleriyle gelişmesinde çok önemli bir faktör ve insanların kendilerini gerçekleştirmeleri ve özgürleşmeleri ile

doğrudan ilişkili bir süreç

 Böyle bir eğitimin sağlanması kamusal sorumluluk gerektirir. Hem herkese ulaşabilir ve parasız hem de

insanın çok yönlü gelişimini sağlayacak biçimde nitelikli olması gerekir…

 İSK’ya dayalı bir eğitim anlayışının olduğu yerde eğitim hakkından bahsedebilir miyiz?

Eğitim Hakkının Tarihsel Gelişimi

 Sanayi devrimi ile birlikte gelişen kapitalist üretim biçimine uygun emek gücünü sağlayacak şekilde eğitimde kitleselleşme yaşanmaya

başlamıştır.

 Ekonominin gereksinimlerine göre bir eğitim yapılanması

 Fransız Devrimi’yle birlikte eğitim eşitlik, özgürlük, kardeşlik gibi kavramlarla tartışılmaya başlamıştır.

 Fransız Anayasası’nda; “Her insana gereken bilginin, genel öğretimle parasız olarak sağlanması devletin görevidir.” ilkesi yer aldı.

 Ulus devletlerin gelişimi eğitimin bütün vatandaşlara parasız ve zorunlu olarak sunulmasında önemli bir etken olmuştur.

 Kalkınma ve eğitim arasında kurulan pozitif ilişki eğitimin devlet tarafından sağlanmasında etkilidir.

 Eğitimin «hak» olarak gelişmesinde ekonomi için işgücünün ve ulus devlete özgü vatandaşların yetiştirilmesinin rolü önemlidir.

 Türkiye’de modernleşmeci yaklaşım çerçevesinde hedeflenen geleceğe ulaşabilmek için batılılaşma ve modernleşme çabalarının bilinçli

katılımcıları olmayan kitlelerin eğitilmesi düşünülmüştür.

 Temel hedef; devleti ve milleti sınıfsız, zümresiz, kaynaşmış bir şekilde çağdaş uygarlık düzeyine çıkarmaktır.

 3 Mart 1924’te Tevhîdi Tedrisat Kanunu çıkarıldı. Bu Yasa ile bütün

okullar Mili Eğitim Bakanlığı’na bağlandı ve böylece ikili eğitim sistemine son verildi. Laik eğitim ilkesi benimsendi.

 Kapitalist ekonominin işlerlik kazanmaya başladığı yıllardan itibaren, modern toplumlarda eğitime yüklenen ekonomik işlev, Türkiye’de de eğitim sisteminin gelişmesinde belirleyici olmaya başlamıştır (Ünal ve Özsoy, 1999).

Eğitim Hakkı

Uluslararası Bazı Belgeler

 İnsan hakları evrensel bildirgesi (10 Aralık 1948): Madde 26, 28, 29.

 İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Sözleşme (4 Kasım 1950)

Madde 2: Hiç kimse eğitim hakkından yoksun bırakılamaz. Devlet, eğitim ve öğretim alanında yükleneceği görevlerin yerine

getirilmesinde, ana ve babanın bu eğitim ve öğretimin kendi dini ve felsefi inançlarına göre yapılmasını sağlama haklarına saygı gösterir.

 Çocuk Hakları Sözleşmesi ( 20 Kasım 1989)

Madde 28 1 Taraf Devletler, çocuğun eğitim hakkını kabul ederler ve bu hakkın fırsat eşitliği temelinde gerçekleştirilmesini sağlarlar…

 Ekonomik, sosyal ve kültürel haklar  uluslararası sözleşmesi (16 Aralık 1966-yürürlük: 3 Ocak 1976)

Madde 13: Eğitim hakkı 1. Bu Sözleşmeye Taraf Devletler, herkese eğitim hakkı tanır. Sözleşmeci Devletler, eğitimin insan kişiliğinin ve onurunun tam olarak gelişmesine ve insan haklarına ve temel özgürlüklere saygıyı güçlendirmesine yönelik olarak verilmesi konusunda birleşirler.

Devletler ayrıca herkesin özgürlükçü topluma etkili bir biçiminde katılmasını sağlayacak, bütün uluslar ile bütün ırksal, etnik ve dinsel gruplar arasında anlayış, hoşgörü ve dostluğu geliştirecek  ve Birleşmiş Milletlerin barışın korunması için yaptığı faaliyetlerini ilerletecek bir eğitim verilmesi konusunda anlaşırlar.

 Kadınlara karşı her türlü ayrımcılığın önlenmesi sözleşmesi (3 Eylül 1981 )

10. Madde: Eğitim hakkı - Taraf Devletler eğitim alanında kadınların erkeklerle aynı haklara sahip olmalarını sağlamak için kadınlara karşı ayrımcılığı tasfiye etmek üzere gerekli her türlü tedbiri ve kadınlarla özellikle erkeklerin eşitliğine dayanan aşağıdaki tedbirleri alır:

 Lima Bildirgesi: Akademik Özerklik ve yükseköğretim Kurumlarının Özerkliği

Eğitime ilişkin temel ilke: a) Her insan eğitim hakkına sahiptir.

Türkiye

Yasal Metinler

1982 Anayasanın 42'nci maddesi;

 "Kimse, eğitim ve öğretim haklarından yoksun bırakılamaz.

 İlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve devlet okullarında parasızdır.

 Devlet, maddî imkânlardan yoksun başarılı öğrencilerin, öğrenimlerini sürdürebilmeleri amacıyla burslar ve başka yollarla gerekli yardımları yapar.

 Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır.

 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu (1961)

Madde 2 — İlköğretim, ilköğrenim kurumlarında verilir; öğrenim çağında bulunan kız ve erkek çocuklar için mecburi Devlet okullarında parasızdır.

 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu IV – Eğitim hakkı:

Madde 7 – İlköğretim görmek her Türk vatandaşının hakkıdır.

İlköğretim kurumlarından sonraki eğitim kurumlarından vatandaşlar ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde yararlanırlar.

V – Fırsat ve imkan eşitliği:

Madde 8 – Eğitimde kadın, erkek herkese fırsat ve imkan eşitliği sağlanır.

Maddi imkanlardan yoksun başarılı öğrencilerin en yüksek eğitim

kademelerine kadar öğrenim görmelerini sağlamak amacıyle parasız yatılılık, burs, kredi ve başka yollarla gerekli yardımlar yapılır

 Eğitim hakkının yaşam bulabilmesi için, en azından şu koşulların yerine getirilmesi gerekmektedir (Altunya, 1997):

 a) Herkesi kapsamalıdır.

 b) Yaşam boyu ulaşılabilmelidir.

 c) Örgün eğitim yeterli sürede verilmelidir.

 d) İlkece kamu görevi olarak, parasız sunulmalıdır.

 e) İçeriği çağdaş, bilimsel ve yaşamsal olmalıdır.

 f) Özgür, demokratik ve katılımcı bir ortamda kullanılabilmelidir.

 g) Ortak genel kültür kazandırma yanında, ilgi ve yeteneklere göre çeşitlendirilmiş olmalıdır.

 h) Resmî dil yanında, istenilen başka dillerde de yapılabilmelidir.

 ı) Uzman ellerde ve iyi yetişmiş öğretmenlerce gerçekleştirilmelidir.

 İnsan Sermayesi Yaklaşımı’na göre kurgulanacak bir eğitim ile bir hak olarak planlanacak eğitim yaklaşımları arasında oluşabilecek farklılıkları tartışınız.

 İSK temelinde oluşturulan bir eğitim modelinin eğitimin hak olma özelliğine ne gibi zararları olabilir?

Yararlanılan Kaynaklar

• Altunya, N. (1997). Eğitim Hakkı. Ankara: Eğitim Kurultayı.

http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/1390.pdf

• Billington, R. (1997). Etik ve Eğitim. İstanbul: Ayrıntı Yayıncılık.

• Eğitim-Sen (2004). 4. Demokratik Eğitim Kurultayı "Eğitim Hakkı" 1. Cilt.

Ankara: Eğitim-Sen Yayınları.

• Özsoy, S. (2004). Eğitim Hakkı: Kendi Dilini Bulamamış Bir Söylem. Eğitim Bilim Toplum, 2(6), 58-83.